Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 października 1998 r.
II UKN 266/98
Pracodawca prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu
do ewidencji obowiązany jest opłacać składki na ubezpieczenie społeczne za
zatrudnionych pracowników do dnia wykreślenia go z tej ewidencji. Wydanie
decyzji o wykreśleniu z datą wsteczną powoduje, że nie istnieje obowiązek
opłacenia składek za okres, w którym według tej decyzji nie był już on prowa-
dzącym działalność gospodarczą.
Przewodniczący: SSN Jerzy Kuźniar. Sędziowie: SA Beata Gudowska, SN
Stefania Szymańska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 października 1998 r. sprawy z
wniosku Krzysztofa O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
C. o składki na ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z
dnia 19 listopada 1997 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z 29 maja 1996 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach uchylił wyrok Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z 16 listopa-
da 1995 r. i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z 25 listopada 1992 r., zo-
bowiązującą Krzysztofa O. do uregulowania składki na ubezpieczenie społeczne za
zatrudnionych pracowników, w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą od
stycznia 1993 do lutego 1994 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Zak-
ładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w C. W uzasadnieniu podniesiono, iż
podstawą obciążenia Krzysztofa O. składką ubezpieczeniową była niewątpliwie de-
cyzja Urzędu Miasta z dnia 31 sierpnia 1994 r., zgodnie z którą prowadził on działal-
2
ność gospodarczą do dnia 31 sierpnia 1994 r. (data wykreślenia). Decyzja ta jednak
została uchylona, a sprawę daty wykreślenia podjął na nowo Urząd Miejski w K., co
było już wiadome Sądowi pierwszej instancji, który nie czekając na wynik postępo-
wania administracyjnego utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Takie postępowanie
Sąd rewizyjny uznał za błędne, tym bardziej że - jak się okazało w postępowaniu
przez tym Sądem - Urząd Miasta wydał w dniu 29 marca 1996 r. nową decyzję, wy-
kreślającą zainteresowanego z prowadzenia działalności gospodarczej z dniem 1
stycznia 1993 r., co jest istotną okolicznością w sprawie.
Rozpoznając ponownie sprawę, Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
C. potwierdził, iż Krzysztof O. jest zadłużony wobec Oddziału z tytułu składki na
ubezpieczenie społeczne za zatrudnionych pracowników za okres od stycznia 1993
do lutego 1994 na kwotę 9.995,43 zł, gdyż nie zgłosił w Oddziale zaprzestania pro-
wadzenia działalności, a jego firma dalej działała i byli w niej zatrudnieni pracownicy.
Decyzja Urzędu Miasta z dnia 29 marca 1996 r. o wykreśleniu z ewidencji z dniem 1
stycznia 1993 r. stanowi informację, że po tym dniu prowadzona była działalność bez
wpisu, dlatego nie ma znaczenia argument, iż działalność prowadził jego ojciec.
Wobec treści zgłoszenia, stosunek ubezpieczenia łączył Oddział z zainteresowanym
i zgłaszanymi przez niego pracownikami, a nie z jego ojcem.
Odwołanie od ponownej decyzji wniósł pełnomocnik Krzysztofa O. - radca
prawny mgr Zdzisław R., prowadzący Kancelarię Prawniczą, powołując się na decy-
zję Urzędu Miasta o wykreśleniu wnioskodawcy, jako podmiotu działalności gospo-
darczej, z dniem 1 stycznia 1993 r.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po uzyskaniu z
Urzędu Miasta K. informacji o prawomocności decyzji z dnia 29 marca 1996 r. i uzys-
kaniu z Wydziału Promocji i Działalności Gospodarczej Urzędu Miasta w K. akt
Krzysztofa O. oraz po dopuszczeniu dowodu z akt Sądu Wojewódzkiego w Katowi-
cach [...] oraz akt Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 20 maja 1997
r. zmienił zaskarżoną decyzję i zwolnił Krzysztofa O. z obowiązku uiszczenia składek
na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej po dniu
1 stycznia 1993 r., oraz zasądził od Oddziału tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę
1.000 zł. Sąd Wojewódzki ustalił, że wnioskodawca podjął działalność gospodarczą
w zakresie handlu hurtowego i detalicznego oraz skupu i sprzedaży artykułów
przemysłowych pochodzenia krajowego i zagranicznego w zakresie hurtownictwa i
wyposażenia mieszkań na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej,
3
dokonanego w dniu 4 lipca 1990 r. w Urzędzie Miejskim w K. [...], zaś w dniu 1
września 1992 r. podjął zatrudnienie w ZOZ w Ś., a od 1 listopada 1992 r. w Szpitalu
Klinicznym w K. [...]. W uwzględnieniu wniosku z dnia 20 kwietnia 1993 r. dokonano
w dniu 10 maja 1993 r. wpisu o rozszerzeniu działalności gospodarczej o działalność
gastronomiczną, a na podstawie wniosku z dnia 20 marca 1994 r. dokonano w dniu
4 marca 1994 r. wpisu o rozszerzeniu działalności gospodarczej o export - import.
Ponadto Sąd ustalił, iż na wniosku z dnia 20 marca 1993 r. podpis i odręczny zapis,
potwierdzający odbiór decyzji o wpisie z dnia 4 marca 1994 r., nie pochodzą od
wnioskodawcy, natomiast podpis na wniosku z dnia 2 marca 1994 r. z uwagi na
nieczytelność nie dawał podstaw identyfikacji oraz że wnioskodawca nie zgłaszał
osobiście w Urzędzie Miejskim w K. likwidacji działalności gospodarczej, zlecając
dokonanie tej czynności z datą 31 grudnia 1992 r. swemu ojcu Piotrowi. Decyzja
Urzędu Miasta z dnia 31 sierpnia 1994 r., wykreślająca z ewidencji działalności
gospodarczej zarejestrowaną działalność na Krzysztofa O., prowadzoną w okresie
od 15 lipca 1990 do 18 sierpnia 1994 r., została w dniu 10 stycznia 1995 r. uchylona
decyzją Wojewody K. i postępowanie w sprawie zostało wznowione, doprowadzając
do wydania nowej przedmiotowej decyzji z dnia 29 marca 1996 r. W uzasadnieniu tej
decyzji podniesiono, iż wpisy ewidencyjne „dokonane w zaświadczeniu z dnia 4 lipca
1990 r.”, po dniu 1 stycznia 1993 r. były sporządzane na wniosek osoby nie-
uprawnionej i nie mogą dotyczyć Krzysztofa O., zaś wpis z dnia 10 maja 1993 r. nie
wywarł skutków prawnych, nie został odebrany przez wnioskodawcę, a najpewniej
przez jego ojca Piotra O. Decyzja ta jest prawomocna, a jej odpisy zostały prawidło-
wo doręczone zainteresowanym, między innymi Oddziałowi ZUS w C.
Zarzut zgłoszony przez organ rentowy o braku legitymacji procesowej radcy
prawnego Zdzisława R. do zastępowania Krzysztofa O. w postępowaniu sądowym
Sąd uznał za bezzasadny, gdyż zgodnie z ugruntowanym poglądem, wyrażonym
również w orzecznictwie Sądu Najwyższego, radca prawny nie jest uprawniony do
zastępowania w procesie cywilnym osób fizycznych, ale z wyjątkiem spraw, w któ-
rych spór dotyczy praw związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Radca prawny jest uprawniony z mocy ustawy o radcach prawnych z dnia 6 czerwca
1982 r. do obsługi prawnej państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych
oraz do świadczenia pomocy podmiotom gospodarczym w zakresie ich działalności
gospodarczej. Przepis art. 24 ustawy o działalności gospodarczej z dnia 23 grudnia
1988 r. (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.) bowiem rozszerzył pojęcie „obsługi prawnej”,
4
nowelizując pośrednio ustawę o radcach prawnych, co w sytuacji, gdy przedmiotem
sporu są zobowiązania wynikające z działalności gospodarczej wnioskodawcy sta-
nowi dostateczną podstawę umocowania radcy prawnego jako pełnomocnika proce-
sowego.
W dalszej części motywów Sąd Wojewódzki stwierdził, iż błędne jest stano-
wisko organu rentowego co do braku wpływu decyzji Prezydenta Miasta K. o wykreś-
leniu z ewidencji działalności gospodarczej z dniem 1 stycznia 1993 r. na ocenę ist-
nienia zadłużenia. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem za datę rozpoczę-
cia działalności gospodarczej uważa się datę wpisu tej działalności do ewidencji
prowadzonej przez terenowy organ administracji państwowej i działalność ta z chwilą
wpisu rodzi zobowiązania polegające, między innymi na odprowadzaniu składek na
ubezpieczenie społeczne, do czasu zaprzestania prowadzenia działalności, która
ustaje z chwilą wykreślenia z ewidencji, zaś decyzję w tych sprawach, zgodnie z
ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r., wydaje organ ewidencyjny, jakim jest terenowy
organ administracji państwowej stopnia podstawowego. W postępowaniu ewidencyj-
nym stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, który określa
tryb postępowania odwoławczego i tylko w tym trybie można kwestionować decyzję o
wpisie lub wykreśleniu działalności gospodarczej, nie zaś w postępowaniu o ustale-
nie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Organ rentowy,
pomimo otrzymania odpisu decyzji z dnia 29 marca 1996 r. z pouczeniem o sposobie
i terminie wniesienia odwołania, ze środka tego nie skorzystał, doprowadzając do
uprawomocnienia się decyzji. Skoro zatem odwołujący zaprzestał prowadzenia
działalności gospodarczej z dniem 1 stycznia 1993 r., obciążenie go składką na
ubezpieczenie społeczne pracowników zatrudnionych po tej dacie, nie znajduje
oparcia w przepisach ubezpieczeniowych i narusza § 14 ust. 1 rozporządzenia z dnia
29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 19 listopada 1997 r. oddalił apelację organu ren-
towego. Sąd Apelacyjny uznał za nieuzasadniony zarzut naruszenia art. 87 i 99 KPC
przez przyjęcie, iż prowadzący Kancelarię Prawniczą radca prawny mgr Zdzisław R.
nie może być pełnomocnikiem wnioskodawcy w sprawie, skoro przedmiot sporu był
ściśle związany z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej; okoliczność,
czy w okresie od stycznia 1993 do lutego 1994 r. był on nadal podmiotem tej
działalności, została prawomocnie rozstrzygnięta dopiero w zakończonym obecnie
postępowaniu. Zatem wszystkie czynności podjęte przez pełnomocnika do dnia wy-
5
roku Sądu Apelacyjnego były należycie umocowane, a jego udział w sprawie ma
pełne uzasadnienie w treści art. 87 KPC. Także za prawidłowe Sąd Apelacyjny ocenił
rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji w części merytorycznej. Sąd Apelacyjny
podzielił stanowisko Sądu Wojewódzkiego, iż rozpoczęcie i zakończenie działalności
gospodarczej jest uzależnione od odpowiedniego wpisu przez organ ewidencyjny, co
następuje w formie decyzji administracyjnej. Skoro więc prawomocną decyzją z dnia
29 marca 1996 r. Wydział Promocji i Działalności Gospodarczej Urzędu Miasta K.
stwierdził, iż działalność Krzysztofa O. została wykreślona z dniem 1 stycznia 1993 r.,
to zatem po tej dacie nie prowadził on już działalności i nie mógł zatrudniać pra-
cowników oraz nie był zobowiązany do opłacania za nich składki na ubezpieczenie
społeczne. Fakt, iż firma nadal istniała i zatrudniała pracowników może powodować
odpowiedzialność jedynie osoby, która faktycznie ją prowadziła, w tym wypadku ojca
wnioskodawcy, którego udział w tej sprawie potwierdza sam Oddział w apelacji. Nie
można przyjąć za zasadne twierdzeń pozwanego, iż nie był stroną w postępowaniu
administracyjnym i nie mógł zaskarżyć przedmiotowej decyzji Urzędu Miasta, którą -
jak szereg innych urzędów - otrzymał do wiadomości. Decyzja z 29 marca 1996 r.,
jak wynika z jej treści, nie określała strony w postępowaniu administracyjnym, w któ-
rego efekcie została wydana, ustalała jedynie pewien stan prawny i została skiero-
wana do wszystkich zainteresowanych osób wraz z pouczeniem, o sposobie i termi-
nie odwołania. Stroną, zgodnie z treścią art. 28 KPA, jest każdy, czyjego interesu
prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze
względu na swój interes prawny. Przesłanie odpisu decyzji organowi rentowemu
przez organ administracji państwowej należało potraktować jako wezwanie do
udziału w sprawie, co prawda dopiero na szczeblu ewentualnego postępowania od-
woławczego, ale umożliwiało wniesienie zarzutu nieważności postępowania wobec
braku wcześniejszego wezwania czy złożenia merytorycznych zarzutów, zasygnali-
zowanych w apelacji, które dotyczyły wydania decyzji tylko na podstawie wyjaśnień
samego zainteresowanego. Organ rentowy z tej możliwości nie skorzystał, zatem
musi pogodzić się z faktem, iż wnioskodawca od dnia 1 stycznia 1993 r. nie był
podmiotem działalności gospodarczej. Wnioskodawca również faktycznie, nawet
nieformalnie, działalności takiej nie prowadził, skoro - co jest między stronami bezs-
porne - od września 1992 r. był już pracownikiem ZOZ w Ś., a od 1 listopada 1992 r.
pracował w K., tj. poza miejscem, w którym działalność był prowadzona, ustalonym w
decyzjach o wpisie do ewidencji. Jest oczywiste - wywiódł dalej Sąd Apelacyjny - iż
6
pracownicy zatrudnieni wówczas w firmie nie mogą ponosić konsekwencji braku od-
prowadzenia za nich składek na ubezpieczenie społeczne, których wyegzekwowanie
obciąża Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Roszczenie jednak w tym zakresie po-
winno być skierowane do pracodawcy, który jest Oddziałowi znany, a który do tej
pory uchylał się od obowiązków związanych z zatrudnianiem pracowników wynikają-
cych z przepisów art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i fi-
nansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz.
137 ze zm.). Zgodnie bowiem z tym przepisem zakład pracy, którym jest również
prywatny pracodawca, ma obowiązek odprowadzania składki na ubezpieczenie
społeczne od wynagrodzeń zatrudnionych pracowników.
Zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego kasacją, organ rentowy zarzucił naru-
szenie: 1) prawa materialnego, tj. a) art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r.
o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, b) § 14 ust. 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne... (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz.
330 ze zm.) oraz 2) przepisów postępowania, tj. art. 379 pkt. 2 KPC przez niewłaś-
ciwe umocowanie pełnomocnika i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego oraz o orzeczenie kosztach zastępstwa prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Nie jest uzasadniony zarzut organu rentowego, że nie było podstawy praw-
nej do dopuszczenia radcy prawnego mgr Z. R. do wystąpienia w charakterze peł-
nomocnika wnioskodawcy. Argumentacja przytoczona w uzasadnieniu wyroku Sądu
Apelacyjnego odnośnie do tej kwestii świadczy o znajomości orzecznictwa Sądu Naj-
wyższego co do zakresu umocowania radcy prawnego jako pełnomocnika osoby fi-
zycznej w procesie cywilnym pod rządami art. 24 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.; por. uzasadnienie posta-
nowienia Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 1996 r., I PKN 6/96, OSNAPiUS 1996 nr
24, poz. 378). Logiczne jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, że skoro przedmiotem
sporu są zobowiązania wynikające z działalności gospodarczej wnioskodawcy, to
stanowi to dostateczną podstawę umocowania radcy prawnego jako pełnomocnika
procesowego. Ubocznie Sąd Najwyższy zaznacza, że art. 24 ustawy z 23 grudnia
1988 r. o działalności gospodarczej został skreślony z mocy art. 8 ustawy z dnia 22
7
maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz. 471), a to wobec nadania z mocy
art. 2 pkt 4 tejże ustawy nowego brzmienia przepisowi art. 4 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze zm.), rozszerzającego zakres
świadczenia przez radców prawnych pomocy prawnej.
2. Zgodnie z art. 393
1
pkt 1 KPC, kasację można oprzeć na naruszeniu prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Narusze-
nie prawa materialnego może więc polegać na: a) błędnym przyjęciu, że istnieje
norma prawna faktycznie nieistniejąca lub na zaprzeczeniu istnienia normy prawnej
faktycznie istniejącej (jest to tzw. pogwałcenie prawa w ścisłym tego słowa znacze-
niu), b) błędnym zrozumieniu treści lub znaczenia normy prawnej (naruszenie prawa
przez błędną jego wykładnię), c) błędnym przyjęciu lub zaprzeczeniu związku, jaki
zachodzi między faktem ustalonym w procesie a normą prawną (naruszenie prawa
przez niewłaściwe jego zastosowanie).
Wbrew wywodom zawartym w kasacji, w niniejszej sprawie nie występuje
żadna z wyżej wymienionych sytuacji.
Powołany w kasacji art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń stanowi, że składki na ubezpieczenie społeczne
pracowników opłacają zakłady pracy z własnych środków za okres trwania ubezpie-
czenia społecznego każdego pracownika. W myśl zaś § 14 powołanego w kasacji
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek..., zakład pracy jest obowiązany bez uprzedniego wez-
wania, opłacać i rozliczać składki na ubezpieczenie pracowników za każdy miesiąc
kalendarzowy, w którym zatrudnia pracowników. Z powyższego wynika zatem, że
obowiązek opłacania składek za pracowników spoczywa na pracodawcy, który za-
trudnia pracowników. W odniesieniu do niniejszej sprawy oznacza to - jak słusznie
przyjęły Sądy obu instancji - że wnioskodawca, który prowadził działalność gospo-
darczą na podstawie wpisu dokonanego przez organ ewidencyjny, obowiązany był
do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za zatrudnionych pracowników do
dnia wykreślenia go przez taki organ z ewidencji jako prowadzącego działalność. W
sprawie jest poza sporem, że wykreślenie wnioskodawcy jako prowadzącego dzia-
łalność gospodarczą nastąpiło z dniem 1 stycznia 1993 r. przez właściwy organ na
podstawie prawomocnej decyzji administracyjnej. Wydanie tej decyzji dopiero w roku
1996 nie może powodować dla wnioskodawcy ujemnych skutków prawnych przez
8
zobowiązanie go do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracowników za
okres, w którym uznano, że od dnia 1 stycznia 1993 r. nie był osobą prowadzącą
działalność gospodarczą. Dokonana zatem przez Sądy obu instancji ocena sytuacji
prawnej wnioskodawcy jest prawidłowa i nie narusza powołanych w kasacji przepi-
sów prawa materialnego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że kasacja pozbawiona
jest usprawiedliwionych podstaw, w związku z czym podlega oddaleniu na mocy art.
393
12
KPC.
========================================