Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2013 r. w Lublinie

sprawy M. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o odsetki

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 października 2012 r. sygn. akt VIII U 2358/12

I.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustala M. P. prawo do odsetek za okres od dnia 16 października 2009 roku do dnia zapłaty za opóźnienie wypłaty renty z tytułu wypadku przy pracy;

II.  oddala apelację w pozostałej części.

Sygn. akt III AUa 1136/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. odmówił M. P. wypłaty odsetek za zwłokę w wypłacie renty z tytułu niezdolności do pracy, ustalonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 3 lutego 2012 r.

W dniu 30 maja 2012 r. odwołanie od powyższej decyzji złożył M. P. wnosząc o wypłatę odsetek za zwłokę w wypłacie świadczenia.

Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania podnosząc, że wypłatę renty z tytułu niezdolności podjęto wykonując wyrok Sądu Okręgowego z dnia 3 lutego 2012 r. Zdaniem organu rentowego przy ustalaniu prawa do renty nie wystąpił błąd organu albowiem dopiero w postępowaniu sądowym dokonano ostatecznego wyjaśnienia okoliczności niezbędnych do wydania decyzji w sprawie. Wyrok Sądu wpłynął do organu rentowego w dniu 15 marca 2012 r. wnioskodawca wezwany do złożenia dodatkowych dokumentów uczynił to w dniu 13 kwietnia 2012 r., skarżona decyzja została wydana z zachowaniem ustawowego terminu tj. 23 kwietnia 2012 r.

Wyrokiem z dnia 4 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał M. P. prawo do wypłaty odsetek od dnia 1 sierpnia 2009 r. do dnia 30 kwietnia 2012 r.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ich ocenie prawnej:

Wnioskodawca M. P. uległ w dniu 25 maja 2001 r. wypadkowi przy pracy.

Sąd Rejonowy w Lublinie w VII Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie VII P 1875/04 w dniu 31 lipca 2008 r. ustalił, że wnioskodawca uległ w dniu 25 maja 2001 r. ciężkiemu wypadkowi przy pracy. Wyrokiem z dnia 3 marca 2009 r. Sąd Okręgowy w Lublinie w VII Wydziale Pracy w sprawie VII Pa 257/08 oddalił apelacje stron od w/w wyroku Sądu Rejonowego.

W dniu 28 sierpnia 2009 r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy, któremu uległ w dniu 25 maja 2001 r.

Decyzją z dnia 29 września 2009 r. organ rentowy odmówił prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy wobec nie przedłożenia protokołu powypadkowego przez skarżącego lub zakład pracy zgodnie z treścią art. 22 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Lublinie w sprawie VIII U 26/12 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od dnia 16 listopada 2002 r., zaś od 1 czerwca 2007 r. do 31 maja 2012 r. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Sąd przekazał organowi rentowemu roszczenie o przyznanie odsetek.

Wyrok Sądu Okręgowego wpłynął do organu rentowego dnia 15 marca 2012 r. Wyrok uprawomocnił się 25 lutego 2012 r.

Wnioskodawca w dniu 13 kwietnia 2012 r. złożył w ZUS oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej i opłacaniu składek, refundacji otrzymywanej z (...), nie pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych i nie uzyskiwaniu przychodów z tytułu umowy o pracę lub umowy zlecenia, także potwierdzające ten fakt dokumenty.

Organ rentowy w dniu 23 kwietnia 2012 r. wydał decyzję przyznającą od 1 sierpnia 2009 r. rentę zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego. Wypłacono wyrównanie za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 30 kwietnia 2012 r.

W dniu 23 kwietnia 2012 r. ZUS wydał decyzję odmawiającą prawa do wypłaty odsetek uznając, iż prowadzone postępowanie wyjaśniające zakończono 13 kwietnia 2012 r., renta została więc wypłacona w okresie 30 dni od daty zakończenia postępowania, z zachowaniem ustawowego terminu.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie. Powołał treść art. 85 ust. 1 i 2 obowiązującej ustawy z dnia 1 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887 ze zmianami zgodnie z którymi jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

Sąd Okręgowy wskazał, iż rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1999 r., Nr 12 poz. 104) określono szczegółowe zasady wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub w wypłaceniu świadczeń do których przyznawania i wypłacania są zobowiązani ZUS oraz płatnicy składek.

Według § 2.1. rozporządzenia odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń – do dnia wypłaty świadczeń, z uwzględnieniem ust 2-5. Okres opóźnienia w ustaleniu prawa do świadczeń i ich wypłacie, dla których przepisy określające zasady ich przyznawania i wypłacania przewidują termin na wydanie decyzji, liczy się od dnia następującego po upływie terminu na wydanie decyzji. Okres opóźnienia w wypłaceniu świadczeń okresowych liczy się od dnia następującego po ustalonym terminie ich płatności.

Zgodnie z artykułem 118 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmianami) organ rentowy wydaje decyzje w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.

W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy już w dniu 28 sierpnia 2009 r. dysponował wyrokiem i uzasadnieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 3 marca 2009 r., z którego jednoznacznie wynikało, że wnioskodawca uległ ciężkiemu wypadkowi przy pracy.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy nie dysponował protokołem powypadkowym jednakże jeśli konsekwentnie przestrzegałby przepisów w przypadku nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku był zobowiązany na podstawie przepisu art. 304 § 2 k.p.k. niezwłocznie zawiadomić prokuratora lub Policję o nieprzedstawieniu wymaganej dokumentacji.

Sąd Okręgowy powołał treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 września 2007 r. (P 11/07) zgodnie, z którym art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozumiany winien być w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, należy zgodzić się z twierdzeniem, że przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia.

Sąd Okręgowy uznał, że wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranność w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., sygn.. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Zdaniem Sądu Okręgowego istotne znaczenie dla wykładni cyt. art. 118 ust. 1a ma także użycie w przepisie wyrazu „również”. To znaczy, że dzień doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu, w razie gdy prawo do świadczenia zostało ustalone przez sąd, nie jest jedynym możliwym początkiem biegu terminu wydania przez organ rentowy decyzji w sprawie ustalenia prawa do świadczenia i wypłaty tego świadczenia. Początek biegu tego terminu można wskazać wcześniej – byłby to dzień, w którym organ rentowy mógł ustalić to prawo, gdyby działał prawidłowo.

Jeżeli odpowiedzialność leży po stronie organu rentowego, termin do wydania decyzji i wypłaty świadczenia powinien być liczony od wcześniejszej daty, w której organ rentowy, gdyby działał prawidłowo, powinien był wydać decyzję, a ubezpieczony powinien mieć prawo do odsetek za stosowny okres.

Oznacza to, że w wypadku wystąpienia przez ubezpieczonego z roszczeniem o zapłatę odsetek, obowiązkiem sądu jest nie tylko kontrola legalności decyzji w sprawie ustalenia prawa do świadczenia, ale również ocena, czy za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczenia odpowiedzialność ponosi organ rentowy. Taki jest też przeważający kierunek wykładni Sądu Najwyższego i sądów powszechnych min. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 września 2006 r., III AUa 1126/05, LEX nr 310445, zgodnie z którym za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia, o ile za nie ustalenie tych okoliczności odpowiedzialności nie ponosi organ rentowy, również wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2010 r. I UK 345/09.

W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy, dysponując wiedzą wynikającą z treści wyroku sądowego już w sierpniu 2009 r., winien przyjąć, iż zdarzenie, któremu uległ wnioskodawca w dniu 25 maja 2001 r. jest wypadkiem przy pracy.

Biorąc pod uwagę, że odwołanie wnioskodawcy jest uzasadnione, na mocy powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 kpc Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. zaskarżając wyrok w całości.

Wyrokowi zarzucił: 1/ naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. 205/09, poz. 1585 ze zm.) w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustalaniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 12/99, poz. 104) oraz art. 118 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. Nr 153/09, poz. 1227) poprzez zobowiązanie ZUS do zapłaty odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie renty wypadkowej za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 30 kwietnia 2012 r.; 2/ sprzeczność ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, że już w dniu 28 sierpnia 2009 r. organ rentowy dysponował wystarczającymi dowodami na okoliczność, że wnioskodawca ma prawo do renty z tytułu wypadku przy pracy, gdyż w tym dniu organ rentowy otrzymał wyrok Sądu Apelacyjnego, z którego wynikało, że wnioskodawca uległ ciężkiemu wypadkowi przy pracy.

Podnosząc powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że terminy do wydania decyzji i wypłaty należności, w związku z wykonaniem orzeczenia sądowego, zostały dotrzymane. Wobec braku dokumentów dotyczących istnienia stosunku pracy, czy ustalenia wypadku przy pracy zachodziła konieczność ustalenia przebiegu zdarzenia z dnia 25 maja 2001 r., jego przyczyn i skutków tylko na drodze postępowania sądowego. Dopiero wpływ prawomocnego Sądu Okręgowego w dniu 12 marca 2012 r. i konieczność przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego przez ZUS, zakończonego w dniu 13 kwietnia 2012 r., pozwoliło podjąć 23 kwietnia 2012 r. decyzję o wypłacie renty wypadkowej M. P..

Zdaniem skarżącego, ZUS wydając decyzję omawiającą prawa do renty, nie popełnił błędu, nie ponosi więc odpowiedzialności za okoliczności, które sprawiły, że wypłata renty na wniosek złożony w sierpniu 2009 r., nastąpiła dopiero w kwietniu 2012 r.

Organ rentowy podniósł również, że przy założeniu, że organ rentowy błędnie ocenił braki dokumentacji, termin do wydania decyzji i dokonania wypłaty należało określić od innej daty, a nie jak przyjął Sąd Okręgowy na dzień 1 sierpnia 2009 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna, a mianowicie co do daty ustalenia prawa do odsetek.

Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela, zatem nie zachodzi potrzeba ich powtarzania.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 1 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn., Dz. U. Nr 205 z 2009 r., poz. 1585 ze zm.) jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zlecanych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznawaniu lub wypłacaniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

Jak wynika z treści cytowanego przepisu, przesłanką powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie tego organu w ustalaniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia. W orzecznictwie utrwalony został pogląd, że zawarta w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej określenie „nie ustalił prawa do świadczenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania.

Do powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP Nr 19 z 2005 r., poz. 308; z dnia 7 kwietnia 2010 r. I UK 345/09, Lex nr 607445).

W sprawie niniejszej M. P. w dniu 28 sierpnia 2009 r. złożył wniosek o rentę w związku z wypadkiem przy pracy. Decyzją z dnia 29 września 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił wnioskodawcy prawa do renty, powołując się na art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadów przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem ZUS odmawia przyznania świadczenia w przypadku nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku.

Organ rentowy pominął całkowicie prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 31 lipca 2008 r. sygn.. akt VII P 1875/04, w którym ustalono, że M. P. uległ w dniu 25 maja 2007 r. ciężkiemu wypadkowi przy pracy. Odpis wyroku organ rentowy otrzymał 6 sierpnia 2009 r. (data stempla). Tak więc w dacie składnia wniosku o rentę wypadkową w dniu 28 sierpnia 2009 r. organ rentowy dysponował dokumentem pozwalającym uznać, że wnioskodawca w dniu 25 maja 2001 r. uległ wypadkowi przy pracy. Z tego założenia wyszedł Sąd Okręgowy w Lublinie, który prawomocnym wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r. ustalił M. P. prawo do renty od 16 listopada 2002 r. do 31 maja 2007 r. z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy oraz od 1 czerwca 2007 r. do 31 maja 2012 r, z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku wypadkiem przy pracy.

Tym samym organ rentowy wydając decyzję z dnia 29 kwietnia 2009 r. niezgodnie z prawem odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do renty z tytułu wypadku przy pracy. Powyższe okoliczności wskazują, że brak jest podstaw, aby uznać, że opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do renty nastąpiło z przyczyn niezależnych od ZUS, a dopiero wyrok Sądu Okręgowego z dnia 3 lutego 2012 r. otwierał drogę do przyznania tego prawa. W postępowaniu sądowym dotyczącym renty nie ustalano okoliczności wypadku przy pracy, a jedynie okoliczności dotyczące stopnia niezdolności do pracy spowodowanej tym wypadkiem.

Należy więc uznać, że przedłożony przez wnioskodawcę dowód w postaci prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego, ustalającego, że wnioskodawca uległ wypadkowi przy pracy, pozwalał organowi rentowemu na podjęcie decyzji o przyznaniu prawa do renty w 2009 r.

Wyrok Sądu Okręgowego podlega jednak zmianie w zakresie daty początkowej ustalenia prawa do odsetek.

Wniosek o przyznanie prawa do renty M. P. złożył 28 sierpnia 2009 r. Zgodnie z art. 118 ust, 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. Nr 153 z 2009 r., poz. 1227 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120.

Organ rentowy wydając decyzję o ustaleniu prawa do renty określił dzień wypłaty na 15 każdego miesiąca. Biorąc więc pod uwagę te terminy ZUS był w zwłoce od 16 października 2009 r. i w tej części należało wyrok Sądu Okręgowego zmienić, ustalając ponadto, że odsetki przysługują do dnia wypłaty renty. W pozostałym zakresie apelację oddalono, mając na względzie wymienione wyżej okoliczności.

Dlatego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.