Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 czerwca 1996 r.
I PRN 44/96
Pracodawcę, który przejął inny zakład pracy (art. 23
1
§ 2 KP) wiążą, w
stosunku do przejętych pracowników, zasady premiowania wynikające z zak-
ładowego systemu wynagradzania obowiązującego w przejmowanym zakładzie.
Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Walerian Sanetra,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 1996 r. sprawy z powództwa
Ryszarda W., Ryszarda S., Zbigniewa Z., Andrzeja F., Stefana K., Bogdana K.,
Mieczysława P., Henryka O., Jana L., Renaty F., Ryszarda F., Mirosława K., Franciszka
L., Henryka M., Bogdana L., Czesława L., Kazimierza K., Zofii Ś., Mieczysława Ś.,
Bronisława R., Jana L., Alfonsa L., Marka S., Marka W. przeciwko Gospodarstwu
Rolnemu Skarbu Państwa w B. i Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział w
E., Sekcja w G. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Komisji Krajowej NSZZ
"Solidarność" [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 24 października 1995 r., [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił rewizję Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa Oddziału E. - Sekcja G. od wyroku Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 14
marca 1995 r., [...].
U z a s a d n i e n i e
24 powodów w pozwie przeciwko Gospodarstwu Rolnemu Skarbu Państwa w B.
i Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział w E., Sekcja w G. wniosło o
zasądzenie po 1.204.166 starych złotych wraz z ustawowymi odsetkami tytułem premii
z zysku za 1992 rok.
Wyrokiem z dnia 14 marca 1995 r., [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku
zasądził od pozwanej Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na rzecz każdego z
powodów po 89,49 nowych złotych z odsetkami od 29 lipca 1993 r. oraz 222,20 nowych
złotych tytułem zwrotu połowy kosztu opinii biegłego, oddalając powództwo w pozostałej
części.
Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie byli do 31 grudnia 1991 r. pracownikami
Kombinatu PGR w P.G.,do którego należało Gospodarstwo w B. Od 1 stycznia 1992 r.
do 30 czerwca 1992 r. PGR B., jako przedsiębiorstwo działało na pełnym rozrachunku
gospodarczym. W wyniku reorganizacji Kombinatu PGR powodowie stali się
pracownikami Przedsiębiorstwa PGR B., które od 1 lipca 1992 r. wraz z wszystkimi
pracownikami zostało przejęte do zasobów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
Oddział w E. - Sekcja w G. i z tym dniem przestało być przedsiębiorstwem. Przez cały
ten czas nie zmieniono powodom zasad wynagrodzenia, a fundusz premiowy z zysku
był rozliczany na podstawie regulaminu tworzenia i podziału funduszu dla załogi
Kombinatu PGR w P.G. Powyższy regulamin obowiązujący od 2 lipca 1992 r. stanowił
w § 2, że fundusz premiowy poszczególnych zakładów jest przeznaczony do podziału
wśród pracowników proporcjonalnie do funduszu płac wypłacanego pracownikowi w
ciągu roku gospodarczego. W okresie od 1 stycznia 1992 r. nie opracowano innego
regulaminu, dopiero decyzją Nr 7/92 Agencji Własności Rolnej z dnia 30 grudnia 1992
r. ustalono na wsteczny okres od 1 lipca 1992 r. nowe zasady rozliczania wyniku
finansowego przedsiębiorstwa państwowego, przekazywanego Agencji.
Pozwane Gospodarstwo Rolne w B. wypracowało w roku 1992 fundusz pre-
miowy w kwocie 156.853.300 starych złotych i fundusz ten w tej wysokości został zat-
wierdzony. Wypłatę jego Agencja uwarunkowała od spełnienia zobowiązań i posiadania
środków finansowych.
Z uwagi na brak środków pieniężnych, główny księgowy Agencji Własności
Rolnej Skarbu Państwa w G. wyraził zgodę na przeksięgowanie funduszu premiowego
za rok 1992 na fundusz wydzielony. Na skutek opinii rewidenta badającego spra-
wozdanie finansowe za rok 1993, przeksięgowano fundusz premiowy za 1992 rok, jako
zobowiązanie strony pozwanej wobec swoich pracowników.
Na podstawie opinii biegłego Sąd ustalił, że saldo sald za pełny 1992 r. działal-
ności strony pozwanej zamknęło się zyskiem w wysokości 1.108.415.300 starych
złotych i od kwoty tej został utworzony fundusz premiowy w wysokości 156.835.300
starych złotych. Z uwagi na to, że w pierwszym półroczu 1992 r. pozwany poniósł stratę,
zaś w drugim półroczu wypracował zysk, co jest normalne w działalności rolniczej, to
także fundusz premiowy z zysku za 1992 r. podzielono na dwie części. Połowa zatem
utworzonego funduszu premiowego, pomniejszona o składkę na ZUS i zaliczkę na
podatek dochodowy, wynosi 45.515.000 starych złotych, co po dokonaniu podziału dla
51 uprawnionych pracowników uzasadniało zasądzenie na rzecz każdego z powodów
po 89,49 nowych złotych z ustawowymi odsetkami od pozwanej Agencji, bowiem
pozwane Gospodarstwo Rolne w B. nie ma obecnie samodzielności finansowej (§ 28
statutu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa).
Sąd Wojewódzki w Gdańsku-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w
Gdyni wyrokiem z dnia 24 października 1995 r., [...] zmienił zaskarżony przez
pozwanych wyrok Sądu I instancji w ten sposób, że powództwo oddalił, przejmując
koszty opinii biegłego na rzecz Skarbu Państwa. Sąd rewizyjny powołując się na punkt
1 decyzji nr 7/92 prezesa Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa z dnia 30 grudnia
1992 r. przyjął, zgodnie z opinią biegłego rewidenta S. S. [...], że brak jest podstaw
prawnych do uznania za zasadne roszczenia powodów o wypłatę nagród z zysku za
1992 rok. Strona pozwana nie podjęła bowiem decyzji o przyznaniu pracownikom
nagrody z zysku, zatem za bezprzedmiotowe uznał Sąd Wojewódzki porozumienia z
Komisją Zakładową NSZZ "Solidarność", zawarte w dniach 30 marca 1994 r. i 12
kwietnia 1994 r., kiedy to pozwana Agencja przyznała, że nie kwestionuje należnych
powodom nagród z zysku. Sąd Wojewódzki zakwestionował również podział funduszu
premiowego z zysku na 1992 rok i przyznanie powodom premii za I półrocze, skoro to
półrocze zamknęło się stratą.
Wyrok powyższy zaskarżył Niezależny Samorządny Związek Zawodowy
"Solidarność", zarzucając rażące naruszenie prawa materialnego i wnosił o zmianę
wyroku Sądu II instancji i oddalenie rewizji od poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego. Rewidujący wywiódł, że wypracowanie w roku 1992 funduszu premio-
wego w kwocie 156.853.300 starych złotych i zamknięcie salda za pełny 1992 rok zys-
kiem sprawia, że powodowie powinni otrzymać premię z zysku bez żadnych warunków,
bowiem wypracowanie zysku było jedynym warunkiem do wypłaty premii. Dokonując
przekształceń Gospodarstwa i zmieniając nazwę zakładu pracy, nowi pracodawcy, w
tym też Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, zapewniali powodów, że ich wa-
runki pracy i płacy pozostają bez zmian, a tzw. "trzynastka" będzie im wypłacona z
podziału zysku na tych samych warunkach, na jakich przyznawano dotychczas.
Te zapewnienia zostały zrealizowane wobec pracowników wszystkich gos-
podarstw wchodzących w skład Kombinatu PGR P.G. Nie zrealizowano ich jedynie
wobec powodów. W związku z tym, w wyniku inicjatywy powodów, zakładowa organi-
zacja związkowa NSZZ "Solidarność" wszczęła spór zbiorowy, żądając wypłacenia
wszystkim pracownikom premii z zysku za 1992 i 1993 r. W wyniku zawartego po-
rozumienia pracodawca zobowiązał się wypłacić pracownikom premię z zysku za 1992
rok.
Sąd II instancji stwierdzając, że "immanentną cechą nagrody z zysku jest
każdorazowo podjęcie decyzji przez uprawniony organ", błędnie też ustalił, że w
niniejszej sprawie nie miało to miejsca, a w związku z tym za bezprzedmiotowe uznał
powołanie się strony powodowej na wstępne uzgodnienie w tym zakresie. Agencja
Własności Rolnej Skarbu Państwa w odpowiedzi na prośbę Gospodarstwa Rolnego w
B. o naliczenie i wypłacenie funduszu premiowego z zysku za 1992 rok w wysokości
156.853.300 zł, fundusz ten zatwierdziła pismem z 29 lipca 1992 r., a wypłata miała
nastąpić pod warunkiem spłacenia zobowiązań i posiadania środków. Decyzja ta
została podjęta w związku z toczącym się wcześniej sporem zbiorowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Słusznie wskazuje, że dokonane
przekształcenia organizacyjno-prawne Zakładu Rolnego w B. nie mogły spowodować
zmiany warunków płacy b. pracowników Kombinatu PGR w P.G., którzy od 1 stycznia
1992 r. stali się pracownikami Przedsiębiorstwa PGR B., a od 1 lipca 1992 r. - Agencji
Własności Rolnej Skarbu Państwa - Oddziału w E., Sekcji w G.
Zarządzeniem [...] Wojewody G. z dnia 24 grudnia 1991 r. utworzone zostało z
dniem 31 grudnia 1991 r. Przedsiębiorstwo Państwowe PGR w B. na bazie Zakładu
Rolnego B., stanowiącego część byłego Kombinatu PGR w P.G., który uległ podziałowi.
Powodowie nie otrzymali wypowiedzeń dotychczasowych umów o pracę; na
dotychczasowych zasadach zatrudnienia stali się pracownikami Przedsiębiorstwa PGR.
Następnie decyzją [...] Wojewody G. z dnia 25 czerwca 1992 r. zlikwidowane
zostało z dniem 30 czerwca 1992 r. Przedsiębiorstwo PGR w B. w celu przekazania go
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Wówczas wręczono powodom nowe
umowy o pracę, ale również nie zmieniono zasad wynagrodzenia, które w zakresie
przyznawania premii z zysku ustalał regulamin, obowiązujący w Kombinacie PGR od 1
lipca 1982 r.
Prezes pozwanej Agencji Własności Rolnej uregulował nowe zasady rozliczania
wyniku finansowego za rok 1992 przedsiębiorstwa państwowego przekazanego Agencji
w decyzji nr 7/92, wydanej dopiero w dniu 30 grudnia 1992 r. Decyzja ta nie może być
wiążąca w odniesieniu do podziału wypracowanego zysku w 1992 r., gdyż narusza
zasadę, że prawo nie działa wstecz. Tak samo Trybunał Konstytucyjny uznał wsteczne
działanie prawa za niezgodne z zasadami państwa prawa (K 7/89). Powyższa decyzja
narusza również zasadę poszanowania praw nabytych, która jest jedną z
fundamentalnych zasad demokratycznego państwa prawnego.
Tak też stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 1991 r., I PRN 19/91
(OSP 1992 z. 6 poz. 145), oceniając kwestię zachowania przez byłych pracowników-
emerytów praw nabytych [...] w przypadku zmiany wewnątrzzakładowych porozumień
[...]. Także w uchwale z 26 kwietnia 1983 r., III UZP 3/83 Sąd Najwyższy stwierdził
bezskuteczność wprowadzonych zmian w regulaminie premiowania w stosunku do pra-
cowników, którzy na podstawie wcześniejszego regulaminu nabyli już uprawnienia do
premii za konkretny czas. Nowy pracodawca nie ma obowiązku zawierania z
przejmowanymi pracownikami umów o pracę. Z mocy prawa staje się on stroną
dotychczasowych stosunków pracy, które nadal istnieją, a postanowienia umów o pracę
są dla niego wiążące. Proces przekształcania się Zakładu Rolnego w B. i związane z
tym zdarzenia prawne wskazują, że przepisy Kodeksu pracy, regulujące sytuację
pracowników przekształcanych zakładów w danej sprawie mają zastosowanie. Oba
opisane wyżej przekształcenia organizacyjno-prawne, polegające na reorganizacji
Kombinatu i utworzenia z jego części nowego przedsiębiorstwa, a następnie przejęcie
tego przedsiębiorstwa przez kolejny zakład pracy, świadczą o konieczności stosowania
art. 23
1
§ 2 KP W myśl tego przepisu, w razie przejęcia zakładu pracy w całości, lub w
części przez inny zakład, staje się on stroną w stosunkach pracy z załogą przejętego
zakładu. W wyroku z 10 grudnia 1993 r., I PRN 124/93 (OSNCP 1994 z. 9 poz. 183)
Sąd Najwyższy również uznał, że zmiana przepisów pozbawiająca określonego
świadczenia oddziałuje tylko na przyszłość i bez wyraźnej regulacji prawnej nie oznacza
utraty praw słusznie nabytych zgodnie z obowiązującym wcześniej prawem.
Art. 23
1
KP był wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W
wyroku z dnia 10 października 1990 r., I PR 278/90, Sąd Najwyższy stwierdził, że art.
23
1
KP przyjmuje konstrukcję automatycznego wejścia w stosunek pracy po stronie
jednego zakładu pracy w miejsce drugiego, wprowadza swoistą sukcesję uniwersalną w
płaszczyźnie stosunków pracy. Opiera się ona przy tym na założeniu, że stosunek
pracy w ogóle nie zostaje rozwiązany mimo przekształceń podmiotowych, a tym samym
zakład pracy nie musi dokonywać wypowiedzeń umów o pracę.
W uchwale z 15 maja 1992 r. I PZP 28/92 (OSNCP 1993 z. 1-2 poz. 7) Sąd
Najwyższy orzekł, że w razie przejęcia części zakładu pracy przez inny zakład pracy
wraz z pracownikami, których wiązała ważna umowa o wspólnej odpowiedzialności
materialnej, przejmujący zakład pracy nie ma obowiązku zawarcia z tymi pracownikami
nowej umowy, chyba że umowa ta została uprzednio wypowiedziana przez
pracowników, lub odstąpił od niej zakład pracy. W uzasadnieniu tej uchwały wyjaśniono,
że jeżeli nie ma obowiązku zawierania umów o pracę z pracownikami przejmowanymi
wraz z częścią zakładu pracy, to stosunek pracy trwa, a zmianie ulega tylko strona
podmiotowa, to nie ma także podstaw do uznania, że skutek tej zmiany nie rozciąga się
na obszar praw i obowiązków związanych ze stosunkiem pracy.
Z kolei, w uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 25 marca 1993
r., I PZP 65/92 (OSNCP 1993 z. 10 poz. 168) uznano, że art. 23
1
KP nie dotyczy sfery
zbiorowego prawa pracy i nie oznacza rozciągnięcia mocy obowiązującej układu
zbiorowego pracy na nowego pracodawcę, jeżeli nie jest on podmiotem repre-
zentowanym przez stronę tego układu. Wymienionego pracodawcę wiążą natomiast
warunki indywidualnych umów o pracę, wynikające z układu zbiorowego pracy, obo-
wiązującego w przejmowanym zakładzie pracy. Sąd Najwyższy w obecnym składzie
podziela pogląd, że nie jest istotne, czy umowy o pracę zawierane przez strony odwo-
ływały się wyraźnie do regulacji zakładowej, czy też warunki wynikające z takiej regulacji
faktycznie stosowano, co prowadziło do objęcia ich umową o pracę w sposób
dorozumiany. Z chwilą przejęcia zakładu lub jego części nowy pracodawca zajął
bowiem z mocy art. 23
1
§ 1-3 KP miejsce dotychczasowego i stał się stroną tego sa-
mego pod względem treści stosunku pracy z przejmowanymi pracownikami. Zmiana
warunków indywidualnych umów o pracę na niekorzyść pracowników będzie mogła
nastąpić w trybie i na zasadach określonych przepisami prawa pracy. Co istotne, sa-
mego przejęcia zakładu pracy nie będzie można z reguły uznać za przesądzające o
zasadności takiego wypowiedzenia.
Analogiczna sytuacja występuje w rozpoznawanej sprawie. Pracodawców, którzy
kolejno przejmowali na zasadzie art. 23
1
§ 2 KP Zakład Rolny w B., wiązały warunki
indywidualnych umów o pracę wynikające z zakładowego systemu wynagradzania
obowiązującego w przejmowanym zakładzie. Elementem treści stosunku pracy
powodów były zasady nabywania prawa do premii z zysku, określone w regulaminie z
dnia 15 lipca 1982 r.
Słusznie zatem przyjął Sąd Rejonowy, że na podstawie przepisów tego regula-
minu powodom przysługuje premia z zysku za rok 1992, bez żadnych dodatkowych
warunków w sytuacji, gdy drugie półrocze zakończono z zyskiem i od tej kwoty utwo-
rzony został fundusz premiowy. Jednakże ustalenie Sądu, zgodne z opinią biegłego
T.P., że w pierwszym półroczu 1992 r. nie wypracowano zysku w pozwanym przed-
siębiorstwie prowadzi do wniosku, że wyliczona przez biegłego i nie kwestionowana
przez powodów wysokość premii należnej od pozwanej Agencji Własności Rolnej,
dotyczy wypracowanego zysku w drugim, a nie pierwszym półroczu 1992 r.
Sąd Wojewódzki słusznie podniósł powyższą kwestię, jednakże wadliwie i z
rażącym naruszeniem zasad prawa pracy uznał, że sposób rozliczenia wyniku finanso-
wego za 1992 r. uregulowała z mocą wsteczną decyzja nr 7. [...]
Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 422 § 1 KPC uwzględnione
zostały wnioski rewizji nadzwyczajnej. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i oddalił
rewizję pozwanej Agencji od wyroku I instancji.
Jedynie na marginesie tej sprawy należało podnieść, że zarówno dotychczasowe
orzecznictwo Sądu Najwyższego, jak i powyższe rozstrzygnięcie, znajdują obecnie
odzwierciedlenie w nowej regulacji kodeksu pracy (art. 241
8
§ 1), wprowadzonej ustawą
z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547 ze zm.).
========================================