Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 sierpnia 1996 r.
I PRN 118/96
Wynagrodzenie prokuratora w latach 1992 i 1993 winno być ustalone na
podstawie art. 62 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz. U. z 1991 r., Nr 25, poz. 103 ze zm., obecnie Dz. U. z 1994 r., Nr 19, poz. 70 ze
zm.) tylko w okresach od dnia 1 stycznia 1992 r. do dnia 9 marca 1992 r. i od dnia
1 stycznia 1993 r. do dnia 31 marca 1993 r. W pozostałych okresach to
wynagrodzenie określały art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o
gospodarce finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), art. 28 ustawy
budżetowej na 1992 r. z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229) i art. 4 ust.
2 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w
państwowej sferze budżetowej w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1).
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 21 sierpnia 1996 r. sprawy z powództwa Anny Ł.-B. przeciwko Prokuraturze
Wojewódzkiej w W. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Spra-
wiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 14 kwietnia 1994 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu z dnia 7 lutego 1994 r. [...] w części
dotyczącej wynagrodzenia za okresy od 10 marca 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. i od 1
kwietnia 1993 r. do 31 października 1993 r. i w tym zakresie przekazuje sprawę temu
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania,
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną w pozostałym zakresie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 7 lutego 1994 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia
Śródmieścia zasądził od strony pozwanej-Prokuratury Wojewódzkiej w W. na rzecz
powódki Anny Ł.-B. kwotę 63 554 100 zł z odsetkami, tytułem wyrównania
wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 1989 r. do 1 października 1993 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w spornym okresie była zatrudniona na
stanowisku prokuratora. Strona pozwana wypłacała jej wynagrodzenie za pracę
sprzecznie z art. 62 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz. U. z 1991 r., Nr 25, poz. 103 ze zm.) oraz sprzecznie z uchwałą Rady Państwa z
dnia 20 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania prokuratorów oraz asesorów i
aplikantów prokuratorskich (M.P. Nr 4, poz. 37) i rozporządzeniem Rady Ministrów z
dnia 1 grudnia 1990 r. (Dz. U. Nr 84, poz. 494), gdyż do obliczania tego wynagrodzenia
przyjmowała niższą podstawę niż wynikającą z przeciętnego wynagrodzenia w sferze
produkcji materialnej w gospodarce narodowej, ogłaszanego co kwartał przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego. Sąd Rejonowy uznał, że powyższe przepisy nie
zostały zmienione przez przepisy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach
w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396), ustawy z dnia 25 stycznia 1992
r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), ustawy
budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229) oraz ustawy z
dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej
sferze budżetowej w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1).
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem
z dnia 14 kwietnia 1994 r. [...] oddalił rewizję strony pozwanej. Sąd Wojewódzki
podkreślił, że przepisy ustawy o prokuraturze mają pierwszeństwo do ustalania wyso-
kości wynagrodzeń prokuratorów przed ustawami okołobudżetowymi, które nie mogą
przekształcać praw nabytych.
Od tego wyroku rewizję nadzwyczajną złożył Minister Sprawiedliwości, który
zarzucił mu rażące naruszenie prawa, a w szczególności art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz.
396), art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej
państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z
dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229) oraz art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 30
grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze
budżetowej w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1). Rewidujący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w części
uwzględniającej powództwo i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Minister Sprawiedliwości wywiódł, że wskazane wyżej przepisy ustaliły, że do ustalenia
wynagrodzenia zasadniczego prokuratorów w 1991 r. stosuje się przeciętne wynagro-
dzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r.; do takiego wynagrodzenia w
1992 r. - do czasu uchwalenia ustawy budżetowej na ten rok - także przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r., a od dnia 1 czerwca
1992 r. do dnia 31 grudnia 1992 r. przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji
materialnej w I kwartale 1992 r.; oraz w okresie od 1 kwietnia 1993 r. do 31 grudnia
1993 r. - przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce
narodowej, bez wypłat z zysku, w trzecim kwartale 1992 r. Zdaniem skarżącego bez
znaczenia jest kwestia, że w przepisach wyżej wskazanych ustaw nie dokonano
wyraźnej zmiany lub uchylenia art. 62 ustawy o prokuraturze. Sprzeczność między
przepisami różnych ustaw, w przypadku gdy późniejsze nie uchylają w wyraźny sposób
wcześniejszych, podlega bowiem zdaniem Ministra Sprawiedliwości, usunięciu przy
zastosowaniu zasady lex posterior derogat priori, co powoduje, że przepisy wskazanych
wyżej ustaw jako późniejsze uchylają w okresie ich obowiązywania moc art. 62 ustawy
o prokuraturze. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości bez znaczenia jest, że regulacje
prawne dotyczące wynagrodzeń prokuratorów zostały zamieszczone w wyżej opisanych
ustawach. O znaczeniu i wykładni przepisów nie decyduje bowiem to w jakim akcie
prawnym zostały zamieszczone, lecz ich treść i wynikająca z niej funkcja.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest wynagrodzenie za pracę
prokuratora za okres od 1 stycznia 1989 r. do 31 października 1993 r. W okresie tym
występowały różne regulacje prawne, które wymagają odrębnego rozpatrzenia. Już
jednak w tym miejscu można stwierdzić, że zarzuty rewizji nadzwyczajnej w ogóle nie
dotyczą objętego roszczeniem okresu od 1 stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1990 r.
Rewizja nadzwyczajna powołuje się bowiem na przepisy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz.
386), art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej
państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z
dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229) i art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 30 grudnia
1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w
1993 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1), a te, zgodnie z ich wyraźnym brzmieniem, mogły
znaleźć zastosowanie tylko co do okresów od 1 stycznia 1991 r. do 31 października
1993 r. Inaczej mówiąc rewizja nadzwyczajna nie przedstawia w ogóle żadnych
zarzutów, a więc także zarzutu rażącego naruszenia prawa, w zakresie
uwzględniającym roszczenie powódki o wyrównanie wynagrodzenia za okres od 1
stycznia 1989 r. do 31 grudnia 1990 r. W tym przedmiocie również Sąd Najwyższy nie
dostrzega naruszenia prawa w zaskarżonych wyrokach. Są one zgodne ze znajdującą
analogiczne zastosowanie uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 1991 r., I
PZP 34/91 (PiZS 1991 nr 10 s. 70, Rejent 1991 nr 6 s. 148.) oraz uchwałą Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 17 lutego 1993 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 81). W tej części rewizja
nadzwyczajna podlega więc oddaleniu na podstawie art. 421 § 1 KPC.
Jeżeli chodzi o okres od 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia 1991 r., to problem
sprowadza się do oceny mocy obowiązującej art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września
1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r., według którego do ustalenia
wynagrodzenia zasadniczego sędziów w tym roku stosowało się przeciętne wy-
nagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r. Orzeczeniem z dnia 29
stycznia 1992 r., K 15/91 (OTK 1992 cz. I poz. 8, PiP 1993 nr 2 str. 98 z gosą. C.
Jackowiaka) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września
1991 r. jest niezgodny z Konstytucją, zarówno w zakresie odnoszącym się do czasu
przed dniem jego wejścia w życie, jak i po tym dniu. Słuszność tego orzeczenia została
uznana przez Sejm, który jednak nie dokonał zmiany ani uchylenia tego przepisu. Sąd
Najwyższy przyjął, że uznanie przez Sejm za zasadne tego orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego nie oznaczało, iż nie obowiązywało wynikające z tej ustawy zawie-
szenie waloryzacji płac w roku 1991 (uchwała z dnia 2 marca 1993 r., I PZP 3/93, OSP
1994 z. 2 poz. 35 z glosą J. Trzcińskiego; por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 29 grudnia 1992 r., III APr 76/92, OSA 1993 nr 6 poz. 23). Co do
zasady należy więc uznać, że reguły obliczania wynagrodzenia zasadniczego
prokuratorów zostały czasowo zmodyfikowane przez przepis art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (por. wyrok z
dnia 12 kwietnia 1994 r., I PRN 12/94, OSNAPiUS 1994 nr 4 poz. 61), gdyż
ograniczenie obowiązywania regulacji prawnej może następować zarówno przez jej
wyraźne uchylenie, jak też przez wydanie aktu późniejszego, w myśl zasady lex poste-
rior derogat legi anteriori (tak wyrok z dnia 12 kwietnia 1994 r., I PRN 11/94, nie publi-
kowany). Należy uznać, że Sądy obu instancji naruszyły prawo odmawiając zas-
tosowania art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. Zważyć jednak trzeba, iż w
wyniku uznania przez Sejm za słuszne opisanego orzeczenia Trybunału Konstytucyj-
nego, sprzeczne z Konstytucją obniżenie wynagrodzeń prokuratorów w 1991 r. zostało
częściowo zrekompensowane w ustawie z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych
funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. Nr 44, poz. 202 ze zm.). Zgodnie z
art. 30 ust. 1 pkt 1 lit. c tej ustawy osoby, które w okresie od dnia 1 lipca 1991 r. do dnia
31 grudnia 1991 r. zajmowały stanowiska prokuratorów otrzymają rekompensacyjne
świadectwa udziałowe narodowych funduszy inwestycyjnych, z wyjątkiem osób, których
roszczenia z tego tytułu zostały zaspokojone. Przepis ten więc zakłada, że
"wyrównanie" wynagrodzeń nastąpi przez wydanie świadectw udziałowych, ale stanowi
także, iż możliwe było zaspokojenie roszczeń z tego tytułu w inny sposób, np. przez
wypłatę wynagrodzeń z pominięciem art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r.
Dla uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej niezbędne jest stwierdzenie nie tylko
naruszenia prawa ale także uznanie, że naruszenie to ma charakter "rażący". W
zaskarżonych wyrokach przyjęto, że jest zgodne z prawem pominięcie przepisu, co do
którego Trybunał Konstytucyjny stwierdził jego niezgodność z Konstytucją, a nawet
Sejm uznał takie orzeczenie za słuszne. Rozumowanie to dotknięte jest wadą. Należy
jednak uznać, że niezastosowanie w takiej sytuacji określonego przepisu (art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 28 września 1991 r.), zwłaszcza gdy późniejsza ustawa (o narodowych
funduszach inwestycyjnych) uwzględniła takie pominięcie jego stosowania, nie jest
"rażącym naruszeniem prawa" w rozumieniu art. 417 § 1 KPC. Z tego względu rewizja
nadzwyczajna, na podstawie art. 421 § 1 KPC, podlega w tym zakresie oddaleniu.
Następny okres, który należy wyróżnić, to okres od 1 stycznia 1992 r. do 10
marca 1992 r. Chodzi w nim o zastosowanie art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia
1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83 ze
zm.), nakazującego do czasu uchwalenia ustawy budżetowej na 1992 r. obliczać
wynagrodzenie prokuratorów według przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji
materialnej w I kwartale 1991 r. Również w przedmiocie tego przepisu i jego zgodności
z Konstytucją wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny. W orzeczeniu z dnia 30
listopada 1993 r., K 18/92 (OTK 1993 cz. II poz. 41), stwierdził on, że przepis art. 16
cytowanej ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r., w zakresie odnoszącym się do czasu
przed dniem jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw (co nastąpiło 10 marca 1992 r.), jest
niezgodny z Konstytucją. Obwieszczeniem z dnia 15 czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 74,
poz. 338) Prezes Trybunału Konstytucyjnego ogłosił utratę mocy obowiązującej tegoż
art. 16 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. w zakresie odnoszącym się do czasu przed
dniem jej ogłoszenia (czyli właśnie za okres od 1 stycznia 1992 r. do 10 marca 1992 r.).
Oceniając więc w świetle aktualnego stanu prawnego, wynikającego z opisanej utraty
mocy omawianego przepisu, należy uznać, że w zaskarżonych wyrokach, w
ostatecznym wyniku, nie doszło do naruszenia prawa przez pominięcie stosowania art.
16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 10 marca
1992 r., gdyż przepis ten utracił moc obowiązującą. Dlatego i w tym zakresie rewizja
nadzwyczajna podlegała oddaleniu.
Sąd Najwyższy uwzględnił natomiast rewizję nadzwyczajną w zakresie żądania
za okres od 10 marca 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. W tym przedmiocie Sądy pominęły
bowiem przepis art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. oraz przepis art. 28
ustawy budżetowej na 1992 r. z dnia 5 czerwca 1992 r. Wskazanym orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 listopada 1993 r., K 18/92, za okres po ogłoszeniu
ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r., przepis art. 16 pkt 2 został uznany za zgodny z
Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 8 listopada 1994 r., I P 1/94
(OTK 1994 cz. II poz. 37) nie dopatrzył się także niezgodności z Konstytucją przepisu
art. 28 ustawy budżetowej na 1992 r.
Niezastosowanie przepisów o jednoznacznej treści, co do których nadto Try-
bunał Konstytucyjny uznał ich zgodność z Konstytucją, jest rażącym naruszeniem pra-
wa w rozumieniu art. 417 § 1 KPC i skutkuje uchylenie wyroków Sądów obu instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 422 § 2 KPC).
Podobnie sytuacja wyglądała w następnym okresie, za który dochodzone było
roszczenie. Wysokość wynagrodzenia powódki w 1993 r. określała ustawa z dnia 30
grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenie w państwowej sferze
budżetowej oraz o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze
stanowiska państwowe (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1). Według art. 4 ust. 3 tej ustawy w
okresie do końca marca 1993 r. wynagrodzenie powódki miało pozostawać na poziomie
z grudnia 1992 r., natomiast poczynając od dnia 1 kwietnia 1993 r. do końca roku
powinno ono być obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w sferze
produkcji materialnej w gospodarce narodowej, bez wypłat z zysku, w trzecim kwartale
1992 r. (art. 4 ust. 2 tej ustawy). Orzeczeniem z dnia 11 września 1995 r., P 1/95 (OTK
1995 r. nr 1 poz. 3) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30
grudnia 1992 r. między innymi w odniesieniu do sędziów i prokuratorów jest niezgodny
z art. 1, art. 3 i art. 7 Konstytucji. W wykonaniu tego orzeczenia Prezes Trybunału
Konstytucyjnego ogłosił obwieszczenie z dnia 5 kwietnia 1996 r. o utracie mocy
obowiązującej art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. (Dz. U. Nr 44, poz. 197).
Oznacza to, że w okresie od dnia 1 stycznia 1993 r. do dnia 31 marca 1993 r. powódka
nabyła prawo do wynagrodzenia określonego w art. 62 ustawy o prokuraturze, a zatem
w tym zakresie rewizja nadzwyczajna podlega oddaleniu. Natomiast w odniesieniu do
przepisu art. 4 ust. 2, regulującego prawo powódki do wynagrodzenia w 1993 r.
poczynając od dnia 1 kwietnia Trybunał Konstytucyjny we wskazanym wyżej orzeczeniu
P 1/95 orzekł o jego zgodności z Konstytucją, a zatem na jego podstawie powódka
nabyła prawo do wynagrodzenia do końca spornego okresu i w tym zakresie należało
uwzględnić rewizję nadzwyczajną z wyżej wskazanych przyczyn.
Ostatecznie więc trzeba stwierdzić, że zaskarżone wyroki rażąco naruszają
prawo, zasądzając na rzecz powódki wyrównanie wynagrodzenia za okres od dnia 10
marca 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. i od 1 kwietnia 1993 r. do 31 października 1993 r.
Merytoryczne rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy nie było w tym zakresie możliwe z
uwagi na konieczność ustalenia jaka kwota została powódce zasądzona tytułem
wyrównania wynagrodzenia za ten okres.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================