Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 października 1999 r.
II UKN 167/99
Zawarcie umowy o pracę z członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej,
legitymującym się stażem ubezpieczeniowym określonym w § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniej-
szego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) i rozwiązanie tej umowy
przed podjęciem określonych w niej czynności z powodu likwidacji stanowiska,
jest obejściem tego przepisu (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300 KP).
Przewodniczący: SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 28 października 1999 r. sprawy z
wniosku Marii G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego we Wrocławiu z dnia 22 października 1998 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 22 października 1998 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu odda-
lił apelację Marii G. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Opolu z dnia 29 maja 1998 r., oddalającego odwołanie od decyzji Od-
działu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w O. w przedmiocie odmowy przyznania
jej prawa do emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25
marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przechodzenia na emeryturę pra-
cowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29,
poz. 159). Sąd Apelacyjny - uwzględniając okres ubezpieczenia wnioskodawczyni
wynoszący 35 lat 5 miesięcy i 25 dni z tytułu pracy w charakterze członka Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej w K. od dnia 10 kwietnia 1966 r. do dnia 22 września 1997
2
r. oraz od dnia 23 września do dnia 31 grudnia 1997 r. w ramach stosunku pracy w
tej spółdzielni - stwierdził, że ubezpieczona nie nabyła wnioskowanego prawa. Przes-
łankę odmowy stanowiło stwierdzenie, że przed dniem 31 grudnia 1997 r. ubezpie-
czona nie uzyskała statusu pracownika, albowiem zawarła umowę o pracę, mając na
celu wyłącznie obejście prawa i nabycie świadczeń emerytalnych.
Orzeczenie Sądu drugiej instancji poprzedziły następujące ustalenia:
Wnioskodawczyni była długoletnim członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyj-
nej w K., wykonującym, wraz z innymi jedenastoma członkami Spółdzielni, pracę
przy hodowli drobiu, którą w okresie od połowy 1996 r. do początku 1997 r. zlikwido-
wano . Kiedy w dniu 23 marca 1997 r. Spółdzielnia wydzierżawiła kurniki spółce cy-
wilnej "K." w W., ta zatrudniła siedmioro członków Spółdzielni ale pominęła ubezpie-
czoną, korzystającą z długotrwałego zwolnienia lekarskiego od pracy. W dniu 2
września 1997 r. ubezpieczona zwróciła się o wykreślenie jej z listy członków Spół-
dzielni, ustalając dzień ustania członkostwa na 22 września 1997 r., zaś w dniu 15
września 1997 r. złożyła prośbę o zatrudnienie jej od dnia 23 września 1997 r. na
podstawie umowy o pracę. W krótkim czasie po nawiązaniu stosunku pracy na sta-
nowisku pracownika fizycznego grupy polowej, bo już w dniu 30 września 1997 r.,
zarząd Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej - podając jako przyczynę likwidację etatu -
wypowiedział umowę ze skutkiem na dzień 31 grudnia 1997 r. W dniu 22 grudnia
1997 r. wnioskodawczyni, za pośrednictwem Spółdzielni, złożyła wniosek o wcześ-
niejszą emeryturę.
Z poczynionych ustaleń Sąd Apelacyjny wysnuł wniosek, że wnioskodawczyni,
zrezygnowawszy z członkostwa w Spółdzielni, zawarła ze Spółdzielnią umowę,
umożliwiającą jej nabycie prawa do emerytury w wieku niższym od ustawowego, z
którego, jako członek Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej, nie mogła - mimo długiego
stażu ubezpieczenia - skorzystać. Zdaniem Sądu, także Spółdzielnia zmierzała do
umożliwienia wnioskodawczyni przejścia na emeryturę, wypowiadając umowę o
pracę po siedmiu dniach od jej zawarcia, przy czym - w ocenie Sądu - nie zaistniały
przed zwolnieniem wnioskodawczyni wymienione w § 1 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 25 marca 1997 r. przyczyny ekonomiczne, zmiany organizacyjno-pro-
dukcyjne albo technologiczne ani też upadłość lub likwidacja stanowiska pracy. Lik-
widacja kurników, które były jej miejscem pracy miała miejsce znacznie wcześniej, w
czasie, kiedy była członkiem Spółdzielni i nie miała wpływu na stosunek członkostwa.
Fakty te - jak wywnioskował Sąd drugiej instancji - wskazywały na stosowaną przez
3
Spółdzielnię w trudnej sytuacji ekonomicznej praktykę obchodzenia prawa i zmniej-
szania liczby swych członków, przy zabezpieczeniu ich sytuacji finansowej w sposób
właściwy dla pracowników, a nie członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych.
Kasacja od wyroku Sądu Apelacyjnego, wniesiona przez wnioskodawczynię,
została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego, w tym ogólnie przyto-
czonych przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniejszego przechodzenia
na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) oraz art. 1 i 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4,
poz. 19 ze zm.) oraz art. 5 KC i art. 8 KP. Skarżąca wskazała także na naruszenie
przez Sąd drugiej instancji przepisów postępowania - art. 244, 231 oraz 233 § 1
KPC, podnosząc w uzasadnieniu, że świadectwem pracy wykazała fakt zatrudnienia
na podstawie umowy o pracę oraz fakt jej rozwiązania z przyczyny leżącej po stronie
pracodawcy, toteż Sąd powinien był uzasadnić "dlaczego odrzucił treść i wymowę
dokumentu". Na tej podstawie domagała się zmiany wyroków obydwu Sądów i
przyznania jej emerytury wcześniejszej ewentualnie ich uchylenia i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Opolu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Argumenty skarżącej, związane z powołaniem się na podstawę kasacyjną
objętą przepisem art. 3931
pkt 2 KPC, zmierzają do obalenia twierdzeń Sądów mery-
torycznych zarówno co do intencji stron istniejącej przy zawarciu umowy o pracę, jak
też przyczyn wypowiedzenia tej umowy. Wskazując jednak na naruszenie przepisu
art. 233 § 1 KPC bez wywodu, na czym jego naruszenie miało polegać, skarżąca nie
podważała faktów ustalonych w trakcie postępowania dowodowego, ale tylko wdała
się w polemikę z wysnutymi na ich podstawie wnioskami Sądu drugiej instancji.
Tymczasem z przedstawionych mu faktów Sąd drugiej instancji trafnie wy-
wnioskował, że celem zawarcia z ubezpieczoną umowy o pracę w rzeczywistości nie
było zatrudnienie, ale umożliwienie jej skorzystania z prawa do emerytury, którego -
jako członek Spółdzielni - nie mogła nabyć. Tym samym prezentowanej przez wnios-
4
kodawczynię zgodnej woli stron zawarcia umowy o pracę i ekonomicznej konieczno-
ści jej rozwiązania Sąd meriti, w oparciu o materiał dowodowy, przeciwstawił cel
obejścia prawa i wykazał, że w dniu zawarcia umowy o pracę z wnioskodawczynią
nie istniało stanowisko, które zostało jej w tej umowie zaoferowane.
Przesłanką tego wniosku było to, że Spółdzielnia nie zatrudniała wtedy żad-
nych pracowników najemnych. Nie było takiej potrzeby, a nawet możliwości, skoro
nie mogła zapewnić dochodu swym członkom, a ponadto z mocy § 57 statutu mogła
zatrudniać osoby nie będące członkami Spółdzielni tylko przy wykonywaniu prac
wymagających szczególnych kwalifikacji lub przy wykonywaniu prac sezonowych czy
dorywczych. Zatrudnienie wnioskodawczyni nie miało takiego charakteru i nie pod-
waża tego powoływanie się na treść umowy o pracę i świadectwa pracy przy twier-
dzeniu, że Sąd naruszył przepis art. 244 KPC wykraczając poza ich treść i osnowę w
świetle przepisu art. 473 KPC wyłączającego rygory płynące z art. 246 i 247 KPC.
Wyrażonej w umowie zgodnej woli stron zawarcia umowy o pracę można w
okolicznościach niniejszej sprawy przeciwstawić zarzut , że do umowy doszło w celu
obejścia prawa. Zawarcie bowiem umowy o pracę z członkiem rolniczej spółdzielni
produkcyjnej, legitymującym się stażem ubezpieczeniowym określonym w § 1 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 1997 r. w sprawie zasad wcześniej-
szego przechodzenia na emeryturę pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 29, poz. 159) i rozwiązanie tej umowy przed
podjęciem określonych w niej czynności, z powodu likwidacji stanowiska, jest obejś-
ciem wymienionego przepisu przez przyznanie uprawnienia do wcześniejszej eme-
rytury osobie, której ono nie przysługuje (art. 58 § 1 KC w związku z art. 300 KP).
Zwracał już na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 1998 r., II UKN
568/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 187), stwierdzając, że tak zawarta umowa nie
rodzi skutku prawnego w postaci powstania stosunku pracy, toteż w jej wyniku nie
powstaje stosunek pracowniczego ubezpieczenia społecznego, a ostatecznie nie
istnieje prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia (por. też wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 11 września 1998 r., II UKN 199/98, OSNAPiUS 1999 nr 18, poz. 591).
W tej sytuacji domaganie się, by Sąd w drodze domniemania z art. 231 KPC
przyjął za ustalony fakt zwolnienia wnioskodawczyni z pracy z przyczyn ekonomicz-
nych na podstawie wywiedzenia tego faktu z trudnej sytuacji rolniczej spółdzielni pro-
dukcyjnej jest bezzasadne i bezprzedmiotowe. Wypada więc stwierdzić, że i w tym
punkcie ustalenia faktyczne Sądu drugiej instancji zasługują na pełną aprobatę i na-
5
kazują podzielić jego wniosek co do tego, że przyczyny ekonomiczne, leżące po
stronie spółdzielni nie spowodowały rozwiązania umowy o pracę z wnioskodawczy-
nią, albowiem nie zaistniały w okresie, gdy była pracownikiem Spółdzielni ale prze-
ciwnie, dały znać o sobie znacznie wcześniej, w czasie istnienia członkostwa.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39312
KPC jak w
sentencji.
========================================