Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 października 1998 r.
II UKN 276/98
Odprowadzanie składek ubezpieczeniowych i umieszczenie w miesięcz-
nej deklaracji rozliczeniowej z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych nie przesą-
dza o objęciu osoby pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli z oko-
liczności sprawy wynika, że powinna ona być ubezpieczona jako osoba
współpracująca ze wspólnikiem spółki cywilnej.
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Maria Mańkowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 października 1998 r. sprawy z
wniosku Kazimierza M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w B. o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, na skutek kasacji wnios-
kodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Lublinie z dnia 12 marca 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 13 listopada 1996 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych w B. ustalił, że Kazimierz M. podlega ubezpieczeniu społecznemu jako osoba
współpracująca, a nie jako pracownik spółki cywilnej, której wspólnikiem jest jego
żona.
W odwołaniu do Sądu Kazimierz M. kwestionował powyższą decyzję doma-
gając się objęcia go pracowniczym ubezpieczeniem społecznym.
Wyrokiem z dnia 8 lipca 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie oddalił odwołanie ubezpieczonego. Sąd Wojewódzki ustalił,
że ubezpieczony najpierw był wspólnikiem spółki cywilnej „A.”, a następnie w jego
miejsce wstąpiła jego żona, on sam zaś został zatrudniony na podstawie umowy o
pracę w charakterze specjalisty do spraw zaopatrzenia i zbytu, a z zakresu czynności
2
wynikało, między innymi, że należy do niego organizowanie i dokonywanie zakupów,
przygotowanie i prowadzenie całości spraw zmierzających do podpisania kontraktów
z odbiorcami. Ubezpieczony mieszka z żoną i prowadzi z nią wspólne gospodarstwo
domowe. W tej sytuacji, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, ubezpieczony nie podlega
pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, ponieważ - nie zezwala na to przepis
art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.).
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 12 marca 1998 r. oddalił apelację
ubezpieczonego, uznając wyrok Sądu pierwszej instancji za trafny.
Kasacja ubezpieczonego od tego wyroku zarzuca naruszenie przepisów pos-
tępowania - art. 382 KPC na skutek przyjęcia jako podstawy orzeczenia wyłącznie
ustaleń Sądu drugiej instancji oraz art. 5 KPC na skutek niepouczenia strony o skut-
kach niewyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, a nadto naruszenie prawa ma-
terialnego - art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych oraz art. 26 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.).
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest oczywiście bezzasadna. Zgodnie z art. 382 KPC sąd drugiej ins-
tancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instan-
cji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Jednakże, jeżeli stan faktyczny sprawy nie bu-
dzi wątpliwości, zbędne jest gromadzenie materiału dowodowego przez sąd drugiej
instancji. Sąd ten może ustalenia sądu pierwszej instancji przyjąć jako własne. W
przedmiotowej sprawie materiałem dowodowym jest umowa o pracę i zakres czynno-
ści oraz wyjaśnienia ubezpieczonego złożone przed Sądem pierwszej instancji. Do-
wody te w zupełności wystarczają do wyjaśnienia sprawy i przeprowadzenie jakich-
kolwiek dowodów przez Sąd drugiej instancji było zbędne. Charakter sprawy nie wy-
magał także udzielania ubezpieczonemu przez Sąd wskazówek i pouczeń w trybie
art. 5 KPC, bowiem sam Kazimierz M. nie kwestionował ani treści umowy o pracę,
ani zakresu czynności. Dlatego też zarzut kasacji naruszenia prawa procesowego
jest chybiony. Z kolei trafność ustaleń Sądu pierwszej instancji prowadzi do wniosku,
że nieuzasadnione są zarzuty naruszenia prawa materialnego. Przepis art. 4 ust. 2
3
pkt 2 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych wyraźnie stano-
wi, że nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu małżonek, zatrud-
niony w zakładzie pracy prowadzonym na własny rachunek przez drugiego małżon-
ka. Kazimierz M. nie zaprzecza, że jego żona jako wspólniczka spółki cywilnej, jest
osobą prowadzącą na własny rachunek zakład pracy. Bez znaczenia jest przy tym,
że nie prowadzi ona tego zakładu samodzielnie, lecz w formie spółki cywilnej. Nie
jest też istotne, jaką funkcję pełni ona w tej spółce. W świetle przepisu art. 865 § 1
KC każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Po-
przez sam udział w spółce żona Kazimierza M. jest osobą prowadzącą działalność
gospodarczą na własny rachunek i podlega ubezpieczeniu społecznemu w oparciu o
przepisy ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowa-
dzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Jakkolwiek generalnie nie można
przesądzać, że każdy krewny i powinowaty osoby prowadzącej działalność gospo-
darczą wykonujący zajęcie zarobkowe na jej rzecz bądź też na rzecz spółki, której
jest ona wspólnikiem, jest osobą współpracującą w rozumieniu art. 26 ust. 1 pkt 2
wyżej wymienionej ustawy, na co słusznie zwracał uwagę Sąd Najwyższy w uchwale
z dnia 23 maja 1995 r., II UZP 3/95 (OSNAPiUS 1995 nr 23, poz. 292) i w orzeczeniu
z dnia 17 kwietnia 1996 r., II URN 8/96 (OSNAPiUS 1996 nr 21, poz. 323) oraz w
wyroku z dnia 3 października 1997 r., II UKN 284/97 (OSNAPiUS 1998 nr 19, poz.
573), to jednak w niniejszej sprawie tak z samych wyjaśnień ubezpieczonego, jak i
zakresu czynności wynika, że w łączącym ubezpieczonego ze spółką stosunku
prawnym brak było cech charakterystycznych dla stosunku pracy. Nie miał on ściśle
określonego czasu pracy, nie pracował codziennie, czynności wynikały bardziej z
potrzeb spółki niż z podporządkowania pracowniczego, natomiast niektóre pozycje w
zakresie czynności (dokonywanie zakupów, poszukiwanie odbiorców, przygotowy-
wanie i prowadzenie całości spraw zmierzających do podpisania kontraktów z od-
biorcami) bliższe są reprezentowaniu spółki (mimo że ubezpieczony wykonywaniu
takiej funkcji zaprzecza). Bez znaczenia jest też, czy żona Kazimierza M. jest ubez-
pieczona jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, czy jako pracownik.
Istota zagadnienia polega bowiem na tym, że jako osoba prowadząca działalność
gospodarczą podlega ona co do zasady takiemu ubezpieczeniu, natomiast może być
z niego wyłączona, jeśli była objęta ubezpieczeniem społecznym rolników, miała
ustalone prawo do emerytury lub renty, albo jest równocześnie zatrudniona, przy
czym, w tym ostatnim przypadku, gdyby była zatrudniona we własnej spółce,
4
mogłaby zachodzić taka sama sytuacja jak Kazimierza M. Dlatego też zarzut kasacji
niezbadania przez Sądy obu instancji w jakim stosunku ubezpieczenia społecznego
pozostaje żona Kazimierza M., jest chybiony. Istotne jest bowiem, że jako prowadzą-
ca działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej podlegała ona ubezpieczeniu
społecznemu na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r., zaś jej mąż
wykonywał na rzecz tej spółki takie czynności i w takich warunkach, iż mimo formy
zawartej umowy nie mogą być potraktowane jak pozostawanie w stosunku pracy, a
tym samym podlegające pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. W świetle
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 32/96 (OSNAPiUS 1997
nr 15, poz. 275) nie podlega ubezpieczeniu społecznemu w rozumieniu art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych osoba, która zawarła fikcyjną umowę o pracę. W takim przypadku od-
prowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne, umieszczenie w deklaracjach
rozliczeniowych z ZUS-em nie rodzi samo przez się ani stosunku pracy, ani pracow-
niczego ubezpieczenia społecznego.
Nie znajdując zatem usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia kasacji
Sąd Najwyższy w oparciu o art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================