Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2014 r. w Gdańsku

sprawy R. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji R. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 października 2013 r., sygn. akt VII U 191/12

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 2811/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z dnia 4 listopada 2011 r. odmówił ubezpieczonemu R. S. prawa do emerytury w oparciu o przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawa, ponieważ ubezpieczony nie spełnił warunków wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, albowiem według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. nie udowodnił on wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, jak również 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył ubezpieczony, wnosząc o zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w G. od dnia 5 października 1970 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. oraz od dnia 1 października 1991 r. do dnia 30 kwietnia 1992 r. oraz o zaliczenie do ogólnego stażu pracy okresu od dnia 25 lipca 1997 r. do dnia 6 listopada 1997 r. z tytułu zatrudnienia w firmie (...) S.A. z siedzibą w L. oraz od dnia 5 października 1970 r. do dnia 8 września 1992 r. z tytułu zatrudnienia w Zakładach (...) w G..

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonego Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8 października 2013 r. oddalił odwołanie.

Sąd ustalił, że ubezpieczony R. S., urodzony dnia (...), w dniu 19 września 2011r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Ubezpieczony ukończył 60 lat w dniu (...) Nie pozostawał w stosunku pracy w dniu złożenia wniosku i w dniu orzekania w sprawie. Nie jest on także członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. wykazał staż sumaryczny w wymiarze 24 lat, 8 miesięcy i 11 dni oraz żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Zakłady (...) były w G. i w P., przy czym Centrala zakładów mieściła się w P.. Co do zasady na budowy eksportowe wysyłały Zakłady (...) w P., jednak po zakończonym kontrakcie pracownik zatrudniony Zakładach (...) w G. zgłaszał się do pracy w G..

R. S. był zatrudniony w Zakładach (...)’ w G. od dnia 5 października 1970 r. do dnia 8 września 1992 r. W okresie tegoż zatrudnienia przebywał na eksporcie wewnętrznym od dnia 13 marca 1991 r. do dnia 2 października 1991 r. i od dnia 10 lutego 1985 r. do dnia 1 sierpnia 1990 r. Za rok 1991 r. ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie w miesiącach I, II, III 1991 r. za pozostałe miesiące roku 1991 r. nie otrzymywał wynagrodzenia. Za rok 1992 r. otrzymał wynagrodzenie w miesiącu V- 1992 r. w kwocie 1.864.000 zł, w VI 1992 r. w kwocie 2.218.900 zł, w VII 1992 r. - 1.442.700 zł, za pozostałe miesiące brak jest wykazania wynagrodzeń w roku 1992 r.

W okresie od dnia 1 czerwca 1977 r. do dnia 24 stycznia 1981 r. był zatrudniony w Zakładach (...) w P.. W okresie od dnia 1 stycznia 1981 r. do dnia 24 stycznia 1981 r. korzystał z urlopu dewizowego.

Z. G. był zatrudniony w Zakładach (...) w G. w okresie od dnia 1 sierpnia 1968 r. do dnia 30 października 1994 r. M. S. (1) był zatrudniony w Zakładach (...) w G. w okresie od października 1977 r. do 1994 r. M. C. pracowała w Zakładach (...) w G. na stanowisku głównej księgowej.

Sąd Okręgowy nawiązując do przepisów prawa materialnego wskazał, że ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1) legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat - dla mężczyzn, 60 dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3 ) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa,

według stanu na dzień 01 stycznia 1999 r.

Stosownie do dyspozycji art. 32 ustęp 1 ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ustawy. Dla uzyskania uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wymagane jest osiągnięcie wskazanego w przepisach wykonawczych wieku, a także przepracowanie określonej ilości lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa jest rozporządzenie, które w § 4 wskazuje, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A (stanowiącym załącznik do rozporządzenia) nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Bezspornym jest, że ubezpieczony spełnił przesłankę wskazaną w § 4 ustęp 1 punkt 1 rozporządzenia, tj. ukończył wymagane dla mężczyzn ubiegających się o prawo do emerytury na szczególnych warunkach 60 lat i nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostawał w stosunku pracy.

Sporne w sprawie pozostało, czy ubezpieczony legitymuje się ogólnym stażem ubezpieczeniowym wymagalny w wymiarze 25 lat i stażem pracy w szczególnych warunkach wymagalnym w wymiarze 15 lat, przy czym niespełnienie chociażby jednej z przesłanek warunkujących prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, powoduje uznanie przez Sąd, iż ubezpieczony nie spełnia przesłanek do wnioskowanego świadczenia.

Tym samym Sąd w niniejszej sprawie rozważał na początku czy wnioskodawca udowodnił, zgodnie z twierdzeniami podnoszonymi w odwołaniu, że legitymuje się ogólnym stażem pracy w wymiarze 25 lat .

Mając na względzie specyfikę postępowania w sprawach ubezpieczeń społecznych oraz fakt, że w przedmiotowej sprawie pomiędzy wnioskodawcą, a organem ubezpieczeń społecznych powstał spór dotyczący ubezpieczeń społecznych – Sąd Okręgowy uznał, że przy rozstrzygnięciu niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie winna znaleźć zasada wyrażona w art. 6 k.c., zastosowana odpowiednio w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie bowiem z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Sama zasada skonkretyzowana w art. 6 k.c., jest jasna. Ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo, żąda czegoś od innej osoby, obowiązany jest udowodnić fakty (okoliczności faktyczne) uzasadniające to żądanie, ten zaś, kto odmawia uczynienia zadość żądaniu, a więc neguje uprawnienie żądającego, obowiązany jest udowodnić fakty wskazujące na to, że uprawnienie żądającemu nie przysługuje (Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza, część ogólna. Stanisław Dmowski i Stanisław Rudnicki, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2005 r., wydanie 6). Również judykatura stoi na takim stanowisku, czego wyrazem jest wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 20 kwietnia 1982 r., I CR 79/82, w którym wyrażono pogląd, iż „Reguła dotycząca ciężaru dowodu nie może być rozumiana w ten sposób, że zawsze, bez względu na okoliczności sprawy, spoczywa on na stronie powodowej. Jeżeli strona powodowa udowodniła fakty przemawiające za zasadnością powództwa, to na stronie pozwanej spoczywa ciężar udowodnienia ekscepcji i faktów uzasadniających jej zdaniem oddalenie powództwa”.

W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony nie zdołał przedstawił dowodów świadczących w ocenie Sądu, że legitymuje się ogólnym stażem wynoszącym 25 lat , przy czym podkreślenia wymaga, iż udowodniony i zaliczony przez pozwanego w zaskarżonej decyzji staż pracy wynosił 24 lata 8 miesięcy i 11 dni.

W prawdzie ubezpieczony powoływał w toku postępowania dowody z dokumentów – RP -7 z dnia 27 lutego 1997 r. oraz dowody z zeznań świadków Z. G., M. S. (1) i M. C., na okoliczność ogólnego stażu pracy i stażu pracy w warunkach szczególnych, jednakże w ocenie Sądu zawnioskowanymi dowodami nie zdołał wykazać, że spełnił przesłankę ogólnego staży pracy tj. nie zdołał wykazać stażu pracy w wymiarze 25 lat pracy. Wskazać należy, że za okres zatrudnienia w Zakładach (...) w G. od dnia 5 października 1970 r. do dnia 8 września 1992 r. ubezpieczony otrzymał zaświadczenie z dnia 28 lipca 2009 r. z którego wynika, że w okresie tegoż zatrudnienia przebywał na eksporcie wewnętrznym od dnia 13 marca 1991 r. do dnia 2 października 1991 r. i od dnia 10 lutego 1985 r. do dnia 1sierpnia 1990 r., natomiast w oparciu o kartoteki zarobkowe za rok 1991 r. Sąd stwierdził, że ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie tylko w miesiącach I, II, III roku 1991, a za pozostałe miesiące roku 1991 r. nie otrzymywał wynagrodzenia. Podobnie jak w roku 1992, kiedy otrzymał wynagrodzenie w miesiącu V- 1992 r. w kwocie 1.864.000 zł, w VI 1992 r. w kwocie 2.218.900 zł, w VII 1992 r. 1.442.700 zł, a za pozostałe miesiące brak jest wykazania wynagrodzeń w roku 1992 r.

Nie zasługiwało na uznanie twierdzenie wnioskodawcy, że za cały okres zatrudnienia w Zakładach (...) w G. od dnia 5 października 1970 r. do dnia 8 września 1992 r. otrzymywał wynagrodzenie a tym bardziej uznanie, że po powrocie z eksportu tj. od dnia 3 października 1991 r. do dnia 30 kwietnia 1992 r. nadal otrzymywał wynagrodzenie wpłacane przez Centrale Zakładów (...) w P.. Na powyższe brak jest jakichkolwiek dowodów a obowiązek udowodnienia tego faktu zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał na ubezpieczonym.

Nie uszło uwadze Sądu, że przedłożone do akt zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu RP- 7 z dnia 27 lutego 1997 r., na które m.in. powoływał się ubezpieczony w trakcie postępowania sądowego, wskazuje wprawdzie, że w roku 1991 i 1992 ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie, jednak nie potwierdza że było to wynagrodzenie za cały okres 1991 i za okres zatrudnienia w Zakładów (...) w G. w roku 1992 tj. do września 1992 r. W oparciu jednak o kartoteki zarobkowe za lata 1991 i 1992 można ustalić jakich miesięcy to wynagrodzenie dotyczyło, co czyni zasadnym, wyłączenie z zatrudnienia okresu w którym wnioskodawca nie otrzymywał wynagrodzenia w roku 1991 i 1992.

Powyższe jednoznacznie wskazuje, że wnioskodawca po powrocie z eksportu w 1991 r. nie otrzymywał wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia w Zakładów (...) i ten okres nie podlega zaliczeniu do okresu składowego i nieskładkowego. Podkreślenia wymaga, że ubezpieczony słuchany jako strona wskazywał, że po powrocie z eksportu przebywał na urlopie po zakończeniu kontraktu.

Sąd wyrokując odwołał się do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 marca 2007 r. III AUa 2537/05( Biul.SAKa 2008/1/33), który wskazał, że okres niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo w czasie pracy na tzw. budowie eksportowej, a za który po zakończeniu zatrudnienia za granicą wypłacono mu ekwiwalent pieniężny nie stanowi ani okresu składkowego, ani nieskładkowego w rozumieniu art.6 i art.7 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd uznał, że także i ten okres nie podlega zaliczeniu do ogólnego stażu pracy

W ocenie Sądu ubezpieczony R. S. w żaden sposób nie wykazał, a inicjatywa dowodowa, obciążała jego na podstawie art. 6 k.c. – tj. nie przedłożył żadnej dokumentacji, która mogła by stanowić podstawę przyjęcia, że po powrocie z kontraktu tj. w okresie od dnia od dnia 3 października 1991 r. do dnia 30 kwietnia 1992 r. pozostał w zatrudnieniu w Zakładach (...) w G. i otrzymywał wynagrodzenie, nie uzewnętrznił także w żaden sposób wniosków w powyższym zakresie (np. w postaci żądania dopuszczenia dowodów w tym zakresie), co stanowiło jej obowiązek – jak wskazał Sąd Najwyższy mówiąc, że sąd ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu. Odrębny charakter postępowania nie wyłącza zasady kontradyktoryjności w tych sprawach, w tym ciężaru dowodzenia twierdzeń przez ubezpieczonego w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy - art. 232 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2011 r., II UK 269/10). Tym samym stanowisko wnioskodawcy o legitymowaniu się stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 25 lat – nie znalazło poparcia w materiale dowodowy, zawnioskowanym przez ubezpieczonego w tym zakresie .

W powyższych okolicznościach bez znaczenia pozostał fakt, czy zostały spełnione przez ubezpieczonego pozostałe przesłanki wynikające z przepisów ustawy i rozporządzenia, dotyczące udokumentowania 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Brak spełnienia choćby jednej z przesłanek – w niniejszej sprawie: posiadania przez ubezpieczonego 25 lat łącznego okresu składkowego i nieskładkowego – wyłącza bowiem możliwość przyznania ubezpieczonemu świadczenia w postaci emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Apelację od wyroku wniósł ubezpieczony podnosząc zarzut naruszenia:

- przepisów postępowania - art. 233 § l, 231 w zw. z art. 233 § l, 232 k.p.c., niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, co skutkuje nierozpoznaniem przez sąd I instancji istoty sprawy, poprzez pominięcie w ustaleniach zawartych uzasadnieniu wyroku - spornej między stronami - kwestii posiadania przez ubezpieczonego 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach,

- prawa materialnego, tj. art. 32 ust. l oraz 184 ustawy o Emeryturach i
rentach z FUS, jak również § 4 ust. l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze, polegające na przyjęciu, że ubezpieczony nie
spełnia przesłanek do przyznania prawa do emerytury w myśl tych przepisów.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, poprzez uwzględnienie odwołania ubezpieczonego w całości i przyznanie mu prawa do emerytury i zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył , co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się bezzasadna.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy ubezpieczony spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.; dalej: ustawa emerytalna).

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy emerytalnej do ogólnych warunków nabywania prawa do emerytury przez ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.,
po osiągnięciu wieku przewidzianego m.in. w art. 32 ustawy, należą:

1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w dotychczasowych przepisach do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn,

2. okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla mężczyzn co najmniej 25 lat (art. 27 pkt
1 ustawy),

3. nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego bądź złożenie wniosku
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Sądu drugiej instancji przy rozpoznaniu sprawy może zawsze sam ustalić stan faktyczny w sprawie. Ma takie prawo i obowiązek (art. 382 k.p.c.).

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny na podstawie dowodów: świadectw pracy z dnia 5 lutego 1997 r. i z dnia 26 stycznia 1981 r. , kartotek płacowych znajdujących się w aktach rentowych oraz akt osobowych wnioskodawcy z Zakładów (...)’ w P. ustalił, że ubezpieczony pozostawał w dwóch stosunkach pracy. Na podstawie umowy o pracę na czas nie określony był zatrudniony w zakładzie macierzystym - Zakładach (...)’ w G. od dnia 5 października 1970 r. W terminowym zatrudnieniu ubezpieczony postawał z Zakładami (...)’ w P., które kierowały ubezpieczonego do pracy za granicą w okresach: od dnia 1 czerwca (...). do dnia 24 stycznia 1981 r. jako montera układów automatyki w (...) L. w NRD, od dnia 10 lutego 1985 r. do dnia 1 sierpnia 1990 r. i od dnia 13 marca 1991 r. do dnia 2 października 1991 r. w ZSRR przy budowie szpitala. Stosunek z macierzystym zakładem pracy uległ rozwiązaniu z dniem 8 września 1992 r. Pracodawca macierzysty - Zakład (...)’ w G. prowadził kartoteki płacowe w których ewidencjonował wypłacane pracownikowi świadczenia pieniężne. W tych kartotekach płacowych nie były odnotowywane wysokości świadczeń wypłacanych pracownikowi przez jednostkę kierującą w czasie kontraktu, jak i po jego zakończeniu.

Pozostałe ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego były prawidłowe i zostały przyjęte przez Sąd Apelacyjny za podstawę swego rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 382 k.p.c.

Sąd drugiej instancji ustalił, że ubezpieczony od dnia 13 marca 1991 r. do dnia 30 kwietnia 1992 r. nie pozostawał w zatrudnieniu, albowiem nie pobierał w tym czasie wynagrodzenia za pracę lub zasiłków z ubezpieczenia społecznego.

Dokonując powyższych ustaleń Sąd Apelacyjny oparł się na kartotekach płacowych z macierzystego zakładu pracy, świadectwach pracy oraz aktach osobowych wnioskodawcy z Zakładów (...)’ w P..

Sąd uznał za nie wiarygodne dla zaliczenia spornego okresu od dnia 3 października 1991 r. do 30 kwietnia 1992 r. do okresu składkowego zeznań świadków M. S. (2), Z. G. i M. C..

Świadek M. S. (2) w okresie od lutego 1991 r. do listopada 1991 r. przybywał na kontrakcie na Słowacji i nie miał wiedzy, czy i kiedy w okresie spornym ubezpieczony efektywnie świadczył pracę na rzecz macierzystego zakładu pracy. Stwierdzenie, że po zakończeniu swojego kontraktu w roku 1991 w listopadzie spotykał wnioskodawcę w pracy, nie może stanowić podstawy do uznania wnioskodawca pozostawał w zatrudnieniu w macierzystym zakładzie pracy, albowiem z zeznań wnioskodawcy wynika, że po zakończeniu kontraktu przebywał na urlopie.

Świadek Z. G. potwierdził, że pracownicy Zakładów (...)’ w G. wyjeżdżali do pracy za granicą, początkowo w ramach skierowania przez jednostkę - Zakłady (...)’ w P.. Od 1986 r. pracownicy Zakładów (...)’ w G. pracowali za granicą na podstawie delegacji służbowej, a nie w ramach urlopu bezpłatnego i po powrocie do kraju byli rozliczani z delegacji przez pracodawcę. Według wiedzy świadka wnioskodawca przebywał na kontraktach zagranicznych w ramach skierowania przez Zakłady (...)’ w P..

Zeznania świadka M. C. nie wniosły nic istotnego do sprawy, albowiem świadek od 1987 r. do 1992 r. pracowała w dziale kontroli jakości, później w windykacji, od 1993 r. do 1995 r. jako pełniąca obowiązki głównej księgowej, potem główna księgowa. Świadek potwierdziła zasady wysyłania pracowników do pracy za granicą i ich rozliczania przez Zakłady (...)’ w P..

Zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp - 7a z dnia 27 lutego 1997 r. nie może być podstawą zaliczenia spornego okresu do okresu składkowego. Zapis o wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego za rok 1991 nie pokrywa się z zapisami znajdującym się w jego kartotece płacowej ten rok. Jeżeli chodzi o rok 1992 (od 1stycznia do 8 września), to jak wynika z zapisów kartoteki płacowej skarżącego na kwotę 7.556.100 zł wynagrodzenia składała się suma płacy z poz. 18 za miesiące V, VI, VII i kwoty 1.104.000 z tytułu "wczasów". Zapis w zaświadczeniu Rp - 7a dotyczący roku 1992 r. wskazuje - wbrew twierdzeniu wnioskodawcy, że nie otrzymał on wynagrodzenia za efektywnie świadczoną pracę za okres od stycznia do kwietnia 1992 r.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97 OSNP 1998 nr 22, poz. 667, zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych i jest możliwe tylko w przypadkach niebudzących żadnych wątpliwości co do spójnego i precyzyjnego – rodzajowego oraz czasowego – potwierdzenia się udowadnianych okoliczności.

Sąd Apelacyjny uznał zatem, że ustalenie Sądu Okręgowego, że ubezpieczony nie legitymuje się wymaganym do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku stażem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 25 lat było niewadliwe.

W czasie realizacji kontraktów zagranicznych przez ubezpieczonego, obowiązywały - art. 298 k.p., nieobowiązujący od dnia 1 stycznia 2004 r., w którym Rada Ministrów została upoważniona do określenia niektórych praw i obowiązków pracowników zatrudnionych przez polskie przedsiębiorstwa za granicą, przez ustanowienie między innymi niezbędnych odstępstw od przepisów Kodeksu pracy w zakresie czasu pracy i wynagradzania za godziny nadliczbowe, oraz - wydane w wykonaniu tej delegacji rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicę w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem, dwukrotnie opublikowane w jednolitym tekście: Dz.U. z 1986 r. Nr 9, poz. 101 i Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 (dalej "rozporządzenie").

Znaczenie mają przede wszystkim przepisy § 4 i 10 ust. 1-4 rozporządzenia w brzmieniu drugiego tekstu jednolitego. Stosownie do § 4 ust. 1, macierzysty zakład pracy udzielał pracownikowi urlopu bezpłatnego na okres skierowania do pracy za granicą. Okres urlopu bezpłatnego, o którym mowa w § 4 ust. 1, a także przypadający bezpośrednio po zakończeniu tego urlopu okres niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną wliczane były do okresu pracy, od którego zależały uprawnienia pracownicze, jeżeli pracownik podjął zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy w terminie 14 dni od dnia zakończenia pracy za granicą, a w razie niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną lub z innych ważnych przyczyn niezależnych od pracownika - bezzwłocznie po ustaniu tych przyczyn. W razie niezachowania tego terminu lub rozwiązania umowy o pracę przez jednostkę kierującą bez wypowiedzenia z winy pracownika, a także w razie porzucenia pracy, umowa o pracę w macierzystym zakładzie wygasała (§ 4 ust. 3-5 rozporządzenia). Umowa o pracę na budowie eksportowej zawierana z tzw. jednostką kierującą na czas określony, nawet wówczas gdy ulegała przedłużeniu za zgodą macierzystego zakładu pracy, rozwiązywała się z chwilą zakończenia pracy za granicą (por. § 2 ust. 4 rozporządzenia). Czas pracy w czasie zatrudnienia na budowie eksportowej - jak stanowił § 10 ust. 1- 4 rozporządzenia - ustalała jednostka kierująca odpowiednio do warunków istniejących w kraju realizacji budowy, w ramach 8-godzinnej normy dziennej i 46-godzinnej normy tygodniowej. Jeżeli czas pracy na budowie eksportowej był dłuższy od 42 godzin w tygodniu, pracownikowi przysługiwał czas wolny od pracy w wymiarze stanowiącym różnicę między obowiązującym go wyższym tygodniowym wymiarem czasu pracy a czasem 42-godzinnym (§ 10 ust. 1 i 2 rozporządzenia).

Po przekroczeniu czasu pracy w wymiarze 8 godzin w ciągu dnia i 46 godzin tygodniowo przysługiwało wynagrodzenie za godziny nadliczbowe (§ 5 uchwały nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem, M.P. Nr 14, poz. 106). Co do zasady, jednostka kierująca miała obowiązek udzielenia pracownikowi czasu wolnego w zamian za przepracowane dni wolne w okresie zatrudnienia za granicą oraz wypłaty za ten czas wynagrodzenia walutowego i złotowego (§ 10 ust. 3 rozporządzenia). Gdy jednostka kierująca, z przyczyn organizacyjno-produkcyjnych, nie udzieliła czasu wolnego w okresie zatrudnienia za granicą, rozliczenie pracy w wymiarze wyższym od podstawowego tygodniowego czasu pracy następowało - na podstawie § 10 ust. 4 rozporządzenia - po zakończeniu zatrudnienia za granicą i po powrocie pracownika zatrudnionego za granicą do kraju. Stosownie do § 10 ust. 4 rozporządzenia, urlop bezpłatny w macierzystym zakładzie pracy ulegał przedłużeniu o czas odpowiedni do wymiaru nieudzielonego za granicą czasu wolnego od pracy.

Przedmiot rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r., którym ustalono uprawnienie do urlopu bezpłatnego w zamian za dni wolne, mieszczący się w zakresie delegacji wynikającej z art. 298 k.p., mógł obejmować specjalne ukształtowanie statusu pracowniczego tylko pracowników skierowanych do pracy za granicą i tylko na czas skierowania. Po powrocie z pracy na budowie eksportowej pracownicy związani byli jednym stosunkiem pracy, z macierzystym zakładem pracy, regulowanym przepisami Kodeksu pracy. Jeżeli wykorzystywali wówczas nieudzielone podczas pracy za granicą dni wolne w naturze i byli zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy u macierzystego pracodawcy, uzyskiwali urlop bezpłatny w wymiarze odpowiadającym liczbie "odbieranych" dni wolnych na zasadach przewidzianych w art. 174 § 2 k.p., uwzględniających, że urlop bezpłatny nie jest wliczany do stażu mającego wpływ na uprawnienia pracownicze.

Nie ma przepisu szczególnego, nakazującego lub tylko dozwalającego na odmienne traktowanie urlopu udzielanego na podstawie § 10 ust. 4 rozporządzenia. Co więcej, w przepisach rozporządzenia nie przewidziano, że o okres urlopu bezpłatnego udzielonego przez macierzystego pracodawcę w wymiarze nieudzielonych dni wolnych z tytułu pracy za granicą przedłuża się okres urlopu bezpłatnego wliczanego do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Przeciwnie, okres, od którego zależą uprawnienia pracownicze, to tylko ten okres, o którym mowa w § 4 ust. 1 rozporządzenia, czyli okres urlopu bezpłatnego udzielonego na czas skierowania do pracy za granicą i przypadający bezpośrednio po nim okres niezdolności do pracy. Tylko te okresy objęte były regulacją stanowiącą lex specialis wobec art. 174 k.p. Ze względu na spójność terminologiczną, zasadę jednolitości prawa, zwłaszcza w ramach jednej gałęzi, oraz zakres upoważnienia Rady Ministrów w art. 298 k.p., urlop ten nie może być traktowany jako urlop bezpłatny szczególnego rodzaju. Trwanie stosunku pracy w czasie urlopu bezpłatnego udzielanego przez pracodawcę w związku ze szczególnymi potrzebami pracownika, będącego przerwą w realizacji pracowniczego obowiązku świadczenia pracy nie zostało potraktowane odmiennie niż w art. 174 § 2 k.p.

Ze względu na obowiązek pracownika zamierzającego kontynuować zatrudnienie, zgłoszenia się do pracy w kraju przed upływem 14 dni od dnia zakończenia pracy za granicą, udzielenie urlopu bezpłatnego w zamian za dni wolne następowało po powrocie do pracy u macierzystego pracodawcy; w przeciwnym razie termin 14-dniowy przeważnie nie byłby dochowany. Pracodawca krajowy udzielał pracownikowi przysługującego mu z mocy prawa urlopu bezpłatnego, przypadającego po poprzednio udzielonym urlopie bezpłatnym. Po zamknięciu się okresu delegowania do pracy za granicą stosunki wnikające z umowy o pracę w kraju trwały w zawieszeniu, lecz na nowych zasadach. Ten nowy urlop bezpłatny nie był traktowany w sposób wyjątkowy, przewidziany w § 4 ust. 3 rozporządzenia. Przepis ten odsyłał do § 4 ust. 1, w którym była mowa tylko o czasie zatrudnienia za granicą i okresie niezdolności do pracy po przypadającej po nim. Inaczej mówiąc, pracownik delegowany do pracy za granicę korzystał u macierzystego pracodawcy z niejednakowo traktowanych przez prawo urlopów bezpłatnych - uprzywilejowanego z mocy przepisów szczególnych urlopu przypadającego na czas delegowania i przedłużającego ten urlop, lecz już udzielanego na ogólnych zasadach urlopu po okresie delegowania (§ 4 ust. 3 w związku z § 10 ust. 4 rozporządzenia). Znaczenie z punktu widzenia stażu, od którego zależą uprawnienia pracownicze miał tylko okres skierowania do pracy za granicą pokrywający się z okresem udzielonego w kraju urlopu bezpłatnego na czas tego zatrudnienia.

Wykładnia rozszerzająca przepisów wykonawczych jest wyłączona, więc należy przyjąć, że urlop udzielany po okresie pracy za granicą, polegający na umożliwieniu "odebrania" dni wolnych, w pewnym sensie funkcjonalnie powiązany z pracą za granicą, nie miał znaczenia w zakresie stażu pracy wpływającego na uprawnienia pracownicze. W konsekwencji także nie miał wpływu na uprawnienia wynikające z ubezpieczenia społecznego. Okres ten w zakresie ubezpieczenia społecznego nie był okresem składkowym ani nieskładkowym; dla ubezpieczenia społecznego był to okres obojętny. Między macierzystym pracodawcą a pracownikiem korzystającym z urlopu bezpłatnego trwał stosunek ubezpieczenia społecznego, istniejący od nawiązania stosunku pracy do jego ustania (art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), jednak w ramach tego stosunku status pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego rozpatrywany jako okres, w którym nie był zobowiązany do wykonywania pracy i nie otrzymywał świadczeń ze stosunku pracy lub z nimi związanych ani też ich surogatów, analizowany w świetle art. 6 ust. 2 lit. a ustawy o emeryturach i rentach, nie był i nie może być obecnie uznany za okres zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1973 r. I PR 408/73, OSNCP 1974/5, poz. 96; z dnia 7 października 1998 r., II UKN 334/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 694 i uchwałę z dnia 12 czerwca 2002 r., III UZP 4/02, OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 601). Bez względu na sposób pojmowania pojęcia "zatrudnienie", które można rozumieć wąsko, jako aktywną realizację stosunku pracy przez jej świadczenie, albo szeroko, jako trwanie prawnego stosunku pracy, użyte w art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pojęcie "zatrudnienia" zwężono do kręgu tych tylko zatrudnień, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego.

Powyższa ocena uprawnienia do ustalenia prawa do emerytury bez uwzględnienia urlopu bezpłatnego u macierzystego pracodawcy po ustaniu zatrudnienia za granicą, udzielonego na podstawie dawnych przepisów, dokonywana w świetle przepisów obowiązujących w chwili zgłoszenia wniosku znajduje potwierdzenie uchwale składu powiększonego Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III UZP 1/13 r. OSNP 2013 nr 21-22, poz. 255.

Podkreślić należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. W postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. (por. wyroki SN z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, Monitor Prawa Pracy, 2005 r., nr 7, poz. 19; z dnia 2 sierpnia 2007 r. OSNP 2008 nr 19-20, poz. 29 i przytoczone tam wcześniejsze orzecznictwo).

Istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający niespełnienie przez ubezpieczonego jednego z warunków powstania prawa do świadczenia, nie ma obowiązku badania, czy ubezpieczony spełnił pozostałe warunki do przyznania świadczenia (por. wyrok SN z 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00,OSNP 2002 nr 16, poz. 389). Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, prawo do świadczeń określonych w tej ustawie powstaje z dniem spełnienia się wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia. Wówczas też, na wniosek osoby uprawnionej, organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu prawa (art. 116 i 118 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), przy czym zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Niespełnienie przez ubezpieczonego ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje wydanie decyzji odmownej. Wydanie takiej decyzji następuje, jak już wskazano, również wtedy, gdy ubezpieczony nie spełnia chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do przyznania świadczenia.

Jak z powyższych przepisów wynika, Sąd Okręgowy po ustaleniu, że wnioskodawca nie legitymuje się stażem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 25 lat, nie mógł zmienić zaskarżonej decyzji w ten sposób, aby oddalić jego odwołanie od decyzji organu rentowego, a jednocześnie ustalić, że ubezpieczony legitymuje się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych. Decyzja organu rentowego ma bowiem rozstrzygać o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo.

Należy ponadto stwierdzić, że wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Regułą jest zatem, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego przyznaje konkretne świadczenie lub określa jego wysokość (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2008 r., I UK 267/07, niepubl.).

Z tych względów nie było dopuszczalne przeprowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia przez Sąd Okręgowy orzekający w sprawie, że skarżący spełnił warunek posiadania wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Na marginesie można zaznaczyć, że niezależnie od kontestacji wnioskodawcy odnośnie legitymowania się przez niego wymaganym okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych potwierdzonych świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 24 lutego 1997 r., to i ten warunek nie został przez ubezpieczonego wykazany w postępowaniu przed organem rentowym i przed Sądem pierwszej instancji.

Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § l i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświadczone. W postępowaniu sądowym świadectwo pracy traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej.

Dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca, a dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód (art. 233 § 1 k.p.c.). Podobnie jak w wypadku innych dowodów, sąd ocenia, czy dowód ten ze względu na jego indywidualne cechy i okoliczności obiektywne zasługuje na wiarę, czy nie. Wynikiem tej oceny jest przyznanie lub odmówienie dowodowi z dokumentu waloru wiarygodności, ze stosownymi konsekwencjami w zakresie jego znaczenia dla ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia. Dowód z dokumentu nie ma natomiast silniejszej mocy dowodowej niż dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., II UK 15/05, LEX nr 603168 oraz wyroki tego Sądu z dnia 3 października 2000 r., I CKN 804/98, LEX nr 50890; z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 474/03, OSNC 2005 nr 6, poz. 113; z dnia 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, LEX nr 707858; z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 117/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 167; z dnia 27 lipca 2010 r., II CSK 119/10, LEX nr 603161 – tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 października 2011 r., II UK 43/11, LEX nr 1108484).

W świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 24 lutego 1997 r. stwierdzono, m.in. że w okresie od dnia 5 października 1970 r. do dnia 31 grudnia 1985 r. ubezpieczony pracował na terenie Stoczni im. (...) w G. oraz Stoczni (...) jako monter prowadzący montaż i rozruch układów automatyki morskiej na budowanych statkach oraz brał udział w próbach morskich. Tymczasem z ustaleń dokonanych przez Sąd drugiej instancji wynika, że od dnia 1 czerwca (...). do dnia 24 stycznia 1981 r. ubezpieczony pracował za granicą jako monter układów automatyki w (...) L. w NRD oraz od dnia 10 lutego 1985 r. do dnia 1 sierpnia 1990 r. pracował za granicą. Tak więc na podstawie świadectwa z dnia 24 lutego 1997 r. nie można było ustalić, że skarżący posiada wymagany co najmniej 15 letni staż pracy w szczególnych warunkach.

Reasumując ubezpieczony nie spełnił przesłanek do skutecznego ubiegania się o przyznanie prawa do emerytury w wieku obniżonym, wobec nielegitymowania się wymaganym okresem składkowy i nieskładkowy wynoszącym co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

SSA G. Horbulewicz SSA I. Krzeczowska - Lasoń SSO del. A Podlewska