Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 30 lipca 1998 r.
I PZ 32/98
1. Sąd może sprawdzić spełnianie przez radcę prawnego warunku poz-
walającego na zastępowanie osób fizycznych, polegającego na wykonywaniu
zawodu w kancelarii radcy prawnego lub spółce wymienionej w art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19 poz. 145 ze zm.)
w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo
o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 75, poz. 471).
2. Kasację w imieniu pracownika z zakresu prawa pracy może wnieść
radca prawny będący jego pełnomocnikiem na zasadach ogólnych, a nadto
radca prawny związku zawodowego (upoważniony do działania przez związek
zawodowy), choćby nie spełniał warunków określonych w art. 4 i 8 ustawy o
radcach prawnych; dotyczyć to może przykładowo radcy prawnego nie pro-
wadzącego kancelarii lub pozostającego ze związkiem zawodowym w stosun-
ku pracy.
Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 lipca
1998 r. sprawy z powództwa Marii J. przeciwko Ministerstwu Obrony Narodowej w
W. o wynagrodzenie, na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 6 lutego
1998 r. [...]
p o s t a n o w i ł:
u c h y l i ć zaskarżone postanowienie.
- 2 -
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 24 września 1997 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla
Warszawy-Pragi w Warszawie przekazał sprawę Marii J. przeciwko Ministerstwu
Obrony Narodowej w W. o uposażenie Departamentowi Ekonomicznemu Ministers-
twa Obrony Narodowej. Zażalenie na to postanowienie złożone przez pełnomocnika
powódki - jej męża Tadeusza J., zostało oddalone postanowieniem Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 2 grudnia
1997 r. [...]. Na to postanowienie pełnomocnik powódki złożył kasację, ujawniając
wówczas, że jest radcą prawnym. W piśmie z dnia 28 stycznia 1998 r. pełnomocnik
powódki oświadczył, że nie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę i dołączył
do niego pełnomocnictwo, w którym został wpisany jego numer w rejestrze radców
prawnych.
Postanowieniem z dnia 6 lutego 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie odrzucił kasację powódki. Sąd Wojewódzki wy-
wiódł, że pełnomocnik powódki nie wykazał, aby był radcą prawnym związku zawo-
dowego lub organizacji zrzeszającej emerytów bądź rencistów. Zdaniem Sądu
zgodnie z art. 465 § 1 KPC (Sąd błędnie powołuje Kodeks pracy) kasację może
wnieść jedynie adwokat lub radca prawny tylko wtedy, gdy jest radcą prawnym
związku zawodowego lub organizacji zrzeszającej emerytów bądź rencistów. Skoro
więc pełnomocnik powódki nie wykazał takich cech, to kasacja przez niego wniesio-
na jest niedopuszczalna.
Na to postanowienie zażalenie złożyła powódka, działając przez swego peł-
nomocnika. W zażaleniu podnosi się, że w sprawie ma zastosowanie art. 89 § 3
KPC i dlatego pełnomocnik powódki złożył oświadczenie, że nie pozostaje w sto-
sunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problem możliwości wnoszenia kasacji w sprawach z zakresu prawa pracy
przez radcę prawnego po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń
- 3 -
Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu ukła-
dowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189) była
przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w wielu orzeczeniach. W szczególności
należy się w tym zakresie odwołać do postanowienia z dnia 27 sierpnia 1996 r., I
PKN 6/96 (OSNAPiUS 1996 nr 24, poz. 378), w którym stwierdzono, że radca
prawny może być pełnomocnikiem pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy,
jeżeli działa jako przedstawiciel związku zawodowego (art. 465 § 1 zdanie pierwsze
KPC) i jeżeli jest radcą prawnym związku zawodowego, to może w imieniu
pracownika wnieść także kasację (art. 465 § 1 zdanie drugie). W uzasadnieniu tego
orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 393
2
§ 1 KPC kasacja po-
winna być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.
Przepis ten dotyczy tzw. zdolności postulacyjnej jako cechy przysługującej stronie
postępowania, rozumianej jako zdolność do samodzielnego działania w postępo-
waniu, tj. do podejmowania czynności procesowych bez potrzeby ustanowienia
pełnomocnika. Wprowadza on tzw. przymus adwokacko-radcowski i oznacza, że
wniesienie kasacji osobiście przez stronę (nie wymienioną w art. 393
2
§ 2 KPC) jest
niedopuszczalne. To samo dotyczy także wniesienia kasacji przez pełnomocnika nie
będącego adwokatem lub radcą prawnym uprawnionym do wniesienia kasacji na
podstawie art. 393
2
§ 1 KPC. Sąd Najwyższy dokonał także analizy art. 465 KPC i
jego stosunku do ogólnych przepisów dotyczących udzielania pełnomocnictw.
Stwierdził, że zgodnie z art. 465 § 1 zdanie drugie KPC, dotyczącym spraw z zakre-
su prawa pracy, a ściślej mówiąc powództw pracownika w tych sprawach, kasację
może wnieść jedynie adwokat, a także radca prawny związku zawodowego. Z
brzmienia tego przepisu wynika więc, że w tych sprawach kasacji nie może wnieść
skutecznie radca prawny nie będący radcą prawnym związku zawodowego. Gdyby
uznać, że każdy radca prawny na podstawie art. 393
2
§ 1 KPC może wnieść kasację
w imieniu osoby fizycznej, bez względu na rodzaj sprawy, to należałoby uznać dość
paradoksalnie, że przepis art. 465 § 1 zdanie drugie KPC oznacza ograniczenie
pracownika w możliwościach wniesienia kasacji. Byłoby to sprzeczne z funkcją
przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy.
W postępowaniu tym pracownik ma większe możliwości działania, a postępowanie
- 4 -
jest bardziej odformalizowane w stosunku do postępowania zwykłego. Dlatego nie
można poprzestać na prostej wykładni językowej omawianego przepisu art. 465 § 1
zdanie drugie KPC, zwłaszcza, że w sposób wyraźny przepis ten nie jest normą sa-
modzielną. Sąd Najwyższy podkreślił, że treść art. 465 § 1 zdanie drugie KPC należy
interpretować w powiązaniu ze zdaniem pierwszym § 1 art. 465 KPC, a także z
przepisami art. 393
2
§ 1 i 87 KPC. Z treści art. 465 § 1 zdanie pierwsze wynika, że
pełnomocnikiem pracownika może być również przedstawiciel związku zawodowego
lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był
zatrudniony. W powiązaniu z art. 393
2
§ 1 KPC oznacza to, że kasacji imieniem
pracownika nie może wnieść adwokat czy radca prawny związku zawodowego nie
będący pełnomocnikiem pracownika. Aby więc kasację imieniem pracownika mógł
wnieść radca prawny związku zawodowego, to w pierwszej kolejności musi on być
ustanowiony pełnomocnikiem pracownika jako przedstawiciel związku zawodowego
(art. 465 § 1 zdanie pierwsze KPC). Nie rozwiązuje to jednakże wskazanego wyżej
paradoksu, którego rozwikłanie jest możliwe dopiero w kontekście przepisu art. 87 §
1 KPC. Wynika to ze stwierdzenia, iż norma art. 465 § 1 zdanie pierwsze KPC rów-
nież nie jest normą samodzielną i należy ją odczytać w kontekście ogólnych zasad
ustanawiania pełnomocników procesowych wynikających z przepisów art. 87 KPC.
Świadczy o tym jednoznacznie użyte w art. 465 § 1 zdaniu pierwszym słowo "rów-
nież". A więc pełnomocnikiem pracownika mogą być zarówno osoby wymienione w
art. 87 KPC, jak "również" wymienione w art. 465 § 1 zdanie pierwsze KPC. Te wy-
wody należy w pełni podzielić i stwierdzić ich aktualność.
Następnie w uzasadnieniu wskazanego postanowienia Sąd Najwyższy doko-
nał wykładni przepisów dotyczących zastępstwa procesowego wykonywanego przez
radców prawnych, dochodząc do wniosku, że radca prawny nie mógł być skutecznie
ustanowiony pełnomocnikiem osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospo-
darczej. Ta część rozważań utraciła aktualność wobec nowelizacji ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.) dokonanej ustawą
z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach
prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471). Ustawą tą nadano
nowe brzmienie art. 4 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, stwierdzając między inny-
mi, że wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy praw-
- 5 -
nej osobom fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 8 ustawy o radcach prawnych, może radca
prawny świadczyć pomoc osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania zawodu
w kancelarii radcy prawnego lub spółkach wymienionych w art. 8 ust. 1 tej ustawy,
bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy. Warunkiem udzielania pomocy
prawnej osobom fizycznym przez radcę prawnego jest więc wykonywania zawodu w
ramach kancelarii (spółki wymienionej w art. 8 ust. 1) oraz nie pozostawanie w sto-
sunku pracy. Ten drugi warunek w okresie przejściowym został czasowo zawieszony
w art. 13 ustawy zmieniającej.
Nadto został znowelizowany Kodeks postępowania cywilnego. Po art. 89 § 2
KPC dodano nowy art. 89 § 3, według którego pełnomocnictwo udzielone przez
osobę fizyczną składane przez radcę prawnego powinno zawierać oświadczenie
pełnomocnika, że nie pozostaje w stosunku pracy (może być ono wciągnięte do
protokołu). Należy zauważyć, że ten przepis nie jest konsekwentną realizacją wyka-
zania warunków zastępowania przez radcę prawnego osób fizycznych, gdyż nie
wymaga wykazania, że radca prawny wykonuje zawód w ramach kancelarii (spółki
wymienionej w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych). Nie oznacza to jednak, że
sąd nie może także tego warunku sprawdzić przez zażądanie wykazania tej okolicz-
ności, zwłaszcza, że zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy o radcach prawnych istnieje
obowiązek zgłaszania radzie właściwej okręgowej izby formy wykonywania zawodu.
Po wejściu w życie omawianej nowelizacji, czyli po 15 września 1997 r., radca
prawny na warunkach określonych w art. 4 i 8 ustawy o radcach prawnych (w okre-
sie przejściowym także art. 13 ustawy o zmianie) może być pełnomocnikiem osoby
fizycznej, a więc także pracownika dochodzącego swych roszczeń w sprawach z
zakresu prawa pracy. Będąc pełnomocnikiem radca prawny może też wnosić kasa-
cję zgodnie z ogólnym przepisem art. 393
2
§ 1 KPC. Jak w tej sytuacji należy od-
czytać normę art. 465 § 1 zdanie drugie KPC. Sąd Wojewódzki zastosował wykład-
nię zwężającą, w sposób prowadzący do uznania, że w sprawach z zakresu prawa
pracy nie każdy radca prawny będący pełnomocnikiem pracownika może wnieść
kasację, a tylko wtedy, gdy jest radcą prawnym związku zawodowego (organizacji
zrzeszającej emerytów bądź rencistów). Nie jest to wykładnia prawidłowa. Jak to
wyżej wskazano jest to wykładnia sprzeczna z funkcją tego przepisu, który należy
- 6 -
odczytywać jako rozszerzający możliwości zastępowania pracowników w sprawach z
zakresu prawa pracy, a nie odwrotnie. Kasację imieniem pracownika w sprawach z
zakresu prawa pracy może wnieść zatem każdy radca prawny będący jego pełno-
mocnikiem na zasadach ogólnych, a nadto radca prawny związku zawodowego,
choćby nie spełniał warunków określonych w art. 4 i 8 ustawy o radcach prawnych.
Pełnomocnikiem pracownika może więc być przykładowo radca prawny związku za-
wodowego (upoważniony do działania przez ten związek), choćby nie prowadził kan-
celarii radcy prawnego i pozostawał z tym związkiem zawodowym w stosunku pracy.
Podkreślić także należy, iż w niniejszej sprawie Tadeusz J. był pełnomocni-
kiem powódki jako jej mąż (art. 87 § 1 KPC), a nie jako radca prawny. Posiadanie
statusu radcy prawnego nie było więc wymagane dla samej możliwości zastępstwa
powódki, lecz wyłącznie dla możliwości złożenia kasacji. Tadeusz J. mógł więc być
pełnomocnikiem powódki jako jej mąż, a kasację mógł złożyć jako radca prawny (art.
393
2
§ 1 KPC).
Prowadzi to do uchylenia zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 386
§ 1 KPC w związku z art. 397 § 2 i art. 393
18
oraz art. 393
19
KPC.
========================================