Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 stycznia 1997 r.
I PKN 62/96
1. Wskazanie podstawy kasacyjnej (art. 393
3
KPC) przez powołanie
konkretnego przepisu prawa, który miał zostać naruszony oraz uzasadnienie tego
zarzutu, może nastąpić w dowolnym miejscu skargi kasacyjnej. Naruszenie prawa
materialnego, jako podstawa kasacji, może mieć charakter pośredni.
2. Nie dochodzi do porozumienia stron stosunek pracy w zakresie
przekształcenia jego treści tylko przez sam fakt zaprzestania wypłacania przez
pracodawcę określonego składnika wynagrodzenia, przy biernym zachowaniu się
(milczeniu) pracownika.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 1997 r. sprawy z powództwa
Edwarda G. przeciwko "G.-T." Spółka z o.o. w G. o zapłatę, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni z dnia 2 września 1996 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił rewizję strony pozwanej od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Gdańsku z dnia 14 marca 1996 r. [...] oraz zasądził od
strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 1125 zł (jeden tysiąc sto dwadzieścia pięć)
tytułem kosztów postępowania za drugą i trzecią instancję.
U z a s a d n i e n i e
Powód Edward G. wniósł o zasądzenie od "G.-T." Sp. z o.o. w G. kwoty 8.646,92
zł, jako dodatku za wysługę lat za okres od 26 sierpnia 1993 r. do 30 września 1995 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku, wyrokiem z dnia 14 marca 1996 r. [...]
uwzględnił powództwo w całości. Sąd Rejonowy ustalił, że powód w dniu 23 czerwca
1992 r. został zatrudniony na czas nie określony w Miejskim Przedsiębiorstwie Turys-
tycznym "G.-T." w G. jako specjalista w zarządzie przedsiębiorstwa. Umowa o pracę
określiła zasady wynagradzania powoda w ten sposób, że ustaliła stawkę płacy
zasadniczej (na 3 000 000 zł), odsyłając w zakresie premii i dodatków do zasad oraz
warunków określonych w przepisach o wynagrodzeniu oraz układzie zbiorowym pracy
dla pracowników MPT "G.-T.". Zasady te szczegółowo określał regulamin zakładowego
systemu wynagradzania pracowników MPT "G.-T." z dnia 28 grudnia 1990 r.
Aktem notarialnym z dnia 29 czerwca 1992 r. (po 6 dniach od zawarcia z po-
wodem umowy o pracę) Miejskie Przedsiębiorstwo Turystyczne "G.-T." zostało
przekształcone w jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, której
udziałowcem była Gmina Miasta G. Prezesem Zarządu Spółki został powód, a jego
wynagrodzenie ustalono uchwałą podjętą na pierwszym Nadzwyczajnym Zgromadzeniu
Wspólników dnia 15 października 1992 r. (czyli po upływie prawie czterech miesięcy od
utworzenia spółki). Uchwała ta, stanowiąca regulamin zarządu, określiła
"wynagrodzenie Prezesa Zarządu za dany miesiąc do dnia 30 czerwca 1993 r. na
poziomie 15 000 000 złotych brutto". Regulamin stwierdzał, że "po tym okresie wy-
nagrodzenie Prezesa Zarządu zostanie ponownie ustalone z uwzględnieniem części
podstawowej stałej i części ruchomej - naliczanej z zysku Spółki". Na podstawie kolejnej
uchwały z dnia 31 stycznia 1994 r. ustalono "wynagrodzenie Prezesa Zarządu Edwarda
G. na 20 mln zł brutto od dnia 1 stycznia 1994 r." Prawnie skutecznej zmiany systemu
wynagradzania pracowników Spółki dokonano od 1 sierpnia 1995 r. Nowy system
wynagradzania nie przewidywał dodatków stażowych. Powód pracował do dnia 31
sierpnia 1995 r. (koniec kadencji) i w całym okresie zatrudnienia nie pobierał dodatku
stażowego.
Sąd Rejonowy uznał, że powodowi przysługiwał dodatek za staż pracy wyni-
kający z regulaminu zakładowego systemu wynagradzania pracowników MPT "G.-T." z
dnia 28 grudnia 1990 r., do którego odsyłała zawarta z powodem umowa o pracę. W
wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa, strona pozwana stała się z mocy prawa, na
podstawie art. 23
1
§ 2 KP, pracodawcą powoda. W wyniku tego przekształcenia nie
uległa zmianie umowa o pracę, w szczególności w zakresie warunków wynagradzania
powoda. Zdaniem Sądu Rejonowego, strony dalej obowiązywał regulamin zakładowego
systemu wynagradzania z dnia 28 grudnia 1990 r. Statut Spółki i regulamin Zarządu nie
pozostawał w sprzeczności z treścią tego zakładowego systemu wynagradzania. Sąd
Rejonowy uznał, że zasady wynagradzania powoda ustalone w uchwałach organów
Spółki "miały odniesienie wyłącznie do należnego powodowi wynagrodzenia
zasadniczego i dodatku funkcyjnego, pozostałe natomiast elementy wynagrodzenia (w
tym dodatek stażowy) przysługiwały powodowi na zasadach ogólnych".
W uwzględnieniu rewizji strony pozwanej, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, wyrokiem z dnia 2 września 1996 r.
[...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki nie podzielił
stanowiska, że po przekształceniu strony pozwanej, w dalszym ciągu wiązała strony
umowa o pracę i nie uległa ona zmianie, w szczególności w odniesieniu do warunków
wynagradzania określonych w tej umowie. Przeciwko temu poglądowi, zdaniem Sądu
Wojewódzkiego, przemawia to, iż po powołaniu powoda na stanowisko Prezesa nie
pełnił on funkcji głównego specjalisty, ale był osobą kierującą Spółką. W zakresie
ustalenia wynagrodzenia powoda "nastąpiła zmiana natury zasadniczej, i to w oparciu o
przepisy obowiązujące w pozwanej Spółce, zgodnie z Kodeksem handlowym, bez
jakiegokolwiek odniesienia do zakładowego systemu wynagradzania pracowników MPT
"G.-T."". Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, przesądza to o przyjęciu, że "strony zmieniły
treść dotychczas obowiązującej umowy o pracę, w wyniku całkowitej zmiany przedmiotu
czynności wykonywanych przez powoda i zakresu obowiązków służbowych oraz
wysokość wynagrodzenia". Sąd Wojewódzki uznał, że "akt przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z o.o. stanowi wyłączne źródło i podstawę
prawną ustalenia wynagrodzenia powoda", a "wybiórcze zastosowanie uregulowań
zakładowego systemu wynagradzania przedsiębiorstwa" jest niemożliwe.
Od tego wyroku kasację złożył powód, który wniósł o jego uchylenie i oddalenie
rewizji od wyroku Sądu Rejonowego lub o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzucił naruszenie
przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, a w szczególności art.
369 pkt 2 KPC, 381 § 1 KPC oraz art. 477
4
§ 1 KPC. W komparycji kasacji nie został
wskazany żaden przepis prawa materialnego, który miał być naruszony zaskarżonym
wyrokiem. W uzasadnieniu kasacji w tym zakresie stwierdzono, że "Sąd Wojewódzki
stosując restrykcje wobec powoda w związku z przyznaniem mu wyższego
indywidualnego wynagrodzenia zasadniczego naruszył w sposób rażący przepis art. 18
§ 1 KP. Pominięto w rozumowaniu Sądu Wojewódzkiego, że postanowienia indy-
widualnej umowy o pracę mogą być bardziej korzystne i wiązać strony".
Naruszenie przepisów postępowania polega, zdaniem powoda, na podjęciu
rozstrzygnięcia przez Sąd Wojewódzki bez dostatecznego wyjaśnienia sprawy, przy
czym uzasadnienie orzeczenia nie odpowiada warunkom określonym w art. 328 § 2
KPC. W kasacji wywodzi się nadto, że zgodnie z regulaminem Zarządu i Rady Nad-
zorczej strony pozwanej, w sporach między członkiem Zarządu a Spółką, reprezentuje
ją Rada Nadzorcza. Tymczasem w imieniu strony pozwanej działał Zarząd, co powinno
skutkować uznanie braku należytej reprezentacji, a więc nieważność postępowania,
prowadzącą do uchylenia wyroków Sądów obu instancji i zniesienia postępowania w
sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji dotyczące naruszenia przepisów postępowania nie są zasadne.
W szczególności nie jest słuszny zarzut naruszenia przepisu art. 369 pkt 2 KPC (w
brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo
upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania ad-
ministracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw - Dz.U. Nr 43, poz. 189), polegający na braku właściwej reprezentacji
strony pozwanej. Przepis art. 203 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) stanowi, że w
umowach pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a członkami zarządu,
tudzież w sporach z nimi, reprezentuje spółkę rada nadzorcza lub pełnomocnicy,
powołani uchwałą wspólników. Przepis ten dotyczy jednak tylko członków zarządu, a
nie byłych członków zarządu. W sporze powoda, będącego byłym członkiem zarządu
ze Spółką, mógł więc reprezentować Spółkę jej zarząd.
Nie jest również słuszny zarzut naruszenia przepisów art. 381 § 1 KPC, art. 477
4
§ 1 KPC i 328 § 2 KPC. Sąd drugiej instancji nie poczynił bowiem w sprawie żadnych
nowych ustaleń, zwłaszcza odmiennych od ustaleń Sądu drugiej instancji.
Uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji spełnia wymagania określone art. 328 § 2
KPC.
Sąd Najwyższy uważa, że wskazanie podstaw kasacyjnych, czyli powołanie
konkretnego przepisu prawa, który miał zostać naruszony oraz uzasadnienie w tym
zakresie (art. 393
3
KPC) może nastąpić w dowolnym miejscu skargi kasacyjnej. Dlatego
skutecznie i zasadnie zarzucono w kasacji naruszenie przepisu art. 18 KP, z tym że
przepis ten został naruszony w sposób pośredni. Rozstrzygnięcie sprawy zależało
bowiem od analizy treści łączącego strony stosunku pracy po przekształceniu
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, a także
oceny ewentualnych dalszych zmian warunków płacy powoda w Spółce. Sąd Rejonowy
uznał, że po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w Spółkę, powód nadal
pozostawał pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i w zakresie
wynagrodzenia stosował się do niego zakładowy system wynagradzania obowiązujący
u strony pozwanej przed przekształceniem w Spółkę z o.o. Sąd Rejonowy powołał się
na przepis art. 23
1
§ 2 KP. Rozumowanie to wymaga istotnych uzupełnień. Przede
wszystkim w sprawie mógł być zastosowany przepis art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.).
Zgodnie z nim spółka powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa
państwowego wstępowała we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego
przedsiębiorstwa. Przepis ten przewidywał więc wejście spółki w całą sytuację prawną
tego przedsiębiorstwa. Z mocy tego przepisu spółka miała takie same obowiązki jak
przekształcone przedsiębiorstwo, możliwe więc było przyjęcie wprost dalszego
związania spółki zakładowym systemem wynagradzania obowiązującym w
przekształconym przedsiębiorstwie. Prawdopodobnie nie miał też zastosowania przepis
art. 23
1
§ 2 KP, lecz należało oceniać roszczenie w oparciu o art. 9 ust. 1 i 4 ustawy z
dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Zgodnie z tym
przepisem pracownicy przekształconego przedsiębiorstwa stawali się z mocy prawa
pracownikami spółki, a za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy powstałe przed
przekształceniem przedsiębiorstwa odpowiadała spółka. Przepis art. 9 ustawy o
prywatyzacji był więc przepisem szczególnym i wyłączał art. 23
1
KP. Zastosowanie
wskazanych przepisów ustawy o prywatyzacji wymagałoby jednak poszerzenia ustaleń
faktycznych o okoliczności pominięte przez Sądy. W postępowaniu kasacyjnym jest to
niemożliwe. Nie zmienia to jednak oceny prawnej stanu faktycznego sprawy, gdyż
normy prawne zawarte w art. 9 ust. 1 i 4 ustawy o prywatyzacji i w art. 23
1
KP, w
zakresie pozwalającym na rozstrzygnięcie sprawy, były tożsame. Regulacje wynikające
z tych przepisów sprowadzają się bowiem do stwierdzenia, że w obu przypadkach z
mocy prawa dochodzi do zmiany pracodawcy, przy niezmienionej treści łączącego
strony stosunku pracy. Dotyczy to zarówno treści wynikających z umowy o pracę, jak i
regulacji układowych (zakładowych systemów wynagradzania). Jednak regulacje
układowe w zakresie, w którym układ zbiorowy pracy (zakładowy system
wynagradzania) przestaje wiązać nowego pracodawcę, wchodzą w treść
indywidualnego stosunku pracy poszczególnych pracowników. W tym zakresie
orzecznictwo Sądu Najwyższego jest jednolite. W uchwale składu siedmiu sędziów z
dnia 25 marca 1993 r., I PZP 65/92 (OSNCP 1993 z. 10 poz. 168, OSP 1994 z. 4 poz.
66 z glosą G. Goździewicza) Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienia układu
zbiorowego pracy obowiązującego w przejmowanym zakładzie pracy nie wiążą
pracodawcy przejmującego zakład lub jego część, jeżeli nie jest on podmiotem
reprezentowanym przez stronę tego układu. Wymienionego pracodawcę wiążą
natomiast warunki indywidualnych umów o pracę wynikające z układu zbiorowego pracy
obowiązującego w przejmowanym zakładzie pracy. Odnośnie do warunków płacy
wynikających z zakładowego systemu wynagradzania Sąd Najwyższy uznał, że
pracodawcę przejmującego na zasadzie art. 23
1
§ 2 KP inny zakład pracy wiążą
warunki indywidualnych umów o pracę wynikające z tego systemu obowiązującego w
przejmowanym zakładzie (wyrok z dnia 15 czerwca 1993 r., I PRN 63/93, OSP 1994 z.
5 poz. 95; tak samo wyrok z dnia 21 września 1995 r., I PRN 60/95, OSNAPiUS 1996
nr 7 poz. 100 czy wyrok z dnia 27 czerwca 1996 r., I PRN 44/96, OSNAPiUS 1997 nr 3
poz. 37). Praktycznie identyczną wykładnię Sąd Najwyższy stosował do przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego. W szczególności w uchwale z dnia 2 czerwca 1995 r., I
PZP 16/95 (OSNAPiUS 1995 nr 21 poz. 261, OSP 1996 z. 4 poz. 72 z glosą I.
Sierockiej) stwierdzono, że spółka akcyjna powstała w wyniku przekształcenia
przedsiębiorstwa państwowego na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nie jest związana postanowieniami
układu zbiorowego pracy obowiązującego w przekształconym przedsiębiorstwie; spółka
wstępuje jednak względem pracowników i byłych pracowników przekształconego
przedsiębiorstwa w obowiązki wynikające z układu zbiorowego pracy dotychczas w nim
obowiązującego; obowiązki wynikające z takiego układu zbiorowego pracy wobec
przejętych pracowników przekształconego przedsiębiorstwa stanowią warunki
indywidualnych umów o pracę. We wszystkich tych orzeczeniach wskazano, że zmiana
treści stosunku pracy po przejęciu zakładu pracy (przekształceniu przedsiębiorstwa w
spółkę) może nastąpić w sposób przewidziany prawem, a więc w drodze
wypowiedzenia zmieniającego lub porozumienia stron. Przedstawiona wykładnia
została potwierdzona przez zmiany ustawowe dokonane ustawą z dnia 29 września
1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
113, poz. 547). Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem przepisu art. 241
8
KP w okresie
jednego roku od dnia przejęcia pracowników przez nowego pracodawcę na zasadach
określonych w art. 23
1
KP stosuje się do nich postanowienia układu, którym byli objęci
przed przejęciem. Pracodawca może stosować do tych pracowników korzystniejsze
warunki niż wynikające z dotychczasowego układu. Po upływie okresu stosowania
dotychczasowego układu wynikające z tego układu warunki umów o pracę lub innych
aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy stosuje się do upływu okresu
wypowiedzenia tych warunków.
Podzielając te poglądy należy stwierdzić, że po przekształceniu przedsiębiorstwa
w pozwaną Spółkę treść stosunku pracy powoda, zwłaszcza w zakresie dodatku
stażowego jako składnika jego wynagrodzenia wynikającego z zakładowego systemu
wynagradzania, nie uległa zmianie. Chodzi przy tym nie o dalsze (wybiórcze)
stosowanie do powoda zakładowego systemu wynagradzania, lecz o to, że zasady
płacowe wynikające z tego systemu stały się częścią treści jego indywidualnego
stosunku pracy.
Aby zmienić treść stosunku pracy powoda (pozbawić go dodatku stażowego jako
składnika wynagrodzenia) strona pozwana musiałaby w sposób skuteczny dokonać
wypowiedzenia zmieniającego lub strony musiałyby zawrzeć w tym zakresie
porozumienie. Oczywiste jest, że strona pozwana nie dokonała w tym przedmiocie
wypowiedzenia zmieniającego. Nie może też budzić wątpliwości, że w drodze poro-
zumienia stron zmieniały się elementy treści łączącego strony stosunku pracy, takie jak
np. stanowisko, zakres obowiązków i płaca zasadnicza. Brak jest jednak przesłanek
aby przyjąć, że w wyniku konkludentnego porozumienia stron doszło do przekształcenia
treści stosunku pracy powoda przez pozbawienie go dodatku stażowego. W
szczególności słusznie Sąd Rejonowy przyjął, że zmiany zasad wynagradzania powoda
dotyczyły tylko tzw. płacy zasadniczej i nie obejmowały dodatku stażowego (pomijając
już, że nie dotyczyły całego okresu zatrudnienia powoda). Nie można też przyjąć, aby
doszło do porozumienia stron w zakresie pozbawienia powoda dodatku stażowego w
ten sposób, że strona pozwana przestała ten dodatek wypłacać, a powód nie domagał
się go. W zaprzestaniu wypłaty składnika wynagrodzenia nie można się bowiem
dopatrzyć oferty pracodawcy zawarcia porozumienia z pracownikiem w tym zakresie, a
w biernym zachowaniu (milczeniu) pracownika - zgody na pozbawienie go części
wynagrodzenia. Pracownik może bowiem z różnych przyczyn nie reagować na
niewypłacanie mu określonego składnika wynagrodzenia i nie dochodzić jego zapłaty
na drodze prawnej, aż do upływu okresu przedawnienia.
Sąd Wojewódzki nie uwzględnił wyżej wskazanej wykładni i przyjął, że treść
indywidualnego stosunku pracy powoda wynikająca z umowy o pracę, z uwzględnie-
niem wyżej wskazanych zmian, nie może być dla pracownika korzystniejsza niż ok-
reślona zasadami płacowymi przyjmowanymi przez pracodawcę. W ten sposób poś-
rednio naruszył normę zawartą w przepisach art. 18 KP.
Ponieważ wysokość roszczenia powoda nie była kwestionowana, a w sprawie
doszło wyłącznie do naruszenia prawa materialnego, Sąd Najwyższy zgodnie z art.
393
15
KPC uchylił zaskarżony wyrok Sądu drugiej instancji i oddalił rewizję strony poz-
wanej od wyroku Sądu Rejonowego. O kosztach postępowania za drugą i trzecią
instancję orzeczono na podstawie art. 98 § 1 KPC w związku z art. 393
18
KPC i art. 391
KPC oraz § 18 ust. 1 i 3 w związku z § 17 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 4 czerwca 1992 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w
postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości (Dz.U. Nr 48, poz. 220 ze zm.).
========================================