Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31.03.2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że A. P. jako pracownik u płatnika składek (...) M. N. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1.09.2022 r.

W ocenie ZUS ubezpieczona faktycznie nie świadczyła pracy u płatnika składek (...) M. N., a jej zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jako pracownika miało jedynie na celu uwiarygodnienie nieistniejącego stosunku pracy oraz skorzystanie przez nią ze świadczeń przysługujących osobie zgłoszonej do ubezpieczeń o statusie – pracownik, w tym świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.

(decyzja – k. 50-53 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od powyżej decyzji wniosła A. P. domagając się jej zmiany i ustalenia, iż podlega ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) M. N. od dnia 1.09.2022 r.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska argumentowała, że urlop wychowawczy kończył się jej w październiku 2022 roku, a syn został przyjęty do przedszkola. Wnioskodawczyni nie mogła wrócić do pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. O możliwości podjęcia zatrudnienia u płatnika dowiedziała się w wakacje 2022 roku, ustaliła z pracodawcą że pracę na okres próbny rozpocznie 1.09.2022 r. Wskazywała, że została zatrudniona aby odciążyć M. N. w pracy, a do jej obowiązków należało: prowadzenie spraw biura, aukcji internetowych. Wnioskodawczyni wskazywała też, że odbyła szkolenie wstępne z zakresu BHP, została zapoznana z oceną ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą. Z uwagi na pogorszenie samopoczucia ubezpieczona udała się do lekarza, który potwierdził że jest w ciąży, o czym poinformowała płatnika składek. Strony uzgodniły, że zawrą kolejna umowę o prace do dnia porodu, jednak ku zdziwieniu wnioskodawczyni otrzymała ona umowę o pracę na czas nieokreślony. Reasumując ubezpieczona podkreśliła, że w jej ocenie decyzja organu rentowego z dnia 31.03.2023 r. jest nieprawidłowa i krzywdząca, wobec czego wniosła, jak na wstępie.

(odwołanie – k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, argumentując, jak w zaskarżonej decyzji. Nadto o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

(odpowiedź ma odwołanie – k. 32-34 verte)

Na rozprawie w dniu 25.09.2023 r. sąd pominął zgłoszony przez pełnomocnika ZUS wniosek dowodowy o zobowiązanie wnioskodawczyni do przedłożenia wydruku z aplikacji z telefonu, z którego wynikałoby jak ubezpieczona przemieszczała się w dniach, w których to powinna być w pracy na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c.

(postanowienie – rozprawa z dnia 25.09.2023 r. e-protokół (...):06:37-00:09:05 – płyta CD – k. 208)

Strony podtrzymały swoje stanowiska do końca procesu. Pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie. Z kolei pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zainteresowany płatnik składek przyłączył się do stanowiska ubezpieczonej.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 8.04.2024 r. e-protokół (...):02:52-00:29:38 – płyta CD – k. 319)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik składek w zakresie przedmiotu swojej działalności (...) M. N. zajmuje się: wykonywaniem usług komunalnych, konserwacja i naprawą pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli, sprzedażą detaliczną części i akcesoriów do pojazdów samochodowych z wyłączeniem motocykli, transportem drogowym towarów.

(okoliczności bezsporne)

Wnioskodawczyni ma średnie wyksztalcenie.

(świadectwo – k. 21-22 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Mąż wnioskodawczyni i płatnik składek – M. N. to dalekie kuzynostwo.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):06:33 – 00:23:33 – płyta CD – k. 229, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):26:59-01:07:55 – płyta CD – k. 229 )

Pod adresem ul. (...), Z. zlokalizowana jest siedziba firmy płatnika – oddzielny pokój w budynku, który jest także miejscem zamieszkania teściów odwołującej.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):23:33 – 00:26:59– płyta CD – k. 229)

Pierwotnie płatnik składek poszukiwał do pracy osoby na stanowisko pracownika fizycznego – ,,najlepiej mężczyzny” jak wynikało z zamieszczonego przez niego ogłoszenia o pracę z dnia 22.08.2022 r. na portalu F. grupa (...), nie zaś pracownika biurowego.

(skan ogłoszenia – k. 234, faktury – k. 235-240, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):26:59-01:07:55 – płyta CD – k. 229 )

Od 6.07.2022 r. do 21.08.2022 r. M. N. przebywał na zwolnieniu lekarskim.

(zestawienie okresów niezdolności do pracy – k. 316-317)

Płatnik składek wystawił wnioskodawczyni w dniu 30.08.2022 r. skierowanie na wstępne badania lekarskie.

(skierowanie – k. 28 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 13-13 verte, w kopercie – k. 78)

Z podsumowania księgi przychodów i rozchodów za 2022 r. wynika, że we wrześniu 2022 r. płatnik składek osiągnął przychód w wysokości 1880 zł, natomiast z listy operacji z rachunku bankowego płatnika składek wynika, że we wrześniu 2022 r. jego przychód z działalności gospodarczej wynosił 0 zł. W październiku 2022 r. płatnik składek osiągnął jak wynika z podsumowania księgi przychodów i rozchodów za 2022 r. przychód w wysokości 560 zł.

(lista operacji – k. 271-286 verte, podsumowanie księgi przychodów i rozchodów – k. 287)

W dniu 1.09.2022 roku pomiędzy (...) M. N., a A. P. została zawarta umowa nazwana umową o pracę na okres próbny od dnia 1.09.2022 r. do 30.11.2022 r., na mocy której ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku pracownika biurowego, w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 3010 złotych brutto miesięcznie. Jako miejsce wykonywania pracy wskazano: N. 4A, (...)-(...) Z., zaś jako termin rozpoczęcia pracy: 1.09.2022 roku.

(umowa – k. 41 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 7-7 verte)

M. N. zgłosił A. P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego od 1 września 2022 r. z kodem tytułu do ubezpieczenia - pracownik. Dokument zgłoszeniowy został przekazany w obowiązującym terminie, tj. 7 września 2022 r.

Płatnik składek przekazał za A. P. imienne raporty miesięczne, w których wykazał podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wrzesień i październik 2022 r. w wysokości 3010,00 zł; za listopad 2022 r. w wysokości 2307,69 zł; od grudnia 2022 r. do lutego 2023 r. w wysokości 0,00 zł.

(okoliczności bezsporne)

Odwołująca otrzymała orzeczenie lekarza medycyny pracy z dnia 09.09.2022 r., w którym stwierdzono brak przeciwwskazań zdrowotnych do podjęcia przez nią zatrudnienia u płatnika składek na stanowisku pracownika biurowego. W wywiadzie lekarskim wnioskodawczyni podała, że jest pod opieką poradni ginekologicznej, ciąża zagrożona.

(orzeczenie – k. 27 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 5, zeznania A. P. na rozprawie w dniu 26.02.2024 r. e-protokół (...):06:43 – 00:11:51 – płyta CD – k. 295)

Wnioskodawczyni odbyła szkolenie BHP- instruktaż ogólny i stanowiskowy. Szkolenie przeprowadził M. N., który ma uprawnienia do prowadzenia szkoleń BHP.

(zaświadczenie – k. 20, karta szkolenia wstępnego – k. 26 załączonych do sprawy akt organu rentowego, zaświadczenie – k. 23)

Płatnik składek nie rozliczał odwołującej z czasu pracy, nie prowadził dla niej list obecności, nie ewidencjonował czasu jej pracy. Gdy wnioskodawczyni potrzebowała wziąć dzień wolny od pracy to informowała o tym płatnika ustnie. Fakt ten nigdzie nie był odnotowywany.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 26.02.2024 r. e-protokół (...):06:43 – 00:11:51 – płyta CD – k. 295)

Do obowiązków wnioskodawczyni należeć miało: poszukiwanie i przygotowywanie ofert, dokumentacji dla klientów, kontaktowanie się z dostawcami części samochodowych, wystawianie aukcji internetowych, utrzymywanie czystości: mycie śmietników.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):06:33 – 00:23:33 – płyta CD – k. 229, zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):26:59-01:07:55 – płyta CD – k. 229)

Płatnik składek nie nadzorował pracy skarżącej.

(zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):26:59-01:07:55 – płyta CD – k. 229 )

Świadek M. C. korzystał z usług firmy płatnika składek od lipca 2022 roku do listopada 2022 roku w zakresie mycia pojemników – śmietników od wspólnot mieszkaniowych. Wszelką dokumentację w tym zakresie wystawiał M. N.. Zdarzało się, że rozmawiał telefonicznie z wnioskodawczynią. Sam z siebie nie wiedział jednak na jakiej podstawie, w jakim charakterze wnioskodawczyni kontaktowała się z nim

(zeznania świadka M. C. na rozprawie w dniu 22.01.2024 r. e-protokół (...):09:03 – 00:24:25 – płyta CD – k. 265)

Świadek M. C. przedstawił jedną kopię faktury VAT wystawionej w dniu 30.11.2022 r. przez firmę płatnika podpisaną – pieczątka (...) M. N. dot. wykonanej usługi mycia pojemników na śmieci.

(kopia faktury – k. 313)

W okresie od stycznia 2021 roku do czerwca 2023 roku ubezpieczona korzystała z usług następujących placówek medycznych: Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w A., Wojewódzkiego Szpitala (...) – Curie w Z., (...) Hospicjum dla dzieci, Szpitala (...) im. ks. J. P. Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w W.. Z karty ciąży ubezpieczonej wynika, że data ostatniej miesiączki wnioskodawczyni przypadała na 7.08.2022 roku. W dniu 5.10.2022 r. wnioskodawczyni została przyjęta na oddział ginekologiczno- położniczy Wojewódzkiego Szpitala (...) – Curie w Z. z podejrzeniem poronienia, diagnostyka wczesnej ciąży. Badaniem ginekologicznym z dnia 8.11.2022 roku rozpoznano u skarżącej 13 tydzień ciąży. Wnioskodawczyni stała się niezdolna do pracy od dnia 24 listopada 2022 roku.

(wykaz placówek – k. 48, kata ciąży w kopercie – k. 74, dokumentacja medyczna – k. 80-102 verte, k. 127-179, k. 306-306 verte, w kopercie – k. 309)

Nieobecność w pracy w dniu 5.10.2022 r. wnioskodawczyni miała odrobić, jednak jak wynika z historii rachunku bankowego tego dnia o godz. 19:14 dokonała transakcji - zakupów w sklepie (...).

(historia rachunku bankowego w kopercie – k. 246)

Wnioskodawczyni odbyła wizyty lekarskie:

- w dniu 17.11.2022 r. o godz. 15:20- wizyta stacjonarna;

- w dniu 24.11.2022 r. o godz. 11:20- teleporada;

- w dniu 29.11.2022 r. o godz. 09:30 – wizyta stacjonarna.

(pismo –k. 109, dokumentacja medyczna – k. 110-113)

Część obowiązków wnioskodawczyni mogła wykonywać u siebie w domu- zdalnie, w dowolnej porze. Nie była kontrolowana w jakich godzinach wykonuje czynności na rzecz płatnika.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 26.02.2024 r. e-protokół (...):06:43 – 00:11:51 – płyta CD – k. 295)

W dniu 30.11.2022 r. została sporządzona kolejna umowę o pracę, zgodnie z którą ubezpieczona miała zostać zatrudniona na czas nieokreślony od 01.12.2022 r. na stanowisku pracownika biurowego w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem 3010 zł brutto miesięcznie. Jako termin rozpoczęcia pracy wskazano dzień 01.12.2022 r., a jako miejsce wykonywania pracy: N. 4A, (...)-(...) Z., zaś jako termin rozpoczęcia pracy: 1.09.2022 roku.

(umowa – k. 40 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 19-20)

Na mocy aneksu z dnia 30.12.2022 r. do w/w umowy o pracę wynagrodzenie ubezpieczonej wyniosło – minimalne wynagrodzenie zgodne z obowiązującą w danym roku stawką wynikającą z ustawy z dnia 10.10.2022 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Aneks obowiązywał od 01.01.2023 r.

(aneks – k. 39 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 21-22)

Wnioskodawczyni podpisywała listy płac. Wnioskodawczyni wypłacane było wynagrodzenie.

(lista operacji – k. 32, potwierdzenia przelewów wynagrodzenia – k. 33-36, listy płac – k. 37 verte – 38 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Płatnik składek w okresie trwania niezdolności do pracy ubezpieczonej nie zatrudnił na jej miejsce żadnego nowego pracownika.

(zeznania A. P. na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):06:33 – 00:23:33 – płyta CD – k. 229)

W myciu śmietników pomaga obecnie płatnikowi najbliższa rodzina – dzieci.

(zeznania płatnika składek na rozprawie w dniu 11.12.2023 r. e-protokół (...):26:59-01:07:55 – płyta CD – k. 229 )

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

Odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2024.0.497) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 163 oraz z dnia 19 sierpnia 2015 r., II UZ 12/15, LEX nr 1789937).

Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Stosownie do treści art. 1 ust 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2023.0.2780) osobom tym, w razie choroby lub macierzyństwa, przysługują świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą.

W myśl art. 4 w ust. 1 ustawy zasiłkowej ubezpieczony podlegający obowiązkowo ubezpieczeniu nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Definicja pracownika, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych, została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok SN z 13.07.2005 r., I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt II UK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251).

Wskazać należy, że stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok SA w Lublinie z 17.01.2006 r. III AUa 433/2005, Wspólnota (...)).

Dla powstania stosunku pracy nie wystarcza samo zawarcie na piśmie umowy o treści odpowiadającej wymaganiom art. 29 k.p., założenie dokumentacji pracowniczej i wypłacenie pracownikowi wynagrodzenia oraz formalna legalizacja umowy przed organem rentowym czy urzędem skarbowym przez złożenie deklaracji zgłoszeniowej do ubezpieczeń społecznych i deklaracji podatkowej, ale niezbędnej jest wykazanie, że stosunek taki, o cechach określonych w art. 22 § 1 k.p., faktycznie został nawiązany i był realizowany przez strony. O ważności zaś stosunku pracy świadczy to, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę łączącej strony nie zawierają wad, które powodowałyby ich nieważność bądź bezskuteczność. Ubezpieczenie społeczne nie może bowiem istnieć bez stosunku pracy. Powstanie, zaś stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego/legalnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć.

Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy, jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności - ale wyłącznie przy takim założeniu, że nastąpiło rzeczywiste jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 § 1 k.p.

Tym samym nie można byłoby czynić ubezpieczonej zarzutów, że zawarła umowę o pracę jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z chorobą i ciążą, pod tym tylko warunkiem, że na podstawie kwestionowanej umowy realizowałaby zatrudnienie o cechach pracowniczych.

Dokument w postaci umowy o pracę, nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie. Mimo istnienia formalnej umowy o pracę, możliwe jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych zawarta ona została dla pozoru (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 września 2015 roku, III AUA 622/15).

Ważność stosunku pracy zależy przede wszystkim od tego, czy oświadczenia woli zawarte w umowie o pracę wolne są od wad, powodujących ich nieważność bądź bezskuteczność. Na istnienie ważnego stosunku pracy składa się złożenie oświadczeń w przedmiocie zawarcia umowy o pracę, zamiar stron oraz faktyczne wykonywanie określonej w umowie pracy.

Należy podkreślić, że Sąd Okręgowy podziela stanowisko ZUS, co do tego, że zgłoszenie ubezpieczonej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jako pracownika miało jedynie na celu uwiarygodnienie nieistniejącego stosunku pracy oraz skorzystanie ze świadczeń przysługujących osobie zgłoszonej do ubezpieczeń o statusie – pracownik, w tym świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.

Podkreślenia też wymaga, że potrzeba uzyskania ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym stanowi legalny cel zawierania umów o pracę, skorzystanie z takiej ochrony może być nawet głównym motywem nawiązania stosunku pracy. Dążenie do uzyskania takiej ochrony w żadnym razie nie jest sprzeczne z prawem. Przeciwnie, jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 192, z 6 lutego 2006 r., III UK 156/05, LEX nr 272549).

Oczywiście nie ma zakazu zatrudnienia osób najbliższych, spokrewnionych, a tym bardziej kobiety w ciąży, co zresztą byłoby dyskryminacją w zatrudnieniu w świetle art. 11 [3] k.p.

Wymogiem jest jednak podjęcie i rzeczywiste wykonywanie pracy umówionej rodzajowo pracy.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Do ustalenia, że doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy konieczne jest zatem ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to rzeczywiście czyniły (por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14.02.2013 r., III AUA 1432/12). W świetle bowiem art. 83 § 1 k.c., jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony z góry zakładają za obopólną zgodą, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (tj. mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy), to tak zawarta umowa o pracę ma charakter pozorny (por. m.in. wyrok SN z 4.08.2005 r., II UK 321/04). W konsekwencji zaś oświadczenia woli o zawarciu pozornej umowy o pracę złożone sobie wzajemnie przez strony są nieważne (art. 83 § 1 zd. 1 k.c.). W odniesieniu do umowy o pracę pozorność polega więc na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. (por. wyrok SN z 4.01.2008 r., I UK 223/07, LEX nr 442836, z 5.10.2006 r., I UK 120/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 294, M.Raczkowski „Pozorność w umownych stosunkach pracy”, Warszawa 2010, s.200-202).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 14.03.2001r., II UKN 258/00, (OSNAP 2002/21/527), nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował i płacił wynagrodzenie za pracę. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Sąd Okręgowy podziela również pogląd Sądu Najwyższego (wyrok
z 25.01.2005r., II UK 141/04, OSNP 2005/15/235), że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Należy dodatkowo podkreślić, że rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudniania osób bliskich pracodawcy wymaga nie tylko stwierdzenia braku dodatkowych zakazów do ich zatrudniania w ramach stosunku pracy, ale rygorystycznych ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia, a także że miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osobę bliską obowiązków o cechach kreujących zobowiązania pracownicze. Jest to niezbędne dla wyeliminowania z obrotu prawnego zachowań osób bliskich zmierzających do obejścia lub nadużycia prawa do korzystniejszego tytułu i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z 19.09.2003 r., II UK 41/03).

Strony umowy mogą dowolnie ustalać wzajemne stosunki prawne i układać relacje, jednakże zasada swobody umów doznaje w pewnych sytuacjach ograniczeń, w której to zawarcie postanowień umownych prowadzi do naruszenia prawa, obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa, czy wreszcie do naruszenia zasad sprawiedliwości społecznej. Oczywistym jest, że treść lub cel stosunku prawnego nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku), ustawie, ani zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

W ocenie Sądu, w sprawie niniejszej możemy mówić o tak rozumianej pozorności (art. 83 k.c.), albowiem brak jest jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie, że od 1.09.2022 r. ubezpieczona świadczyła na rzecz płatnika składek pracę w reżimie stosunku pracy. Materiał dowodowy oceniony przez pryzmat zasad logiki i doświadczenia wskazuje, iż strony podpisując umowę o pracę na okres próbny, a następnie na czas nieokreślony dążyły w rzeczywistości jedynie do stworzenia pozorów powstania między nimi stosunku pracy i zagwarantowania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z macierzyństwem. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy kobiet w ciąży przejawia się wprawdzie w "automatycznym" wydłużeniu umowy terminowej do dnia porodu. Jednak w niniejszej sprawie strony zdecydowały się zawrzeć kolejną umowę o pracę w dniu 30.11.2022 r. i to na czas nieokreślony, zatem w okresie kiedy to wnioskodawczyni przebywała już na długotrwałym zwolnieniu lekarskim, po to tylko zdaniem sądu i na co wskazują okoliczności sprawy, aby wzmocnić pozory pracowniczego zatrudnienia skarżącej u płatnika.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie potwierdziła, aby strony łączył stosunek pracy. W przypadku symulowania powstania stosunku pracy oczywistym jest, że pewne niezbędne dokumenty mające go uprawdopodobnić, takie jak np. listy obecności, orzeczenie lekarskie, zaświadczenie o przeszkoleniu BHP, zostaną wytworzone. W ocenie Sądu, brak jest jednak jakichkolwiek dowodów potwierdzających zeznania odwołującej i płatnika, że od dnia 1.09.2022 r., pracowała na rzecz płatnika, zgodnie z zawartą umową o pracę.

Zdaniem Sądu, same twierdzenia odwołującej oraz płatnika, są niewystarczające dla przyjęcia, że w okresie od zawarcia umowy o pracę do przejścia na zwolnienie lekarskie, wnioskodawczyni była pracownikiem zainteresowanego i wykonywała na jego rzecz umówioną pracę, na którą to wskazywali w swych zeznaniach. Ponadto brak jest możliwości skonfrontowania prawdziwości ich zeznań z dowodami z dokumentów, skoro nie wiadomo jaki był w istocie zakres obowiązków skarżącej, bowiem ubezpieczona nigdy nie otrzymała takiego zakresu obowiązków.

Zdaniem Sądu, to stan wnioskodawczyni - ciąża, zaważył na chęci poszukiwania z jej strony zabezpieczenia swej sytuacji materialnej wobec zbliżającego się macierzyństwa. Wnioskodawczyni w dacie zawarcia już pierwszej umowy o pracę wiedziała, że jest w ciąży, skoro w trakcie badania przez lekarza medycyny pracy w dniu 09.09.2022 r. (abstrahując od tego, że w dacie zawarcia umowy o pracę w dniu 1.09.2022 r. wnioskodawczyni nie posiadała orzeczenie lekarza medycyny pracy o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku pracownika biurowego w firmie płatnika), w wywiadzie lekarskim podała, że jest pod opieką poradni ginekologicznej, ciąża zagrożona oraz co ostatecznie potwierdziła w toku swych zeznań na rozprawie w dniu 26.02.2024 r. Miała więc świadomość tego, że podejmuje pracę nie w celu jej świadczenia, a pozyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z przewidywaną niezdolnością do pracy i urodzeniem dziecka.

Jak już wskazywano, w sprawie doszło wprawdzie do zawarcia umowy o pracę pomiędzy płatnikiem, a odwołującą, jednakże brak jest jakichkolwiek dowodów na to, że wykonywała ją od 1.09.2022 r. w reżimie stosunku pracy. O niewykonywaniu przez ubezpieczoną pracy w spornym okresie świadczy okoliczność braku materialnych dowodów jej wykonywania, albowiem charakter powierzonych jej obowiązków na stanowisku pracownika biurowego z pewnością wymagał generowania dokumentów, w tym opatrzonych jej podpisem. Płatnik składek będąc zobowiązanym przez sąd do wskazania ilości aukcji wystawianych w okresie od sierpnia 2022 r. do grudnia 2022 r., w tym tych wystawianych przez wnioskodawczynię, w zakreślonym terminie nie wykonał nałożonego zobowiązania. Skarżąca miała poszukiwać, przygotowywać oferty, dokumentację dla klientów, jednak i na te okoliczności nie przedstawiła żadnych namacalnych dowodów. Płatnik składek podawał też, że wnioskodawczyni miała dokonywać zakupów. Nie dookreślił jednak czy były to zakupy firmowe, a wątek ten nie został rozwinięty w toku jego zeznań.

Co do zeznań świadka M. C., to sąd dał im wiarę odnośnie jego twierdzeń, iż korzystając z usług firmy płatnika składek faktycznie kontaktował się telefonicznie z wnioskodawczynią. Świadek zeznał:,, nie pamiętam od kiedy była zatrudniona Pani Ania, płatnik mi tylko powiedział, że mam się kontaktować z jego pracownikiem”. Z twierdzeń M. C. wynikało zatem, że wiedzę na temat ,,zatrudnienia” wnioskodawczyni czerpał wyłącznie z informacji przekazanych mu przez płatnika, czyli osoby zainteresowanej rozstrzygnięciem sprawy na korzyść ubezpieczonej, również poprzez pryzmat występujących między nimi powiązań rodzinnych. Z kolei przedłożona przez świadka kopia faktury VAT nie mogła stanowić dowodu na wykonywanie przez wnioskodawczynię pracy, gdyż po pierwsze została wystawiona w dniu 30.11.2022 r. , a zatem w okresie kiedy skarżąca była już niezdolna do pracy. Ponadto, nie sposób dojść do przekonania, aby dokument ten faktycznie mógł zostać sporządzony przez wnioskodawczynię. Gdyby tak było z pewnością zawierałby jej podpis jako osoby, która go wystawiała. Tymczasem rzeczona kopia faktury zawiera jedynie podpis - pieczątkę płatnika (...) M. N.. Powyższe pokrywa się z twierdzeniami świadka M. C., o tym że wszelką dokumentację w zakresie świadczonych przez płatnika usług wystawiał sam M. N..

Można podzielić pogląd, że o tym czy i za ile zatrudnić pracownika decyduje samodzielnie przedsiębiorca, lecz brak jakiejkolwiek potrzeby zatrudnienia pracownika przemawia za fikcyjnością stosunku pracy ukształtowanego w takich okolicznościach – a tak było w niniejszej sprawie. Płatnik składek po przejściu przez wnioskodawczynię na długotrwałe zwolnienie lekarskie w związku z chorobą w czasie ciąży, nie zatrudnił żadnego pracownika na stanowisku jakie wskazano dla wnioskodawczyni – pracownika biurowego. W świetle tej okoliczności, fakt braku zatrudnienia innego pracownika ściśle na miejsce wnioskodawczyni utwierdza Sąd w przekonaniu, że zatrudnienie wnioskodawczyni przez płatnika było nieracjonalne oraz gospodarczo i ekonomicznie nieuzasadnione, a co za tym idzie było fikcyjne. Celem racjonalnego pracodawcy jest bowiem osiągnięcie zysku z działalności gospodarczej, dochodów finansowych, by mieć się z czego utrzymywać i żeby firma funkcjonowała i mogła się rozwijać. Pracodawca nie zatrudnia pracownika, aby dać mu formalną pracę, czyli źródło utrzymania i stworzyć mu ochronę ubezpieczeniową, ale dlatego, że istnieje realna potrzeba gospodarcza pozyskania nowego pracownika, która przyniesie wymierny efekt gospodarczy dla firmy. Wnioskodawczyni twierdziła, że została zatrudniona po to, aby odciążyć M. N. w pracy, jednak M. N. przebywał na zwolnieniu lekarskim od 6.07.2022 r. do 21.08.2022 r., wówczas zasadnym stało się pytania o to, co miała na myśli skarżąca mówiąc o odciążeniu płatnika od nadmiaru pracy.

Zresztą wątpliwości sądu budzi już sama argumentacja płatnika składek w zakresie podawanych przez niego powodów, dla których to zdecydował się nawiązać z ubezpieczoną sporny stosunek pracy. Sąd ustalił też, że do zakresu obowiązków wnioskodawczyni należeć miało utrzymywanie czystości: mycie śmietników. Trudno sobie wyobrazić, aby będąc w ciąży i to zagrożonej wnioskodawczyni miałaby faktycznie wykonywać tego typu pracę stricte fizyczną, wyczerpującą i wymagającą siły, skoro pierwotnie płatnik składek poszukiwał do pracy osoby na stanowisko pracownika fizycznego. Jak wskazał w ogłoszeniu o pracę - ,,najlepiej mężczyzny”. W ocenie Sądu, nawet zatrudnienie osoby z którą pozostaje się w stosunku pokrewieństwa musi mieć jakieś uzasadnienie bądź ekonomiczne, czy w kwalifikacjach przyszłego pracownika, jego wiedzy i przygotowaniu, jak i potrzebie zatrudnienia. W ocenie Sądu, w przypadku wnioskodawczyni stanowisko pracy zostało stworzone sztucznie, w celu fikcyjnego jej zatrudnienia i objęcia pracowniczym ubezpieczaniem społecznym.

W okolicznościach sprawy nieracjonalnym działaniem ze strony płatnika było zatrudnienie ubezpieczonej w sytuacji, gdy brak było rzeczywistej ku temu potrzeby. Płatnik nie miał także finansowych możliwości zatrudnienia ubezpieczonej za wynagrodzeniem w sytuacji, gdy w chwili rzekomego zatrudnienia wnioskodawczyni firma płatnika albo w ogóle nie uzyskiwała przychodów albo ich poziom był na tyle niski, że nie wystarczał nawet na wypłatę jednomiesięcznego wynagrodzenia ubezpieczonej.

Podstawową zasadą odróżniającą stosunek pracy od wykonywania pracy na innej podstawie jest podporządkowanie pracownika polegające na obowiązku stosowania się do poleceń przełożonego związanych z organizacją i przebiegiem pracy. Praca powinna być świadczona przez pracownika w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. /patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999r I PKN 277/99 OSNP 2001/1/18 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 października 2014 r. III AUa 61/14 LEX nr 1566959 wyr. SN z 18.5.2006 r., III UK 30/06, L., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r. I UK 68/05 Lex 177165). Wnioskodawczyni wprawdzie miała pracować od 8 do 16, jednak czas pracy wnioskodawczyni nie był w żaden sposób kontrolowany ani rozliczany przez płatnika. Ubezpieczona zeznała też, że gdy potrzebowała wziąć dzień wolny od pracy to informowała o tym płatnika ustnie. Nie składała wniosków o urlop na piśmie, a płatnik nigdzie nie notował kiedy miała urlop. Z zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawczyni odbyła wizyty lekarskie: w dniu 17.11.2022 r. o godz. 15:20- wizyta stacjonarna, w dniu 24.11.2022 r. o godz. 11:20- teleporada, w dniu 29.11.2022 r. o godz. 09:30 – wizyta stacjonarna. W takiej sytuacji nie jest jasnym w jakich godzinach wnioskodawczyni rzekomo pracę na rzecz płatnika świadczyła, skoro miała pracować w sposób ciągły (codzienny) po 8 godzin dziennie. Wnioskodawczyni twierdziła, że część obowiązków mogła wykonywać u siebie w domu- zdalnie, jednak wprowadzenie pracy w tym trybie wymaga odpowiednich uzgodnień między pracodawcą, a pracownikiem, w tym dysponowania przez pracownika odpowiednimi dokumentami choćby skierowaniem do pracy zdalnej. Tego rodzaju dokument nie został przedstawiony w toku postępowania, a zatem zeznania ubezpieczonej w tym zakresie pozostawały gołosłowne, a tym samym nieuprawdopodobnione. Dalej ubezpieczona zeznała, że gdy danego dnia, w czasie godzin pracy miała zaplanowaną wizytę u lekarza, to tego samego dnia mogła powrócić do zadań pracowniczych i odrobić wyjście prywatne, choćby wieczorem. Tego rodzaju sytuacja jak podnosiła miała miejsce w dniu 5.10.2022 r. W ocenie sądu powyższe wyjaśnienie wnioskodawczyni wydaje się być mało realne, zwłaszcza w konfrontacji z danymi wynikającymi z historii rachunku bankowego (płyta CD w aktach sprawy). Gdyby tego dnia ubezpieczona faktycznie miała odrobić wspomniane wyjście prywatne to musiałaby robić to w godzinach nocnych, przy założeniu że o godz. 19:14 dokonała zakupów w sklepie (...), a jak wynika z aktów powszechnie obowiązujących tj. art. 178 § 1 k.p., pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Godząc się zatem na świadczenie pracy przez ubezpieczoną w porze nocnej, płatnik składek mógłby się narazić na negatywne konsekwencje prawne.

Dodatkowo, jak wskazuje zebrany w sprawie materiał dowodowy w spornym okresie, nie ma dowodów na to, że to płatnik wyznaczał zadania do wykonania skarżącej i że kierował jej pracą oraz sprawował nad nią nadzór, zakreślał konkretne terminy wykonania poszczególnych zadań. Jest to istotne, jeżeli uwzględni się, że zatrudnienie pracownicze odwołuje się do staranności, a nie rezultatu.

Ustawodawca zastrzegł w przepisie art. 22 § 1 k.p., że pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, przy czym nie zdefiniował tej cechy zatrudnienia. W literaturze przedmiotu wyinterpretowano, że kierownictwo pracodawcy przejawia się w poleceniach, podporządkowaniu organizacyjnym oraz podporządkowaniu represywnym i dystrybutywnym. Nadto podkreślenia wymaga iż to na pracodawcy spoczywa ryzyko ekonomiczne gospodarcze i osobowe związane z zatrudnieniem pracownika i powierzeniem mu określonej pracy.

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że w sprawie niniejszej nie zostały spełnione wskazane omówione powyżej elementy określone w art. 22 kp świadczące o istnieniu stosunku pracy.

Wobec powyższego czyniąc ustalenia Sąd Okręgowy na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p. pominął wniosek pełnomocnika ZUS o zobowiązanie wnioskodawczyni do przedłożenia wydruku z aplikacji z telefonu, z którego wynikałoby jak ubezpieczona przemieszczała się w dniach, w których to powinna być w pracy jako mający jedynie na celu przedłużenie postępowania.

W ocenie Sądu materiał sprawy jednoznacznie potwierdza, że celem podjętych przez płatnika i ubezpieczoną działań było wyłącznie uzyskanie przez nią świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Celem działania stron nie było więc, świadczenie pracy w ramach stosunku pracy i uzyskiwanie z tego tytułu wynagrodzenia, a jedynie osiągnięcie innych korzyści, które prawo wiąże z istnieniem stosunku pracy. Tymczasem głównym celem zawarcia umowy o pracę winno być nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia jest uzyskanie wskazanych korzyści.

Podkreślić przy tym trzeba, że zarówno przepisy prawa pracy, prawa ubezpieczeń społecznych, jak i przepisy ustrojowe pozwalają tak kształtować elementy stosunku pracy, jaka jest wola stron. Powyższa kwestia przestaje być tylko sprawą stron nawiązujących stosunek pracy, gdy przerzuca się ciężar wypłaty świadczeń na fundusz dysponujący publicznymi pieniędzmi, którymi zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada solidaryzmu. Solidaryzm oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń osobom znajdującym się w potrzebie, z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych. Oznacza to, że płacą wszyscy, a korzystają tylko ci którzy zostali dotknięci ryzykiem socjalnym. (por. W. Muszalski Ubezpieczenie społeczne, Warszawa 2004).

W tym miejscu wskazać dodatkowo należy, iż zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne. Skoro wnioskodawczyni odwołała się od decyzji stwierdzającej, iż w okresie wskazanym w decyzji – od 1.09.2022 r. nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom jako pracownik to właśnie na niej spoczywał ciężar wykazania i udowodnienia faktów, z których można by wysnuć odmienny wniosek niż to przyjął organ rentowy w wydanej i zaskarżonej decyzji, to jest wykazania, że ubezpieczona posiadała status pracownika. Strona, która neguje twierdzenia strony przeciwnej jest obowiązana podjąć inicjatywę dowodową dla obalenia tych twierdzeń. Temu obowiązkowi strona odwołująca nie podołała z przyczyn omówionych wyżej.

W efekcie wszystkich powyższych rozważań w rozpatrywanym przypadku Sąd Okręgowy ustalił, że od 1.09.2022 r. strony jedynie upozorowały istnienie zatrudnienia, o czym świadczy szereg okoliczności związanych z zawarciem umowy, a przede wszystkim brak miarodajnych dowodów świadczenia umówionej pracy w reżimie pracowniczym. Wnioskodawczyni nie była rozliczana przez płatnika ani z czasu pracy, ani z wykonanych zadań.

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja ZUS odpowiada prawu i na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w punkcie 1 sentencji wyroku.

W przedmiocie kosztów Sąd orzekł w punkcie 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.0.1935).

Zgodnie zaś z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Jeżeli orzeczenie to jest prawomocne z chwilą wydania, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia do dnia zapłaty, a jeżeli orzeczenie takie podlega doręczeniu z urzędu - za czas po upływie tygodnia od dnia jego doręczenia zobowiązanemu do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu.

/Jacek Chrostek/