Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie:

sędzia Grzegorz Chmiel

Edyta Bronowicka

(del.) Joanna Karczewska

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2019 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) spółki z o.o. w W.

z udziałem (...) W. i Komisji do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2018 roku, sygn. akt Dz. Kw. (...)

postanawia :

zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nakazać Sądowi Rejonowemu dla Warszawy - Mokotowa w W. dokonanie wpisu w księdze wieczystej KW (...) w dziale II - zmiany wpisu dotyczącego użytkownika wieczystego poprzez wpisanie jako użytkownika wieczystego spółki (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.;

Sygn. akt XXVII Ca 40/19

UZASADNIENIE

Wnioskiem, będącym przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie, (...) spółka z o.o. wniosła o wpis tj. zmianę wpisu dotyczącego użytkowania wieczystego z związku z przejęciem spółki (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowo – akcyjnej, w dziale II przedmiotowej księgi wieczystej poprzez ujawnienie wnioskodawcy do udziału w prawie użytkowania wieczystego dotychczas ujawnionego na rzecz spółki przejętej. Do wniosku załączono aktualny odpis z rejestru przedsiębiorców wnioskodawcy pobrany na podstawie art. 4 ust. 4aa ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Postanowieniem z 10 maja 2018 r. Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Mokotowa w Warszawie oddalił powyższy wniosek. Orzeczenie powyższe zostało zaskarżone skargą przez wnioskodawcę.

Postanowieniem z 30 sierpnia 2018 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie, po rozpoznaniu skargi na orzeczenie referendarza sądowego, również oddalił wniosek. W uzasadnieniu wskazano, że w niniejszej sprawie doszło do zbycia udziału w nieruchomości na rzecz innej osoby, poprzez zbycie majątku spółki w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh, w skład którego wchodzi m.in. udział w nieruchomości, wobec której ustanowiono zakaz zbywania. Stanowiło to przeszkodę do uwzględnienia żądania wnioskodawcy.

Apelacją z dnia 20 września 2018 r. wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 30 sierpnia 2018 r. W uzasadnieniu wskazał na:

1)  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 492 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks Spółek Handlowych, Dz. U. 2017.1577 (dalej k.s.h.) poprzez przyjęcie, iż na skutek połączenia spółek nastąpiło zbycie udziału w użytkowaniu wieczystym zabudowanej nieruchomości, wchodzącej w skład aktywów spółki przejmowanej, co – zdaniem apelującego - jest błędem, albowiem w sprawie mamy do czynienia z typową sukcesją uniwersalną,

2)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 626 ⁸ § 2 k.p.c w zw. z art. 626 ⁹ k.p.c., ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 24 maja 2017 r. Dz. U. 2017.1007 (dalej u.k.w.), poprzez nieprawidłowe zbadanie podstawy wpisu i w konsekwencji oddalenie wniosku, w przypadku kiedy dokument w postaci aktualnego odpisu z rejestru przedsiębiorców jest wystarczającą podstawą do ujawnienia skutków połączenia przez przejęcie.

3)  naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 756 ⁴ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks Postępowania Cywilnego, Dz. U. 2018.155 (dalej k.p.c.) poprzez założenie, że uchwała wspólników o przejęciu (...) sp. z o.o. S.K.A. przez (...) sp. z o.o. jest nieważna w zakresie zbycia użytkowania wieczystego zabudowanej nieruchomości, podczas gdy uchwała ta w żadnym elemencie nie powoduje zbycia jakichkolwiek aktywów, a momentem przejęcia Spółki jest dzień wpisania połączenia do rejestru, a nie data podjęcia uchwały przez wspólników.

Mając powyższe na względzie wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadna.

W niniejszej sprawie dla nieruchomości przy ul (...) w W. urządzona jest księga wieczysta (...). W dziale II jako właściciel nieruchomości wpisane jest (...) W., natomiast jako użytkownik wieczysty jest wpisana (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowo - akcyjna w W. w udziale (...) części oraz właściciele lokali z niej wyodrębnionych w udziałach związanych z własnością lokali.

Postanowieniem z 22 czerwca 2017 r. Komisja do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (dalej: Komisja) na podstawie art. 23 ust. 1 i 2 ustawy z 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa, zabezpieczyła postępowanie przed Komisją poprzez nakazanie wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym.

W dniu 23 czerwca 2017 r. w dziale III niniejszej księgi wieczystej na wniosek Komisji dokonano wpisu o treści „zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości objętej niniejszą księgą wieczystą, w związku z toczącym się postępowaniem rozpoznawczym przed Komisją do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...) wydanych z naruszeniem prawa (dotyczy decyzji Prezydenta (...) W. z dnia 27 czerwca 2013 r. nr (...) oraz decyzji Prezydenta (...) W. z dnia 11 października 2013 r. nr (...))”.

W dniu 29 czerwca 2017 r. podjęta została uchwała zgromadzenia wspólników o połączeniu spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych poprzez przeniesienie całego majątku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowo – akcyjnej (spółka przejmowana) na rzecz (...) spółka z o.o. (spółka przejmująca) z jednoczesnym podwyższeniem kapitału zakładowego spółki przejmującej poprzez utworzenie nowych udziałów.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy podjął wątpliwość co do zagadnienia prawnego, którego rozstrzygnięcie jest niezbędne do rozpoznania następującej sprawy. W treści postanowienia z 4 marca 2019 r. Sąd Okręgowy, rozpoznając niniejszą sprawę, zwrócił się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego o treści „czy połączenie spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych stanowi czynność prawną w rozumieniu art. 756 ³ kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 756 ⁴ kodeksu postępowania cywilnego, w szczególności czy przeniesienie udziałów w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości wpisanych w księdze wieczystej wbrew ujawnionemu w niniejszej księdze wieczystej zakazowi ich zbywania skutkuje nieważnością przeniesienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz przejmującej spółki”.

Pismem z 17 czerwca 2019 r. Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały następującej treści: Połączenie spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych, którym objęte było prawo użytkowania wieczystego gruntu, wpisane w księdze nieczystej, wbrew ujawnionemu w tej księdze zakazowi jego zbycia (art. 756 ³ k.p.c. w związku z art. 756 k.p.c.) skutkuje nieważnością nabycia tego prawa przez spółkę przejmującą.

W odpowiedzi na pytanie prawne, Sąd Najwyższy podjął uchwałę z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie III CZP 19/19 o treści „Połączenie przez przejęcie spółek prawa handlowego na podstawie art. 492 § 1 pkt 1 KSH, którego dalszym następstwem jest przejście na spółkę przejmującą udziałów w użytkowaniu wieczystym, nie jest zbyciem nieruchomości w rozumieniu art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2267)”. W uzasadnieniu wskazano, że księgi wieczyste są publicznym, jawnym, sądowym rejestrem stanu prawnego nieruchomości. Sąd wieczysto-księgowy dokonuje wpisu jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie go z urzędu. Kognicja sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym jest ograniczona, sąd bowiem nie ustala stanu faktycznego, nie rozstrzyga sporu o prawo i nie bada, czy stan prawny po dokonaniu wpisu będzie zgodny ze stanem rzeczywistym tylko, zgodnie z zasadą legalizmu obowiązującą także w tym postępowaniu, ocenia czy dokonany wpis będzie zgodny z prawem. Wniosek podlega oddaleniu w wypadku stwierdzenia braku podstaw albo przeszkód do dokonania wpisu ( art. 626 ⁹ KPC). W orzecznictwie przyjęto, że wystąpienie „przeszkody” w rozumieniu art. 626 ⁹ KPC, jako przyczyny oddalenia wniosku o wpis, należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które - mimo formalnego wykazania podstawy wpisu - nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie, zatem z okolicznościami natury prawnej determinującymi skuteczność czynności stanowiącej podstawę wpisu. Przeszkodą taką mogą być również okoliczności znane sądowi z urzędu (por. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15, OSNC 2016, nr 7-8, poz. 81, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, OSNC 2011, nr 1, poz. 12).

Przedmiotem badania sądu wieczysto-księgowego jest, poza oceną dokumentów przedstawionych jako podstawa żądanego wpisu, badanie treści księgi wieczystej w zakresie istniejących wpisów i ich podstawy ( art. 626 ⁸ § 2 KPC). Wpis w dziale III księgi wieczystej został dokonany w uwzględnieniu wniosku Komisji do spraw reprywatyzacji nieruchomości (...), działającej na podstawie ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa (t.j. Dz.U. z 2018, poz. 2267) - dalej jako: „ustawa”. Jego podstawą było postanowienie zabezpieczające Komisji wydane w trybie art. 23 ust. 1, stwierdzającego, że jeżeli jest to niezbędne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, Komisja może nakazać dokonanie wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu rozpoznawczym, a w przypadku decyzji, która nie wywołała nieodwracalnych skutków prawnych, także ustanowić zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości, przy czym wpis wywołuje skutek ostrzeżenia, o którym mowa w art. 8 KWU, tj. wyłącza wiarę publiczną ksiąg wieczystych. Komisja jest organem administracji publicznej, której w celu realizacji zadań wynikających z ustawy przysługują uprawnienia prokuratora, a nie sądu ( art. 3 ust. 3 i 4). Art. 1 wprost wskazuje, że ustawa określa szczególny tryb postępowania w przedmiocie usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa, ale ogranicza skutki cywilnoprawne tylko do tych czynności Komisji, które mają charakter decyzji, a nie postanowień. Przepisy dotyczące zabezpieczenia ( art. 23 i nast.) mają charakter formalny, samodzielnie regulują przesłanki zabezpieczenia, podstawę wpisu w księdze wieczystej, legitymację i wymagania formalne wniosku, tryb postępowania, włącznie z podstawą uchylenia zabezpieczenia. Postępowanie toczące się przed Komisją, włącznie z postępowaniem zabezpieczającym, ma więc charakter autonomiczny. Za takim stanowiskiem przemawia ponadto brak odwołania w ustawie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, oraz ograniczony zakres stosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego (art. 38). Z tych względów brak podstawy prawnej umożliwiającej zastosowanie wprost bądź odpowiednio przepisu art. 756 ⁴ § 2 KPC do oceny następstw ewentualnych naruszeń zakazów ujawnionych w księdze wieczystej na podstawie postanowień zabezpieczających Komisji. Przepis ten przewiduje bowiem sankcję nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew zakazowi zbywania nieruchomości, która ma urządzoną księgę wieczystą, ustanowionemu przez sąd powszechny postanowieniem o udzieleniu zabezpieczenia ustanawiającego zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu ( art. 756 ³ KPC). Jego stosowanie w drodze analogii jest niedopuszczalne. Wątpliwości Sądu dotyczące kwalifikacji uchwał zgromadzeń wspólników o połączeniu spółek prawa handlowego jako czynności prawnej objętej hipotezą art. 7564 § 2 KPC są zatem bezprzedmiotowe.

Istnienia innej przyczyny uzasadniającej oddalenie wniosku o wpis w księdze wieczystej przeniesienia udziałów w prawie użytkowania wieczystego na skutek połączenia przez przejęcie spółek na podstawie art. 492 § 1 pkt 1 KSH, którego dalszym następstwem jest przejście na spółkę przejmującą tych udziałów, nie potwierdza także wykładnia pozostałych przepisów mających zastosowanie w sprawie. Zgodnie z art. 492 § 1 pkt 1 KSH połączenie spółek może być dokonane przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na inną spółkę (przejmującą) za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przejęcie). Spółka przejmująca wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej, a dniem połączenia jest dzień wpisu tego połączenia do rejestru właściwego według spółki przejmującej ( art. 494 § 1 w zw. z art. 493 § 2 KSH). Z przepisów tych wynika, że uchwały zgromadzenia wspólników nie wywierają skutku w postaci połączenia i odpowiednio przeniesienia majątku spółki przejmowanej, a wpis do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego ma charakter konstytutywny. Właściwą podstawą wpisu spółki przejmującej do księgi wieczystej jest poświadczony odpis z tego rejestru (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2005 r., IV CK 495/04, Biuletyn SN 2005, nr 6, poz. 12, Wokanda 2005, nr - 8, poz. 15). Konsekwentnie sąd wieczysto-księgowy związany jest treścią wskazanego dokumentu, odzwierciedlającego treść orzeczenia sądowego zapadłego w postępowaniu rejestrowym, i badanie prawidłowości czynności materialno-prawnej stron, leżącej u jego podstaw, jest - co do zasady - niedopuszczalne. Orzeczenie sądu rejestrowego prowadzi do utraty zdolności prawnej spółki wykreślonej w zakresie bycia podmiotem praw i obowiązków. Następstwo prawne jest instytucją prawa materialnego. W orzecznictwie i piśmiennictwie zgodnie przyjęto, że połączenie spółek przez przejęcie (per incorporationem) oparte jest na sukcesji uniwersalnej, której skutki określa art. 494 KSH. Przejście praw i obowiązków następuje w drodze jednej czynności prawnej i z mocy samego prawa, a spółka przejmująca staje się następcą prawnym pod tytułem ogólnym spółki przejmowanej, która w dniu wpisu i odpowiednio wykreślenia z rejestru traci byt prawny. Niemniej, następstwo prawne pod tytułem ogólnym na wskazanej podstawie prawnej nie oznacza zakończenia działalności spółki przejętej ani wygaśnięcia jej praw i obowiązków, tylko ich kontynuację przez spółkę przejmującą. Zakres przejęcia obejmuje prawa i obowiązki cywilnoprawne, w tym prawa podmiotowe majątkowe i niemajątkowe, a publicznoprawne, jeżeli taki skutek był przewidziany wprost w ustawie lub w decyzji. Przeniesienie użytkowania wieczystego przysługującego dotąd spółce inkorporowanej nie wymaga podjęcia dalszych czynności w kwalifikowanej formie przewidzianej w art. 237 w zw. z art. 158 KC ani dokonania wpisu spółki przejmującej w księdze wieczystej o charakterze konstytutywnym. Tak rozumiana kontynuacja dotychczasowego stosunku prawno-rzeczowego nie stanowi zatem „zbycia/nabycia nieruchomości” w rozumieniu art. 4 ust. 3b ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2204 ze zm.) oraz art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o szczególnych zasadach usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości (...), wydanych z naruszeniem prawa.

Biorąc pod uwagę powyższe, oraz treść art. 290 § 2 kpc, na podstawie art. 386 par. 1 kpc w zw. z art. 13 par. 2 kpc orzeczono jak w sentencji.

sędzia (del.) Joanna Karczewska sędzia Grzegorz Chmiel sędzia Edyta Bronowicka