Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 stycznia 2013 r. w Szczecinie

sprawy M. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale zainteresowanej B. O.

o wypłatę renty rodzinnej

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 18 czerwca 2012 r. sygn. akt VII U 698/12

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 632/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 grudnia 2011 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wstrzymał M. O. wypłatę renty rodzinnej od dnia 1 stycznia 2012 roku uzasadniając to tym, iż ubezpieczona ukończyła 25 rok życia. Z decyzją tą nie zgodziła się M. O., która wniosła od niej odwołanie, domagając się podjęcia wypłaty należnego jej świadczenia. W uzasadnieniu wskazała, że pomimo osiągnięcia 25 lat renta rodzinna winna przysługiwać jej w dalszym ciągu, z uwagi na kontynuację studiów w szkole wyższej. Jak wskazała studia te ukończy 31 marca 2012 roku. Do odwołania skarżąca załączyła zaświadczenie z dnia 12 stycznia 2012 roku, wystawione przez (...), stwierdzające, iż M. O. jest słuchaczką studiów podyplomowych Wydziału(...) (...). Termin ukończenia tych studiów przypada na marzec 2012 roku. W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, z argumentacją analogiczną jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy
w Szczecinie wezwał do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanej B. O..

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2012r. Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił odwołanie M. O., ustalając, że ubezpieczona urodziła się 24 grudnia 1986 roku, więc 25 lat ukończyła w dniu 24 grudnia 2011 roku. Ojciec wnioskodawczyni A. O. zmarł 14 listopada 1998 roku. W chwili śmierci przysługiwało mu prawo do renty 2-giej grupy inwalidów. Decyzją z dnia 30 listopada 1998 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał M. O. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu od dnia 14 listopada 1998 roku do 31 grudnia 2002 roku. Kolejnymi decyzjami przedłużano prawo ubezpieczonej do owej renty. Wypłata przedmiotowego świadczenia została wstrzymana zaskarżoną decyzją, począwszy od dnia 1 stycznia 2012 roku. W latach 2005-2010 wnioskodawczyni była studentką (...), Wydziału (...) o specjalności pedagogika pracy socjalnej i resocjalizacja. Były to studia pięcioletnie, dzienne magisterskie. M. O. ukończyła je w czerwcu 2010 roku. Następnie od października 2010 roku ubezpieczona została słuchaczką studiów podyplomowych Wydziału (...) (...), w zakresie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Programowo czas trwania nauki wynosił 3 semestry. Studia te M. O. ukończyła z wynikiem pozytywnym w dniu 30 marca 2012 roku.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego sprawy, przywołując treść art. 65 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji w pierwszej kolejności zaznaczył, że poza sporem pozostawał fakt przyznania M. O. renty rodzinnej po zmarłym ojcu. Sporny pozostawało jedynie termin, do którego ubezpieczona winna pobierać owo świadczenie. Odwołująca twierdziła, iż wypłata renty rodzinnej powinna być kontynuowana do dnia 31 marca 2012 roku tj. do dnia programowego zakończenia studiów podyplomowych. Organ rentowy podnosił zaś, iż studiów podyplomowych nie można traktować jako ostatniego roku studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalno-rentowej.

Sąd meriti zaznaczył, że generalnie ukończenie 25 roku życia prowadzi do ustania prawa do renty rodzinnej. Od tej zasady ustawodawca przewidział jednak wyjątek, w odniesieniu do osób odbywających studia w szkole wyższej, które ukończyły 25 lat, będąc na ostatnim roku studiów. Im prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Kierując się wykładnią celowościową art. 68 ust. 2 należało przyjąć, iż przepis ten dotyczy wyjątkowego przedłużenia prawa do renty rodzinnej wyłącznie tym studentom ostatniego roku studiów w szkole wyższej, którym brakuje niewiele miesięcy do zdobycia dyplomu wyższych studiów. Pozbawienie ich środków utrzymania w postaci renty rodzinnej, mogłoby bowiem skutkować w tym krótkim okresie koniecznością zaprzestania nauki. W ocenie Sądu Okręgowego wyjątek ten nie dotyczy jednak kontynuowania nauki w trybie studiów podyplomowych. Sąd Najwyższy kilkakrotnie wypowiadał się w kwestii daty, w której osoba pobierająca rentę rodzinną była na ostatnim roku studiów w rozumieniu art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przykładowo, w wyroku z dnia 22 stycznia 2008 roku, I UK 207/07 Sąd Najwyższy stwierdził, że ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie odnosi się do studiów podyplomowych. Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zaprezentował w wyroku z 13 stycznia 2006 roku, I UK 155/05 wskazując wprost, iż studia podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem tego Sądu nie może być mowy o „studiach wyższych podyplomowych", gdyż są jedynie studia podyplomowe po ukończeniu studiów wyższych. Reasumując, opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym, w tym w szczególności na zaświadczeniach wydanych przez (...), jak również na korespondujących z nimi wyjaśnieniach ubezpieczonej, Sąd Okręgowy przyjął, iż odwołująca ukończyła 25 rok życia w dniu 24 grudnia 2011 roku, kiedy to była słuchaczem studiów podyplomowych. Skoro zaś okresu odbywania studiów podyplomowych nie można traktować analogicznie jak okresu wskazanego w art. 68 ust. 2 ustawy emerytalno ¬rentowej, Sąd meriti nie znalazł podstaw do przedłużenia prawa wnioskodawczym do renty rodzinnej. W świetle powyższego decyzję organu rentowego w przedmiocie wstrzymania wypłaty renty rodzinnej należało uznać za prawidłową. Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c., oddalił odwołanie jako bezzasadne.

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła apelacją ubezpieczona, która nie zgodziła się ze stanowiskiem, iż „okresu odbywania studiów podyplomowych nie można traktować analogicznie jak okresu wskazanego w art. 68 ust.2 ustawy emerytalno - rentowej". Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie odwołania i przyznanie prawa do wypłaty renty rodzinnej za okres od 01.01.2012r. do 30.03.2012r.

W uzasadnieniu wywiedzionej apelacji M. O. podniosła, iż uważa, że spełniła wszystkie warunki wymienione w ustawie, by otrzymywać rentę rodzinną do ukończenia studiów, czyli do 30 marca 2012 roku. Równocześnie skarżąca podała, że nie zgadza się ze stanowiskiem Sądu, gdyż ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie precyzuje, jakich studiów tyczy się art. 68 ust. 2. Nie ma tam także mowy o tym, że przedłużenie wypłaty świadczenia nie dotyczy słuchaczy studiów podyplomowych, którzy uzyskali wcześniej tytuł magistra. Dalej skarżąca przywołała orzeczenia w tym wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 roku (III UK 49/06), wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 roku (II UK 174/05) oraz Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 maja 2005r. (III AUa 350/04). Na koniec skarżąca zaznaczyła też, że nie zgadza się również ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008 roku (IUK 207/07), oraz wyroku z dnia 13 stycznia 2006 roku (I UK 155/05), w których zaznaczono, że studia podyplomowe nie są studiami wyższymi. Jest to niesporne, gdyż jak mówi ustawa z dnia 27 lipca 2005r. - Prawo o szkolnictwie wyższym, studia podyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia. Ubezpieczona zgodziła się z tym twierdzeniem, ale zauważyła, że brak związku między definicją „studiów podyplomowych", zawartą w wyżej wymienionej ustawie, a przepisem art. 68 ust. 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Fakt, że studia podyplomowe nie są studiami wyższymi, nie jest w jej opinii argumentem przemawiającym za tym, by odmówić prawa wypłaty renty rodzinnej przez okres 3 miesięcy po ukończeniu 25 roku życia. Wszakże nie jest istotą sprawy to, czy studia podyplomowe są studiami wyższymi.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy, wnosząc o jej oddalenie w całości, podniósł, iż zaskarżone orzeczenie Sądu Okręgowego jest trafne i powtórzył argumenty jak w uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji w sposób rzetelny i wszechstronny przeprowadził postępowanie dowodowe, wyjaśniając w jego toku wszystkie istotne okoliczności, mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Oceny materiału dowodowego dokonał z poszanowaniem normy art. 233 §1 kpc oraz poczynił trafne ustalenia faktyczne i prawne, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej wykładni przepisu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) i zasadnie przyjął, że nie ma on zastosowania do sytuacji skarżącej.

Niesporne między stronami było to, że M. O. ukończyła 25 rok życia w dniu 24.12.2011 r. oraz że w dniu w czerwcu 2010r. ukończyła pięcioletnie studia o specjalności pedagogika pracy socjalnej i resocjalizacja, a następnie – od października 2010 r. została słuchaczką studiów podyplomowych, które ukończyła z wynikiem pozytywnym w dniu 30 marca 2012r. Istota sporu sprowadzała się zatem do ustalenia czy okres studiów podyplomowych, które skarżąca odbywała w okresie od października 2010r. do dnia 30 marca 2012r., należy traktować jako studia wyższe, w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przepis art. 68 ust. 1 wskazanej ustawy wprowadza zasadę, że renta rodzinna przysługuje uczącym się dzieciom do ukończenia przez nie 25 roku życia. Prawodawca uznaje tym samym, że proces kształcenia na poziomie szkoły wyższej powinien zakończyć się do tej granicznej daty. Innymi słowy zakłada, że ucząc się w normalnym trybie osoba uprawniona do renty rodzinnej zakończy pobieranie nauki z końcem 25 roku życia.

Natomiast w przepisie art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wprowadzono wyjątek od tej ogólnej zasady. Dotyczy on wyłącznie osób kontynuujących naukę w szkole wyższej, które przekroczyły granicę 25 roku życia, będąc na ostatnim roku studiów. Pozwala takim osobom na pobieranie renty rodzinnej do zakończenia tego ostatniego roku nauki. W ocenie Sądu Apelacyjnego ustawodawca wprowadził ten wyjątek niewątpliwie po to, by zapewnić źródło utrzymania studentom, którzy nie z własnej winy, kontynuują naukę w szkole wyższej po ukończeniu 25 roku życia. Odnosząc się więc do spornej, a zasadniczej oceny prawnej zagadnienia kwestionowanego przez ubezpieczoną należy wskazać, że jako wyjątek od ogólnej zasady przepis ten winien być interpretowany ściśle, a zatem wykluczona jest wykładnia rozszerzająca. W tej sytuacji argument skarżącej, że dyspozycja przepisu art. 68 ust. 2 ustawy dopuszcza również możliwość przedłużenia wypłaty renty rodzinnej na czas, obejmujący studia podyplomowe, po ukończeniu 25 roku życia, nie może zostać uwzględniony. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone m.in. w wyroku z dnia 13 stycznia 2006 r., I UK 155/05 (OSNP 2006/23-24/368), iż studia podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że odróżnienie studiów wyższych od studiów podyplomowych na gruncie ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) było wyraźne (art. 4 ust. 2 i 4).

Ustosunkowując się do chybionych zarzutów apelacji należy wskazać, że nie zmienił się przepis art. 68 ustawy z 17 grudnia 1998 r., a zmieniło się prawo o szkolnictwie wyższym i nowa ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164, poz. 1365), które obecnie zawiera już jednoznaczne definicje studiów wyższych i studiów podyplomowych (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 11). Stwierdza, że studia podyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 11). Zatem w drodze legalnej definicji ustawodawca wyjaśnił i potwierdził różnice prawne i faktyczne jakie zachodziły pomiędzy studiami wyższymi i podyplomowymi. Takie postąpienie racjonalnego ustawodawcy umacnia to jedynie trafność stanowiska, że ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie odnosi się do studiów na studiach podyplomowych. Analogiczny pogląd prawny wyraził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 207/07, OSNP 2009/5-6/74. Do takich samych wniosków doszedł Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia 3 marca 2011r., sygn. akt II UK 303/10, OSNP 2012/7-8/98, dodatkowo zaznaczając, że: „Wykładnia celowościowa i funkcjonalna art. 68 ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przemawia za możliwością wyjątkowego przedłużenia prawa do renty rodzinnej tylko tym studentom, którym brakuje już niewiele miesięcy do zdobycia dyplomu wyższych studiów, a pozbawienie ich w tym krótkim okresie prawa do renty rodzinnej mogłoby doprowadzić do zaniechania dalszej nauki i zaprzepaszczenia kilkuletnich starań, zmierzających do uzyskania wyższych kwalifikacji zawodowych i możliwości zatrudnienia zgodnej z ich poziomem”.

Mając na uwadze powyższe konkluzje i poprzedzające je argumenty należy zaznaczyć, że ubezpieczona powołując się na wykładnię językową przepisu, zupełnie niezasadnie pomija jego wykładnię celowościową i funkcjonalną, która wskazuje na konieczność interpretacji art. 68 ust. 2 ustawy w aspekcie zdolności do samodzielnego utrzymania się dziecka po śmierci żywiciela oraz zapewnienia temu dziecku kwalifikacji do podjęcia zatrudnienia. Przy czym w analizowanej sprawie ubezpieczona bezspornie ukończyła już studia dające jej wykształcenie wyższe i jak sama przyznała w apelacji kolejne studia, podyplomowe podjęła jedynie aby podnieść posiadane już kwalifikacje, a więc skorzystać z formy dokształcenia zawodowego.

Obok wyżej wskazanych wykładni nie należy pomijać wyników wykładni systemowej analizowanego przepisu, która winna uwzględniać już wyżej wskazane regulacje ustawy o szkolnictwie wyższym. Nadto w ramach systematyki samej ustawy emerytalnej błędne jest założenie ubezpieczonej, że przepis art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obejmuje wszystkie rodzaje studiów. Wszakże jeśli obok przepisu o znaczeniu podstawowym, a takim jest art. 68 ust. 1, obowiązuje przepis ustanawiający wyjątek od ustanowionej zasady, to przyjęte w nim wyrażenia interpretuje się w łączności z regulacją podstawową, a nie w oderwaniu od niej. Po drugie, norma z przepisu stanowiącego wyjątek od zasady nie może eliminować znaczenia przepisu podstawowego.

W ocenie Sądu Odwoławczego, wykładnia językowa analizowanego przepisu powinna być potwierdzona konkluzjami wykładni funkcjonalnej, celowościowej i systemowej, nie zaś – jak się tego domaga skarżąca – wynikać li tylko z treści przepisu, wyjętego ze spójnego, całościowego systemu prawnego, tworzonego przez racjonalnego prawodawcę.

Reasumując Sąd Apelacyjny, podzielając przyjętą przez Sąd Najwyższy i ugruntowaną już linię orzecznictwa uznał, że w sprawie brak było podstaw do przedłużenia prawa do renty rodzinnej wnioskodawczyni, która 25 rok życia osiągnęła w dniu 24 grudnia 2011r., kiedy to była słuchaczem studiów podyplomowych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny, uznając trafność orzeczenia Sądu Okręgowego, działając na podstawie art. 385 k.p.c., apelację M. O., jako bezzasadną, oddalił.

SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko