Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Łodzi , II Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : Sędzia S.O. Mariola Kaźmierak

Protokolant: sekr. sąd. Dorota Jankiewicz

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2014 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko W. K. i S. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.uznaje za bezskuteczną wobec M. B. czynność prawną – umowę darowizny nieruchomości położonej w S., powiat Ł., oznaczonej jako działka numer (...), dla której to w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) - zawartą pomiędzy R. K. a E. K. (1) działającą jako przedstawiciel ustawowy małoletnich W. K. i S. K. w dniu 10 maja 2013 roku przed notariuszem A. K., prowadzącą Kancelarię Notarialną w O. rep. A nr (...) w celu ochrony wierzytelności powódki wynikającej z tytułu wykonawczego w postaci postanowienia Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 28 września 2012 roku o sygn. akt I Ns 290/10, któremu to została nadana klauzula wykonalności przez ten sam sąd postanowieniem z dnia 23 października 2013 roku ;

2. nie obciąża pozwanych kosztami procesu.

Sygnatura akt II C 825/14

UZASADNIENIE

Powódka – M. B. w pozwie z dnia 28 maja 2014 r., skierowanym przeciwko małoletnim pozwanym: W. K. i S. K. reprezentowanym przez przedstawicieli ustawowych E. K. (1) i R. K. wniosła o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny nieruchomości położonej w S. - L. przy ulicy (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą KW (...), stwierdzonej aktem notarialnym nr rep (...), sporządzonym przez notariusza A. K. w O. w dniu 10 maja 2013 roku, na podstawie której R. K. dokonał na rzecz każdego ze swoich małoletnich dzieci tj. W. K. i S. K. darowizny po ½ części w prawie własności w/w nieruchomości, zawartej z pokrzywdzeniem powódki, której przysługuje wobec dłużnika R. K. wierzytelność w łącznej wysokości 175.308,55 zł, na którą składają się kwota 158.947,51 zł zasądzona w pkt. 4 postanowienia Sądu Rejonowego w Zgierzu I Wydział Cywilny z dnia 28 września 2012 roku sygn. akt I Ns 290/10 zaopatrzonego w klauzulę wykonalność w dniu 25 października 2013 r. wraz z kwotą 16.360,74 zł stanowiącą doliczone zaległe odsetki ustawowe od w/w należności głównej oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(pozew k. 2-6)

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew z dnia 4 lipca 2014 r. wniosła o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu podniosła, iż nie zostały spełnione przesłanki prawne dotyczące bezskuteczności aktu notarialnego z dnia 10 maja 2013 r., gdyż wymagalność zobowiązania zaczęła się w dniu 25 października 2013 r. po nadaniu klauzuli wykonalności.

(odpowiedź na pozew k. 53-55)

Na rozprawie w dniu 29 września 2014 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska. Ponadto pełnomocnik pozwanych podniósł, iż powództwo zostało wytoczone z przekroczeniem rocznego terminu zawitego .

(protokół k. 79 odw. – 00:34:15 i 00:37:26)

Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Postanowieniem z dnia 28 września 2012 roku wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 290/10 Sąd Rejonowy w Zgierzu I Wydział Cywilny dokonał działu spadku po S. K. oraz J. K. w ten sposób, że nieruchomość w S. – L., gm. O., przy ul. (...), stanowiącą działkę o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 1.593 m ² przyznał na wyłączną własność R. K. wraz z obowiązkiem spłaty udziału spadkowego powódki M. B. w kwocie 158.947,51 zł w terminie 9 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności. Postanowienie uprawomocniło się w dniu 10 listopada 2012 r. W dniu 10 sierpnia 2013 r. upłynął 9 miesięczny termin wymagalności spłaty powódki z jej udziału spadkowego. Zasądzone koszty postępowania w kwocie 2.708,50 zł. stały się wymagalne w dacie uprawomocnienia się orzeczenia.

(postanowienie k. 7-7 odw.; przesłuchanie powódki k. 78 odw.-79 – 00:10:05)

W dniu 10 maja 2013 roku R. K. zawarł przed notariuszem A. K. w O. umowę darowizny udziałów w nieruchomości położonej w S. - L. przy ul. (...) , dla której prowadzona jest księga wieczysta nr LD (...). Na mocy tej umowy darował on na rzecz małoletnich dzieci: W. K., urodzonej (...) i S. K., urodzonego (...), po 1/2 części w prawie własności nieruchomość, której wartość rynkową zgodnie z oświadczeniem zawartymi w akcie strony ustaliły na kwotę 200.000 zł i którą to darowiznę przyjęła w imieniu małoletnich ich matka E. - B. K.. W treści aktu notarialnego wskazano, iż „R. K. nabył przedmiotową nieruchomość na podstawie działu spadku po S. K. oraz po J. K. z obowiązkiem spłaty na rzecz M. B.”.

(wypis aktu notarialnego k. 10-11 odw.)

W chwili podpisywaniu umowy darowizny R. K. wiedział o konieczności spłaty siostry. Matka pozwanych – E. K. (1) wiedziała o toczącym się pomiędzy mężem a jego siostrą postępowaniu o dział spadku po rodzicach męża. Podczas odczytywania aktu notarialnego dotyczącego umowy darowizny matka pozwanych usłyszała także o konieczności spłaty siostry męża.

(przesłuchanie przedstawiciela ustawowego małoletnich pozwanych – R. K. k. 79 – 00:18:16; przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich pozwanych – E. K. (1) k. 79 odw. – 00:28:16)

Postanowieniem z dnia 25 października 2013 roku, Sąd Rejonowy w Zgierzu I Wydział Cywilny nadał klauzulę wykonalności w/w postanowieniu w zakresie punktu 4 tj. w przedmiocie spłaty powódki przez dłużnika tj. co do kwoty 158.947,51 zł.

(postanowienie k. 9-9 odw.)

Z uwagi na brak dobrowolnego wykonania pkt. 4 postanowienia Sądu tj. spłat udziału spadkowego przez R. K. powódka po uzyskaniu klauzuli wykonalność wszczęła postępowanie komornicze. W wyniku podjętego postępowania egzekucyjnego ustalono, iż względem tego dłużnika toczą się inne postępowania egzekucyjne o łącznej wartości przekraczającej 180.000 zł, a nadto ustalono brak jakichkolwiek środków na rachunku bankowym oraz nieruchomości, która mogłaby podlegać zajęciu.

(postanowienie k. 8-8 odw.; pismo komornika k. 14-14 odw.)

We wrześniu 2013 r. powódka dowiedziała się o zbyciu przedmiotowej nieruchomości położonej w S. - L. przez jej brata – R. K..

(przesłuchanie powódki k. 79 – 00:15:00)

Wskutek powyższego, postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2014 roku, Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Zgierzu C. K. umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie sygn. akt KM 3852/13, z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

(postanowienie k. 15-15 odw.)

Małoletni pozwani: W. K. i S. K. są właścicielami nieruchomości położonej w S. - L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą nr LD (...). Nie posiadają oni żadnego innego majątku.

(odpis KW k. 16-18; przesłuchanie przedstawiciela ustawowego małoletnich pozwanych – R. K. k. 79 odw. – 00:24:05)

Rodzice małoletnich pozwanych R. K. i E. K. (1) w dniu 17 kwietnia 2014 r. zawarli majątkową umową małżeńską, mocą której przyjęli ustrój rozdzielności majątkowej majątku nabytego przez jednego lub oboje z nich.

(wypis aktu notarialnego k. 57-57 odw.)

Ojciec małoletnich pozwanych – R. K. nie posiada żadnego majątku i nigdzie nie pracuje. W drodze porozumienia z pracodawcą - (...) sp. z o.o. Sp. J. w W. rozwiązał on ze skutkiem na 30 kwietnia 2014 r. umowę o pracę. Jest na utrzymaniu swojej żony – matki pozwanych, która prowadzi działalność gospodarczą w zakresie naprawy RTV. Działalność ta wcześniej była prowadzona przez R. K.. W końcu 2013 roku przepisał on tę działalność na żonę – E. K. (1).

(świadectwo pracy k. 56-56 odw.; przesłuchanie przedstawiciela ustawowego małoletnich pozwanych – R. K. k. 79 -79 odw. - 00:20:22 i 00:26:14)

Żona R. E. osiąga dochody w wysokości 1.600 zł miesięcznie. Posiada zakupiony z własnych środków samochód marki F. z 1996 r.

(przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich pozwanych – E. K. (1) k. 79 odw. – 00:28:16 i 00:33:51)

Dokonując ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie Sąd oparł się na powołanych dowodach z dokumentów, zeznań świadków oraz stron.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Powództwo podlega uwzględnieniu w całości.

Strona powodowa jako podstawę swojego roszczenia wskazała art. 527 k.c.

Zgodnie z §1 tego przepisu, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do treści § 2 czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem niewypłacalność nie musi ulec powiększeniu o całą wartość przedmiotu zaskarżonej czynności prawnej, a cytowany przepis odnosi się do każdego istotnego pogłębienia stanu niewypłacalności w jakimkolwiek stopniu.

Przedmiotem skargi pauliańskiej może być w zasadzie każda czynność prawna, rozporządzająca lub zobowiązująco – rozporządzająca dokonana zarówno wyraźnie jak i w sposób dorozumiany.

Ciężar udowodnienia wskazanych powyżej przesłanek skargi pauliańskiej spoczywa na wierzycielu. Niekiedy - ze względu na szczególne okoliczności - ulegają one złagodzeniu, co ułatwia wierzycielowi przeprowadzenie dowodu.

Zgodnie z art. 530 k.c., możliwa jest także ochrona pauliańska wierzycieli przyszłych, przy czym przepisy art. 527-529 k.c. stosuje się wówczas odpowiednio. Najogólniej biorąc, wierzytelność przyszła w rozumieniu art. 530 k.c. to wierzytelność jeszcze nieistniejąca w chwili dokonywania przez dłużnika nielojalnej czynności prawnej. Chroniona wierzytelność powinna powstać najpóźniej w chwili wniesienia skargi pauliańskiej, albo co najmniej istnieć w chwili wyrokowania. Jest to jedna z koniecznych przesłanek roszczenia wynikającego z art. 530 k.c. w związku z art. 527 § 2 k.c., bez zaistnienia której występuje czasowy brak legitymacji czynnej, ze względu na który powództwo jako przedwczesne podlegałoby oddaleniu (podobnie Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 30 marca 1995 r. w sprawie I ACr 73/95; OSA 1995/9/59).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy bezsporne jest, iż powódka posiada w stosunku do swojego brata - R. K. wierzytelność w kwocie objętej pozwem, co do której wystawiono tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności przez Sąd Rejonowy w Zgierzu. Wierzytelność ta wynika z treści postanowienia z dnia 28 września 2012 r. wydanego w postępowaniu o dział spadku i zniesienie współwłasności, mocą którego zasądzono od R. K. na rzecz powódki tytułem spłaty jej udziału spadkowego kwotę 158.947,57 zł w terminie 9 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności. Wierzytelność przysługująca powódce nie miała charakteru wierzytelności przyszłej, ale była już istniejącą potwierdzoną wydanym prawomocnym postanowieniem zarówno w chwili wytoczenia powództwa, jak i w dacie darowania nieruchomości małoletnim pozwanym.

Nie ma także wątpliwości, iż podejmowane przez powódkę próby wyegzekwowania jej na drodze egzekucji komorniczej były bezskuteczne, a ponadto w wyniku wyzbycia się przedmiotowego prawa własności do spornej nieruchomości dłużnik R. K. stał się niewypłacalny w jeszcze większym stopniu. Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego nie posiada on żadnego majątku, nie pracuje i nie osiąga żadnych dochodów. Z żoną posiadają rozdzielność majątkową małżeńską i nie mają żadnego wspólnego majątku.

Pokrzywdzenie powstało na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który spowodował niemożność zaspokojenia wierzyciela. Jednocześnie należy podkreślić, że była to rzeczywista jego niewypłacalność, oceniana według chwili wystąpienia przez wierzyciela z akcją paulińską, jak również chwili wyrokowania, gdyż egzekucja prowadzona przeciwko niemu okazała się bezskuteczna. Bez wątpienia w niniejszej sprawie istnieje związek przyczynowy pomiędzy przedmiotowymi czynnościami prawnymi dokonanymi przez dłużnika z udziałem jego dzieci reprezentowanych przez ich przedstawicielkę ustawową, będącą żoną dłużnika a stanem jego niewypłacalności, co stanowi przecież warunek sine qua non uznania tej czynności za bezskuteczną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r. w sprawie II CSK 503/07; LEX nr 496375). Nie jest to jednak kauzalny związek adekwatny w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Wystarczyło tu bowiem wykazanie, co zostało notabene przez stronę powodową uczynione, że zaskarżone czynności spowodowały rezultat w postaci niewypłacalności dłużnika (por. orzeczenie SN z dnia 22 października 2004 r. w sprawie II CK 128/04; Biul. SN 2005/2/16).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie ma żadnych wątpliwości, że R. K. darując swoim małoletnim dzieciom prawo własności przedmiotowej nieruchomości działał ze świadomością pokrzywdzenia powódki, skoro orientował się, że ciąży na nim wobec siostry zadłużenie. Miał on świadomość konieczności spłaty zadłużenia, chociażby z uwagi na fakt, iż notariusz sporządzający akt notarialny w treści umowy darowizny zawarł zapis o obowiązku spłaty M. B. wynikającym z prawomocnego postanowienia o dziale spadku. Nie ma przy tym znaczenia fakt, iż wyznaczony przez Sąd 9 miesięczny termin spłaty powódki, liczony od daty uprawomocnienia się postanowienia o dziale spadku, upłynął 10 sierpnia 2013 r., a zatem po dacie zawarcie umowy darowizny. W ocenie Sądu R. K. tym bardziej powinien mieć świadomość zbliżającego się końca terminu spłaty siostry.

Owo pokrzywdzenie powódki zachodzi także w chwili orzekania, gdyż strona powodowa nie została zaspokojona w zakresie swoich roszczeń. Sąd podziela stanowisko zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2008 r. w sprawie V CSK 471/07 (LEX nr 393871), iż ocena zasadności skargi pauliańskiej wymaga ustalenia, czy pokrzywdzenie wierzycieli zachodzi w chwili orzekania. W innym wypadku nie byłoby bowiem wiadomo, czy prawo zaspokojenia doznało uszczerbku, gdyż miarodajnie można to ocenić dopiero w chwili poszukiwania zaspokojenia. Innymi słowy odpadnięcie przesłanki „pokrzywdzenia” w chwili orzekania oznaczałoby, że wierzyciela nie ma już przed czym bronić (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawie IV CK 806/04 LEX nr 177223).

W myśl art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy dołożeniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jak wynika z treści §3 art. 527 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem, domniemywa się, że było wiadome tej osobie, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli . Do kręgu osób pozostających w bliskim stosunku, w pierwszym rzędzie obok bliskich członków rodziny zaliczyć należy przyjaciół, kolegów, zaufanych pracowników, podwładnych (SA w Gdańsku w wyroku z dnia 10 stycznia 1995 r. w sprawie I ACr 1014/94; OSA 1995/2/6).

W niniejszej sprawie bezsporne jest, iż osobami trzecimi, na rzecz których R. K. wyzbył się prawa własności nieruchomości pod tytułem darmnym, były osoby z najbliższego kręgu rodziny, a mianowicie mieszkająca z nim jego małoletnie dzieci. Także przedstawicielka ustawowa tych dzieci stawającą do aktu notarialnego dotyczącego umowy darowizny była osobą mu najbliższą- jego żoną.

Z uwagi na charakter czynności, jako dokonanej pod tytułem darmnym ma miejsce złagodzenie jednej z przesłanek skargi paulińskiej, a mianowicie w takim wypadku strona powodowa zwolniona jest z obowiązku wykazywania złej wiary, o której mowa w art. 527 § 1 k.c. (podobnie Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 21 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa 1041/12, LEX nr 1282709 oraz Sąd Apelacyjny w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 21 lutego 2014 r. w sprawie I ACa 463/13, LEX nr 1437873).W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, iż działająca za pozwanych ich przedstawicielka ustawowa E. K. (2) wiedziała o zadłużeniu męża, a zatem działała z pokrzywdzeniem powódki.

Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury, wyrażonym m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008 r. wydanym w sprawie o sygn. V CSK 564/07 (LEX 424339), domniemanie ustanowione w art. 527 § 3 k.c. jest domniemaniem usuwalnym, stąd też osoba trzecia może wykazywać, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.

Konkludując domniemanie to, może być obalone dowodem przeciwnym. Podstawę stanowi art. 6 KC, zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W przypadku zatem osób bliskich, ciężar dowodu o braku świadomości co do poczynań dłużnika spoczywać będzie na tych osobach. One to muszą wykazać, że nie wiedziały, iż działania dłużnika krzywdzą wierzycieli. W niniejszej sprawie domniemanie to nie zostało w żaden sposób obalone, ani wzruszone. Pozwani nie wykazali, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedzieli o jego świadomości, co do pokrzywdzenia strony powodowej.

Reasumując z zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanych na jego podstawie ustaleń, wynika, że wobec pozwanych spełnione zostały wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej z art. 530 k.c. w z zw. z art. 527 k.c.,. dlatego też Sąd uwzględnił powództwo.

Jako niezrozumiały i pozbawiony podstaw Sąd potraktował zarzut strony pozwanej o przekroczeniu rocznego terminu zawitego. W myśl bowiem przepisu art.534 k.c. uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Jak wynika z porównania dat czynności powódka zachowała w.w. termin.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zapadło na podstawie art. 102 k.p.c., przy uwzględnieniu, iż pozwanymi są małoletnimi dziećmi (8 lat i 3 lata), które przez działania swych rodziców zostały „wplątane” w konflikt sądowy z ciotką.