Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2014 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa K. D.

przeciwko J. D.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 2 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 652/11

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje radcy prawnemu A. G. od Skarbu Państwa – Sądu
Okręgowego w L. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych
powiększoną o podatek VAT w wysokości 23 % tej kwoty tytułem
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

I A Ca 784/13 UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił powództwo K. D., która w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu J. D. domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci orzeczenia Sądu Rejonowego w Lublinie
w sprawie (...), częściowo zmienionego postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie w sprawie (...).

Sąd I instancji rozstrzygnięcie to oparł na ustaleniu, że strony postępowania dokonały w sprawie (...) Sądu Rejonowego
w L. podziału majątku wspólnego. W jego wyniku powódka K. D. została zobowiązana do zapłacenia na rzecz pozwanego J. D. kwoty 80 186,69 zł. tytułem dopłaty. Ponieważ powódka kwoty tej nie zapłaciła, wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne.

Powódka zasadność swego żądania wywodziła z faktu, że
w postępowaniu o podział majątku wspólnego Sąd nie brał pod uwagę przepływów majątkowych przed dniem rozwodu, nie objął wszystkich składników majątku wspólnego, a prowadzona na podstawie tego orzeczenia egzekucja jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego. Nadto wywodziła, że przysługuje jej wierzytelność w kwocie 105 447,45 zł., która potrąca z egzekwowaną wierzytelnością.

W tym stanie faktycznym Sąd I instancji doszedł do przekonania, że powództwo oparte na dyspozycji art. 840 § 1 pkt 2 kpc nie jest uzasadnione, gdyż powódka nie wykazała, by po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie na skutek którego zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane. Powództwo tego rodzaju nie może być natomiast utożsamiane ze środkiem odwoławczym lub nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i przez to zmierzać do jakiejkolwiek kontroli orzeczenia będącego tytułem wykonawczym. Nie jest to też kontynuacja postępowania, w którym takie orzeczenie zapadło. Tymczasem powódka kwestionowała niewłaściwy i niepełny skład majątku podlegającego podziałowi, który został prawomocnie ustalone w sprawie (...). Te zaś, stosownie do dyspozycji art. 365 § 1 kpc wiąże nie tylko strony, ale i Sąd. W niniejszym postępowaniu powódka powołuje się na okoliczności, które były już przedmiotem rozpoznania w sprawie o podział majątku wspólnego i ponowne ich rozważanie nie jest dopuszczalne z racji unormowań art. 618 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 567§ 3 kpc i art. 688 kpc. Jeżeli faktycznie niektóre ze składników majątku zostały pominięte, to jedyną drogą dla naprawienia powyższego jest wystąpienie z wnioskiem o podział uzupełniający. Nie jest jednak możliwe prowadzenie tego typu ustaleń w postępowaniu z powództwa przeciwegzekucyjnego. Zgłoszone przez powódkę potrącenie wierzytelności z tytułu szkody jaką poniosła w wyniku niewłaściwego podziału majątku stron z racji nieuwzględnienia szeregu składników majątkowych jest stricte z tym postępowaniem działowym związanym żądaniem i stanowi w istocie żądania dodatkowego podziału, uwzględniającego jej stanowisko, które nie zostało uwzględnione w poprzednim.

Podobnie też trudna sytuacja majątkowa powódki z powołaniem się na dyspozycję art. 5 kc sama z siebie nie może stanowić wyłącznej podstawy uwzględnienia powództwa przeciwegzekucyjnego.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła powódka K. D. , zaskarżając wyrok w całości i zarzucając obrazę:

1.  Nierozpoznanie istoty sprawy poprzez niezbadanie, czy zachodzą przesłanki dla potrącenia wierzytelności w kwocie 70 000 zł. zgłoszonego w dniu 23 lipca 2013 r. (art. 498 § 1 i 2 kc);

2.  Naruszenie art. 840 § 1 pkt 2 kpc poprzez nieuwzględnienie zgłoszonych do potrącenia wierzytelności w kwocie
105 447, 45 zł. oraz w kwocie 70 000 zł. z tytułu bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki (zdrowia, życia, godności, nietykalności osobistej) wywołanych przez pozwanego, co potwierdzają akta (...) i (...));

3.  Naruszenie art. 5 kc przez uznanie, ze przepis ten nie może stanowić samodzielnej podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego;

4.  Obrazę prawa procesowego – art. 233 § 1 kpc i art. 328 § 2 kpc poprzez pominięcie oświadczenia powódki o potrąceniu wierzytelności z tytułu naruszenia jej dóbr osobistych
i wniosków wynikających z tego oświadczenia.

Wskazując na powyższe skarżąca domagała się uchylenia wyroku
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona, gdyż zaskarżone orzeczenie oddalające powództwo należy ostatecznie uznać za prawidłowe, jakkolwiek nie można jej odmówić racji, gdy kwestionuje one prawidłowość procedowania przez Sąd I instancji w zakresie zgłoszonego na rozprawie w dniu 23 lipca 2013 r. zarzutu potrącenia wierzytelności z tytułu naruszenia dóbr osobistych powódki przez pozwanego. Słuszne zatem było zgłoszenie przez apelującą zastrzeżenia w trybie art. 162 kpc na pozbawioną jakichkolwiek podstaw decyzję Sądu I instancji o potraktowaniu oświadczenia o potrąceniu zgłoszonego na rozprawie w dniu 23 lipca 2013 r. do odrębnego postępowania i potraktowaniu go – zupełnie bezpodstawnie - jako nowe żądanie zasądzenia kwoty 70 000 zł.

Zaznaczyć jedynie należy, bez zbytniego zagłębiania się w tą materię, że w żadnym miejscu tego pisma powódka nie wskazywała, że domaga się zasądzenia od pozwanego kwoty 70 000 zł. Czyni to bezpodstawną decyzję Sądu o wyłączeniu powyższego pisma i potraktowaniu go jako nowego pozwu. Przeciwnie, wyraźnie wynika z niego (w przeciwieństwie do pisma z dnia 2012 r. k. 370, por też k. 468v), że powódka wybrała przewidzianą i dopuszczalna przez procedurę zgłoszenia zarzutu potrącenia.

Niemniej jednak zarzut powyższy nie może skutkować uznaniem, ze doszło do nierozpoznania w tym zakresie istoty sprawy. Zważyć bowiem należy, że naruszenie dóbr osobistych i zadośćuczynienie, jakie z tego tytułu powódka dochodzi, skarżąca wywodzi ze zdarzeń, jakie były przedmiotem postępowań karnych toczących przeciwko pozwanemu w 1983 r. i 1999 r. , jak również czynów jakich się wobec niej dopuszczał w okresie od 1 stycznia 1998 do 26 stycznia 1999 r. Dowodem na powyższe miały być dokumenty zawarte a aktach postępowań w sprawach toczących się w tych latach, jak i w sprawie rozwodowej (wyrok z dnia 11 maja 2000 r. w sprawie (...)). Wszystkie te dowodowy jak i okoliczności były znane powódce już w chwili wytaczania powództwa w sprawie niniejszej (17 lutego 2011 r.) . Nie było zatem żadnych przeszkód, by powołane zostały już w pozwie. Skarżąca nie wskazuje też, jakie przyczyny legły w zgłoszeniu do potrącenia wierzytelności z tego tytułu dopiero w 2013 r., na końcowy etapie postępowania w niniejszej spawie.

Zgodnie zaś z regulacją zawartą w art. 843 § 3 kpc powód
w pozwie powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu. Zgodnie zaś z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego (ICSK 412/06, wyrok z dnia 21 lutego 2007 r.), złożenie pozwanemu oświadczenia o potrąceniu poza procesem, w czasie jego trwania i powołanie się na skutek tego oświadczenia (w postaci umorzenia należności objętej tytułem wykonawczym) jako na zarzut, który nie mógł być przytoczony już w pozwie, należy ocenić jako obejście art. 843 § 3 k.p.c., niewyłączające zastosowania tego przepisu. Istotą tego zarzutu (jako zarzutu nieistnienia należności objętej tytułem wykonawczym wobec jej umorzenia na skutek potrącenia) był bowiem zarzut potrącenia. Wszystkie okoliczności faktyczne i prawne mogące uzasadniać podniesienie przez powoda zarzutu potrącenia istniały już w chwili wytaczania powództwa w sprawie. Nic zatem nie stało na przeszkodzie, żeby zarzut ten, jako zarzut procesowy potrącenia, powód przytoczył w pozwie. Złożenia przez niego pozwanemu oświadczenia o potrąceniu poza procesem, w czasie jego trwania i powołanie się na skutek tego oświadczenia (w postaci umorzenia należności objętej tytułem wykonawczym) jako na zarzut, który nie mógł być przytoczony już w pozwie, należy ocenić jako obejście art. 843 § 3 k.p.c., niewyłączające zastosowania tego przepisu.

Artykuł 843 § 3 ogranicza bowiem możliwość zgłaszania zarzutów, które mogą stanowić podstawę powództw przeciwegzekucyjnych, wprowadzając w tym zakresie prekluzję. Jej skutki wiąże z datą wniesienia pozwu (por. wyrok SN z dnia 1 stycznia 2004 r., III CK 504/04, niepubl.). Po tej dacie powód traci możliwość powoływania nowej podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego w toczącym się już postępowaniu. Prekluzja procesowa uregulowana w art. 843 § 3 obejmuje jedynie te "zarzuty", które powód mógł zgłosić już w pozwie. Reguły oceny w tym zakresie powinny być takie same jak w przypadku art. 479 ¹² i 479 ¹⁴ k.p.c. Prekluzja nie dotyczy jednak powoływania nowych dowodów ani przytaczania nowych okoliczności faktycznych.

Ustawowe określenie przytoczenia zarzutów rozumiane jest jako przedstawienie okoliczności uzasadniających podstawę powództwa przeciwegzekucyjnego. W wyroku z dnia 21 września 2007 r., V CSK 141/07 (LEX nr 347309) Sąd Najwyższy wskazał, że art. 843 § 3 kpc, mówiąc o przytoczeniu zarzutów, ma na względzie powołanie się na określone zdarzenia mogące stanowić podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego, np. powołanie się, gdy chodzi o powództwo oparte na art. 840 § 1 pkt 2 kpc, na wygaśnięcie egzekwowanego zobowiązania w oznaczonej wysokości wskutek zapłaty, potrącenia określonej wierzytelności (art. 498 k.c.) lub zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). Z istoty, charakteru i funkcji powództwa ekscydencyjnego oraz prekluzji z art. 843 § 3 kpc płynie nakaz dokładnego określenia żądania z przytoczeniem okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie. Skoro przepis ten używa słowa "pozew", to oznacza, że pismo procesowe w sprawie powinno odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pozwu, łącznie z oznaczeniem wartości przedmiotu sporu. W wyroku z dnia 3 sierpnia 2006 r., IV CSK 102/06 (LEX nr 465946) Sąd Najwyższy stwierdził, że system prekluzji dowodowej przewidziany w art. 843 § 3 kpc wywiera określone negatywne dla strony skutki w konkretnym postępowaniu, a nie może być traktowany jako źródło ograniczeń w przedmiocie kształtowania podstawy faktycznej kolejnych, nawet procesowo tożsamych powództw (por. też wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 504/04, LEX nr 151662). Omawiany przepis art. 843 § 3 kpc łączy prekluzję w przedmiocie zgłaszania zarzutów wyłącznie z postępowaniem wszczynanym wniesieniem konkretnego pozwu, opartego na wskazanej w nim podstawie faktycznej. Z powołaniem się na ustanowioną w art. 843 § 3 kpc prekluzję do zgłaszania zarzutów i potrzebę szybkiego prowadzenia egzekucji oraz ochronę interesów wierzyciela, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2006 r., IV CSK 24/06 (LEX nr 196635) przyjął, że zmiana podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego jest niedopuszczalna.

Przepis § 3 art. 843 k.p.c. ma na celu koncentrację procesu
i niedopuszczenie do przewlekania postępowania. Postępowanie egzekucyjne z reguły nie toczy się ze względu na jego zawieszenie na podstawie art. 730 § 1 w zw. z art. 755 § 1 pkt 3 k.p.c.; dopuszczenie do możliwości podnoszenia w toku procesu kolejnych, nowych zarzutów przez powoda prowadziłoby do naruszenia praw wierzyciela - pozwanego w sprawie. Dopuszczalne jest złożenie nowych zarzutów tylko wówczas, gdy w chwili wniesienia pozwu powód nie ze swojej winy nie mógł ich zgłosić. Udowodnienie tej okoliczności, że powód o zarzutach nie wiedział i nie mógł nimi dysponować, ciąży na powodzie (E. Wengerek: Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 1972, s. 317).

Te wszystkie względy i podniesione wyżej argumenty czynią bezpodstawnymi zarzuty odnoszące się do niezbadania rzez Sąd
I instancji zasadność potrącenia kwoty 70 000 zł. Jakkolwiek faktycznie Sąd I instancji nie ustosunkował się do powyższego w pisemnych motywach wyroku, pomijać milczeniem powyższe, to jednak w ostatecznym rozrachunku powyższa wadliwość procesowa nie miała wpływu na treść zaskarżonego wyroku. W konsekwencji też zarzut obrazy prawa materialnego formułowany w oparciu o tę okoliczność nie może być uznany za zasadny.

Pozbawione racji są też pozostałe zarzuty apelującej,
a odnoszące się do nieuwzględnienia uprzednio zgłoszonego żądania zasądzenia kwoty 105 447,45 zł. Oprócz tożsamych argumentów dotyczących mającej tu również zastosowanie regulacji art. 843 § 3 kpc podzielić należy w całości stanowisko Sądu I instancji, będące
w istocie powtórzeniem motywów zawartych w uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego oddalającego zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia powództwa (k. 524v i nast.). Z jego motywami należy się w całości zgodzić, bez potrzeby przywoływania w niniejszym miejscu. Ograniczyć się można jedynie do stwierdzania, że podnoszone w tym zakresie przez powódkę argumenty są nieuprawnione, gdyż zmierzają do niedopuszczalnej korekty prawomocnego orzeczenia, poprzez ponowne rozpoznanie sprawy o podział majątku wspólnego stron, co pozostaje w sprzeczności z regulacja art. 365 § 1 kpc, art. 618 § 1 i 3 kpc, art. 567 § 3 kpc i art. 688 kpc.

Te wszystkie względy skutkowały oddaleniem apelacji powódki, jako pozbawionej uzasadnionych podstaw na mocy art. 385 kpc .