Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z 24.11.2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504) stwierdził, że K. S. pobrał nienależne świadczenie za okres od 1.02.2020 r. do 29.02.2020 r. oraz od 1.05.2020 r. do 30.09.2020 r. w łącznej kwocie 3955,42 zł z tytułu renty rodzinnej wraz z odsetkami za okres od 26.02.2020 r. do 24.11.2022 r. w kwocie 720,32 zł i zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń od 1.02.2020 r. do 29.02.2020 r. oraz od 1.05.2020 r. do 30.09.2020 r. w łącznej kwocie 3955,42 zł z tytułu renty rodzinnej wraz z odsetkami za okres od 26.02.2020 r. do 24.11.2022 r. w kwocie 720,32 zł. (decyzja k. 96 akt ZUS)

Odwołanie od ww. decyzji złożył K. S., żądając jej zmiany poprzez stwierdzenie, że nie jest zobowiązany do zwrotu renty rodzinnej za okresy objęte skarżoną decyzją. Ubezpieczony argumentował, że nie zna przyczyny, dla której ZUS zobowiązał go zwrotu renty rodzinnej, gdyż żadne uzasadnienie nie znalazło się w zaskarżonej decyzji. Podniósł, że renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole w także w okresach przerw w nauce, niezależnie od tego, czy formalne zachowało ono status ucznia. Podkreślił także, że nie neguje temu, że w trakcie edukacji zmienił kierunek, ale zaznaczył, że ma do tego prawo oraz, że kontynuował naukę na innym kierunku, konkludując, że tym samym nie powinien utracić prawa do renty rodzinnej. (odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosząc o oddalenie odwołania podtrzymał stanowisko podniesione w zaskarżonej decyzji. (odpowiedź na odwołanie k. 10)

W dalszym toku postępowania strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. S. urodził się (...) (bezsporne)

Decyzją z 8.12.2014 r. wnioskodawcy zostało przyznane prawo do renty rodzinnej. W treści pouczenia do ww. decyzji ubezpieczony został poinformowany, że jest zobowiązany do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących: ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości albo w części. W szczególności w pkt. VIII ppkt. 2 pouczenia wskazano, iż osoba pobierająca rentę rodzinną zobowiązana jest powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły - uczelni, a jeżeli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia ze szkoły – uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. (decyzja k. 36-37 akt ZUS)

Odwołujący był pouczany o przedmiotowym obowiązku powiadamiania organu rentowego także w kolejnych decyzjach z 9.12.2015 r. w pkt. IX pouczenia, z 7.09.2017 r. w pkt. VIII ppkt. 2 pouczenia, z 17.09.2019 r. w pkt. VIII ppkt. 2 pouczenia, z 5.03.2020 r. w pkt. VIII ppkt. 2 pouczenia, z 12.10.2020 r. w pkt. VIII ppkt. 2 pouczenia. (decyzje k. 43-44, 51-52, 61-62, 71-72, 77-78 akt ZUS)

Wnioskodawca był słuchaczem P. (...) C. (...) w Ł. na kierunku technik masażysta w semestrze od 1.09.2019 r. i został skreślony z listy słuchaczy w dniu 31.01.2020 r.

Następnie był słuchaczem na kierunku technik administracji semestr I od dnia 22.02.2020 r. do dnia 26.08.2020 r. kiedy to zrezygnował z nauki. Potem od dnia 1.09.2020 r. ponownie został przyjęty na semestr I na kierunku technik administracji, którego słuchaczem był do dnia 31.01.2021 r., kiedy to został skreślony z listy słuchaczy.

Zajęcia odbywały się w soboty i niedziele. W w/w okresach część zajęć odbywała się zdalnie z uwagi na pandemię.

Wnioskodawca miał w semestrze I na kierunku technik administracji następującą frekwencję na zajęciach: w lutym 2020 r. 0 godzin na 40 godzin, w marcu 2020 r. 24 godziny na 36 godzin, w kwietniu 2020 r. 11 godzin na 40 godzin, w maju 2020 r. 0 godzin na 45 godzin, w czerwcu 2020 r. 0 godzin na 40 godzin.

Po ponownym przyjęciu od 1.09.2020 r. na semestr I na kierunku technik administracji uzyskał następującą frekwencję na zajęciach: we wrześniu 2020 r. 0 godzin na 40 godzin, w październiku 2020 r. 0 godzin na 33 godziny, w listopadzie 2020 r. 32 godziny na 32 godziny, w grudniu 2020 r. 10 godzin na 28 godzin, w styczniu 2021 r. 0 godzin na 32 godziny.

(zaświadczenia k. 60, 70, 74-75, 87-88 akt ZUS, zaświadczenie k. 37, pismo wicedyrektora szkoły C. (...) k. 57, plan zajęć k. 58-65)

W trakcie nauki wnioskodawca nie przystąpił do żadnych egzaminów.

W spornym okresie ubezpieczony pracował w firmie (...) w pełnym wymiarze czasu pracy do 30.04.2020 r. jako pracownik biurowo – magazynowy.

Ubezpieczony zmienił pracę i rozpoczął od 4.05.2020 r. zatrudnienie na umowę o pracę w firmie PPHU (...) w Ł. jako specjalista ds. logistyki - koordynator, gdzie pracował od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 16.00. Odwołujący był zatrudniony w firmie PPHU (...) w Ł. do dnia 31.07.2020 r.

Następnie wnioskodawca zatrudnił się na umowę o pracę w firmie (...) od 3.08.2020 r., gdzie pracował w pełnym wymiarze czasu w systemie trzyzmianowym od poniedziałku do piątku, jako operator maszyn do dnia 31.12.2022 r.

(zeznania wnioskodawcy e-prot. z 20.04.2023 r.: 00:02:09 w zw. z e-prot. z 27.07.2023 r.: 00:00:59, świadectwa pracy k. 27, ewidencja czasu pracy k. 41, 46, ewidencja czasu pracy k. 43, pismo z firmy PPHU (...) k. 45)

Wnioskodawca w spornym okresie miał wystawione zwolnienia lekarskie na okresy: 22.06.2020 r. – 26.06.2020 r., 27.06.2020 r. – 3.07.2020 r., 4.07.2020 r. – 8.07.2020 r., 9.07.2020 r. – 31.07.2020 r. (okoliczności niesporne, a nadto pismo ZUS k. 28, zrzut wykazu zaświadczeń lekarskich k. 29)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy i aktach rentowych wnioskodawcy, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a także częściowo zeznań odwołującego w takim zakresie w jakim znalazły potwierdzenie w powołanych dokumentach.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom wnioskodawcy, że w spornych okresach kontynuował naukę -uczył się i starał się uczestniczyć w zajęciach, które nie kolidowały z jego pracą, gdyż twierdzenia te pozostają w jawnej sprzeczności z treścią zaświadczeń przedłożonych przez P. (...) (...), z których wynika, że wnioskodawca w miesiącach objętych zaskarżoną decyzją w ogóle nie uczestniczył w zajęciach. Szkoła potwierdziła również, że wnioskodawca w dniu 26.08.2020 r. zrezygnował ze szkoły, a w dniu 31.01.2021 r. został skreślony z listy słuchaczy. Ponadto z zalegających w aktach ewidencji czasu pracy wynika, że wnioskodawca pracował w firmach PPHU (...) w Ł. i AdaMed P. od poniedziałku do piątku, natomiast zajęcia w szkole C. (...), jak ubezpieczony sam przyznał i co wprost wynika ze złożonych do akt planów zajęć, odbywały się w weekendy w soboty i niedziele, przy czym z zaświadczenia wystawionego przez tę szkołę C. (...) wynika, że część zajęć z uwagi na pandemię była realizowana zdalnie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

W myśl art. 68 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Ustawodawca przyjmuje zatem, że z zakończeniem granicy wiekowej 25 lat prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole nie będącej szkołą wyższą. Wyjątek – w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej – ustanowiony został w art. 68 ust. 2 ustawy, dopuszczając dalsze, maksymalne przedłużenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, do zakończenia tego ostatniego roku studiów.

W świetle powyższego prawo do renty rodzinnej dla dziecka ze względu na wiek ulega przedłużeniu w przypadku kontynuowania nauki w szkole (nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, z zastrzeżeniem art. 68 ust. 2). Utratę uprawnień powoduje ukończenie nauki i chodzi tu o takie sytuacje jak usunięcie ze szkoły, skreślenie z listy studentów. Na gruncie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ukończenie nauki w szkole należy rozumieć również jej zaprzestanie, np. przez skreślenie z listy uczniów. Definitywne (ostateczne) skreślenie z listy uczniów powoduje w zakresie prawa do renty rodzinnej taki sam skutek, jaki wynika z ukończenia nauki potwierdzonego świadectwem szkolnym (zob. wyrok SA w Łodzi z dnia 24.07.2019 r., III AUa 1012/18).

Przez naukę w szkole, o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s., rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), szkołach prowadzonych przez K. (...), a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym.

Przy tym okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pojmowany jest szeroko i obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, ale także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 3.10.2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215), jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia ich w poczet (zob. wyroki Trybunału (...) z 26.04.1968 r., III TR 1772/67, OSPiKA 1969 r. Nr 12, poz. 250 i z 29.11.1967 r., IV TR 95/76, niepubl. oraz uchwała Sądu Najwyższego z 28.01.1986 r., II UZP 47/85, OSNCP 1986 r., poz. 204, nawiązująca do wyroków Sądu Najwyższego z 29.01.1981 r., II URN 7/81, niepubl. i z 27.04.1982 r., II URN 74/82, OSNCP 1982 nr 11-12, poz. 176, a także wyroki tego Sądu z 6.05.1986 r., II URN 45/86, OSNCP 1986 r. Nr 10-11, s. 83, z 16.04.1999 r., II UKN 571/98, z 3.10.2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215 i z 24.11.2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 r. Nr 8, poz. 116); wyrok Sądu Najwyższego z 13.05.2014 r. I UK 414/13. wyrok SA w Gdańsku z 10.02.2017 r., III AUa 1679/16).

Nawiązując do argumentacji skarżącego Sąd Okręgowy zważył, że oczywiście możliwe są określone przerwy w nauce (rozszerzająca wykładnia funkcjonalna przepisu), nawet powodujące czasową utratę statusu ucznia w danej szkole, ale o charakterze przejściowym, wywołane jednak nadzwyczajnymi i obiektywnymi przyczynami (zob. wyrok SA w Katowicach z dnia 30.01.2018 r., III AUa 1977/17).

Nie należy jednocześnie tracić z pola widzenia, że przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Omawiany przepis powinien być zatem wykładany zgodnie z jasnym i niebudzącym wątpliwości brzmieniem nieróżnicującym przyczyn przedłużenia się czasu studiów – okresu nauki (zob. wyrok SA we Wrocławiu z 13.11.2018 r., III AUa 490/18). W sytuacji, gdy student/ uczeń nie tylko nie uczęszcza na zajęcia, ale także nie przystępuje do żadnych zaliczeń i egzaminów, nie można uznać go za osobę pobierającą naukę. Odmiennie należy ocenić przypadek udziału studenta/ ucznia w sesji egzaminacyjnej, ale z negatywnym wynikiem, nieupoważniającym do zaliczenia semestru. Nie można wówczas odmówić studentowi/ uczniowi faktycznego realizowania - chociaż z miernym rezultatem - obowiązującego w uczelni programu nauczania (zob. wyrok SN - Izba Pracy z 3.02.2016 r., I UK 53/15).

Do stwierdzenia czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to, aby zdobywać formalne kwalifikacje, czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji), aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności, a ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy - no to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie, kiedy ciągle występuje stuprocentowa nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżimowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole (zob. wyrok SA w Białystoku z 7.03.2018 r., III AUa 66/18).

Istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego, sprowadza się do zapewnienia świadczenia alimentacyjnego umożliwiającego mu kontynuowania nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania. Pojęcie kontynuowanie nauki, nie polega na stwarzaniu pozorów jej pobierania, czy też wyrażaniu chęci i woli jej pobierania. Nie można bowiem osoby, która faktycznie nie pobiera nauki uznać za osobę pobierającą naukę w rozumieniu cyt. art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przez określenie przez ustawodawcę w art. 68 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, iż renta rodzinna przysługuje dziecku po ukończeniu 16 roku życia do ukończenia nauki w szkole należy rozumieć nie tyle formalny status ucznia (studenta), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni (szkoły), w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (studenta), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnej części zajęć, nie poodchodzeniu do egzaminów, nie przedkładaniu wymaganych programem nauczania prac itp. – tak słusznie w wyroku SA w Poznaniu z 13.05.2015 r., III AUa 1370/14. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez "zapisanie się" do określonej szkoły" (zob. wyrok SA w Łodzi z 29.04.2014 r., III AUa 51/14, a także wyrok SA w Łodzi z 20.12.2013 r., III AUa 1962/13).

Przenosząc rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że z ustaleń wynika, iż wnioskodawca był słuchaczem P. (...) C. (...) w Ł. na kierunku technik masażysta w semestrze od 1.09.2019 r. i został skreślony z listy słuchaczy w dniu 31.01.2020 r. Następnie był słuchaczem na kierunku technik administracji semestr I od dnia 22.02.2020 r. do dnia 26.08.2020 r. kiedy to zrezygnował z nauki. Potem ponownie od 1.09.2020 r. został przyjęty na semestr I na kierunku technik administracji, którego słuchaczem był do dnia 31.01.2021 r., kiedy to został skreślony z listy słuchaczy. W tych okresach zajęcia odbywały się w soboty i niedziele, przy czym część zajęć była realizowana zdalnie z uwagi na pandemię. Wnioskodawca miał w semestrze I na kierunku technik administracji następującą frekwencję na zajęciach: w lutym 2020 r. 0 godzin na 40 godzin, w maju 2020 r. 0 godzin na 45 godzin, w czerwcu 2020 r. 0 godzin na 40 godzin. Po ponownym przyjęciu od 1.09.2020 r. na semestr I na kierunku technik administracji uzyskał następującą frekwencję na zajęciach: we wrześniu 2020 r. 0 godzin na 40 godzin, w październiku 2020 r. 0 godzin na 33 godziny, w listopadzie 2020 r. 32 godziny na 32 godziny, w grudniu 2020 r. 10 godzin na 28 godzin, w styczniu 2021 r. 0 godzin na 32 godziny i został skreślony z listy słuchaczy w dniu 31.10.2021r. A zatem w miesiącach objętych zaskarżoną decyzją wnioskodawca w ogóle nie uczestniczył w zajęciach, które zgodnie z planem zajęć odbywały się w soboty i niedziele. Ze złożonych do akt ewidencji czasu pracy przez pracodawców wnioskodawcy wynika zaś, że ubezpieczony pracował od poniedziałku do piątku i mógł realizować obowiązki słuchacza w weekendy zgodnie z obowiązującym go planem zajęć w badanych miesiącach. Dodać należy, że wnioskodawca nie przystępował do żadnych egzaminów.

Wobec powyższego Sąd zważył, że samo zapisanie się do szkoły policealnej nie wystarcza do uzyskania prawa do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony nie realizuje obowiązków ucznia. Pojęcie „nauki w szkole” nie powinno być rozumiane dowolnie. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez „zapisanie się” do określonej szkoły (zob. wyrok SN - Izba Pracy z 3.09.2013 r., I UK 85/13).

Słusznie zatem jego prawo do renty w spornych okresach zostało zakwestionowane.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Definicję nienależnie pobranych świadczeń zawiera ust. 2 tego przepisu, stanowiąc, iż są to:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z ust. 4 art. 138 ustawy emerytalnej, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Z art. 139 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wynika, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, następujące należności kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach.

Wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono ugruntowany obecnie pogląd, że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to świadczenie wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Tym samym nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego (błąd) lub niezależne od tego organu. W prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane”, to zatem nie tylko „świadczenie nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także „nienależnie pobrane” a więc pobrane przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w wypadkach innego świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego (zob. wyrok SA w Lublinie z 23.01.2020 r., III AUa 416/19).

Sąd Najwyższy podkreślił, że na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Pouczenie musi być należyte, czyli wyczerpujące i wyraźnie wskazujące okoliczności w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której było skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17.11.1998 r., II URN 46/95, OSNP 1996/12/174, lex nr 23750 i z 17.02.2005 r., II UK 440/03, OSNP 2005/18/291, lex nr 155203). Warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.2008 r., I UK 394/07, lex nr 494135).

Jeśli organ rentowy zaniechał pouczenia osoby pobierającej świadczenie o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczenia, to nienależne świadczenie traci przymiot świadczenia nienależnie pobranego i tym samym powoduje zwolnienie osoby bezpodstawnie pobierającej świadczenia z obowiązku ich zwrotu. Obowiązek taki, na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, istnieje bowiem tylko w stosunku do osób, które nienależnie pobrały świadczenia, a nie wobec osób, które pobrały nienależne świadczenia (zob. wyrok SA w Lublinie z 30.10.2019 r., III AUa 525/19).

Sąd Okręgowy po analizie akt rentowych odwołującego, stwierdził, że organ rentowy m.in. na odwrocie decyzji o przyznaniu prawa renty rodzinnej, a także w każdej kolejnej decyzji dotyczącej tego świadczenia, w treści pouczenia informował ubezpieczonego, że jest zobowiązany do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących: ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości albo w części. W szczególności w pouczeniu tym wskazano, że osoba pobierająca rentę rodzinną zobowiązana jest powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły (na uczelnię), a jeżeli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia z ww. Szkoły – uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Tym samym bezspornie wnioskodawca winien mieć świadomość w jakich okolicznościach świadczenie to mu się nie należy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie (...) §1 k.p.c., oddalił odwołanie, jako bezzasadne.