Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania J. K. (J. K. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o wznowienie wypłaty emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonej J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 27 marca 2012r. sygn. akt IX U 1725/11

1.  zmienia częściowo zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że nakazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R. wznowienie wypłaty emerytury J. K. za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 30 czerwca 2012r.,

2.  uchyla zaskarżony wyrok w zakresie żądania wypłaty emerytury za okres od dnia 1 lipca 2012r. i umarza w tej części postępowanie,

3.  przekazuje organowi rentowemu do rozpoznania zgłoszony w dniu 5 lutego 2013r. wniosek ubezpieczonej o odsetki.

/-/SSA M.Procek /-/SSA L.Jachimowska /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1154/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wstrzymał ubezpieczonej J. K. wypłatę emerytury od dnia 1.10.2011 r., zgodnie z art.28 ustawy z dnia 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, albowiem ubezpieczona kontynuuje zatrudnienie.

W odwołaniu od decyzji ubezpieczona domagała się jej zmiany przez podjęcie wypłaty świadczenia od dnia 1.10.2011 r. oraz wniosła o zawieszenie postępowania do czasu zbadania zgodności z Konstytucją uchwalonej przez Sejm ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r.

W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczona wskazała, iż regulacja przyjęta w art.103a ustawy o emeryturach i rentach dotycząca zawieszenia wypłaty świadczenia w sytuacji kontynuowania zatrudnienia po nabyciu prawa do świadczenia jest niezgodna z Konstytucją, z zasadami nie działania prawa wstecz, ochrony praw nabytych i zaufania obywateli do Państwa oraz deklaracją protokołu dodatkowego nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Wniosek o zawieszenie postępowania skarżąca uzasadniła złożeniem wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy o zmianie ustawy
o finansach publicznych (...) - w zakresie art.6 tejże ustawy, którego rozstrzygnięcie ma znaczenie dla postępowania związanego ze wstrzymaniem wypłaty emerytury, to jest także z przedmiotową sprawą.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, argumentując jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 27 marca 2012 r. sygn. akt IX U 1725/11 Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach - Ośrodek Zamiejscowy
w Rybniku oddalił odwołanie.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że ubezpieczona J. K. od dnia 1.03.2009 r. jest uprawniona do emerytury. Ubezpieczona od dnia 1.07.1990 r. pozostaje w zatrudnieniu w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Ż.. Zaskarżoną decyzją z dnia 10 października 2011 r. wypłata świadczenia ubezpieczonej została wstrzymana z dniem 1.10.2011 r.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy odwołał się do treści art.103a ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz.1337 ze zm.) dodanym przez art.6 pkt 2 ustawy z dnia 16.12.2010 r. o zmianie ustawy
i finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. z 2011 r. Nr 291, poz.1707 ) i obowiązującym od dnia 1.01.2011 r. Sąd wskazał, iż regulacja ta dotyczy wszystkich emerytów, którzy nie rozwiązali stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, a więc nie tylko tych, którzy prawo do emerytury uzyskali począwszy od dnia 1.01.2011 r., ale również tych, którzy przeszli na emeryturę przed tą datą. Przy czym odnośnie emerytów, którym ZUS przyznał emeryturę przed dniem wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych (...), czyli przed dniem 1.01.2011 r., przepis art.103a (także zmieniony art.103 w wersji cytowanej na wstępie), z mocy art.28 ustawy
o zmianie ustawy i finansach publicznych (...) stosuje się poczynając od dnia 1.10.2011 r.

Odnosząc powołane powyżej uregulowania prawne do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy, Sąd pierwszej instancji uznał, iż skoro ubezpieczona bezspornie od 1.03.2009 r. pobiera emeryturę, a jednocześnie od 1990 r. do nadal nieprzerwanie pozostaje w zatrudnieniu, to prawidłowo organ rentowy wstrzymał ubezpieczonej wypłatę świadczenia od dnia 1.10.2011r.,
a mianowicie zgodnie z literalnym brzmieniem cytowanych przepisów art.l03a
i art.103 ust.1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach (...) w związku z art.28 ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych (...).

Sąd Okręgowy podniósł, iż oddalił wniosek ubezpieczonej o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu zbadania zgodności z Konstytucją ustawy
o zmianie ustawy o finansach publicznych (...) (art.6 tejże ustawy), gdyż postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie należy do postępowania cywilnego, a tylko takie toczące się postępowanie może uzasadniać zawieszenie postępowania w trybie art.l77 §l pkt 1 k.p.c.

W konsekwencji takiego stanowiska, Sąd Okręgowy z mocy art. 477 ¹⁴
§ 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Wyrok w całości apelacją zaskarżyła ubezpieczona wnosząc o jego zmianę w całości poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji organu rentowego; ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania. Nadto domagała się zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania zgodności art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim z powodu uzyskiwania przez emeryta przychodu z tytułu zatrudnienia kontynuowanego po nabyciu prawa do emerytury bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą skutkuje zawieszeniem prawa do emerytury również wobec emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury
na mocy wcześniejszych przepisów bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy, z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.).

Powyższe wnioski apelacji skarżąca uzasadniła naruszeniem przepisów prawa materialnego, a to - art.103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego bezzasadne zastosowanie w sprawie,
a tym samym pozbawienie jej świadczenia z ubezpieczeń społecznych oraz art.2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej poprzez nieuwzględnienie zasady,
iż prawo niedziałania wstecz, ochrony praw nabytych i zasady zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przez nie prawa. Zdaniem ubezpieczonej doszło także do naruszenia przepisów prawa proceduralnego - art. 233 § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie i wywiedzenie z tej oceny błędnych wniosków polegającą na nieuzasadnionym przyjęciu,
iż wystąpiły przesłanki wyłączające prawo ubezpieczonego do otrzymywania emerytury.

W uzasadnieniu środka odwoławczego skarżąca wskazała, iż objęcie grupy ubezpieczonych obowiązkiem rozwiązania stosunku pracy nie tylko narusza ogólną zasadę zaufania do Państwa wynikającą z art. 2 Konstytucji oraz z wywodzącymi się z niej zasadami szczegółowymi, tj. zasadą nie działania prawa wstecz, zasadą ochrony praw nabytych i zasadą zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przez nie prawa.

W ocenie ubezpieczonej, naruszona została m.in. zasada nie działania prawa wstecz, ponieważ ustawodawca nie przewidział żadnej regulacji wyłączającej z zakresu działania art. 103a przedmiotowej ustawy osób, które uprzednio nabyły zgodnie z przepisami prawo do emerytury.

W piśmie procesowym z dnia 1.02.2013 r. (wpływ 5.02.2013 r.) ubezpieczona ograniczyła żądanie apelacji poprzez wznowienie wypłaty emerytury za okres od 1.10.2011 r. do 30.06.2012 r. wraz z odsetkami ustawowymi do dnia wypłaty, wskazując iż z dniem 15 lipca 2012 r. rozwiązała umowę o pracę i pobiera świadczenie emerytalne.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji, jako własne, uznał, że apelacja jest uzasadniona.

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego jest nietrafne, albowiem podstawę jego wydania stanowi przepis, który w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do ubezpieczonej J. K., utracił moc z uwagi na uznanie go za niekonstytucyjny.

Podkreślić należy, iż wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r., wydanym
w sprawie o sygn. akt K 2/12, Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.)
w związku z art.103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, z zasadą ochrony zaufania obywatela do Państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie. Wyrok ten wszedł w życie z dniem jego opublikowania w Dzienniku Ustaw w dniu 22 listopada 2012 roku (Dz. U.
z 2012 r. Nr 1285).

Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż ustawodawca, rozciągając obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – jako warunek realizacji prawa do emerytury – na osoby, które skutecznie nabyły i realizowały to prawo w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. naruszył zasady zaufania do Państwa i stanowionego przez nie prawa. W tym okresie bowiem treścią ryzyka emerytalnego było wyłącznie osiągnięcie wieku emerytalnego i stażu ubezpieczeniowego, co oznacza, iż realizacja świadczenia następowała niezależnie od dalszego zatrudnienia. Oznacza to, iż na podstawie art. 28 cyt. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r., osoby, które skutecznie nabyły
i zrealizowały prawo do emerytury w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. (a do nich zalicza się również apelująca), zostały objęte mniej korzystną dla nich treścią ryzyka emerytalnego.

Kwestią bezsporną jest, że rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji dokonane zostało w stosunku do ubezpieczonej, która nabyła prawo do emerytury z dniem 1 marca 2009 roku.

Koneicznym jest wskazanie, iż zgodnie z normą art.83 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) organ rentowy wydaje decyzje
w zakresie indywidualnych spraw dotyczących ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Od takich decyzji, na podstawie art. 83 ust. 2 cyt. ustawy przysługuje odwołanie do właściwego sądu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, funkcja przepisu art.83 ust.1 pkt 4
cyt. ustawy sprowadza się do usunięcia stanu niepewności, który mógłby wystąpić w relacjach dotyczących ubezpieczeń społecznych.

Cel tego przepisu jest zatem jasny.

Tak więc, norma przyjęta w jego treści legitymuje odwołującego się do wystąpienia z żądaniem mającym na celu usunięcie tego stanu niepewności.

Zakładając zatem, że w postępowaniu przed organami rentowymi miały (na mocy art.95 cyt. ustawy o z.e.p. oraz art. 180 k.p.a.) i nadal mają
(na podstawie art.123 cyt. ustawy z dnia 13 października 1998 r. i art. 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) posiłkowe zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, przy uwzględnieniu art.104 k.p.a. należy przyjąć, że decyzją administracyjną, jest jednostronna czynność posiadająca odpowiednią formę prawną i określająca konsekwencje stosowanej normy prawnej w odniesieniu do konkretnie oznaczonego adresata w sprawie indywidualnej.

Natomiast rozstrzyganie w postępowaniu administracyjnym polega na zastosowaniu obowiązującego prawa do ustalonego stanu faktycznego sprawy administracyjnej. W ten sposób organ administracji publicznej realizuje cel postępowania administracyjnego, jakim jest urzeczywistnienie obowiązującej normy prawnej w zakresie stosunków administracyjno-prawnych, gdy stosunki te tego wymagają. Stosownie do tego celu postępowania administracyjnego, jak i istoty decyzji administracyjnej można odróżnić podstawę faktyczną i podstawę prawną decyzji administracyjnej. Podstawę faktyczną stanowią dokonywane przez organ administracji publicznej ustalenia faktyczne, a podstawę prawną stanowią te przepisy prawne, które organ przyjął w danym wypadku za obowiązujące i zastosował w swym orzeczeniu (M.Jaśkowska, A.Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Zakamycze, 2000 r.).

Jednocześnie należy zauważyć, że postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia rentowego wszczynane jest w rezultacie odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ma więc ono charakter odwoławczy. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem -
w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Mówiąc inaczej - o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy.

Tak więc postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sprowadza się do badania legalności decyzji.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że reguła ta nie ma charakteru absolutnego, stoi bowiem w opozycji do – wynikającej z art.316 § 1 k.p.c. – generalnej zasady aktualności orzeczenia sądowego. Otóż bowiem, zgodnie z normą art.316 § 1 k.p.c., podstawą rozstrzygnięcia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, zaś stan rzeczy brany pod uwagę przez sąd przy wydaniu wyroku obejmuje podstawę faktyczną i podstawę prawną wyroku (vide: wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 marca 1997 r., sygn. akt II CKN 70/96, OSNC 1997, nr 8, poz. 113, z dnia 8 lutego 2006 r., sygn. akt II CSK 153/05, LEX nr 192012).

Zatem w obu zakresach decydujące znaczenie ma chwila orzekania. Zatem, zasada badania legalności decyzji ma uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się do normy art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Opisaną w jego treści zasadę można by zastosować, jedynie w sytuacji, kiedy organ rentowy nie kwestionował pozostałych przesłanek warunkujących realizację prawa do świadczenia emerytalnego, a zmiana przepisu w tym zakresie byłaby spełnieniem się ostatniej z przesłanek prawa do realizacji świadczenia (vide: między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., sygn. akt II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999, Nr 5, poz. 181; z dnia
20 maja 2004 r., sygn. akt II UK 395/03, OSNP 2005, Nr 3, poz. 43;
z dnia 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 152/04, OSNP 2005, Nr 17, poz. 273; z dnia 2 sierpnia 2007 r., sygn. akt III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20,
poz. 293).

Skoro zaś z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12, w Dzienniku Ustaw utracił moc art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do osób, które nabyły prawo
do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, to - w świetle przedstawionych wyżej rozważań - rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zawarte w zaskarżonym orzeczeniu nie może się ostać.

Z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., zawarty w punkcie 2 apelacji wniosek skarżącej stał się bezprzedmiotowy.

Mając na względzie powyższe oraz sprecyzowane przez skarżącą roszczenie, Sąd Apelacyjny na podstawie art.386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego zobowiązując organ rentowy do wznowienia wypłaty ubezpieczonej świadczenia emerytalnego
za okres od dnia 1 października 2011 r. do dnia 30 czerwca 2012 r. (punkt 1).

Rozstrzygnięcie w punkcie 2 sentencji znajduje oparcie w art.386 § 3 k.p.c., zaś zgłoszony w dniu 5 lutego 2013 r. wniosek ubezpieczonej
o zasądzenie odsetek przekazano organowi rentowemu do rozpoznania na mocy art.477 ¹⁰ §2 k.p.c.

/-/SSA M.Procek /-/SSA L.Jachimowska /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek