Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 462/09
POSTANOWIENIE
Dnia 25 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku L. P.
przy uczestnictwie A. S.
o rozliczenie spółki cywilnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 26 czerwca 2008 r., sygn. akt XXIII Ga (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawca L. P. – po sprecyzowaniu żądania - domagał się „rozliczenia”
spółki cywilnej (wskazując należne mu kwoty), zawiązanej między nim a wspólniczką –
uczestniczką postępowania A. S. Rozliczenie takie dotyczyło okresu od marca 1992 r.
do kwietnia 2004 r. i obejmowało należne wnioskodawcy kwoty pieniężne (w
przeliczeniu na USD) zgodnie z aneksem do umowy Spółki. Sąd Rejonowy oddalił
wniosek po dokonaniu następujących ustaleń faktycznych.
2
W dniu 4 stycznia 1992 r. uczestnicy L. P. i A. S. zawarli umowę spółki cywilnej
dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego polegającego na prowadzeniu Lecznicy
Stomatologicznej w lokalu przy ul. Ś. W. Wkładem wnioskodawcy do spółki było prawo
najmu tego lokalu, a wspólniczki – urządzenie gabinetu dentystycznego, poniesienie
innych kosztów związanych z jego uruchomieniem i prowadzeniem. Pierwotnie
uczestniczka A. S. zastrzegła możliwość działania w spółce poprzez inny podmiot –
„E.(…)” – spółkę z o.o. Podział zysków miał zostać ustanowiony odrębnie w aneksie do
umowy spółki, z tym że L. P. miał nie ponosić udziałów w stratach spółki. W aneksie z
dnia 5 stycznia 1992 r. ustalono, że A. S. będzie działać w imieniu Spółki „E.(...)”. W
dniu 2 stycznia 1992 r. do ewidencji działalności gospodarczej wpisano podmiot
gospodarczy – L. S. P. i A. E. S. E.(...) USA – Lecznica Stomatologiczna (data
rozpoczęcia działalności – 1 marca 1992 r.). Według Sądu pierwszej instancji,
ostatecznie umowa spółki cywilnej wiązała wnioskodawcę z innym podmiotem, tj.
„E.(...)” - spółką z o.o. Umowa ta była zawarta na czas oznaczony. Od dnia 23 grudnia
1994 r., w którym prawo najmu lokalu użytkowego zaczęło przysługiwać „E.(...)” spółce z
o.o. jako wspólnikowi spółki cywilnej, wnioskodawca już nie miał w tej spółce żadnego
wkładu. Umowa spółki cywilnej wypowiedziana została skutecznie przez „E.(...)” w dniu
26 września 1994 r. W tej sytuacji wniosek o rozliczenie spółki cywilnej, wiążącej jakoby
wnioskodawcę z A. S. musiał zostać oddalony. Nie było też podstaw do żądania
dochodzonej należności za okres po ostatecznym zakończeniu działalności spółki.
Apelacja wnioskodawcy została oddalona jako nieuzasadniona. Podzielając
ustalenia Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy stwierdził, że w dniu 5 stycznia 1992 r.
doszło do zmiany wspólnika spółki cywilnej w związku z przyjętym aneksem do umowy z
tej daty. Wspólnikiem tej spółki w miejsce A. S. stał się nowy podmiot – „E.(...)” sp. z
o.o., a jej pełnomocnikiem miała być b. wspólniczka – A. S. [członek zarządu „E.(...)”].
Oświadczenie wnioskodawcy A. P. z dnia 12 czerwca 2002 r. o uchyleniu się od
skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w aneksie z dnia 5 stycznia 1992 r.
(prowadzącym do zmiany podmiotów umowy spółki cywilnej), okazało się nieskuteczne
z racji upływu terminu przewidzianego w art. 88 § 2 k.c. Skoro wnioskodawca
bezpodstawnie utrzymywał, że wspólnikiem spółki cywilnej jest nadal A. S. (pierwotny
wspólnik), należało oddalić jego wniosek o rozliczenie spółki po zakończeniu jej bytu
prawnego z racji braku legitymacji biernej tej uczestniczki w niniejszym postępowaniu.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podniesiono zarzut naruszenia art. 520 § 1 i
§ 2 k.p.c.; art. 386 § 5, art. 45 ust. 1; art. 32 ust. 1 Konstytucji RP; art. 74 § 1 - § 3 w zw.
3
z art. 860 § 2 k.c. i art. 246 k.p.c. Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego
orzeczenia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania jednemu z
Sądów meriti.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 386 § 5 k.p.c., w wypadku uchylenia wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania, Sąd rozpoznaje ją w innym składzie. W judykaturze
Sądu Najwyższego ugruntowane jest już trafne stanowisko, zgodnie z którym obowiązek
rozpoznania sprawy w innym składzie w rozumieniu art. 386 § 5 k.p.c. nie dotyczy sądu
drugiej instancji orzekającego ponownie po uprzednim uchyleniu wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazaniu sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania (zob. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2008 r., II PK 175/07, OSNP 2009, z. 13-14, poz.
169). Zarzut naruszenia omawianego przepisu należy zatem uznać za nieuzasadniony.
2. Jeżeli w skardze kasacyjnej powołano się na zarzut naruszenia art. 74 § 3 k.c.,
to należy zwrócić uwagę na to, że przepis ten obowiązuje od dnia 25 września 2003 r.
(Dz. U. z 2003 r. Nr 49, poz. 408). Stwierdza on, że przepisów o formie dla celów
dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między
przedsiębiorcami. Uzasadniając zarzut naruszenia tego przepisu, skarżący stwierdza, że
„pomimo przewidzianej w art. 860 § 2 k.c. formy pisemnej dla umowy spółki cywilnej
(dokonano) ustaleń jej treści także w oparciu o osobowe źródła dowodowe – pomimo
wyraźnego wyłączenia takiej możliwości w art. 74 § 3 oraz w art. 246 k.c.”. Rozwijając to
stwierdzenie, skarżący podnosi, że odwoływanie się do zeznań świadków na fakt, kto
był ostatecznie (od dnia 5 stycznia 1992 r.) drugim wspólnikiem wnioskodawcy,
pozostaje w sprzeczności z treścią aneksu z dnia 5 stycznia 1992 r., bowiem właśnie z
treści tego aneksu wynika wyraźnie to, iż został on podpisany przez strony umowy spółki
cywilnej, wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania.
Zarzut ten nie może być uznany z trafny z następujących przyczyn.
Po pierwsze, przy założeniu, że art. 74 § 3 k.c. miałby zastosowanie także do
kwestii ustalania faktu dojścia do skutku umowy spółki w 1992 r., należało stwierdzić, iż
w ustaleniach Sądów meriti brak ustalenia prawnego statusu wnioskodawcy jako
przedsiębiorcy w rozumieniu art. 431
k.c. Przed wejściem w życie omawianego przepisu
(tj. przed dniem 25 września 2003 r.) nie istniało przewidziane w nim wyłączenie
ograniczenia w odniesieniu do wykazywania faktu dojścia do skutku określonej
czynności prawnej (art. 74 § 1 i art. 74 § 2 k.c.).
4
Po drugie, z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd drugiej
instancji dokonał odpowiedniej interpretacji postanowień istniejącej umowy spółki
cywilnej uzupełnionej w aneksie do tej umowy z dnia 5 stycznia 2002 r. i ostatecznie
stwierdził intencję dotychczasowych stron tej umowy w postaci definitywnej zmiany
wspólnika, tj. A. S. na „E.(...)” Spółki z o.o. Do takiej konkluzji Sąd ten doszedł,
analizując nie tylko treść wspomnianego aneksu, ale także – późniejsze zachowanie się
wnioskodawcy (niezgłaszanie przez niego w początkowym okresie zastrzeżeń do tak
ukształtowanego kręgu wspólników; nieskuteczna prawnie próba uchylenia się od
skutków oświadczenia woli złożonego w aneksie w piśmie z dnia 12 czerwca 2002 r., tj.
ponad 10 lat od chwili powstania spółki i jej funkcjonowania w obrocie). Jeżeli skarżący
zmierzał do podważenia przyjętej przez Sąd Apelacyjny interpretacji woli stron odnośnie
do definitywnego ukształtowania kręgu wspólników, to powinien był w podstawach
kasacyjnych odpowiednio wyeksponować i umotywować zarzut naruszenia art. 65 k.c.
Takiego zarzutu brak jednak zarówno w części wstępnej, jak i motywacyjnej wniesionej
skargi.
W tej sytuacji za bezprzedmiotowy należy uznać zarzut naruszenia art. 74 § 1 - §
3 k.c. w zw. z art. 860 § 2 k.c.
Zgodnie z art. 510 § 2 k.p.c., Sąd wzywa do udziału w sprawie podmiot
zainteresowany, jeżeli okaże się, że nie jest on uczestnikiem w tej sprawie. Sąd
Apelacyjny uznał brak legitymacji biernej b. wspólnika spółki cywilnej, ponieważ
wnioskodawca wskazywał niezmiennie w toku całego postępowania „rozliczeniowego”
A. S. jako aktualnego wspólnika, a tymczasem – jak ustalił – doszło do zmiany partnera
umowy spółki cywilnej.
Przewidziane w art. 875 k.c. postępowanie o podział majątku wspólnego
wspólników po wygaśnięciu stosunku spółki toczy się w trybie postępowania
nieprocesowego (art. 617 i n. k.p.c.). W takim postępowaniu będzie miał zastosowanie
także art. 510 § 2 k.p.c., jeżeli okaże się, że nie bierze w nim udziału podmiot mający
status podmiotu zainteresowanego w sprawie. Nie sposób bowiem twierdzić, że w razie
rozwiązania spółki utworzonej przez dwóch wspólników, po zmianie jednego ze
wspólników, obowiązuje reguła rozstrzygania o podziale majątku spółki jedynie w
zakresie podmiotowym wskazanym i podtrzymywanym przez wnioskodawcę (jednego
ze wspólników) nawet wtedy, gdy Sąd meriti ustala inny skład osobowy spółki cywilnej.
5
Zarzut naruszenia art. 510 § 2 k.p.c. okazał się zatem trafny, dlatego Sądu
Najwyższego na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.