Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 251/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z wniosku K. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 18 maja 2009 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie i poprzedzające je
postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 12 marca 2009 r.;
2) zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddziału w
K. na rzecz wnioskodawczyni 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 13 maja 2009 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 §
2 k.p.c. oddalił zażalenie K. P. na postanowienie Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 12 marca 2009 r. odrzucające odwołanie K.
P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 28 listopada
2007 r.
Sąd drugiej instancji podzielił podstawę faktyczną oraz podstawę prawną
zaskarżonego postanowienia Sądu pierwszej instancji, które przedstawiają się
następująco.
Decyzją z dnia 6 lutego 1997 r. Państwowy Terenowy Inspektor Sanitarny w
K. stwierdził u Z. P. chorobę zawodową – w związku z pracą w Przedsiębiorstwie
Przemysłu Mięsnego w K. Z tego tytułu wypłacono Z. P. jednorazowe
odszkodowanie w kwocie 22.869 zł. W dniu 16 października 1998 r. Z. P. zmarł.
Lekarz orzecznik ZUS ustalił związek śmierci Z. P. z chorobą zawodową. W dniu 20
marca 2006 r. K. P. wystąpiła z wnioskiem o jednorazowe odszkodowanie z tytułu
śmierci męża w związku z chorobą zawodową. Organ rentowy decyzją z dnia 4
maja 2006 r. odmówił K. P. prawa do jednorazowego odszkodowania z uwagi na
przedawnienie roszczenia. Ubezpieczona odwołała się od tej decyzji domagając się
jej uchylenia i przyznania należnego odszkodowania. Sąd Rejonowy w K. wyrokiem
z dnia 30 czerwca 2006 r., oddalił odwołanie. Apelacja ubezpieczonej również
została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 września 2006 r. Na
skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez ubezpieczoną Sąd Najwyższy wyrokiem
z dnia 8 sierpnia 2007 r., II UK 23/07, uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał
temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z
dnia 24 października 2007 r., zmienił wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 30
czerwca 2006 r. i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddziału w K. dnia 4 maja 2006 r. w ten sposób, że zasądził na rzecz K. P. 4.459
zł. Postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2008 r., II UK 4/08,
skarga kasacyjna ubezpieczonej od tego wyroku została odrzucona. W związku z
wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. wydał decyzję będącą przedmiotem
3
zaskarżenia w niniejszej sprawie, w której przyznał ubezpieczonej prawo do
odszkodowania w kwocie ustalonej w tym wyroku.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
wyrokiem z dnia 24 października 2007 r. prawomocnie rozstrzygnięto już spór
pomiędzy ubezpieczoną K. P., a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.
o odszkodowanie z tytułu śmierci Zdzisława P. wskutek choroby zawodowej, a
odwołanie w niniejszej sprawie wniesione przez ubezpieczoną dotyczy tego
samego roszczenia między tymi samymi stronami, zatem zachodzą przesłanki z
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c. Wyrok Sądu Okręgowego z dnia
24 października 2007 r. korzysta w tym zakresie z powagi rzeczy osądzonej, a
powaga rzeczy osądzonej wyklucza możliwość ponownego rozpoznania tej samej
sprawy.
Według Sądu drugiej instancji zaskarżona decyzja organu rentowego z dnia
28 listopada 2007 r. została wydana w wykonaniu prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 24 października 2007 r. Wyrok prawomocny korzysta z powagi
rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło
przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami (art. 366
k.p.c.). Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. powaga rzeczy osądzonej wyklucza
możliwość ponownego rozpoznania tej samej sprawy. Powaga rzeczy osądzonej
występuje w zakresie przedmiotowym i podmiotowym, określonym wydanym
wyrokiem. Granice przedmiotowe określa przedmiot rozstrzygnięcia sądu i
podstawa faktyczna tego rozstrzygnięcia, które mogą różnić się od samego żądania
powództwa i jego podstawy faktycznej. Przedmiotowa granica powagi rzeczy
osądzonej pozwala również określić tożsamość roszczeń występującą w różnych
sprawach. Podmiotowe granice powagi rzeczy osądzonej dotyczą zaś stron
postępowania. Według Sądu drugiej instancji powaga rzeczy w zakresie
przedmiotowym sprowadza się do tego, że ubezpieczona ponownie wystąpiła z
roszczeniem o zasądzenie odszkodowania z tytułu śmierci jej męża, które to
roszczenie zostało już rozstrzygnięte decyzją organu rentowego z dnia 4 maja 2006
r., zmienionej następnie prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 24
października 2007 r. Występuje również tożsamość podstawy faktycznej roszczenia
ubezpieczonej, ponieważ zarówno w niniejszej sprawie, jak i w sprawie
4
zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 24 października 2007 r.
zasadność swojego żądania ubezpieczona upatrywała w treści art. 12 i art. 14
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy
lub choroby zawodowej.
Zdaniem Sądu drugiej instancji bez znaczenia w niniejszej sprawie jest to, że
drugie odwołanie ubezpieczonej zostało wniesione od nowej decyzji organu
rentowego z dnia 28 listopada 2007 r., gdyż organ ten z uwagi na wydanie
orzeczenia sądu określającego prawo do świadczenia ubezpieczonej i jego
wysokość w tym przedmiocie miał obowiązek wydać w tym zakresie decyzję na
podstawie art. 114 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 58 ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych. Potwierdza to notatka znajdująca się w aktach
ubezpieczeniowych, wydana w sprawie realizacji wyroku Sądu Okręgowego z dnia
24 października 2007 r. oraz decyzja organu rentowego z dnia 28 listopada 2007 r.,
która została właśnie podjęta po rozpatrzeniu odwołania ubezpieczonej z dnia 10
maja 2006 r. i w wykonaniu wyroku Sądu Okręgowego. Ubezpieczona została
pouczona o możliwości wniesienia odwołania od tej decyzji do właściwego sądu.
Nie oznaczało to jednak skuteczności takiego odwołania w kontekście
podnoszonych przez nią zarzutów błędnego obliczenia kwoty jednorazowego
odszkodowania w oparciu o treść art. 14 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy lub choroby zawodowej. W zakresie
bowiem prawa do świadczenia ubezpieczonej i wysokość przyznanego
odszkodowania z tytułu śmierci małżonka istnieje stan powagi rzeczy osądzonej.
Zatem w tym zakresie wniesione przez ubezpieczoną odwołanie nie mogło
wywrzeć zamierzonego przez nią skutku (art. 366 k.p.c.).
Sąd drugiej instancji podkreślił, że ewentualną możliwość dokonania
ponownej oceny prawomocnego rozstrzygnięcia w spornym przedmiocie, należy
upatrywać w treści art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z powyższego przepisu wynika –
zdaniem Sądu drugiej instancji – ,że co do zasady organ rentowy może podważyć
swoją błędną decyzję przyznającą świadczenie „nabyte”. Prawomocny wyrok sądu
5
pracy i ubezpieczeń społecznych również nie zamyka stronie drogi do ponownego
rozpoznania danej sprawy, pod warunkiem jednak spełnienia przesłanek z art. 114
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Warunkiem wznowienia postępowania jest
powołanie się przed organem rentowym na nowe dowody lub wskazanie
okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mogą mieć wpływ na
ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości. Takie postępowanie kończy
merytoryczna decyzja rozstrzygająca w przedmiocie żądań ubezpieczonego od
której, przysługuje odwołanie do sądu na zasadach ogólnych. Jednak w przypadku
niespełnienia warunków określonych w art. 114 ustawy emerytalno – rentowej
prawomocny wyrok stoi na przeszkodzie ponownemu ustaleniu prawa do
świadczenia lub jego wysokości. Według Sądu drugiej instancji w niniejszej sprawie
brak było warunków do zastosowania art. 114 ustawy emerytalno – rentowej,
wobec tego wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r. i wydana
w jego wykonaniu decyzja organu rentowego są wiążące nie tylko dla stron
postępowania i sądu który je wydał, lecz również dla innych sądów oraz organów
(art. 365 § 1 k.p.c.) i tworzą w zakresie przedmiotu rozstrzygnięcia powagę rzeczy
osądzonej.
Sąd drugiej instancji nie podzielił twierdzeń skarżącej, że powaga rzeczy
osądzonej istnieje tylko co do kwoty określonej w wyroku Sądu Okręgowego z dnia
24 października 2007 r. a zatem co do kwoty 4.459 zł. Zgodnie bowiem z treścią
art. 47710
§ 1 k.p.c. dopuszczalne jest określenie w sposób ogólny żądania
odszkodowania przez stronę w odwołaniu od decyzji organu rentowego. Nie ma
konieczności określenia kwotowo wystosowanego przez ubezpieczoną roszczenia.
Skoro więc Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 24 października 2007 r. przyznał
ubezpieczonej odszkodowanie w ustalonej wysokości należy uznać, że kwota ta
wyczerpuje w całości roszczenia ubezpieczonej w tym zakresie.
Powyższe postanowienie Sądu Okręgowego w całości zaskarżyła skargą
kasacyjną ubezpieczona wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu
Okręgowego w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu
sądowi, a także o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych, ewentualnie skarżąca wniosła o uchylenie także postanowienia sądu
6
pierwszej instancji w całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Skarga w ramach podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego
zarzuciła niezastosowanie art. 83 ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) i
zaniechanie merytorycznego rozpoznania odwołania przez Sąd pierwszej instancji
od decyzji organu rentowego z dnia 28 listopada 2007 r. Według skarżącej, wyrok
Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 października 2007 r., na który powołały się Sądy
obydwu został wydany przed wydaniem decyzji organu rentowego, a także dotyczył
decyzji organu z 4 maja 2006 r. i wobec tego nie zachodzi powaga rzeczy
osądzonej i nowa decyzja powinna być przedmiotem merytorycznego rozpoznania
wynikającego z art. 83 ust. 2 ustawy systemowej, a ponadto, nie zachodzi
wyłączenie możliwości złożenia odwołania od decyzji wynikające z art. 83 ust. 4 tej
ustawy.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarga zarzuca
naruszenie:
- art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. przez niewłaściwe jego
zastosowanie i oddalenie zażalenia ubezpieczonej przy powołaniu się na całość
ustaleń Sądu pierwszej instancji, podczas gdy w przedstawionym stanie faktycznym
postanowienie Sądu pierwszej instancji należało uchylić i sprawę przekazać do
ponownego rozpoznania, wobec konieczności merytorycznego zbadania decyzji
organu rentowego z dnia 28 listopada 2007 r. i braku stanu powagi rzeczy
osądzonej;
- błędne zastosowanie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c. i
przyjęcie, że w sprawie zachodzi powaga rzeczy osądzonej skutkujące oddaleniem
zażalenia na odrzucenie odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
W odniesieniu do spraw ubezpieczenia społecznego znaczenie instytucji
procesowej powagi rzeczy osądzonej musi być ustalane z uwzględnieniem reguł
postępowania odrębnego w tych sprawach. Rozstrzygnięcia sądowe w sprawach z
tego zakresu ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego w chwili
wyrokowania. Nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia
mogą spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku
ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się lub upadek
przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń. Zasadą rządzącą tymi
stosunkami jest właśnie możliwość wzruszenia ustaleń stanowiących podstawę
faktyczną prawomocnych orzeczeń, także przez wydanie nowej decyzji organu
rentowego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 3 października 1996 r., II UZP 18/96,
OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a poprzednio uchwałę z 20 września 1978 r., II
UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3, poz. 48, a także postanowienie Sądu Najwyższego z
19 stycznia 1984 r., II URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok z 8
października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie
z 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328, wyrok z 5
sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734 i wyrok z 8 lipca
2005 r., I UK 11/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 98).
Zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przez Sąd przepisów prawa
procesowego okazały się uzasadnione. W szczególności jest uzasadniony zarzut
naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 366 k.p.c. Zgodnie z art. 199 §
1 pkt 2 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi
samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona.
Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 24 października 2007 r., został wydany
przed wydaniem przez organ rentowy decyzji z 28 listopada 2007 r. Dotyczył on
decyzji organu rentowego z 4 maja 2006 r. odmawiającej K. P. prawa do
jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci jej męża w związku z chorobą
zawodową. Oznacza to, że decyzja z dnia 28 listopada 2007 r. nie była
przedmiotem sprawy prawomocnie już rozstrzygniętej wyrokiem z 24 października
2007 r. Ponadto art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. daje podstawę do odrzucenia odwołania
tylko wówczas, gdy zostało ono wniesione od decyzji wcześniej zaskarżonej
odwołaniem, które zostało już prawomocnym wyrokiem oddalone. Natomiast
8
odwołanie od nowej decyzji podlega merytorycznemu rozpoznaniu, zgodnie z
zasadą przewidzianą w art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.), według
której odwołanie do sądu przysługuje od każdej decyzji organu rentowego, z
wyjątkiem decyzji wymienionych w art. 83 ust. 4 (czyli decyzji przyznającej
świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego
świadczenia, a także od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne). Wydanie przez organ rentowy nowej decyzji,
także co do świadczenia będącego przedmiotem wcześniejszej sprawy
zakończonej prawomocnym wyrokiem sądu, uprawnia ubiegającego się o
świadczenie do wniesienia odwołania do sądu i odwołanie to, co do zasady,
podlega merytorycznemu rozpoznaniu przez sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
19 lutego 2007 r. I UK 266/0; OSNP 2008/5-6/7).
Należy zauważyć, że jeśli – jak to przyjął Sąd drugiej instancji - wydanie
decyzji z dnia 28 listopada 2007 r. nastąpiło na podstawie art. 114 ust. 2 pkt 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), to wbrew ocenie Sądu, nie
przemawiałoby to na rzecz stanowiska o tożsamości sprawy nowej ze sprawą
poprzednio osądzoną. W powoływanym przepisie określone są bowiem instytucje
ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości („wznowienia
postępowania”). Odwołanie od tej decyzji podlegało merytorycznemu rozpoznaniu,
zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Rozpoznaniu podlega także twierdzenie ubezpieczonej, że w sprawie prawomocnie
osądzonej rozstrzygnięto tylko o części dochodzonego obecnie świadczenia.
Z powyższych przyczyn uznając zasadność podstawy skargi kasacyjnej Sąd
Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
/tp/