Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku III Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSO Beata Brysiewicz

Sędziowie: SO Izabela Komarzewska

SO Wiesław Żywolewski

Protokolant: Justyna Szmurło

przy udziale prokuratora: Elżbiety Żalikowskiej

po rozpoznaniu w dniach: 14.11.2013roku i 16.06.2014roku

sprawy z wniosku A. B. (1)

o zadośćuczynienie i odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

na podstawie art. 552 §4 kpk

I.  Zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. B. (1)kwotę 20700 (dwadzieścia tysięcy siedemset) zł tytułem zadośćuczynienia, z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

II.  Oddala wniosek w pozostałym zakresie.

III.  Zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. B. (1) kwotę 144( sto czterdzieści cztery) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

IV.  Kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt III Ko 313/13

UZASADNIENIE

W dniu 8 sierpnia 2013 roku do Sądu Okręgowego w Białymstoku wpłynął wniosek pełnomocnika A. B. (1)o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Wnioskodawca domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa na jego rzecz kwoty 200.000 zł, w tym 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia i 150.000 zł tytułem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od 25 kwietnia 2006 roku do 29 sierpnia 2006 roku w sprawie (...)Prokuratury Okręgowej w B.. Podczas rozprawy w dniu 16 czerwca 2014 roku pełnomocnik wnioskodawcy dokonał ostatecznej modyfikacji wniosku w zakresie wysokości dochodzonych roszczeń wskazując, iż wnioskodawca domaga się łącznej kwoty 296.631 zł- w tym 246.631 zł tytułem odszkodowania (k. 889).

W uzasadnieniu wniosku oraz w dalszych pismach procesowych podniesiono, że wnioskodawca poniósł znaczną szkodę na którą złożyły się m.in. utracone wynagrodzenie- w związku z brakiem zgody na podjęcie dodatkowego zajęcia zarobkowego poza służbą, jak również w związku z uniemożliwieniem awansów wnioskodawcy w strukturach Straży Granicznej, utrata wartości i uszkodzenie zabezpieczonego samochodu, zwiększenie kwoty należnego do zapłaty podatku, koszty leczenia oraz pieniądze zatrzymane w trakcie przeszukania. Odnośnie zadośćuczynienia wskazano, iż zatrzymanie A. B. (1), a następnie jego tymczasowe aresztowanie spowodowało, iż jego stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu. Pozbawienie wnioskodawcy wolności spowodowało dla niego negatywne skutki nie tylko w życiu zawodowym, ale również rodzinnym- związane było z przeżyciami natury moralnej (uczuciem przykrości, utratą dobrego imienia), koniecznością poddania się rygorom związanym ze stosowaniem tymczasowego aresztowania, ostracyzmem środowiskowym. W ocenie pełnomocnika oraz samego wnioskodawcy zakres doznanych przez niego krzywd niewątpliwie był znaczny.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dał podstawy do ustalenia następującego stanu faktycznego:

W 2006 roku A. B. (1)był funkcjonariuszem (...) OddziałuStraży Granicznej. Służbę pełnił w Placówce Straży Granicznej w B.w stopniu młodszego chorążego Straży Granicznej, na stanowisku asystenta zespołu służby granicznej (k. 86-88). W dniu 21 kwietnia 2006 roku Prokurator Prokuratury Okręgowej w B., w ramach toczącego się śledztwa w sprawie (...)zarządził zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie A. B. (1)do siedziby Prokuratury Okręgowej wB.przy ul. (...)(k. 39).

25 kwietnia 2006 roku funkcjonariusze Biura Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej w B.zatrzymali A. B. (1)na terenie Placówki Straży Granicznej w B.(k. 40). Bezpośrednio po zatrzymaniu A. B. (1)został zbadany w Poradni Przyzakładowej Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...) OddziałyStraży Granicznej- w wyniku badania nie stwierdzono przeciwwskazań do osadzenia badanego w areszcie (k. 42). Tego samego dnia przedstawiono w/w zarzuty z art. 18 § 2 k.k. w zw. z art. 231 § 1 i 2 k.k. oraz z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 63 § 3 k.k.s. (k. 55).

Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2006 roku, wydanym w sprawie (...), Sąd Rejonowy w Białymstoku zastosował wobec A. B. (1)środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres trzech miesięcy tj. do dnia 25 lipca 2006 roku (k. 67- 69). Tymczasowo aresztowany został w dniu 26 kwietnia 2006 roku osadzony w Areszcie Śledczym w S.- w celi jednoosobowej (k. 70, 84), a w dniu 6 lipca 2006 roku przetransportowany i osadzony w Areszcie Śledczym w B.- w celi z dwoma innymi osadzonymi, następnie w celi dwunastoosobowej, a następnie jednoosobowej (k. 134).

Postanowieniem z dnia 19 lipca 2006 roku, wydanym w sprawie (...), Sąd Rejonowy w Białymstoku przedłużył stosowanie wobec A. B. (1)środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania do dnia 25 października 2006 roku (k. 152-153).

Postanowieniem z dnia 29 sierpnia 2006 roku Prokurator Prokuratury Okręgowej w B. uchylił zastosowane wobec A. B. (1)tymczasowe aresztowanie i zastosował wobec w/w wolnościowe środki zapobiegawcze (k. 196).

Decyzją nr (...)z dnia 28 kwietnia 2006 roku Komendant (...) OddziałuStraży Granicznej zawiesił A. B. (1)w czynnościach służbowych- od dnia 25 kwietnia 2006 roku na okres 3 miesięcy (k. 23). Następnie, decyzją z nr (...) z dnia 30 sierpnia 2006 roku Komendant (...) OddziałuStraży Granicznej przedłużył okres zawieszenia w czynnościach służbowych do czasu ukończenia postępowania karnego (k. 24).

Wyrokiem z dnia 30 stycznia 2012 roku wydanym w sprawie (...)Sąd Rejonowy w Białymstoku uniewinnił A. B. (1)od wszystkich czynów zarzuconych mu aktem oskarżenia (k. 426-601). Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 5 lipca 2013 roku wydanym w sprawie (...) utrzymał w mocy opisany wyżej wyrok Sądu pierwszej instancji (k. 602-603).

W związku z prawomocnym uniewinnieniem A. B. (1) zawieszenie w czynnościach służbowych ustało, a Straż Graniczna wypłaciła wnioskodawcy zaległe uposażenie wraz z wszystkimi jego składnikami- za cały okres zawieszenia w czynnościach służbowych (k. 750).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd pragnie wskazać, iż w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania niewątpliwie spełniona została określona w art. 552 § 4 k.p.k przesłanka w postaci „niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania”, której istnienie warunkuje rozpoznanie merytoryczne zgłoszonych roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie. O „niewątpliwie niesłusznym” środku zapobiegawczym można mówić w sytuacji, w której spowodował on dolegliwość, jakiej oskarżony nie powinien był doznać w świetle całokształtu okoliczności, a więc i ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, w której środek ten stosowano. Odpowiedzialność Skarbu Państwa określona w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego oparta jest na zasadzie ryzyka za nieprawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Zasadniczo więc (z wyjątkiem określonym w art. 553 § 1 k.p.k.) w sytuacji, gdy podsądny został uniewinniony, trudno bronić poglądu, że pozbawienie go wolności nie spełnia kryteriów z art. 552 § 4 k.p.k. (por. np. orzeczenia SN wydane w sprawach o sygn. akt II KKN 382/99, V KKN 125/00, IV KKN 807/98 oraz teza 25. Komentarza L. Paprzyckiego do art. 552 k.p.k. w systemie Lex).

W sprawie A. B. (1) prowadzone było śledztwo zakończone skierowaniem aktu oskarżenia do Sądu Rejonowego w Białymstoku. Po rozpoznaniu sprawy wnioskodawcy Sąd uniewinnił A. B. (1) od wszystkich zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów. Następnie, wyrokiem z dnia 5 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji. W świetle powyższego uznać należało, iż tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy, trwające od 25 kwietnia 2006 r. do 29 sierpnia 2006 r. było aresztowaniem „niewątpliwie niesłusznym” w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.

W zakresie odszkodowania wskazać należy, iż przysługuje ono za doznaną szkodę materialną. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła (art. 361§1 k.c.), tj. następstwa, będące skutkiem pozbawienia wolności wyłącznie w ramach stosowanego tymczasowego aresztowania. W tych granicach naprawienie szkody obejmuje straty ( damnum emergens), które poszkodowany (a nie np. jego żona) poniósł, oraz korzyści ( lucrum cessans), które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361§2 k.c.).

W ocenie Sądu roszczenie wnioskodawcy A. B. (1) w zakresie odszkodowania było nieuzasadnione. Podkreślić przy tym należy, iż uprawniony domagając się odszkodowania w łącznej kwocie 246.631 zł (k. 889) w sposób szczegółowy wskazał jakie konkretnie szkody w swojej ocenie poniósł, wyszczególniając je na rozprawie w dniu 14 listopada 2013 roku (k. 782-782v) oraz w piśmie z dnia 13 czerwca 2014 roku (k. 883-885). W związku z powyższym ocena zasadności roszczeń w zakresie każdej z wskazywanych przez wnioskodawcę szkód zostanie przez Sąd omówiona osobno.

A. B. (1) domagał się od Skarbu Państwa kwoty 92.079 zł tytułem utraconych zarobków. W trakcie prowadzonego postępowania konsekwentnie wskazywał, iż jego tymczasowe aresztowanie, a następnie prowadzone przeciwko niemu postępowania karne uniemożliwiły mu awans zawodowy, zdobycie wyższego stopnia służbowego oraz stopnia etatowego. Wskazywał, iż gdyby nie został tymczasowo aresztowany jesienią 2006 roku rozpocząłby kurs oficerski, a następnie uzyskałby stopień oficera, co wiązałoby się z podwyższeniem stopnia etatowego, a w rezultacie ze zwiększeniem wynagrodzenia (k. 884-885). W ocenie Sądu tego rodzaju argumentacja mogłaby znaleźć uzasadnienie tylko w przypadku, gdyby awans w strukturach Straży Granicznej uzależniony był wyłącznie od okresu służby (stażu służby) tj. w przypadku gdy rosnący okres służby powodowałby automatycznie konieczność przenoszenia funkcjonariusza na wyższe stopnie służbowe i etatowe. Analiza rozwiązań prawnych przewidzianych w ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, przedstawionych również w sposób kompleksowy w piśmie Komendanta (...) Oddziału Straży Granicznej z dnia 2 grudnia 2013 roku (k. 855-858) wskazuje jednak w sposób nie budzący wątpliwości, iż awans w strukturach w/w służby mundurowej uzależniony jest nie tylko od upływu czasu, ale również od innych czynników: ukończenia odpowiednich kursów, posiadanego stopnia stanowiska służbowego i stopnia etatowego (w przypadku wyższych oficerów). Należy pamiętać, iż przed tymczasowym aresztowaniem A. B. (1) należał do wymienionego w art. 51 pkt 3 ustawy o SG korpusu chorążych, posiadając stopień młodszego chorążego. Art. 56 ustawy w sposób szczegółowy wskazuje, iż mianowanie na kolejny wyższy stopień następuje stosownie do zajmowanego stanowiska służbowego, posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz w zależności od opinii służbowej. Nie może jednak nastąpić wcześniej, niż po przesłużeniu określonych okresów czasu w dotychczasowym stopniu (okresy te wymienia przytoczony art. 56 ustawy). W art. 55 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, iż na pierwszy stopień oficerski Straży Granicznej może być mianowany funkcjonariusz, który posiada wykształcenie wyższe i odbył przeszkolenie specjalistyczne.

W ocenie Sądu treść przytoczonych wyżej przepisów prawa (sformułowanych w nich przesłanek awansu) nie pozwala na kategoryczne stwierdzenie, iż w przypadku niezastosowania tymczasowego aresztowania A. B. (1) z pewnością uzyskałby awans- czy to na wyższe stopnie w ramach korpusu chorążych, czy też do korpusu oficerów. Jak wskazano wyżej przejście na wyższy stopień w korpusie chorążych związane jest nie tylko z określonym okresem służby, ale również posiadaniem m.in. odpowiedniej opinii służbowej. Sąd miał oczywiście na uwadze, iż w dotychczasowej służbie wnioskodawca posiadał wyłącznie opinii pozytywne, co nie oznacza jednak, iż takie opinie miałby również pełniąc służbę w dalszym okresie, niezasadne jest więc odgórne przyjmowanie, iż uzyskałby on awans w ramach korpusu chorążych. Odnośnie natomiast awansu do korpusu oficerów wskazać należało, iż uzależniony jest on m.in. od ukończenia przeszkolenia specjalistycznego. Bez odbycia tego rodzaju przeszkolenia wejście do korpusu oficerów nie jest możliwe, czas wysługi w stopniu służbowym w danym korpusie nie uprawnia bowiem do mianowania funkcjonariusza na pierwszy stopień służbowy w wyższym korpusie. Jak słusznie wskazał Komendant (...) Oddziału Straży Granicznej, bez względu na czas służby w Straży Granicznej nie ma określonych przepisów prawa zobowiązujących do obligatoryjnego skierowania funkcjonariusza będącego w korpusie chorążych na kurs oficerski. A. B. (1) konsekwentnie utrzymywał, iż zwrócił się o wyrażenie zgody na kurs oficerski i taką zgodę uzyskał od komendanta placówki Straży Granicznej w B. A. T.. Przesłuchany w charakterze świadka A. T. nie potwierdził tej informacji, nie pamiętał bowiem czy A. B. (1) składał wniosek na kurs oficerski (tą okoliczność potwierdza jednak pismo z dnia 27 marca 2006 r.- k. 759) i czy została wyrażona zgoda (k. 888). W ocenie Sądu kluczowe znaczenie w tym zakresie ma jednak fakt, iż o skierowaniu na kurs oficerski nie decydował komendant placówki, który wyrażał jedynie swoją opinię w tym przedmiocie. Podjęcie wiążącej decyzji w sprawie skierowania na kurs oficerski należało do Komendanta Oddziału (w tym przypadku (...) Oddziału Straży Granicznej), który w żadnym wypadku nie był związany stanowiskiem komendantów poszczególnych placówek- jak wskazał bowiem A. T., bardzo często zdarzało się tak, że Komendant Oddziału pomimo pozytywnego stanowiska nie kierował funkcjonariuszy na kurs oficerski.

Zdaniem Sądu w świetle powyższego nie sposób uznać, iż wyrażenie przez komendanta placówki pozytywnej opinii w przedmiocie skierowania A. B. (1) na kurs oficerski oznaczało, iż wnioskodawca z pewnością rozpocząłby tego rodzaju szkolenie specjalistyczne- na co wskazywał w swoich pismach procesowych. W przedmiotowej sprawie, przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania A. B. (1) nie został skierowany na kurs oficerski (nie było wiążącej decyzji w tym przedmiocie). W ocenie Sądu, w przypadku A. B. (1) w rzeczywistości istniała możliwość, iż może on ostatecznie zostać oficerem, przy czym nie było to jednak w żadnym wypadku pewne, przesądzone, ani nawet bardzo prawdopodobne. Na marginesie dodać również należy, iż samo zakwalifikowanie na kurs oficerski nie było jednoznaczne z jego automatycznym ukończeniem. Oczywiście w chwili obecnej nie sposób wykluczyć, iż wnioskodawca w przypadku niezastosowania wobec niego środka zapobiegawczego mógłby być oficerem, równie dobrze mógłby jednak zajmować takie samo stanowisko służbowe, jakie zajmował przed tymczasowym aresztowaniem. Należy pamiętać, iż szkoda w postaci utraconych korzyści ma zawsze charakter hipotetyczny i do końca nieweryfikowalny. Nie można bowiem mieć z reguły pewności, czy dana korzyść zostałaby osiągnięta przez poszkodowanego, gdyby nie zdarzenie szkodzące. Jednak szkoda taka musi być przez poszkodowanego wykazana z tak dużym prawdopodobieństwem, aby uzasadniała ona w świetle doświadczenia życiowego przyjęcie, że utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła. W przedmiotowej sprawie, z uwagi na przytoczoną wyżej argumentację uznać należało, iż szkody tej A. B. (1) nie wykazał.

Zdaniem Sądu w toku niniejszego postępowania skutecznie nie mogło być dochodzone odszkodowanie za utratę wartości samochodu osobowego należącego do wnioskodawcy oraz odszkodowanie za uszkodzenie alarmu w tym aucie. Sąd Okręgowy w pełni podziela ugruntowany w doktrynie i orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym oskarżonemu (wnioskodawcy) przysługuje odszkodowanie za szkodę materialną, będącą bezpośrednim następstwem niewątpliwie niesłusznego zastosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. W uzasadnieniu wyroku z dnia 11 października 2012 roku (sygn. akt II AKa 178/12) Sąd Apelacyjny w Białymstoku wskazał, iż stosownie do przepisu art. 552 § 4 k.p.k. mogą być rekompensowane szkoda, a także krzywdy będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu. Jeżeli w wyniku sposobu wykonania środków przymusu doszło do dalszych szkód, to winny być one dochodzone na drodze postępowania cywilnego. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania przysługuje w związku z pozbawieniem wolności przez zastosowanie wskazanego w art. 552 § 4 k.p.k. środka przymusu, nie zaś z powodu okoliczności w jakich do tego doszło (te mogą mieć ewentualny wpływ na wysokość zasądzonych sum np. zadośćuczynienia). Szkody majątkowe nie będące normalnym następstwem bezzasadnego pozbawienia wolności i nie będące jego bezpośrednią konsekwencją, nie mogą być dochodzone na zasadach określonych w rozdziale 58 k.p.k.

Pełnomocnik A. B. (1) przytoczył pogląd Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 maja 2012 roku w sprawie II Aka 83/12 zgodnie z którym w obowiązującym systemie prawa nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że przepis art. 552 § 1 i 4 k.p.k. ogranicza odpowiedzialność Skarbu Państwa do szkód i krzywd powstałych tylko w okresie niesłusznego pozbawienia wolności. Takie ograniczenie godziłoby w istotę odpowiedzialności odszkodowawczej, określonej w art. 361 k.c. i stawiałoby obywatela w nierównej pozycji względem Państwa. Przytaczając powyższy pogląd (który Sąd Okręgowy w całości podziela) pełnomocnik pominął jednak fakt, iż w tym samym uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, iż nie ma żadnych normatywnych przeszkód, by odszkodowaniem i zadośćuczynieniem objąć szkody i krzywdy zaistniałe później, a będące w bezpośrednim związku przyczynowym z bezpodstawnym pozbawieniem wolności.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt okoliczności niniejszej sprawy wskazać należy, iż w dniu 25 kwietnia 2006 roku dokonano tymczasowego zajęcia mienia ruchomego- samochodu osobowego marki S. (...), stanowiącego własność A. B. (1)i jego żony (k. 51-53). W dniu 27 kwietnia 2006 roku na wyżej wymienionym aucie ustanowiono zabezpieczenie majątkowe pozostawiając je jednocześnie na przechowanie u A. B. (2)(k.75, k.114-116). Zabezpieczenie uchylono na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 2 października 2009 r. (k. 813). Sąd pragnie podkreślić, iż ocena zasadności roszczenia o odszkodowanie za szkodę stanowiącą utratę wartości pojazdu oraz szkodę wynikłą z uszkodzenia alarmu wykracza poza przedmiot niniejszego postępowania. Nie przesądzając o zaistnieniu szkody w tym zakresie wskazać należy, iż nawet w przypadku powstania tego rodzaju szkody w żadnym wypadku nie mogła być ona bezpośrednią konsekwencją zastosowanego środku przymusu w postaci tymczasowego aresztowania. Sąd miał oczywiście na uwadze, iż zabezpieczenie majątkowe jest środkiem przymusu (zgodnie z systematyką działu VI kodeksu postępowania karnego), jak jednak wskazano w wyżej przytoczonych orzeczeniach odszkodowanie dochodzone na zasadach określonych w art. 58 kodeksu postępowania karnego obejmuje jedynie szkody wynikające z pozbawienia wolności, które nastąpiło w wyniku zastosowania wymienionych w art. 552 § 4 k.p.k. środków przymusu- zatrzymania i tymczasowego aresztowania. Jeżeli szkoda powstała w wyniku zastosowania innego środka przymusu- nieizolacyjnego środka zapobiegawczego, zabezpieczenia majątkowego, tymczasowego zajęcia mienia (jak wskazywał wnioskodawca do uszkodzenia alarmu doszło w trakcie dokonywania zajęcia pojazdu) odszkodowanie może być dochodzone w procesie cywilnym i w takim właśnie postępowaniu A. B. (1)powinien dochodzić swoich roszczeń.

Z tych samych przyczyn jako niezasadne ocenić należało roszczenie wnioskodawcy w zakresie żądanej kwoty tytułem odszkodowania za szkodę poniesioną w wyniku zapłacenia wyższego podatku, wynikającego z przekroczenia kolejnego progu podatkowego. Ewentualna szkoda w tym zakresie nie wynika bezpośrednio z pozbawienia wolności spowodowanego tymczasowym aresztowaniem, bądź zatrzymaniem A. B. (1), jest natomiast skutkiem zawieszenia w/w w czynnościach służbowych, a następnie przywrócenia go do czynnej służby i związanej z tym jednorazowej wypłaty zaległych świadczeń ze stosunku służbowego. Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o Straży Granicznej funkcjonariusza zawiesza się w czynnościach służbowych na okres nie dłuższy niż 3 miesiące w razie jego tymczasowego aresztowania lub wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe umyślne. Jeżeli okres tymczasowego aresztowania jest dłuższy niż 3 miesiące, zawieszenie ulega z mocy prawa przedłużeniu do czasu zakończenia tymczasowego aresztowania. Zgodnie natomiast z art. 43 ust. 3 w/w ustawy w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres zawieszenia w czynnościach służbowych można przedłużyć do czasu zakończenia postępowania karnego.

Z pierwszej decyzji Komendanta (...) Oddziału Straży Granicznej z dnia 28 kwietnia 2006 roku dotyczącej A. B. (1) (k. 23) w rzeczywistości wynika, iż podstawą jego zawieszenia w czynnościach służbowych było zarówno tymczasowe aresztowanie, jak i prowadzenie postępowania o przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego- zawieszenie w czynnościach uległo przedłużeniu z mocy prawa do dnia uchylenia tymczasowego aresztowania- 29 sierpnia 2006 roku. W tym więc zakresie uznać należało, iż zawieszenie w czynnościach, a w rezultacie „kumulacja” niewypłacanej części wynagrodzenia wiązało się z zastosowaniem wobec wnioskodawcy izolacyjnego środka zapobiegawczego. Nie sposób jednak pominąć, iż tego rodzaju sytuacja trwała jedynie przez okres tymczasowego aresztowania (niewiele ponad 4 miesiące)- decyzją z dnia 30 sierpnia 2006 roku Komendant (...) Oddziału Straży Granicznej przedłużył okres zawieszenia w czynnościach służbowych do czasu ukończenia postępowania karnego (k. 24). Podstawą wydania tej decyzji był art. 43 ust. 3 ustawy o Straży Granicznej. Z uwagi na powyższe uznać należało, iż zawieszenie wnioskodawcy w czynnościach służbowych (a w rezultacie zmniejszenie jego wynagrodzenia w okresie zawieszenia i konieczność jego jednorazowej wypłaty po prawomocnym uniewinnieniu), w okresie od 30 sierpnia 2006 roku do 5 lipca 2013 roku, nie było spowodowane tymczasowym aresztowaniem- jego jedyną podstawą było toczenie się przeciwko A. B. (1) postępowania karnego o przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Roszczeń wynikających ze zwiększenia wysokości podatku wnioskodawca powinien więc dochodzić na drodze postępowania cywilnego. Na marginesie zauważyć jedynie należy, iż zgodnie z oświadczeniem wnioskodawcy ostatecznie zapłacił on podatek w kwocie 12.772 zł (k. 886, 889), a nie jak wskazywał pierwotnie w kwocie 31.174 zł. Nie wolno zapominać, iż w przypadku gdyby wnioskodawca otrzymywał regularnie wynagrodzenie w pełnej wysokości również zobowiązany byłby do uiszczenia podatku dochodowego, przy czym szczegółowe wykazanie różnic w wysokości podatku należnego od wynagrodzenia wypłacanego regularnie, a wypłaconego jednorazowo powinno być dochodzone i wykazywane przed sądem cywilnym.

Z tych samych przyczyn uznać należało za bezzasadne roszczenie A. B. (1)o zapłatę kwoty 126.000 zł tytułem odszkodowania za utracone zarobki, w związku z nieudzielaniem zgody przez przełożonych na podjęcie dodatkowego zajęcia. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż wnioskodawca w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych w rzeczywistości składał prośby o wyrażenie zgody na podjęcie dodatkowej pracy zarobkowej, które to prośby zostały załatwione odmownie- przedstawiciele Straży Granicznej nie ukrywali, iż brak zgody na dodatkową pracę w okresie zawieszenia związany był z negatywnym stanowiskiem (...) Straży Granicznej w B.(k. 855v). W ocenie Sądu nie sposób jednak pominąć, iż brak zgody nie wynikał z zastosowania wobec A. B. (1)niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, nie był skutkiem pozbawienia w/w wolności poprzez stosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego. Z wniosku o odszkodowanie (k. 2v), jak również z pierwszej prośby o udzielenie zgody (k. 9) wynika w sposób nie budzący najmniejszych wątpliwości, iż została ona złożona w dniu 27 października 2006 roku- a więc już po uchyleniu wobec A. B. (1)tymczasowego aresztowania. W świetle powyższego oczywistym jest, iż brak jest związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem- tymczasowym aresztowaniem, a zaistniałą szkodą- utratą zarobków. Przełożeni odmówili wnioskodawcy zgody nie z uwagi na stosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania, które w chwili złożenia pierwszej prośby było już uchylone i nie istniało w obrocie prawnym, ale z uwagi na prowadzenie przeciwko niemu postępowania karnego (związane z tym zawieszenie w czynności służbowych). W świetle powyższego całkowicie uzasadnione jest przypuszczenie, iż zgoda taka nie zostałaby udzielona niezależnie od rodzaju zastosowanego środka zapobiegawczego.

Sąd Okręgowy w pełni podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 roku (sprawa III KK 84/11), w którym stwierdził on, iż zgodnie z treścią art. 552 § 2 k.p.k. państwo jest zobowiązane do zrekompensowania szkody materialnej i zadośćuczynienia wynikłych z niewątpliwie niesłusznego aresztowania. Natomiast na wysokość takiego odszkodowania nie mogą mieć wpływu wszelkie możliwe następstwa toczącego się postępowania karnego, jak np. jego długotrwałość, pozostawianie wnioskodawcy w niepewności co do swojej sytuacji prawnej, czy też wszelkie możliwe utrudnienia w codziennej egzystencji powstałe już po uchyleniu tymczasowego aresztowania. W przedmiotowej sprawie takim właśnie utrudnieniem był brak zgody na podjęcie dodatkowego zatrudnienia- przy czym utrudnienie to powstało dopiero po uchyleniu tymczasowego aresztowania i nie było z nim w jakikolwiek sposób związane.

Na marginesie wskazać również należy, iż w przeszłości (przed zawieszeniem w czynnościach służbowych) A. B. (1) w ogóle nie składał tego rodzaju prośby. W okresie zawieszenia w czynnościach nie był on natomiast całkowicie pozbawiony uposażenia i środków do życia- zgodnie z art. 128 ust. 1 ustawy o Straży Granicznej funkcjonariuszowi zawieszonemu w czynnościach służbowych zawiesza się od najbliższego terminu płatności 50% należnego uposażenia.

A. B. (1) domagał się kwoty 500 zł tytułem odszkodowania za pieniądze zabezpieczone w związku z zatrzymaniem. W pierwszej kolejności podkreślić należy, że treść wniosku (k. 885) wskazuje, iż żądana kwota stanowi odszkodowanie za pieniądze zabrane podczas zatrzymania. Z zeznań wnioskodawcy złożonych na rozprawie w dniu 14 listopada 2013 roku wynika natomiast, iż w/w kwota stanowi odszkodowanie za zabezpieczenie pieniędzy jego żony i pozostawienie jej bez środków do życia (k. 782). W ocenie Sądu również w tym zakresie roszczenie nie mogło zostać uwzględnione. Podobnie jak w przypadku opisanych wyżej innych roszczeń wnioskodawcy, również w tym przypadku ewentualna szkoda nie wynikała bezpośrednio z zastosowania wobec A. B. (1) środka przymusu w postaci tymczasowego aresztowania, w związku z czym dochodzenie jej naprawienia w trybie art. 552 § k.p.k. nie znajduje uzasadnienia. Nie wolno również zapominać, iż zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy szkoda ta nie została poniesiona przez niego osobiście, a przez jego żonę (przeszukanie miało miejsce w mieszkaniu należącym do jej majątku odrębnego, zatrzymano pieniądze stanowiące jej własność).

Na marginesie wskazać jedynie należy, iż w dniu 25 kwietnia 2006 roku, w trakcie przeszukania zajmowanego przez A. B. (1) i jego żonę mieszkania położonego przy ul. (...) w B. zabezpieczono środki pieniężne w postaci: 3 banknotów o nominale 200 zł, 6 banknotów o nominale 100 zł, 1 banknot o nominale 100 euro, 7 banknotów o nominale 100 USD, dwa banknoty o nominale 50 USD (protokół przeszukania- k. 44-46). Żona wnioskodawcy A. B. (2) złożyła oświadczenie wskazujące, iż pieniądze stanowią jej własność (k. 81), w związku z czym wszystkie zabezpieczone banknoty zostały jej wydane (k. 89). W ocenie Sądu w omawianym zakresie w ogóle brak jest szkody majątkowej podlegającej naprawieniu poprzez wypłacenie kwoty odszkodowania.

W zakresie żądanej kwoty 2680 zł tytułem zwrotu kosztów leczenia Sąd uznał, iż roszczenie A. B. (1) było nieuzasadnione. We wniosku o odszkodowanie pełnomocnik wnioskodawcy wskazał, iż skutkiem osadzenia w areszcie śledczym było m.in. powstanie schorzeń układu trawienia (polipy na ścianach żołądka, nadżerka) oraz schorzeń tarczycy. Przedmiotowe twierdzenia nie znajdują jednak uzasadnienia w świetle opinii biegłych (opisanej szczegółowo w części uzasadnienia dotyczącej zadośćuczynienia), którzy nie zdiagnozowali u A. B. (1) tego rodzaju schorzeń. W ocenie Sądu brak jest podstaw do uznania, iż wystąpienie w przeszłości u wnioskodawcy tego rodzaju problemów i dolegliwości związane było z pozbawieniem go wolności- brak było więc związku przyczynowego między zdarzeniem, a poniesioną szkodą- wydatkami na leki. Odnośnie natomiast pozostałych kosztów leczenia (wydatków na leki łagodzące objawy schorzeń, które ujawniły się lub nasiliły podczas pobytu w areszcie śledczym) uznać należało, iż nie zostały one w sposób prawidłowy wykazane- wnioskodawca nie przedłożył w tym zakresie dokumentów wskazujących na ich poniesienie- rachunków, faktur. Ostatecznie natomiast wskazać należy, iż brak jest podstaw do stwierdzenia, iż rehabilitacja A. B. (1), prowadzona ponad 7 lat po opuszczeniu aresztu (k. 762), związana jest z nasileniem się objawów choroby kręgosłupa w związku z pobytem w jednostce penitencjarnej.

Przechodząc do oceny zasadności roszczenia o naprawienie wyrządzonej krzywdy wskazać należy, iż zgodnie z art. 445 § 2 i 1 k.c. zadośćuczynienie (także to, o którym mowa w art. 552 § 4 k.p.k.) powinno być „odpowiednie”. Ma ono odzwierciedlać rzeczywiście doznaną krzywdę i służyć jej skompensowaniu. Krzywda ta zaś musi wynikać bezpośrednio z pozbawienia wolności, co wcale nie oznacza, że jest ograniczona do skutków powstałych w wyniku osadzenia i tylko w tym czasie.

W orzecznictwie przyjmuje się – a Sąd poglądy te podziela – że zadośćuczynienie nie może osiągać wartości nadmiernej w stosunku do doznanej krzywdy oraz musi być utrzymane w rozsądnych granicach i dostosowane do majątkowych stosunków panujących w społeczeństwie. Uzasadnia to miarkowanie zadośćuczynienia w oparciu o kryteria obiektywne, związane z przyjętymi w społeczeństwie ocenami (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 13.02.2013 r., II AKa 25/13, wyrok SA w Lublinie z dnia 29.03.2012 r., II AKa 21/12, czy też wyrok SA w Rzeszowie z dnia 31.01.2013 r., II AKa 3/13). Wartość szkody niematerialnej w przypadku pozbawienia wolności kształtuje się mając na uwadze negatywne przeżycia psychiczne wiążące się nie tylko z faktem osadzenia (izolacja więzienna, przebywanie z innymi osobami pozbawionymi wolności, dolegliwe warunki odbywania kary itp.), ale np. również z tym, czy dana osoba w związku z tymczasowym aresztowaniem utraciła tzw. „dobre imię”, doznała przykrych doświadczeń w środowisku rodzinnym lub towarzyskim.

W pierwszej kolejności Sąd pragnie podkreślić, iż zatrzymanie A. B. (1), a następnie jego tymczasowe aresztowanie- skutkujące rzeczywistym pozbawieniem w/w wolności na łączny okres 4 miesięcy i 4 dni niewątpliwie było dla wnioskodawcy negatywnym przeżyciem, wiążącym się ze znacznym dyskomfortem, stresem i cierpieniami- przede wszystkim o charakterze psychicznym, ale również fizycznym.

Już w trakcie zatrzymania zachowanie funkcjonariuszy Biura Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej, choć zgodne z prawem, mogło wzbudzić obawę, wywołać u wnioskodawcy lęk- jak wskazał bowiem w trakcie rozprawy przed Sądem, jeden z funkcjonariuszy odpiął kaburę i trzymał rękę na broni, a następnie (w trakcie oczekiwania na dokumenty z prokuratury) funkcjonariusz kierował broń w jego stronę. Z drugiej strony Sąd miał jednak na uwadze, iż zatrzymanie przebiegło w sposób spokojny, A. B. (1) nie zostały założone kajdanki, pozwolono mu zdjąć mundur i przebrać się w ubranie cywilne, a następnie został on wyprowadzony do nie oznakowanego samochodu. W ocenie Sądu nie sposób natomiast uznać za wiarygodne zeznań wnioskodawcy w których wskazywał on, iż nie złożył zażalenia na zatrzymanie z uwagi na zastraszenie go przez funkcjonariuszy Biura Służb Zewnętrznych- po osadzeniu w Areszcie Śledczym w S. wnioskodawca nie musiał już obawiać się w/w i mógł bez obaw takie zażalenie złożyć- osobiście lub za pośrednictwem swojego obrońcy.

Niewątpliwie zatrzymanie A. B. (1), dokonane na terenie Placówki Straży Granicznej w B., a więc w miejscu pełnienia przez niego służby, na oczach innych funkcjonariuszy i interesantów, a następnie tymczasowe aresztowanie mogło narazić w/w na utratę dobrego imienia (przy czym Sąd miał na uwadze wskazane powyżej okoliczności zgodnie z którymi wnioskodawcy umożliwiono przebranie oraz nie założono mu kajdanek- nie każda osoba obserwująca zajście musiał więc zdawać sobie sprawę, że doszło do zatrzymania funkcjonariusza). Sąd uwzględnił, iż do chwili zatrzymania wnioskodawca cieszył się nienaganną opinią, posiadał pozytywne opinie służbowe, był bardzo dumny wykonując swój zawód, utożsamiał się ze służbą (wskazywał na to świadek J. J.- k. 786v- 787). Zastosowanie wobec niego izolacyjnego środka zapobiegawczego mogło wywołać u jego współpracowników, oraz innych znanych mu osób przeświadczenie, iż jest osobą nie przestrzegającą prawa, a nawet przestępcą. Doprowadziło również do pewnych konfliktów i problemów w rodzinie wnioskodawcy (konflikt z teściem), na co również wskazał J. J..

Sąd miał na uwadze, iż A. B. (1), będący młodym, 26-letnim człowiekiem, po raz pierwszy trafił do jednostki penitencjarnej- nigdy wcześniej nie był zatrzymany, tymczasowo aresztowany, nie prowadzono przeciwko niemu postępowania karnego. Osadzenie w areszcie śledczym niewątpliwie było dla niego sytuacją nową, nieznaną i stresującą. Wnioskodawca nie znał warunków panujących w w/w zakładzie i w sposób w pełni uzasadniony mógł przypuszczać, że znacznie odbiegają one (na niekorzyść) od jego dotychczasowych warunków życiowych. Stres i niepewność wnioskodawcy musiała dodatkowo potęgować świadomość, powszechna wiedza, którą dysponował A. B. (1), zgodnie z którą osadzeni w jednostkach penitencjarnych funkcjonariusze służb mundurowych nie cieszą się sympatią współwięźniów i są przez nich źle traktowani. Jak się okazało, tego rodzaju przypuszczenia wnioskodawcy były w pełni uzasadnione. Początkowo A. B. (1) został osadzony w jednoosobowej celi. Podczas wyjścia na spacer jeden z osadzonych „grypsujących” wskoczył w/w na plecy. Sąd miał na uwadze, iż tego rodzaju atak niewątpliwie spowodował u wnioskodawcy negatywne przeżycia, przestraszył go- przy czym jednocześnie pamiętać należało, iż A. B. (1) będąc silnym i sprawnym fizycznie mężczyzną podjął próbę obrony- ostatecznie natomiast zareagował strażnik. W wyniku przedmiotowego incydentu wnioskodawca nie doznał żadnych obrażeń. Następnie, po przewiezieniu do Aresztu Śledczego w B. w celi wnioskodawcy przebywały poza nim dwie osoby. Warunki bytowe w celi zajmowanej przez w/w były bardzo złe, z sanitariatu wychodziły szczury. W późniejszym okresie wnioskodawca został przeniesiony do celi wieloosobowej (dwunastoosobowej), a następnie do celi jednoosobowej, w której przebywał jednak z drugim osadzonym. W Areszcie Śledczym w B. współwięźniowie nie stosowali wobec A. B. (1) siły fizycznej, musiał on jednak sprzątać, zamiatać, myć sanitariaty szczoteczką do zębów. Powyższe wskazuje w sposób nie budzący wątpliwości, iż warunki bytowe w jednostkach penitencjarnych pozostawiały znacznie odbiegały od standardu do jakiego przywykł wnioskodawca.

W ocenie Sądu kluczowe znaczenie miało również to, iż w wyniku zastosowania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania zostały ograniczone prawa i wolności A. B. (1). Wynika to z samej istoty izolacyjnego środka zapobiegawczego, która polega na rzeczywistym pozbawieniu człowieka wolności. W wyniku tymczasowego aresztowania A. B. (1) został odizolowany od społeczeństwa, nie mógł w sposób dowolny podejmować decyzji odnośnie swojego miejsca pobytu, podróżowania, wykonywania wszelkich czynności, które w warunkach wolnościowych mógłby podejmować. Z uwagi na szczególne rygory tymczasowego aresztowania (znacznie surowsze od tych, którymi cechuje się wykonywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem) została również ograniczona możliwość kontaktów wnioskodawcy z osobami najbliższymi. Jak wynika z zeznań A. B. (1) (k. 785v) oraz z zarządzenia o wyrażeniu zgody na jednorazowe widzenie (k. 93) do pierwszego spotkania wnioskodawcy z żoną doszło dopiero w dniu 24 maja 2006 roku, przy czym możliwość kontaktu w/w osób niewątpliwie była ograniczona z uwagi na obecność funkcjonariusza Zarządu Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej. Kolejne widzenia z członkami rodziny miały miejsce m.in. w dniach 6 czerwca 2006 roku (k. 109), 14 czerwca 2006 roku (k. 128), 23 czerwca 2006 roku (k. 129- było to pierwsze spotkanie wnioskodawcy z matką), 6 lipca 2006 roku (k. 138), 24 lipca 2006 roku (k. 156- pierwsze spotkanie z ojcem), 16 sierpnia 2006 roku (k. 181).

Powyższe wskazuje, iż częstotliwość spotkań A. B. (1) z osobami najbliższymi nie była znaczna, w okresie rzeczywistego pozbawienia wolności odwiedzili go oni zaledwie kilka razy. Członkowie rodziny w trakcie przesłuchania przed Sądem potwierdzili, iż tymczasowe aresztowanie było dla wnioskodawcy bardzo przykrym, wręcz traumatycznym przeżyciem- W. B. wskazał m.in., iż wnioskodawca był przerażony, schudł (k. 788), T. B. podkreśliła natomiast, iż syn był blady, przestraszony (k. 788v).

Zdaniem Sądu dla oceny rozmiaru krzywdy poniesionej przez A. B. (1) niezwykle istotne znaczenie miała kwestia związana ze stanem zdrowia wnioskodawcy- ustalenie czy w wyniku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, przebywania w warunkach izolacji więziennej, pogorszył się stan zdrowia w/w, powstały u niego nowe, nieistniejące wcześniej schorzenia. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż sam wnioskodawca, jak i przesłuchani w sprawie świadkowie (jego rodzice i żona) konsekwentnie wskazywali, iż w wyniku pozbawienia wolności jego stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu- pojawiły się schorzenia kręgosłupa, problemy natury kardiologicznej. Wnioskodawca, członkowie jego rodziny oraz obrońca zgłaszali tego rodzaju dolegliwości w trakcie stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego, na co wskazują zarówno liczne pisma w/w (m.in. k.100-101, 102-103, 155), jak i wpisy w książeczce zdrowia A. B. (1) założonej w jednostce penitencjarnej. Celem dokładnego zbadania opisanych wyżej okoliczności, wymagających wiedzy specjalistycznej oraz analizy obszernej dokumentacji medycznej Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy z zakresu medycyny sądowej, neurologii i kardiologii.

Biegli po dokonaniu analizy dokumentacji medycznej oraz przeprowadzeniu badań przedmiotowych wnioskodawcy rozpoznali u niego schorzenia w postaci: choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa (...), dyskopatii (...)oraz nadciśnienia tętniczego samoistnego. Biegli podkreślili, iż są to choroby nie związane z pobytem A. B. (1)w areszcie śledczym. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa (...) istniała już przed pobytem w/w w jednostce penitencjarnej, jedynie warunki przebywania wnioskodawcy mogły nasilić lub wywołać objawy już istniejącej choroby. Biegli w sposób szczegółowy wyjaśnili również, iż zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa stwierdza się u niemal ¼ osób poniżej 40 roku życia. Biegli podkreślili również, iż stres, związany z pobytem wnioskodawcy w areszcie mógł powodować zwyżki ciśnienia tętniczego (k. 865-874). W ocenie Sądu przytoczona wyżej opinia biegły jest pełna, jasna i nie zawiera wewnętrznych sprzeczności. Została sporządzona przez biegłych będących specjalistami w trzech dziedzinach medycyny, dysponujących znacznym doświadczeniem zawodowym. Biegli udzielili szczegółowej odpowiedzi na postawione przez Sąd pytania.

Zdaniem Sądu treść przytoczonej wyżej opinii biegłych wskazuje w sposób nie budzący najmniejszych nawet wątpliwości, iż brak jest związku pomiędzy pozbawieniem wnioskodawcy wolności, a powstaniem schorzeń zdiagnozowanych przez biegłych. W świetle opinii postawienie tezy, zgodnie z którą A. B. (1) przed osadzeniem w areszcie śledczym był osobą całkowicie zdrową, a po osadzeniu zachorował, jest całkowicie nieuprawnione. W rzeczywistości bowiem stosowanie tymczasowego aresztowania, związane z tym niewygody i złe warunki bytowe, wywołały jedynie objawy istniejącej już u A. B. (1) choroby kręgosłupa, natomiast stres spowodował zwyżki ciśnienia tętniczego. Sąd miał przy tym oczywiście na uwadze (zostało to uwzględnione przy określaniu wysokości zadośćuczynienia), iż pojawienie się objawów schorzenia kręgosłupa oraz podwyższenie ciśnienia powodowały u wnioskodawcy znaczny dyskomfort, cierpienia fizyczne i w rezultacie miały wpływ na zwiększenie rozmiarów krzywdy.

Z uwagi na wszystkie przytoczone wyżej argumenty zasadnym było przyznanie wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 20700 złotych. W ocenie Sądu doznana krzywda moralna, związana z pozbawieniem wolności, oraz konsekwencje wynikające z pobytu w areszcie dają podstawę do przyznania zadośćuczynienia w tej kwocie.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie § 14 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2012 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Zgodnie z art. 554 § 2 k.p.k. koszty postępowania w niniejszej sprawie ponosi Skarb Państwa.