Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 sierpnia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w Ł. stwierdził, że N. F. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu w okresie od 29 listopada 2022 r. do 16 stycznia 2023 r. oraz określił miesięczne podstawy wymiaru składek:

a)  z wymienianego tytułu:

b)  na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za miesiące:

c)  na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za miesiące:

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ze zgromadzonych w systemie informatycznym dokumentów wynika, że płatnik składek (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością we wskazanym okresie zgłosił N. F. - obywatela (...) z tytułu wykonywania umowy zlecenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Ponadto ustalono, że w okresie od 29 listopada 2022 r. do 16 stycznia 2023 r. nie posiadał on innego tytułu do ubezpieczeń społecznych, który zwalniałby z obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaznaczył jednocześnie, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy jest przychód faktycznie otrzymany lub postawiony do jego dyspozycji, a nie wynikający z umowy.

(decyzja – k. 15-21 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o zmianę decyzji poprzez uznanie, że ubezpieczony jako wykonujący pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Wniosła nadto o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego i kosztów postępowania według norm przepisanych. Na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. wniesiono także o zwrot organowi rentowemu akt sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy, albowiem występują istotne braki w materiale, a także organ rentowy zastosował błędną podstawę prawną oraz faktyczną. Ponadto na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. wniesiono o zawieszenie postępowania, albowiem rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania, a to postępowania w sprawie wydania indywidualnej interpretacji przepisów toczącego się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w L., a w najbliższym czasie przed Sądem Okręgowym w Łodzi. Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych polegającą na wadliwym stanowisku, że przepis ten wyłącza z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu jedynie obywateli państw obcych, których pobyt nie ma charakteru stałego i którzy są jednocześnie zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i misjach międzynarodowych. W uzasadnieniu wskazano, że płatnik składek, w sprawie o sygn. akt VIII U 1614/19 przed Sądem Okręgowym w Gliwicach uzyskał korzystny wyrok określający, iż nie ma obowiązku odprowadzania składek z ubezpieczenia społecznego, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku obecnie oraz w przyszłości zatrudnianych cudzoziemców, ponieważ zatrudnienie cudzoziemców następuje na pobyt czasowy, niemający charakteru stałego, a zatrudnieni cudzoziemcy nie posiadają kart stałego pobytu. (odwołanie – k. 3-6)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, a także o oddalenie wniosku o zwrot akt sprawy organowi rentowemu oraz o zasądzenie od płatnika składek na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. (odpowiedź na odwołanie – k. 10-13 verte)

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2024 r. tutejszy Sąd ustanowił kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu N. F.. (postanowienie – k. 38)

Pismem złożonym w tut. Sądzie w dniu 22 marca 2024 r. kurator N. F. wniósł o oddalenie odwołania, nieuwzględnianie wniosku o zawieszenie postępowania oraz przyznanie wynagrodzenia za pełnienie obowiązku kuratora. (pismo procesowe – k. 46)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Przedmiotem przeważającej działalności (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. jest prowadzenie agencji pracy tymczasowej. Płatnik składek zatrudnia cudzoziemców na podstawie umów zlecenia i zgłasza ich z tego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego. (okoliczność bezsporna, wypis z KRS – k. 8-8 verte)

Płatnik składek, jako zleceniodawca, zawarł z obywatelem (...) – N. F., jako zleceniobiorcą, pisemną umowę, na mocy której ta zobowiązał się do wykonania prac na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł.. (okoliczność bezsporna)

W okresie w okresie od 29 listopada 2022 r. do 16 stycznia 2023 r. ubezpieczony w sposób ciągły wykonywał dla (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. opisane zlecenie i stale przebywała w Polsce. (okoliczności bezsporne)

W związku z zawartą umową, płatnik składek (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zgłosił N. F. w okresie od 29 listopada 2022 r. do 16 stycznia 2023 r. jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania umowy zlecenia oraz złożył dokumenty rozliczeniowe, w których obliczył i rozliczył składki na ubezpieczenie zdrowotne od miesięcznych podstaw ich wymiaru w wysokości:

(okoliczność bezsporna)

W spornym okresie N. F. nie posiadał innego tytułu do ubezpieczeń społecznych, który zwalniałby z obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek. (okoliczność bezsporna)

Stan faktyczny był bezsporny, a Sąd ustalił powyższe fakty w oparciu o powołane dokumenty, których prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz poczynionych na jego podstawie ustaleń odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu.

W realiach badanej sprawy stan faktyczny jest między stronami niesporny, natomiast przedmiotem sporu jest kwestia prawna dotycząca podlegania ubezpieczeniom społecznym cudzoziemców wykonujących zatrudnienie na terytorium Polski.

Na wstępnie należy podnieść, iż brak było podstaw do zwrotu akt organowi rentowemu na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. Trzeba przypomnieć, że Sąd ubezpieczeń społecznych może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. Wskazuje się także, że możliwość przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu przez sąd pierwszej instancji została ograniczona tylko do dwóch sytuacji, przewidzianych w art. 467 § 4 k.p.c. oraz art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.; poza tym sąd pierwszej instancji obowiązany jest rozstrzygnąć sprawę merytorycznie (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 9.02.2022 r., III AUa 439/21, LEX nr 3360319).

Na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. z całą pewnością nie mogą być uzupełnione te wady, które decyzję organu rentowego dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (koncepcja tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej) (por. postanowienie SN z dnia 27.01.2021 r., II UZ 25/20, LEX nr 3112876).

Jednocześnie należy wskazać, iż brak było podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. W tym miejscu należy przypomnieć, że zgodnie z art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Należy zaznaczyć, że pełnomocnik strony odwołującej się wskazał jedynie, że rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania, a to postępowania dotyczącego wydania indywidualnej interpretacji przepisów, toczącego się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w L., a w najbliższym czasie przed Sądem Okręgowym w Łodzi. Tym samym pełnomocnik strony skarżącej odniósł się do tej kwestii jedynie w sposób ogólny. W związku z powyższym należy wskazać, iż brak jest dowodów potwierdzających, że takie postępowanie się toczy.

Nie można również tracić z pola widzenia, iż wskazana w art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. podstawa do zawieszenia postępowania zachodzi, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym, będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie. Przepis art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. znajduje zastosowanie, gdy wynik jednego postępowania cywilnego zależy od wyniku innego postępowania cywilnego, gdyż przedmiot postępowania prejudycjalnego stanowi element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w toczącym się postępowaniu cywilnym bez wcześniejszego rozstrzygnięcia kwestii prejudycjalnych (por. postanowienie SA w Szczecinie z 5.09.2012 r., III AUz 71/12, LEX nr 1216392). Niewątpliwie taka sytuacja nie ma miejsca w przedmiotowej sprawie.

Mając na względzie powyższe, Sąd przystąpił do merytorycznego rozpoznania sprawy.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 497) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy oświadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust.4.

Zleceniobiorcy podlegający ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy).

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają zleceniobiorcy od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2 ustawy).

Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Obowiązkiem płatnika składek – z mocy art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 ustawy systemowej – jest obliczanie, rozliczanie i opłacanie należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy oraz przesyłanie w wyznaczonym terminie deklaracji rozliczeniowych, imiennych raportów miesięcznych oraz opłacanie składek za dany miesiąc. Płatnik składek jest zobowiązany do zgłoszenia w terminie 7 dni zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych od daty powstania obowiązku ubezpieczenia oraz do zgłoszenia wyrejestrowania od dnia wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń społecznych (art. 36 ust.1, ust. 2, ust. 4 i ust. 11 ustawy systemowej).

Na podstawie zaś art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. „e” ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia 2004 roku (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 146 ze zm.) osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców stanowi przychód, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy oświadczenie usług, jeżeli w umowie o świadczenie usług określono odpłatność za jej wykonanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 1 i 3 w związku z art. 4 pkt ustawy).

Jak stanowi art. 20 ust. 1 powołanej ustawy, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z zastrzeżeniem ust.2 i ust.3.

Zgodnie z § 2 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych z 21.09.2017 r. (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1771) dla każdego ubezpieczonego, którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, płatnik składek w raporcie lub imiennym raporcie miesięcznym korygującym, o którym mowa w art. 41 ust. 6 ustawy, zwanym dalej „raportem korygującym”, oraz w deklaracji i deklaracji rozliczeniowej korygującej, o której mowa w art. 47 ust. 3 ustawy, zwanej dalej „deklaracją korygującą”, uwzględnia należne składki na ubezpieczenia społeczne od wszystkich dokonanych lub postawionych do dyspozycji ubezpieczonego wypłat - od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego deklaracja dotyczy - stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ustawy. Z powyższego wynika, że podstawę wymiaru składek stanowi przychód faktyczny wypłacony w danym miesiącu.

Do ustalenia zaś podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których wyżej mowa, z mocy art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6. ust. 5 art. 81 stanowi, że przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei wymieniony ust. 6 art. 81 przewiduje, że podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych.

Według art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 107 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 475), obowiązkowe składki na Fundusz Pracy, ustalone od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wynoszących w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, opłacają pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne za osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o Funduszu Solidarnościowym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 296) do obowiązkowych składek na Fundusz stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące obowiązkowych składek na Fundusz Pracy.

W świetle art. 9 i art. 29 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1087), pracodawca jest obowiązany opłacać składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za zleceniobiorców od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy do ubezpieczonego ma zastosowanie czy też nie - norma przewidziana w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a zatem czy stanowisko organu rentowego w przedmiocie podlegania przez ww. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu w okresie wskazanym w treści zaskarżonej decyzji , jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek jest prawidłowe.

Płatnik składek - (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. prezentował stanowisko, że do ubezpieczonego (cudzoziemca) nie mają zastosowania przepisy dotyczące podlegania przez nią ubezpieczeniom społecznym w związku z zawartą umową zlecenia, biorąc pod uwagę treść normy przewidzianej w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej. W ocenie płatnika jego stanowisko jest spójne z ugruntowaną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego - w przypadku obecnie oraz w przyszłości zatrudnianych cudzoziemców nie istnieje obowiązek odprowadzania składek z ubezpieczenia społecznego, o których mowa w przywołanej ustawie, gdyż zatrudnienie cudzoziemców następuje na pobyt czasowy, który nie ma charakteru stałego.

Przywoływane stanowisko nie znajduje jednak zastosowania na gruncie przedmiotowej sprawy, ani nie ma odzwierciedlenia w ukształtowanym w tym temacie orzecznictwie.

W tym miejscu warto przytoczyć treść analizowanego przepisu, art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, który stanowi, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej

Tym samym z przepisu tego nie wynika wymóg łącznego spełnienia dwóch wymienionych w tym przepisie przesłanek niepodlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przez obywateli państw obcych. Przepis ten kreuje dwie niezależne od siebie kategorie określonych w nim osób, które obowiązkowi temu nie podlegają. Są nimi - po pierwsze - obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego oraz - po drugie - obywatele państw obcych, którzy zatrudnieni są w wymienionych w tym przepisie placówkach. W tym ujęciu stały pobyt, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, to pobyt niezmienny w okresie realizacji tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Formalny status pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest zatem nieistotny (por. wyrok SN z dnia 1 października 2019 r., I UK 194/18 ).

Z cytowanej normy prawnej wynika zaś, że jedynie ratyfikowana umowa międzynarodowa, jako prawo nadrzędne, może wykluczyć zastosowanie polskich przepisów w tym zakresie.

Obowiązująca w stosunkach z Ukrainą Umowa zawarta dnia 18 maja 2012 r. między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2013 r. poz. 1373) nie wyklucza stosowania polskich przepisów w tym zakresie.

Co więcej, zgodnie z brzmieniem art. 4 podkreślona została zasada równego traktowania obywateli na terenie danego Państwa, stanowiąc, że jeżeli niniejsza Umowa nie stanowi inaczej, osoby do których stosują się postanowienia niniejszej Umowy, podlegają obowiązkom i korzystają z uprawnień wynikających z ustawodawstwa drugiej Umawiającej się Strony na tych samych warunkach, co obywatele tej Umawiającej się Strony.

Przewidziane w art. 7 ust. 1-6 tej umowy wyjątki od zasady lex loci laboris obejmują delegowanie, prowadzenie działalności na własny rachunek, zatrudnienie w charakterze podróżującego personelu przedsiębiorstwa transportowego lub na statku morskim, odnoszą się także do urzędników i osób z nimi zrównanych, a także członków personelu misji dyplomatycznych oraz urzędów konsularnych i nie znajdują w analizowanej sprawie zastosowania.

Ze stanu faktycznego nie wynika, aby w sprawie zastosowanie znajdował art. 8 Umowy, zgodnie z którym władze właściwe obu Umawiających się Stron lub wyznaczone przez nie instytucje mogą, za obopólną zgodą ustalić wyjątki od postanowień artykułów 6 i 7 ustępy od 1 do 5 w odniesieniu do jakiejkolwiek osoby lub grupy osób.

Z wykładni powołanych przepisów wprost daje się formułować wniosek, że zarówno w przypadku pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym jak i tytułu wynikającego z wykonywania umowy zlecenia sam zamiar czasowego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czy też legitymowanie się jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy nie mają rozstrzygającego znaczenia. Istotne jest jedynie, czy podczas wykonywania wyżej wymienionych działalności można mówić o stałym przebywaniu danej osoby na terytorium Polski. W konsekwencji przyjazd, choćby i cykliczny (regularny) do Polski celem wykonywania pewnych aktywności zawodowych jak np. prowadzenie wykładów, czy świadczenie usług doradczych na podstawie umowy zlecenia albo umowy o pracę nie będzie powodował objęcia obywatela państwa trzeciego polskim systemem ubezpieczenia społecznego. Natomiast stałe przebywanie w Polsce w okresie wykonywania tych czynności (np. zamieszkanie w Polsce i prowadzenie wykładów lub badań przez jeden semestr), chociażby przez krótki (sumarycznie) okres czasu determinowany czasowym zezwoleniem na pobyt, będą prowadzić do objęcia polskim systemem ubezpieczeń społecznych.

Sąd Najwyższy opowiedział się wyraźnie za tym, by o zastosowaniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej decydowało to, gdzie w okresie wykonywania czynności stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym znajduje się centrum interesów życiowych i zawodowych danej osoby, co z kolei należy analizować z perspektywy sposobu realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym (wyroki SN: z 6 września 2011 r., I UK 60/11, z 17 września 2009 r., II UK 11/09 z glosą M.Paluszkiewicz).

Również w doktrynie prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, czy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski ma „stały charakter” w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, ma ustalenie tego, gdzie (w którym kraju) znajduje się centrum jego interesów życiowych (w tym rodzinnych i zawodowych). Taka ocena jest każdorazowo uzależniona od konkretnych okoliczności faktycznych rozpatrywanego przypadku, w tym - w szczególności - od wyników prowadzonego w tym kierunku postępowania dowodowego. Jeśli w wyniku takiego badania zostanie stwierdzone, że centrum interesów życiowych cudzoziemca znajduje się poza Polską, to osoba ta zostaje wyłączona z podlegania polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych (por. D. Wajda (w:) B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2014, komentarz, s. 44-47).

Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają im także obywatele państw obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (…). Dlatego charakter pobytu (stały albo niestały) należy odnosić w relacji do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy w konsekwencji od tego, jaki zamiar, co do okresu przebywania w Polsce, przejawia cudzoziemiec. Stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy podlega zatem ocenie w zależności od realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Stały pobyt to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienie pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego (…). O tym, czy dany pobyt ma charakter stały nie decyduje więc stały pobyt w sensie "długotrwałości i stałości pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej", albowiem w takim wypadku wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych podlegaliby ci cudzoziemcy, których pobyt nie ma "takich cech", choć spełnialiby warunki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako wspólnicy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (por. wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., II UK 295/16, wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., II UK 295/16).

Termin „nie podlegają ubezpieczeniom społecznym obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego”, zawarty w treści art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy dekodować w powiązaniu z systemem ubezpieczenia społecznego, a nie przez odwoływanie się do przepisów o charakterze meldunkowym, ilościowym (ile razy dana osoba wjeżdża do kraju i jak długo tu pozostaje). Wobec tego uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony wcale nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, jako że nawet taki pobyt jest również stały w sensie „niezmienny w danym okresie” (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 12.06.2019 r., II UK 229/18, LEX nr 2689006)

W wyroku z 17 września 2009 r. (sygn..akt II UK 11/09) Sąd Najwyższy uznał, że pojęcie „pobytu stałego” z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie może bezpośrednio zależeć od przepisów ustaw o cudzoziemcach z 25 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 127, poz. 1400 ze zm.) i z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 264 poz. 1573 ze zm.), a ściślej od czasu, na który cudzoziemcowi udziela się zezwolenia na pobyt w Polsce.

Nie jest uprawnione założenie wykluczające z pojęcia pobytu stałego w rozumieniu wskazanego przepisu pobytu cudzoziemca na podstawie zezwolenia na czas oznaczony i akceptujące taki stały pobyt dopiero w przypadku zezwolenia na pobyt na czas nieoznaczony (art. 19 ust. 4 ustawy o cudzoziemcach z 1997 r.) albo zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE (art. 65 ust. 7 ustawy o cudzoziemcach z 2003 r.) (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 22.05.2019 r., II UK 167/18, LEX nr 2671070, postanowienie Sądu Najwyższego z 22.05.2019 r., II UK 169/18, LEX nr 2671115).

Sąd Okręgowy podziela powyższe zapatrywania, a także wyrażane w piśmiennictwie tezy, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, czy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski ma „stały charakter” w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej ma ustalenie tego, gdzie (w którym kraju) znajduje się centrum jego interesów życiowych. „Taka ocena każdorazowo uzależniona jest od konkretnych okoliczności faktycznych rozpatrywanego przypadku, w tym w szczególności od wyników prowadzonego w tym kierunku postępowania dowodowego. Jeśli w wyniku takiego badania zostanie stwierdzone, że centrum interesów życiowych cudzoziemca znajduje się poza Polską, to osoba ta jest wyłączona z podlegania polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych” (zob. „Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz” pod red. B. Gudowskiej, wyd. C.H.Beck, Warszawa 2014, teza 6 do art. 5).

W świetle przytoczonego powyżej orzecznictwa zasadne jest twierdzenie, że pobyt na terenie Polski choćby nawet czasowy, którego ramy są ściśle określone nie oznacza, że pobyt ten nie ma charakteru stałego, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej (por. cytowany wyrok Sądu Najwyższego z 12.07.2017 r., II UK 295/16, LEX nr 2347776)

Wskazać wreszcie należy na najnowsze orzecznictwo, które stoi na stanowisku, że wykonywanie przez obywatela (...) aktywności zarobkowej stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych (w tym umowy zlecenia) na terenie RP oznacza jego podleganie polskim ubezpieczeniom społecznym bez względu na charakter pobytu, gdyż wyjątek z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie znajduje zastosowania. (por. wyrok SN z dnia 25 kwietnia 2023 r., sygn. I USKP 60/22)

W orzecznictwie podnosi się nadto, że charakter pobytu obywatela państwa obcego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (stały albo niestały) należy odnosić do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Kluczowy jest zatem charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji w okolicznościach indywidualnej sprawy. Charakter pobytu nie zależy natomiast od zamiaru, jaki co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec; rodzaju posiadanego dokumentu pobytowego; kwestii formalno-meldunkowych itp. W szczególności uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. (por. wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2023 r., sygn. I USKP 31/22)

W kwestii zakresu podmiotowego art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych należy uznać, że charakter pobytu obywatela państwa obcego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (stały albo niestały) trzeba odnosić do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia; kluczowy jest zatem charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji w okolicznościach indywidualnej sprawy, zaś charakter pobytu nie zależy natomiast od zamiaru, jaki co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec. Rodzaju posiadanego dokumentu pobytowego; kwestii formalno-meldunkowych itp.; w szczególności uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej. W tym kontekście za objęciem ubezpieczeniem cudzoziemca przemawia „niezmienny” pobyt na terenie RP w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia; nawiązując do wypracowanej w orzecznictwie przesłanki „centrum interesów życiowych cudzoziemca”, można wręcz przyjąć, że w okresie jakkolwiek czasowego, to jednak długookresowego pobytu takich cudzoziemców na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ich „centrum interesów życiowych” znajduje się właśnie na terytorium Polski. Nie bez znaczenia jest przy tym także argumentacja dotycząca konieczności zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej osobom faktycznie wykonującym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej aktywność zarobkową stanowiącą tytuł ubezpieczeniowy. W konsekwencji należy uznać, że wyjątek przewidziany w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie dotyczy cudzoziemców spoza Unii Europejskiej zatrudnionych przez polskiego przedsiębiorcę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy zlecenia. Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne powstaje ipso iure, co odwołujący się płatnik musiał mieć na względzie zawierając umowę z ubezpieczonym. (por. wyrok SN z dnia 18 października 2023 r., I (...) 79/22)

Wykonywanie przez obywatela (...) aktywności zarobkowej stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych (w tym umowy zlecenia) na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oznacza jego podleganie polskim ubezpieczeniom społecznym bez względu na charakter pobytu, gdyż wyjątek z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie znajduje zastosowania. Rolą ustawodawcy jest jednak budowanie takich systemów instytucji ogólnych, które prawu pozytywnemu umożliwiają nadanie cechy zrozumiałego i spójnego zbioru norm prawnych, z odniesieniem do aksjologii oraz ekonomicznej analizy prawa. (por. postanowienie

SN z dnia 28 listopada 2023 r., (...) 97/23)

Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne powstaje ipso iure, co odwołujący się płatnik musiał mieć na względzie zawierając umowę z ubezpieczonym.

W przedmiotowej sprawie ubezpieczony zawarł z płatnikiem składek umowę zlecenia, w ramach której był zobowiązany do wykonywania na jego rzecz pracy. Powyższa umowa opiewała na określony czas, podczas którego ubezpieczony systematycznie wykonywał pracę i przebywał stale w Polsce. Tym samym działania ubezpieczonego nie miały bez wątpienia charakteru incydentalnego, przykładowo sprowadzającego się do przyjazdu na jeden dzień pracy.

Reasumując - stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podlega ocenie w zależności od charakteru aktywności zarobkowej cudzoziemca, stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy - od rodzaju oraz sposobu realizacji umowy, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym; w przypadku realizacji przez cudzoziemca (obywatela (...)) umowy zlecenia zawartej na czas określony kilku miesięcy, wykonywanej stale na terenie RP, nie jest możliwe zakwalifikowanie tego stanu jako zmienności (niestałości) jego pobytu, zwalniającej płatnika z obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego takiej osoby.

W świetle powyższych uwag uznać należy, że ubezpieczony nie jest adresatem normy wskazanej w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej.

Oznacza to, że w przypadku badania rzeczywistego charakteru pobytu cudzoziemca w Polsce i ustalenia, że pobyt ten nie ma charakteru tymczasowego, a mimo to obywatel państwa obcego nie został zgłoszony do ubezpieczeń jako zleceniobiorca, organ rentowy powinien wydać stosowną decyzję, jak w niniejszej sprawie.

Tym samym należało uznać, że decyzja organu rentowego w przedmiocie podlegania przez ubezpieczonego ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie na zasadach ogólnych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek, jest prawidłowa.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako niezasadne

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 poz.1935). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Jednocześnie Sąd zasądził od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. na rzecz kuratora adw. E. B. – ustanowionego dla nieznanego z miejsca pobytu zainteresowanego – kwotę 180,00 zł tytułem wynagrodzenia za reprezentację strony w postępowaniu sądowym, ustaloną na podstawie art.91a ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U z 2023 r., poz. 1144) oraz § 9 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964 z późn. zm.)

SSO Paulina Kuźma