Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 60/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
SSA Jolanta Frańczak
w sprawie z odwołania E. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej B. C.
o ustalenie nieistnienia ubezpieczenia społecznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 15 września 2008 r., Sąd Okręgowy - Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił odwołanie ubezpieczonej E. S. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 lutego 2005 r., w której stwierdzono, że E. S.
podlegała ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu)
z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od dnia 1
stycznia 1999 r. do dnia 31 grudnia 2001 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczona zawarła z B. C. umowę
spółki cywilnej celem wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej w K.
Przedmiotem działalności gospodarczej było świadczenie usług w zakresie
ręcznego mycia samochodów, sprzedaży artykułów przemysłowych oraz importu i
eksportu towarów i usług. Datę rozpoczęcia działalności gospodarczej strony
umowy wyznaczyły na dzień 1 lipca 1997 r. Pełnomocnikiem spółki został
ustanowiony syn ubezpieczonej - A. S. (zatrudniony na podstawie umowy o pracę).
W dniu 30 marca 2001 r. ubezpieczona zgłosiła zmianę w ewidencji działalności
gospodarczej, polegającą na "przerejestrowaniu" dotychczasowej spółki cywilnej w
jednoosobową działalność gospodarczą. W uwzględnieniu wniosku ubezpieczonej
(sporządzonego przez nią własnoręcznie) organ ewidencyjny zaświadczeniem z
dnia 30 marca 2001 r. potwierdził wpisanie do ewidencji E. S., stale zamieszkałej
w K., jako przedsiębiorcy prowadzącego od dnia 30 marca 2001 r. (uprzednio
będącego wspólnikiem spółki cywilnej) pozarolniczą działalność gospodarczą
w zakresie ręcznego mycia samochodów, sprzedaży artykułów przemysłowych,
eksportu - importu towarów i usług. Jednoosobowa działalność gospodarcza była
przez ubezpieczoną prowadzona do dnia 31 grudnia 2001 r., co zostało
potwierdzone zgłoszeniem o zaprzestaniu wykonywania czynności podlegających
opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług VAT-Z z dnia 7 stycznia 2005 r. Do
dnia 1 stycznia 1999 r. ubezpieczona z tytułu prowadzonej działalności
gospodarczej była objęta ubezpieczeniami społecznymi i opłacała z tego tytułu
składkę. W dniach 7 stycznia 1999 r. i 1 lipca 1999 r. w organie rentowym zgłosiła
wyrejestrowanie z ubezpieczeń społecznych. Od dnia 1 lipca 1997 r. ubezpieczona
- z racji prowadzonej działalności gospodarczej - figurowała w ewidencji podatników
3
Drugiego Urzędu Skarbowego w K. jako wspólnik spółki cywilnej "Myjnia
Samochodowa" w K. Ubezpieczona za lata 1997-2000 złożyła zeznania podatkowe
PIT-27 i PIT-28 wraz z załącznikami (PIT-27B i PIT-28B). Za rok 2001
ubezpieczona złożyła zeznanie podatkowe PIT-36, w którym wykazała przychód
104.600 zł pochodzący z pozarolniczej działalności gospodarczej. Wszystkie
zeznania podatkowe były sygnowane własnoręcznie przez ubezpieczoną.
Bezpośrednim prowadzeniem myjni samochodowej zajmował się A. S. To on
również jako pełnomocnik spółki zajmował się prowadzeniem rozliczeń z
kontrahentami, wystawiał faktury, prowadził korespondencję z urzędem skarbowym
i ZUS oraz wykonywał inne, bieżące czynności biznesowe. W tym czasie
ubezpieczona często wyjeżdżała do Austrii, gdzie przebywał jej mąż, jednak była w
stałym kontakcie z synem i podpisywała przedkładane przez niego dokumenty. W
dniu 12 października 1998 r., decyzją Kierownika Wydziału Konsularnego
Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Wiedniu ubezpieczona uzyskała zgodę na
zamianę obywatelstwa polskiego na austriackie, wskutek czego utraciła
obywatelstwo polskie. Ubezpieczona dokonała wymeldowania się ze swojego
dotychczasowego miejsca zamieszkania (K.) z dniem 20 września 1999 r. i
zameldowała się na terytorium Austrii. W trakcie przyjazdów do Polski oraz podczas
wizyt syna w Austrii podpisywała dokumenty związane z prowadzoną działalnością
gospodarczą. Za okres przypadający między 1 stycznia 1999 r. a 31 grudnia 2001 r.
ubezpieczona nie opłacała żadnych składek na ubezpieczenia społeczne.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za
bezzasadne. Sąd pierwszej instancji przyjął, że wprawdzie dopiero faktyczne
rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej lub pozostawanie w gotowości
do jej prowadzenia uzasadniają powstanie obowiązku ubezpieczeń społecznych,
jednak te przesłanki zostały przez ubezpieczoną zrealizowane w okresie objętym
decyzją organu rentowego. Zdaniem Sądu, w następstwie ustanowienia
pełnomocnika do prowadzenia spraw biznesowych w osobie swojego syna,
ubezpieczona nie miała obowiązku bezpośredniego, czynnego uczestniczenia
w prowadzeniu działalności gospodarczej. W tym zakresie Sąd Okręgowy uznał za
niewiarygodne twierdzenia ubezpieczonej jakoby nie upoważniła ona syna do
prowadzenia spraw gospodarczych. Ubezpieczona pomimo wyjazdu za granicę
4
miała możliwość realnego wpływu na zasady i kierunki prowadzenia działalności
gospodarczej przez syna. Fakt prowadzenia działalności gospodarczej na jej
rachunek potwierdzają zaś złożone zeznania podatkowe, w których wykazywała
zysk. Pomimo zmiany obywatelstwa ubezpieczona we wszystkich dokumentach
urzędowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą określała K. jako
miejsce swego zamieszkania. Sąd Okręgowy nie zgodził się z ubezpieczoną co do
tego, że sama zmiana obywatelstwa wyłączała możliwość faktycznego
prowadzenia przez nią działalności gospodarczej na terenie Polski oraz
powodowała rozwiązanie umowy spółki cywilnej. W tym stanie rzeczy Sąd
Okręgowy, powołując się na art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz.
887 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
uznał, że odwołująca się z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej podlegała
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie wskazanym w decyzji
organu rentowego.
W apelacji od powyższego orzeczenia odwołująca się zwróciła - w
szczególności - uwagę na okoliczność, że z dniem 23 lutego 1999 r. zrzekła się
obywatelstwa polskiego, dlatego wobec niej miała zastosowanie regulacja zawarta
w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2009 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację, a w
uzasadnieniu tego orzeczenia wskazał, że w spornym okresie ubezpieczona bez
wątpienia wykonywała działalność gospodarczą w Polsce, niezależnie od tego, czy
rzeczywiście mogła osobiście ingerować w sposób prowadzenia myjni
samochodowej przez syna. Wyrejestrowanie się ubezpieczonej z ubezpieczeń
społecznych od dnia 1 stycznia 1999 r. nie zostało skorelowane z faktycznym
zakończeniem prowadzenia przez nią działalności gospodarczej (potwierdzonym
wykreśleniem z ewidencji), stąd nie wywołuje skutków w zakresie ustania
obowiązku ubezpieczeniowego. Co się tyczy możliwości oceny kwestii podlegania
przez odwołującą się obowiązkowi ubezpieczenia z punktu widzenia art. 5 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Sąd Apelacyjny wskazał, że przed
dniem 1 maja 2004 r. ów przepis nie wymagał łącznego spełnienia przez obywatela
państwa obcego przesłanki braku stałego charakteru pobytu na obszarze
5
Rzeczpospolitej Polskiej i warunku zatrudnienia w placówkach określonych w tym
przepisie. Skoro odwołująca się nie wykazała, iż w spornym okresie nie posiadała
miejsca stałego pobytu na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, to nie ma do niej
zastosowania regulacja z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Składane przez ubezpieczoną dokumenty "w sposób jednoznaczny wskazują, iż w
spornym okresie miejscem jej stałego pobytu były K". Twierdzenia odwołującej się,
iż będąc obywatelką Austrii nie posiadała stosownego zezwolenia na pracę w
Polsce, nie mogą mieć wpływu na wynik przedmiotowego postępowania w świetle
składanych przez nią dokumentów. Skoro odwołująca się nie wypełniła ciążącego
na niej z mocy art. 3 k.p.c. procesowego obowiązku przedstawiania wyjaśnień co
do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz
przedstawiania dowodów, to rozstrzygnięcie przyjęte w wyroku Sądu Okręgowego
było prawidłowe.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczona zarzuciła
obrazę: 1) art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - wskutek
przyjęcia, że wystarczającą przesłanką uznania jej pobytu na terytorium Polski za
pobyt o charakterze stałym jest "ewidentnie błędne wskazywanie przez skarżącą
adresu w Kielcach w dokumentach urzędowych, dotyczących jej udziału w spółce
cywilnej w rubryce ", wbrew ówcześnie obowiązującym
przepisom o cudzoziemcach oraz o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu; 2)
art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo
działalności gospodarczej (w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie) w
związku z art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na
terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie
drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne w związku z art. 2
Konstytucji RP - wskutek przyjęcia, że skarżąca podlegała polskim przepisom
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu jej udziału w spółce cywilnej pomimo
"niezgodnego z prawem wpisu do ewidencji działalności gospodarczej"; 3) art. 382
§ 1 k.p.c. - w wyniku bezpodstawnego pominięcia materiału dowodowego
zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji (potwierdzenia
zameldowania ubezpieczonej na terenie Austrii z dnia 23 maja 1998 r., kopii jej
6
paszportu austriackiego, zeznań ubezpieczonej oraz zeznań świadków B. C. i A.
S.), co w konsekwencji doprowadziło Sąd do błędnego uznania, że miejscem
zamieszkania ubezpieczonej były K. i że skarżąca podlegała ubezpieczeniom
społecznym w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r.; 4) art. 328 § 2 w
związku z art. 391 k.p.c. - wskutek niewskazania w uzasadnieniu wyroku przyczyny,
dla której Sąd drugiej instancji odmówił wiarygodności wskazanym wyżej dowodom,
z których wynikało, że ubezpieczona, będąc obywatelką Austrii, bez pozwolenia na
zamieszkiwanie lub osiedlenie się oraz bez pozwolenia na pracę, jak też bez
zezwolenia właściwego organu "nie miała absolutnie żadnego prawa do
prowadzenia na terenie RP działalności gospodarczej, jak również nie miała prawa
na terenie RP przebywać, poza przyjazdami turystycznymi, które nie mogą być
utożsamiane ze stałym pobytem" i że skarżąca na terenie RP "przebywała bardzo
sporadycznie i pobyt ten nie mógł mieć i nie miał charakteru stałego".
W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych ubezpieczona wywiodła w
szczególności, że zaskarżone orzeczenie nie zawiera wyjaśnienia motywów jego
podjęcia w sposób umożliwiający przeprowadzenie kontroli kasacyjnej. Sąd
Apelacyjny w żaden sposób nie odnosząc się do istotnych dowodów w sprawie
(zaświadczenia o zameldowaniu ubezpieczonej na terenie Austrii z dnia 23 maja
1998 r., kopii jej paszportu austriackiego oraz zeznań ubezpieczonej i świadków)
nie wyjaśnił dlaczego odmówił im wiarygodności i mocy dowodowej. W ten sposób
uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych
elementów i tym samym czyni zasadnym kasacyjny zarzut naruszenia prawa
materialnego przez jego zastosowanie do niedostatecznie jasno ustalonego stanu
faktycznego. Z przedstawionych przez skarżącą dowodów zaś jednoznacznie
wynikało, że pobyt skarżącej w Polsce nie miał charakteru stałego. Sąd Apelacyjny
nie tylko w żaden sposób nie odniósł się do tych dowodów w uzasadnieniu swego
wyroku, ale - rażąco naruszając art. 382 k.p.c. - zaniechał przeprowadzenia
uzupełniającego postępowania dowodowego na okoliczność wyjaśnienia kwestii,
czy do skarżącej, posiadającej obywatelstwo austriackie, ma zastosowanie art. 5
ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W ocenie skarżącej,
w niniejszym postępowaniu zostały naruszone "kanony praworządności", wbrew
zasadzie wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP. Uznanie przez Sąd Apelacyjny faktu, że
7
skarżąca podlegała ubezpieczeniom społecznym na terenie RP pomimo
"bezprawnego" wpisania jej działalności gospodarczej do ewidencji działalności
gospodarczej powinno być uznane za naruszające konstytucyjną zasadę państwa
prawnego. Skoro ubezpieczona - jako obywatelka Austrii - nie posiadała
stosownego zezwolenia, a więc z mocy prawa nie mogła prowadzić działalności
gospodarczej w Polsce, to fakt tolerowania przez organy administracji publicznej
niezgodnego z prawem wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nie może być
interpretowany na niekorzyść skarżącej albowiem "zachęcałoby to zarówno organy
władzy publicznej jak i obywateli do niestosowania lub obchodzenia prawa".
Skarżąca wniosła o uchylenie obydwu wydanych w niniejszej sprawie wyroków
i orzeczenie co do istoty sprawy przez ustalenie nieistnienia obowiązku podlegania
ubezpieczeniu społecznemu przez skarżącą w okresie od 1 stycznia 1999 r. do dnia
31 grudnia 2001 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej oraz
o zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącej kosztów procesu,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku
Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania na rozprawie,
co uzasadniła występującym w sprawie istotnym zagadnieniem prawnym
wymagającym przeprowadzenia wykładni art. 5 ust. 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych w związku z przepisami: art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 25
czerwca 1997 r. o cudzoziemcach, art. 50 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu i art. 25 k.c. i wyjaśnienia, czy w
rozumieniu tego przepisu "pobyt o charakterze stałym" cudzoziemca na terytorium
RP jest przesłanką obiektywną, niezależną od oświadczeń zainteresowanych i
wynikającą wyłącznie z posiadania zezwolenia na zamieszkanie lub osiedlenia się
na terytorium RP bądź zezwolenia na pracę.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu, bowiem jest oczywiście
uzasadniona. W szczególności należy przyznać rację skarżącej, że Sąd Apelacyjny
8
rażąco naruszył art. 382 k.p.c., przez co - w gruncie rzeczy - nie rozpoznał istoty
sprawy. Sąd odwoławczy nie dość, że nie starał się nawet podjąć próby wykładni
pojęcia "pobyt niemający charakteru stałego" użytego w treści art. 5 ust. 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, to w swoich stosunkowo lakonicznych
wywodach merytorycznych zamieszczonych w pisemnym uzasadnieniu wyroku nie
przeprowadził też oceny okoliczności faktycznych, mających istotne znaczenie dla
wyjaśnienia przedmiotowego sporu.
Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie
podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w tej ustawie obywatele państw
obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru
stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych,
urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach
międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Kluczowe
znaczenie dla zastosowania tego przepisu ma zatem poczynienie stanowczego
ustalenia w zakresie tego, jaki charakter ("stały", czy "niestały") ma pobyt obywatela
państwa obcego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Jak przyjął Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 28 maja 2008 r., I UK 303/07 (OSNP 2009 nr 17-18, poz. 243) - na
który powołał się Sąd Apelacyjny w pisemnych motywach swego orzeczenia - z
powyższego przepisu nie wynikało przed dniem 1 maja 2004 r. wymaganie
łącznego spełnienia przez obywatela państwa obcego przesłanki braku stałego
charakteru pobytu na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej i warunku zatrudnienia w
placówkach wymienionych w tym przepisie. Przed dniem 1 maja 2004 r. przez
"pobyt o charakterze stałym" obywatela państwa obcego na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej rozumiało się zezwolenie na zamieszkanie lub osiedlenie
się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub posiadanie statusu uchodźcy albo
zgodę na pobyt tolerowany (udzielone na podstawie ówcześnie obowiązujących
przepisów o cudzoziemcach) bądź zezwolenia na pracę (wydane na podstawie
przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu). To stanowisko było
rozwinięciem poglądu przyjętego we wcześniejszym wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 28 października 2003 r., II UK 122/03 (OSNP 2004 nr 15, poz. 270), w którym
stwierdzono, że obywatel państwa obcego posiadający kartę stałego pobytu na
terytorium Rzeczpospolitej Polskiej podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu
9
emerytalnemu i rentowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej w Polsce, a to dlatego, że posiadanie karty stałego pobytu jest
równoznaczne z uzyskaniem zezwolenia na stałe zamieszkanie na terytorium RP w
rozumieniu przepisów o cudzoziemcach. Wykładni regulacji zawartej w art. 5 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dokonał Sąd Najwyższy również w
wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 116/08 (LEX nr 738351), w którym przyjął,
że ów przepis powinien być odczytywany w ten sposób, że nie podlegają
ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie po pierwsze - obywatele
państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma
charakteru stałego i po drugie - obywatele państw obcych, którzy są zatrudnieni w
placówkach wymienionych w drugim członie tego przepisu. W konsekwencji
oznacza to, że zakresem podmiotowym art. 5 ust. 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych są objęci zarówno obywatele państw obcych zatrudnieni
w placówkach wymienionych w tym przepisie (niezależnie od charakteru ich pobytu
na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej), jak również obywatele państw obcych
niezatrudnieni w takich placówkach, o ile tylko ich pobyt na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej nie miał charakteru stałego.
W najnowszym orzecznictwie, dokonując pogłębionej wykładni art. 5 ust. 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Sąd Najwyższy przyjął, iż punktem
odniesienia dla wyjaśnienia kwestii, czy pobyt cudzoziemca nie ma charakteru
stałego jest wymieniony w tym przepisie obowiązek podlegania ubezpieczeniom
społecznym. Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady
podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają nim także obywatele państw
obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. W żadnej mierze art. 5 ust. 2 ustawy
nie zmienia podstawowej reguły stanowiącej, że obowiązek ubezpieczenia
społecznego - również wobec obywateli państw obcych - powstaje między innymi z
chwilą rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności (art. 13 pkt 4 ustawy).
Dlatego charakter pobytu (stały, albo niestały) należy odnosić w relacji do
powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do
podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy w konsekwencji od tego, jaki
zamiar, co do okresu przebywania w Polsce, przejawia cudzoziemiec (por. wyrok
10
Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2009 r., II UK 11/09, OSNP 2011 nr 9-10,
poz. 134). Stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemie ubezpieczeń
społecznych podlega zatem ocenie w zależności od realizacji działalności, z której
wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Stały pobyt
to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy
ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca
tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienie
pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego. Liczy się to, czy obywatel państwa
obcego przebywając na terytorium RP w stałym charakterze prowadził działalność
pozarolniczą. O tym, czy dany pobyt ma charakter stały nie decyduje więc stały
pobyt w sensie "długotrwałości i stałości pobytu na terenie Rzeczypospolitej
Polskiej", albowiem w takim wypadku wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych
podlegaliby ci cudzoziemcy, których pobyt nie ma "takich cech", choć spełnialiby
warunki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako wspólnicy
jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W konsekwencji Sąd
Najwyższy uznał w powołanym wyroku, że cudzoziemiec prowadzący pozarolniczą
działalność jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
podlegał ubezpieczeniom społecznym na mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8
ust. 6 pkt 4 i art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nawet, gdy
przebywał w Polsce na podstawie zezwolenia na czas oznaczony.
Mając na uwadze powyższe rozważania i ustalone w niniejszej sprawie
okoliczności faktyczne należy więc stwierdzić, że w przedmiotowym sporze nie
wyjaśniono kwestii, jaki charakter miał pobyt (pobyty) odwołującej się na terytorium
Polski w okresie objętym decyzją organu rentowego. W szczególności Sądy nie
wyjaśniły w sposób niebudzący wątpliwości, czy na przestrzeni spornych trzech lat
(1999-2001) odwołująca się przebywała na terytorium Polski okazjonalnie
(turystycznie, w celach rodzinnych) i czy rzeczywiście w tym okresie w Polsce
(konkretnie w K.), a nie w Austrii, znajdowało się centrum jej interesów życiowych i
zawodowych. Nie bez znaczenia dla ustalenia przedmiotowej kwestii pozostaje fakt
wymeldowania się ubezpieczonej w dniu 20 września 1999 r. z miejsca pobytu w
Polsce (a więc urzędowe poświadczenie przez właściwy organ faktu, iż
ubezpieczona od daty wymeldowania się nie przebywała pod wskazanym adresem
11
w Polsce). Należy przy tym mieć na względzie również fakt, iż ubezpieczona nie
prowadziła w spornym okresie działalności gospodarczej jako wspólnik
jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mającej siedzibę w Polsce
(jak to miało miejsce w stanie faktycznym sprawy II UK 11/09), lecz prowadzona
przez nią działalność była "jedynie" działalnością podlegającą ewidencjonowaniu
przez organ gminy. W aktualnych realiach gospodarczych specyfika takiej
działalności może przejawiać się w szczególności tym, iż będzie ona prowadzona
"na odległość", zaś przedsiębiorca (w szczególności obywatel państwa obcego)
prowadzący w ten sposób działalność gospodarczą może dla załatwiania
codziennych, bieżących spraw biznesowych (w tym do kontaktów z urzędami)
posługiwać się osobami trzecimi, mieszkającymi w Polsce. Co więcej, nie jest
wykluczona wcale sytuacja, w której cudzoziemiec prowadzący w ten sposób
działalność gospodarczą na obszarze Polski w ogóle (tzn. ani przez jeden dzień)
nie pojawi się na jej terytorium. Wówczas nie można mówić o jakimkolwiek jego
"pobycie" (tym bardziej - mającym "charakter stały") na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej. Należy zatem przyjąć, że prowadzenie w ten sposób działalności
gospodarczej przez obywatela państwa obcego z pewnością nie może być uznane
za podstawę objęcia go obowiązkiem ubezpieczeń społecznych w Polsce z
powołaniem się na okoliczność, że w jego przypadku nie zachodzi wyłączenie, o
którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń. Skoro Sąd
odwoławczy nie poczynił w tym kierunku jednoznacznych ustaleń i stosownych
rozważań a tym samym nie wyjaśnił istoty niniejszego sporu, to koniecznym było
uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, celem wyjaśnienia, czy w spornym okresie odwołująca się
rzeczywiście podlegała obowiązkowi ubezpieczeń społecznych według polskiego
ustawodawstwa z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej.
Sąd Najwyższy rozpoznał skargę na posiedzeniu niejawnym dlatego, że była
ona - w świetle dotychczas poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych -
oczywiście uzasadniona wskutek naruszenia art. 382 k.p.c. i art. 5 ust. 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.
Z powołanych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie i
przekazał Sądowi Apelacyjnemu sprawę do ponownego rozpoznania, o czym orzekł
12
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c.