Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

przy udziale zainteresowanego (...) w B.

o ustalenie ustawodawstwa właściwego

na skutek apelacji wnioskodawcy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 lutego 2012 r. sygn. akt VII U 30/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od J. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału

w K. kwotę (...) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 887/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił odwołanie J. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 9 grudnia 2010 r., ustalającej, że w stosunku do J. K. od dnia 1 maja 2010 r. ma zastosowanie polskie ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz zasądził od odwołującego na rzecz organu rentowego kwotę (...) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący w dniu 1 maja 2010 r. podpisał umowę o pracę z firmą (...) z siedzibą w B. reprezentowaną przez J. G.. W umowie podano, że pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy w charakterze promotora szkoleń internetowych oraz jako miejsce wykonywania pracy ustalono terytorium (...)i (...)– miasta C. i Ż., wskazano koordynatora działań pracownika jako bezpośredniego przełożonego w osobie A. C.. Wysokość wynagrodzenia ustalono na kwotę (...)euro za godzinę pracy brutto. Minimalny czas pracy został określony na 4 godziny w miesiącu, z podziałem po 2 godziny pracy w (...)i 2 godziny pracy w (...) (...). Zgodnie z postanowieniami regulaminu pracy obowiązującego w firmie (...) (wszedł w życie z dniem 15 kwietnia 2010 r.) pracownik zobowiązywany jest do wykonywania pracy wyłącznie nas terytorium (...)i (...) (...). Wykonywanie czynności promowania szkoleń polega na: 1/ dotarciu do miejscowości pracy wskazanej w umowie, 2/ nawiązaniu kontaktu z przebywającymi tam: przedsiębiorcami C.lub S. będącymi potencjalnymi odbiorcami szkoleń, polskimi przedsiębiorcami prowadzącymi działalność na terenie C.lubS., polskimi przedsiębiorcami będącymi na trenie C. lub S. przejazdem, 3/ przekazaniu informacji marketingowych na temat szkoleń, 4/ przekazaniu materiałów reklamowych, 5/ w razie zainteresowania osoby uczestnictwem w cyklu szkoleń – wypełnienie formularza kontaktowego. Pracownik zobowiązany jest do sporządzania i przekazywania swojemu bezpośredniemu przełożonemu raportu miesięcznego z realizacji umowy oraz wypełnione formularze kontaktowe. (...) z siedzibą w B. zarejestrowana jest przez Sąd Rejonowy w C. w Rejestrze Handlowym Wydział (...), jej przedmiotem działalności są szkolenia internetowe jak również sprzedaż szkoleń, a członkiem zarządu upoważnionym do jej reprezentowania jest J. G.. Odwołujący, mimo formalnego podpisania umowy o pracę nie wykonywał pracy najemnej zgodnie z jej treścią.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie jest nieuzasadnione. Przepisy dotyczące koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych zawarte są w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z ogólną zasadą osoby, do których stosuje się rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Szczegółowe postanowienia dotyczące określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa zawarte są w Tytule II obejmującym artykuły od 11 do 16 rozporządzenia nr 883/2004. Do osób, wykonujących pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich zastosowanie znajduje art. 13 rozporządzenia. ZUS w ramach postępowania prowadzonego w trybie art. 16 rozporządzenia wykonawczego ma kompetencje do zbadania okoliczności stanowiących podstawę do zastosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego i art. 14 rozporządzenia wykonawczego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dał podstaw do przyjęcia, że odwołujący w spornym okresie wykonywał pracę najemną na terenie C.i S.. Zważywszy na powyższe Sąd na zasadzie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. oddalił odwołanie. O kosztach orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący, zaskarżając go w całości. Wyrokowi temu zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż nie pracował na rzecz (...), wnosząc o jego zmianę i orzeczenie, że jest ubezpieczony w Niemczech od czasu zatrudnienia do chwili obecnej.

W ocenie skarżącego Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że nie pracował on na rzecz (...) w B., pomimo że co innego wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego, to jest z jego zeznań, raportów pracy i ulotek, które rozdawał w ramach zatrudnienia. Ponadto Sąd nietrafnie ocenił jego zeznania, kierując się faktem, że nie pamiętał dat wyjazdów do C. i S.oraz biorąc pod uwagę tylko tę część, w której powiedział, że pracuje w domu na komputerze, rozsyłając maile i prowadząc korespondencję, a nie dał im wiary w części, w której twierdził, że oprócz tego wyjeżdżał do C. i S. To prawda, że wysyłał maile i prowadził korespondencję, ale robił to z własnej inicjatywy, ponad obowiązki pracownicze, aby wstępnie ustalić grupę zainteresowanych ludzi. Sąd nie powinien brać pod uwagę takiego przygotowywania pracy, lecz wyłącznie późniejsze wyjazdy do C. i na S., gdzie prowadził promocję szkoleń pracodawcy. Ponadto, skarżący nie musi pamiętać dokładnie dat wyjazdów do C. i S. a po upływie roku pamięć się zaciera.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Dla oceny zasad podlegania określonemu systemowi ubezpieczeń społecznych przez osobę wykonującą równocześnie pracę najemną oraz pracę na własny rachunek na terenie różnych Państw Członkowskich Unii Europejskiej od dnia 1 maja 2010 r. mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DZ.U.UE L 04.166.1) – zwanego dalej „rozporządzeniem podstawowym” oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (DZ.U.UE.L.284.1) – zwanego dalej „rozporządzeniem wykonawczym”. Od daty bowiem wejścia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego z Państw członkowskich oraz prowadząca działalność na własny rachunek w Polsce, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U z 2009r. Nr 205 poz.1585). Wynika to z przyjętej w art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego zasady, że osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego oraz z treści art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie od 1 maja 2010 r. do 31 lipca 2010 r., zgodnie z którym osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1, to jest ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część swej pracy w tym Państwie Członkowskim lub ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli osoba ta nie wykonuje znacznej części swej pracy w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania.

Odwołując się do powyższej regulacji odwołujący domagał się od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K., jako instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (art. 16 ust.1 rozporządzenia wykonawczego) ustalenia, że w stosunku do niego ma zastosowanie jako właściwe w zakresie ubezpieczenia społecznego ustawodawstwo (...) a to wobec równoczesnego wykonywania pracy na terenie C. i S. na rzecz pracodawcy, którego siedziba znajduje się na terenie N. oraz prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Polski. Rozstrzygnięcie powyższej kwestii wymagało zatem ustalenia, czy zachodzą przesłanki zastosowania wyżej przedstawionej regulacji wspólnotowej, a zatem czy odwołujący, prowadząc na terenie Polski działalność gospodarczą na własny rachunek, w spornym okresie równocześnie wykonywał pracę najemną w warunkach objętych dyspozycją art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego.

W tym zakresie Sąd Okręgowy właściwie ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy i poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, przyjmując, że odwołujący nie wykonywał pracy najemnej na podstawie umowy o pracę zawartej z (...). Powoływane w apelacji dowody nie są wystarczające do stwierdzenia, iż taka praca w rzeczywistości miała miejsce. Sąd pierwszej instancji wszechstronnie rozważył zebrany w sprawie materiał dowodowy, a także szczegółowo i logicznie uzasadnił powody, dla których odmówił wiarygodności zeznaniom wnioskodawcy oraz innym środkom dowodowym, które okazały się wzajemnie sprzeczne. Tym samym zarzuty apelacji nie zasługiwały na uwzględnienie.

Zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 16 rozporządzenia wykonawczego, osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (ust.1), a wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art. 14 rozporządzenia wykonawczego. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu (ust.2). W dalszej części cytowany przepis reguluje postępowanie w zależności od stanowiska innych państw członkowskich. Powyższy przepis nie statuuje obowiązku organu rentowego automatycznego wstępnego określenia, że zastosowanie ma ustawodawstwo państwa wspólnotowego, wskazanego w umowie jako miejsce wykonywania pracy, ale dokonanie powyższego określenia z uwzględnieniem okoliczności sprawy i treści powołanych w ust. 2 przepisów wspólnotowych. W tym celu obowiązkiem organu rentowego było zatem zbadanie, czy wobec faktu prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i zawarcia umowy o pracę z zainteresowaną spółką sytuacja wnioskodawcy uprawnia do zastosowania przepisów prawa wspólnotowego w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, a zatem czy w sytuacji tej występuje element transgraniczny w postaci wykonywania przez odwołującego pracy w innym państwie członkowskimi niż jego miejsce zamieszkania i na rzecz pracodawcy, mającego siedzibę w innym państwie członkowskim. Regulacja zawarta w art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego ma zastosowanie do osoby, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, zatem o podleganiu dyspozycji tego przepisu nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy. W celu ustalenia właściwego ustawodawstwa ustawodawca wyposażył organ rentowy jako instytucję właściwą w instrument pozwalający na dokonywanie oceny sytuacji danej osoby, stanowiąc w art. 3 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego, że osoby, do których ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe, zobowiązane są do przekazania instytucji właściwej informacji, dokumentów lub dowodów potwierdzających ich sytuację lub sytuację ich rodzin, niezbędnych do ustalenia lub utrzymania ich praw i obowiązków oraz do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa oraz wynikających z niego obowiązków tych osób. W myśl powyższego organ rentowy zobowiązał odwołującego do przedłożenia stosownych dowodów na wykonywanie pracy w ramach podpisanej umowy o pracę. Ponieważ dowody wykazujące fakt wykonywania pracy nie zostały przedłożone, organ rentowy trafnie uznał, że w stosunku do niego zastosowanie znajdują wyłącznie polskie przepisy ubezpieczeń społecznych, co skutkowało wydaniem zaskarżonej decyzji z pominięciem trybu ustalania ustawodawstwa tymczasowego. Skoro bowiem w sytuacji odwołującego, wobec faktycznego niewykonywania umowy o pracę w innym państwie członkowskim, nie zachodziły żadne elementy transgraniczne, brak było podstaw do stosowania art. 16 rozporządzenia wykonawczego.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarówno krajowym (por. wyroki Sądu Najwyższego z 24 lutego 2010r., II UK 204/09, Lex nr 590241, z dnia 19 lutego 2008r., II UK 122/07, lex nr 448905 oraz z dnia 24 sierpnia 2010r., I UK 74/10, lex nr 653664) jak i wspólnotowym (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 lipca 1986 r. w sprawie 66/85, Deborah Lawrie-Blum v. Land Baden-Württemberg, Zb. Orz. 1986, s. 02121:, z dnia 31 maja 1989 r. w sprawie 344/87, I. Bettray v. Staatssecretaris van Justitie, Zb. Orz. 1989, s. 01621, LEX nr 127532: 56) oraz z dnia 4 czerwca 2009 r. w połączonych sprawach C-22/08 oraz C-23/08, Athanasios Vatsouras i Josif Koupatantze v. Arbeitsgemeinschaft (ARGE) Nürnberg 900, eur-lex.europa.eu), dla uzyskania statusu pracownika oraz dla przyjęcia istnienia stosunku pracy jako podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu konieczne jest faktyczne wykonywanie stosunku pracy przez strony tego stosunku, a nie tylko formalne zawarcie umowy o pracę. W ostatnim z cytowanych wyroków Trybunał Sprawiedliwości przyjął, że „pojęcie „pracownik” w rozumieniu art. 39 WE ma wymiar wspólnotowy i nie powinno być interpretowane zawężająco. Za „pracownika” należy uważać każdą osobę, która wykonuje czynności rzeczywiste i efektywne, przy czym bez znaczenia są czynności wykonywane na tak niewielką skalę, że można je jedynie uznać za marginalne i pomocnicze. Cechą charakterystyczną stosunku pracy jest to, że przez pewien okres jedna osoba wykonuje świadczenia na rzecz innej osoby pod jej kierownictwem, w zamian za co otrzymuje wynagrodzenie.” Reasumując uznać należy, że pracownikiem w rozumieniu prawa wspólnotowego jest osoba fizyczna, która faktycznie świadczy na rzecz innego podmiotu określoną pracę, mającą wymiar ekonomiczny (wyrok z dnia 31 maja 1989 r., 344/87, Bettray), pozostając pod kierownictwem tego podmiotu i otrzymując w zamian wynagrodzenie (wyroki: z dnia 2 lutego 1992 r., C-357/89, Raulin; z dnia 23 marca 2004 r., C-138/02, Collins; z dnia 7 września 2004 r., C-456/02, Trojani; z dnia 17 marca 2005 r., C-109/04, Krenemann; z dnia 17 lipca 2008 r., C-94/07, Raccanelli). Brak faktycznego świadczenia pracy przez odwołującego wyklucza zatem uznanie go za pracownika zarówno w rozumieniu art. 22 k.p. jak i powołanych wyżej przepisów prawa wspólnotowego.

W konsekwencji powyższego prawidłowo organ rentowy i Sąd Okręgowy, dokonując ustalenia właściwego ustawodawstwa, nie zastosowały art. 13 ust. 3 w związku z art. 13 ust. 1 rozporządzenia podstawowego, albowiem sytuację prawną odwołującego w zakresie mającego zastosowanie ustawodawstwa reguluje art. 11 ust. 3 lit. a, z którego wynika, że osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa. Stąd też kwestię ubezpieczenia społecznego wnioskodawcy w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą w spornym okresie określały obowiązujące w Polsce przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205 poz. 1585).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.