Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2013 r. w Gdańsku

sprawy T. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 czerwca 2012 r., sygn. akt VII U 2900/11

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 1492/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 czerwca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił wnioskodawczyni T. C. prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. wobec nieudowodnienia żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona T. C. wniosła o zaliczenie jej okresu zatrudnienia od dnia 1 października 1977 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. w (...) Spółdzielni (...) do stażu pracy w warunkach szczególnych, wskazując, iż w tym okresie pracowała na stanowisku brakarza i laboranta stacji uzdatniania wody, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powołując się na argumentację przedstawioną w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 czerwca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od dnia 1 czerwca 2011 r. oraz stwierdził, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w G. nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Ubezpieczona T. C., urodzona dnia (...), w dniu 9 grudnia 2010 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę. Ubezpieczona nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego i w toku postępowania przed organem rentowym udowodniła, na dzień 1 stycznia 1999 r., 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Decyzją z dnia 5 stycznia 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił T. C. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec pozostawania w stosunku pracy oraz nieudowodnienia wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Ubezpieczona udokumentowała świadectwem pracy rozwiązanie stosunku pracy z dniem 31 maja 2011 r., wobec czego w dniu 28 czerwca 2011 r. pozwany wydał zaskarżoną decyzję.

T. C.w okresie od dnia 1 października 1977 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. zatrudniona była w (...) Spółdzielni (...)w M.. Przez okres 3 pierwszych miesięcy powierzono jej obowiązki stażysty w dziale laboratorium. Następnie od dnia 1 stycznia 1978 r. do dnia 30 września 1978 r. skarżąca pracowała, jako asystent laboratorium. Do zakresu jej obowiązków na tym stanowisku należała ocena fizykochemiczna produkowanych serów w zakładzie i na oddziałach oraz ocena fizykochemiczna proszku mlecznego i kazeinianu. Z dniem 1 października 1980 r. powierzono ubezpieczonej obowiązki samodzielnego laboranta. W dniu 1 lipca 1981 r. zawarto z ubezpieczoną umowę o pracę, na mocy której powierzono jej obowiązki serowara w dziale laboratorium w pełnym wymiarze czasu pracy. Do zakresu jej obowiązków należało przeprowadzenie kontroli międzyoperacyjnej produktów wyrobów 2 razy w miesiącu, ocena fizykochemiczna produkowanych serów w zakładzie i na oddziałach, ocena fizykochemiczna proszku mlekowego i kazeinianu, sprawdzanie stężeń roztworów myjących i dezynfekujących. Nadto, od dnia 16 maja 1983 r. powierzono ubezpieczonej wieczorowy odbiór mleka w oddziale M., za co ustalono wynagrodzenie w wysokości 1,5 grosza od litra skupionego mleka. Z dniem 1 sierpnia 1983 r. przeszeregowano skarżącą na stanowisko mechanika - brakarza. Do zakresu obowiązków wnioskodawczyni należało pobieranie prób surowca dostarczonego do zakładu, wykonywanie analiz z przyjętego surowca i wpisywanie wyników analiz, ocena fizykochemiczna i organoleptyczna faz procesów technologicznych, dokonywanie pełnej oceny jakościowej artykułów przekazanych do detalu, wystawianie atestów na wyroby gotowe, ocena produktów zwracanych z detalu, kontrola próby artykułów przekazywanych do obrotu.

Ubezpieczona zarówno przy pracy jako laborantka jak i brakarz, do oznaczania parametrów kwasowości, tłuszczu, zapachu i smaku produktów typu mleko, śmietana, używała silnych środków chemicznych, tj. ługu, kwasów, wskaźników fenoloftaleiny 2% oraz dwuchromianu potasu. Przy badaniu półproduktów ubezpieczona używała tych samych czynników, za wyjątkiem dwuchromianu potasu, który używany był do konserwacji prób. Laboratorium, w którym pracowała ubezpieczona, było wydzielonym pomieszczeniem, w którym nie było jakiegokolwiek wyciągu. Skarżąca przy przeprowadzaniu badań narażona była na wdychanie oparów z ww. środków. Ich dozowanie odbywało się ustnie -pipetami.

Następnie, w dniu 6 kwietnia 1988 r. przeniesiono ubezpieczoną do pracy na stanowisko laborantki stacji uzdatniania wody do kotłów. Do zakresu obowiązków skarżącej na tym stanowisku należało wykonywanie analiz chemicznych wody, nadzór nad pracą stacji uzdatniania wody do kotłów, dokonywanie regeneracji oddzielaczy i zmiękczaczy jonitowych wody, dokonywanie odczytów raz na dobę wody utlenionej, kondensatu oraz dokonywanie rozliczeń wytworzonej przez poszczególne kotły kondensatu oraz zużytej soli do regeneracji. W tym czasie ubezpieczona pracowała w dużym hałasie, temperaturze i zapyleniu; używała kwasu octowego lodowatego, fenoloftaleiny, oranżu metylowego i innych szkodliwych dla zdrowia substancji.

Sąd Okręgowy ustalił, iż prace na ww. stanowisku ubezpieczona wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie miała przerw w pracy, nie korzystała z urlopów bezpłatnych. Ubezpieczona za pracę w szkodliwych warunkach otrzymywała specjalny dodatek, posiłki regeneracyjne, zimą herbatę, a latem wodę mineralną. Te świadczenia otrzymywali tylko pracownicy pracujący w szkodliwych warunkach.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, w tym w aktach osobowych skarżącej oraz w aktach ubezpieczeniowych pozwanego organu emerytalnego. Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania T. C., które, w ocenie Sądu Okręgowego, zasługiwały na wiarę, albowiem były jasne, spójne, rzeczowe i razem z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie tworzyły zwartą i logiczną całość.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonej do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego wykazały, w ocenie Sądu I instancji, że wnioskodawczyni legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009, Nr 153 poz. 1227 ze zm. – dalej: „ustawa emerytalna”), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1) legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat - dla mężczyzn, 60 dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa;

Stosownie do dyspozycji art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27. Dla uzyskania uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wymagane jest osiągnięcie wskazanego w przepisach wykonawczych wieku, a także przepracowanie określonej ilości lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa o emeryturach i rentach z FUS, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.). Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A - prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego - stanowiącym załącznik do rozporządzenia, w dziale XIV (prace różne) pod pozycją 24 wymieniona jest kontrola jakości produkcji.

Zgodnie zaś z przepisem § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

Zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem, w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Sąd I instancji stwierdził, że bezspornym jest, iż ubezpieczona osiągnęła 55 rok życia, na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentowała okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 20 lat, ponadto nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego oraz od dnia 31 maja 2011 r. nie pozostawała w stosunku pracy.

Przedmiotem sporu pozostawało jedynie ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach może zostać uznany okres zatrudnienia skarżącej od dnia 1 października 1977 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. w (...) Spółdzielni (...).

W ocenie Sądu I instancji, fakt wykonywania przez ubezpieczoną pracy w szczególnych warunkach znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym (świadectwie pracy, świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych, umowach o pracę, angażach, zakresach obowiązków i odpowiedzialności na zajmowanych przez nią stanowiskach pracy). Fakt ten został również uszczegółowiony zeznaniami samej skarżącej, która w wiarygodny i rzeczowy sposób wyjaśniła, jakie obowiązki należały do niej na stanowisku asystenta laboranta, samodzielnego laboranta, brakarza i laboranta stacji uzdatniania wody. Na każdym z tych stanowisk ubezpieczona pracowała w szkodliwych warunkach, w pracy używała silnych środków chemicznych, tj. ługu, kwasów, wskaźników fenoloftaleiny 2% oraz dwuchromianu potasu. Laboratorium, w którym pracowała ubezpieczona, było wydzielonym pomieszczeniem, w którym nie było jakiegokolwiek wyciągu. Wnioskodawczyni przy przeprowadzaniu badań narażona była na wdychanie oparów z ww. środków. Podobnie rzecz się miała w okresie zajmowania stanowiska laborantki stacji uzdatniania wody do kotłów. W tym czasie wnioskodawczyni również miała do czynienia ze szkodliwymi substancjami, takimi jak: kwas octowy lodowaty, fenoloftaleina, oranż metylowy i inne.

Sąd Okręgowy nie zaliczył ubezpieczanej do stażu pracy w warunkach szczególnych 3-miesięcznego okresu pracy na stanowisku stażysty, wskazując, że dopiero od dnia 1 stycznia 1978 r., kiedy to przydzielono jej obowiązki asystenta laboranta - co bezsprzecznie wynika z dokumentu w postaci zakresu obowiązków i odpowiedzialności ubezpieczonej na tym stanowisku - wykonywała ona te same prace co samodzielny laborant, z tą jedynie różnicą, że nie posiadała imiennej pieczątki i nie mogła podpisywać wykonanych przez siebie badań. Sąd Okręgowy stwierdził także, iż okres od dnia 1 stycznia 1978 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. jest wystarczający do przyznania wnioskodawczyni prawa do emerytury.

Ustosunkowując się do zarzutów pozwanego, Sąd I instancji zaznaczył, iż dla określenia czy dana praca wykonywana jest w warunkach szczególnych i w szczególnym charakterze nie ma znaczenia nazwa stanowiska pracy, ale charakter faktycznie wykonywanych czynności - tak też wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21 kwietnia 2004 roku, II UK 337/03, OSNP 2004/22/392.

W świetle powyższego, brak jest w ocenie Sądu Okręgowego jakichkolwiek podstaw do zakwestionowania szczególnego charakteru pracy wnioskodawczyni w ww. okresie od dnia 1 stycznia 1978 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. Jak zaś wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 września 2006 r. w sprawie I UK 59/06 (opubl. w OSN Nr 17 - 18/2007, poz.259), faktycznie istotne znaczenie dla zakwalifikowania danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach ma jedynie bezpośrednie narażenie pracownika na działanie czynników szkodliwych, kwalifikujących daną pracę jako wykonywaną w szczególnych warunkach, a nie inne czynniki, jak np. forma zatrudnienia - rodzaj zawartej umowy o pracę.

W ocenie Sądu I instancji, ubezpieczona spełniła wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ w dniu (...). ukończyła 55 lat, na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentowała okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze co najmniej 20 lat, nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego oraz na dzień wydania zaskarżonej decyzji z dnia 28 czerwca 2011 r. oraz na dzień wyrokowania w sprawie nie pozostawała w stosunku pracy, a także spełniła przesłankę co najmniej 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni w okresie od dnia 1 stycznia 1978 r. do dnia 31 sierpnia 1994 r. wykonywała prace polegające na kontroli jakości produkcji, wobec tego była zatrudniona na stanowisku, o którym mowa w pkt 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Uwzględnienie spornego okresu wskazuje, iż staż pracy wnioskodawczyni w warunkach szczególnych jest dłuższy niż wymagany ustawą, a zatem zgodnie z przepisem § 4 rozporządzenia, oznacza spełnienie tego wymogu do przyznania wnioskodawczyni świadczenia emerytalnego w wieku obniżonym. W konkluzji, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, w pkt I wyroku Sąd Okręgowy zmienił decyzję organu rentowego z dnia 28 czerwca 2011 r. i przyznał T. C. prawo do emerytury od dnia 1 czerwca 2011 r., tj. od dnia następującego po dniu ustania ostatniego stosunku pracy, mając na uwadze dyspozycję art. 129 w związku z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Sąd Okręgowy stwierdził, także iż dopiero przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na dokonanie stanowczych ustaleń w sporny zakresie, zatem na podstawie art. 118 ust 1a ustawy emerytalnej, nie stwierdził odpowiedzialności ZUS za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając wyrok w części, tj. w pkt I w zakresie przyznania prawa emerytury od dnia 1 czerwca 2011 r., zarzucając naruszenie przepisu art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 32 ustawy emerytalnej oraz w związku z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt I i oddalenie odwołania ubezpieczonej, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że w świadectwie pracy w szczególnych warunkach z dnia 31 sierpnia 1994 r. zakład pracy potwierdził iż, ubezpieczona pracowała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku brakarz - laborant stacji uzdatniania wody wymienionym w wykazie A dział XIV poz.24 pkt 1 stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały nr 16/83 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) z dnia 27 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości mleczarskiej. Zakład pracy nie określił jednak charakteru pracy wg wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie wskazał także nad jakimi stanowiskami pracy wykonywanymi w warunkach szczególnych była sprawowana kontrola, nadzór międzyoperacyjny.

Apelujący zarzucił, iż Sąd Okręgowy nie wskazał, na jakich oddziałach i wydziałach ubezpieczona sprawowała kontrolę, a także, jakie tam były wykonywane prace oraz czy kwalifikują się one jako wymienione w wykazach. W ocenie pozwanego, trudno uznać, iż na stanowisku laboranta ubezpieczona sprawowała kontrolę międzyoperacyjną, która musi być sprawowana nad konkretnymi stanowiskami pracy w szczególnych warunkach znajdującymi się w wykazie. Nie wiadomo zatem czy wnioskodawczyni stale i w pełnym wymiarze przebywała w warunkach w środowisku pracy, w którym zatrudnieni byli wszyscy pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach. Przepisy resortowe, tj. Uchwała Nr 16/83 Zarządu Centralnego związku Spółdzielni z dnia 27 czerwca 1983r - nie wskazują w żadnym dziale - także w dziale chemii stanowisk laboranta (ani asystent laboratorium, samodzielnego laborant, serowara), w związku z tym trudno także przyjąć, iż wnioskodawczyni wykonywała kontrolę jakości produkcji na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazach.

Chociaż wykazy resortowe zakładowe nie stanowią samodzielnej podstawy zaliczenia danego rodzaju prac do prac szczególnych warunkach, to mogą być one pomocne przy wykładni przepisów rozporządzenia Rady Ministrów, a Sąd I instancji nie zastosował ich pomocniczo.

Z uwagi zatem na charakter wykonywanej pracy (praca w laboratorium), jak również fakt, iż Sąd nie wskazał na jakich oddziałach i wydziałach była ta kontrola prowadzona i nie ustalił nad jakimi stanowiskami pracy, będącymi stanowiskami pracy zaliczanymi do stanowisk pracy wykonywanych w warunkach szczególnych wnioskodawczyni wykonywała kontrolę jakości produkcji na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe są wykonywane prace wymienione w wykazach, a także z uwagi na fakt, iż Sąd nie określił, jakie tam były wykonywane prace oraz czy kwalifikują się one jako wymienione w wykazach - pozwany nie podziela stanowiska Sądu I instancji.

Zdaniem pozwanego, nie ma podstaw, aby przyjąć, iż wnioskodawczyni w spornym okresie czasu stale i pełnym wymiarze czasu pracy - od 01 stycznia 1978 do 31 sierpnia 1994 r. wykonywała prace w warunkach szczególnych wymienione w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wymienione w wykazie A dział XIV pkt 24, tj. kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno -techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna.

Na wstępie podkreślić należy, iż istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności podstaw zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka przy tym w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny może nadto czynić ustalenia i to odmienne od ustaleń Sądu pierwszej instancji, bazując na tym samym materiale dowodowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1752/00, LEX nr 78279, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 2002 r., sygn. akt II CKN 615/00, LEX nr 55097). Prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom.

Przedmiotem sporu było prawo ubezpieczonej do emerytury w oparciu o przepis art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS i § 4 ust 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (dalej: „rozporządzenie”), a w szczególności okoliczność legitymowania się przez nią – do dnia 01 stycznia 1999r.- co najmniej 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Spełnienie przez nią pozostałe przesłanek warunkujących, w świetle powołanych przepisów, przyznanie prawa do emerytury w obniżonym wieku: ogólny staż ubezpieczeniowy (20 lat na dzień stycznia 1999r.), wiek emerytalny (60 lat), brak członkostwa w OFE, rozwiązanie stosunku pracy.

Stosownie do przepisu art. 32 ust 4 w związku z art. 184 ust 1 ustawy emerytalnej, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których pracownikowi przysługuje prawo do emerytury ustala się na postawie przepisów dotychczasowych, przez które należy rozumieć przepisy rozporządzenia z dnia 07 lutego 1983r. Zgodnie z § 1 ust 2 rozporządzenia właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Pracami w warunkach szczególnych uprawniającymi do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym są zatem w y ł ą c z n i e prace na stanowiskach wymienionych w powołanym rozporządzeniu i załączniku do tego rozporządzenia (§ 1 ust 1 rozporządzenia) - w wykazach A i B. (zob. wyrok SN z 19 marca 2012 r., II UK 166/11, Lex nr 1171002). Podkreślić należy, iż w kontekście nabycia uprawnień emerytalnych pojęcie „praca w warunkach szczególnych” ma znaczenie normatywne (oznacza pracę wymienioną w rozporządzeniu i ww. wykazach), a nie znaczenie potoczne. Wykonywanie pracy, która potencjalnie mogłyby wywrzeć negatywne skutki dla organizmu zatrudnionego, nie jest więc okolicznością wystarczającą dla zakwalifikowania okresu takiego zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 lutego 2007r., UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81 - wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych "instytucją" wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia. Zawarcie przez ustawodawcę w zamkniętym katalogu wykazu pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze wyłącza możliwość jego rozszerzania w procesie stosowania prawa. Możliwość odstępstwa od zasady powszechnej - zwłaszcza ze względu na przesłankę szczególnego charakteru zatrudnienia - pozostaje atrybutem władzy ustawodawczej, a nie sądowniczej. Tym samym o uprawnieniu do wcześniejszej emerytury decyduje łączne ścisłe spełnienie wszystkich warunków określonych w art. 184 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, a nie przekonanie pracownika, że praca była wykonywana w szczególnym charakterze lub warunkach (por. wyrok SN z dnia 06.12.2010r., II UK 140/10, LEX nr 786382; wyrok SN z dnia 14.12.2009r., I UK 218/09, LEX nr 577817).

Przypomnieć również należy, iż świadectwo pracy, w tym także świadectwo pracy w warunkach szczególnych, nie ma mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu. W postępowaniu sądowym świadectwo stanowi dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c. i ma ograniczoną moc dowodową. Stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Podlega zatem kontroli zarówno co do prawidłowości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej dowodowych. Sąd może zatem prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była wykonywana w warunkach wymaganych we właściwych przepisami (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 24 września 2008r., III AUa 795/08, (...); wyrok SA w Katowicach z dnia 4 listopada 2008r., III AUa 3113/08, LEX nr 552003).

Poza sporem jest rzeczywisty charakter zatrudnienia ubezpieczonej w spornym okresie. Z prawidłowych (i niekwestionowanych w tym zakresie przez ZUS) ustaleń faktycznych Sądu I instancji wynika, iż ubezpieczona w (...) Spółdzielni (...) w M. od 01 stycznia 1978r pracowała kolejno na stanowiskach: asystent laboratorium, samodzielny laborant, serowar w dziale laboratorium, mechanik-brakarz, gdzie do jej obowiązków na wszystkich tych stanowiskach niezmiennie należała kontrola jakości: surowca używanego do produkcji, półproduktów i gotowego produktu, a od 06 kwietnia 1988 r . jako laborantka stacji uzdatniania wody do kotłów, badając jakość wody używanej do produkcji mleczarskiej. Żadna z ww. prac nie została wymieniona w wykazach A lub B rozporządzeniu z 07 lutego 1983r., w tym przede wszystkim w wykazie A dział X w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym. Nie wykazano ich również w uchwale nr 16/83 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni (...) z dnia 27 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości mleczarskiej (Biuletyn CZSMl nr 5/83 poz. 34).

Wyjaśnić przy tym trzeba, iż kwalifikację danej pracy jako pracy w szczególnych warunkach poprzedzać winno przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów wykazu A oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Ubezpieczona pracowała w przemyśle mleczarskim, a nie chemicznym, dlatego błędem byłoby przyporządkowywanie wykonywanej przez nią pracy do branży chemicznej (wykaz A dział IV). Niezależnie od powyższego, podkreślić trzeba, iż również w wykazie A dział IV „w chemii” ustawodawca nie uwzględnił pracy wykonywanej w przyzakładowym laboratorium, mimo iż niewątpliwie pracownik tam zatrudniony może mieć kontakt z niebezpiecznymi środkami chemicznymi.

Jak wynika z wyjaśnień ubezpieczonej na rozprawie apelacyjnej, próbki surowca T. C. pobierała od dostawców na terenie zakładu – „na placu przed mleczarnią”, w zlewniach PGR, próbki półproduktów w pomieszczeniach produkcyjnych, próbki gotowych produktów z magazynu, próbki wody w przepompowni, kotłowni - stacji uzdatniania wody. Analizy chemicznej jakości tych próbek dokonywała już w laboratorium. Gro swoich obowiązków pracowniczych ubezpieczona wykonywała zatem w laboratorium.

Mając na względzie tak ustalony zakres obowiązków ubezpieczonej, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do kwalifikowania jej pracy ubezpieczonej jako odpowiadającej czynnościom wymienionym w wykazie A dział XIV „prace różne” poz. 24. Pod tą pozycją wymieniono „ kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie”.

Ponieważ ustawodawca użył liczby pojedynczej w zwrocie „ prace wymienione w wykazie”, stąd wniosek, iż pracą w warunkach szczególnych jest wykonywanie takiej kontroli i dozoru, tylko i wyłącznie na wydziałach i oddziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A. Dodatkowym, niezbędnym warunkiem zakwalifikowania danej pracy jako pracy w warunkach szczególnych jest wykonywanie jej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy - § 2 ust 1 rozporządzenia.

Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 07 marca 2012r. III AUa 1143/11 (OSA 4/12 poz. 2), w zwrocie „na oddziałach i wydziałach” uwidacznia się ratio legis regulacji przyjętej w rozporządzeniu. Od pracowników kontroli, dozoru, wymaga się stałego i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przebywania w środowisku pracy, w którym zatrudnieniu są pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach – ponieważ właśnie te warunki (a nie rodzaj wykonywanej przez nich pracy) zadecydowały o umieszczeniu ich pracy w wykazie A tego rozporządzenia.

Kwalifikacja danego stanowiska jako kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie powinna być zawsze dokonywana ze wskazaniem, kontroli jakiej pracy wymienionej w wykazie ubezpieczony dokonywał. Jak bowiem wynika z opisu tego stanowiska, nie jest to rodzaj pracy, którą zaszeregować można całkowicie samodzielnie, w oderwaniu od innych prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Najpierw bowiem koniecznym jest ustalenie, że praca podlegająca kontroli bądź nadzorowi ubezpieczonego spełnia wymogi pracy w warunkach szczególnych, a dopiero w dalszej kolejności – czy charakter kontroli sprawowanej przez osobę ubezpieczoną pozwala na zakwalifikowanie jej jako pracy, o której mowa w wykazie A dziale XIV pkt 24 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Podsumowując, zakwalifikowanie pracy ubezpieczonej w (...) Spółdzielni (...) jako pracy polegającej na kontroli międzyoperacyjnej czy kontroli jakości usług(wykaz A dział XIV poz. 24), wymagałoby stwierdzenia, że ubezpieczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała kontrolę na oddziałach i wydziałach, gdzie byli zatrudnieni pracownicy wykonujący pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A – zatem w takim samym jak oni narażeniu na czynniki szkodliwe. Tymczasem ubezpieczona pracowała przede wszystkim w laboratorium, dokonując analizy chemicznej zebranych wcześniej próbek. Nawet gdyby przyjąć, ubezpieczona pobierała próbki także na oddziałach/wydziałach, na których byli zatrudnieni pracownicy wymienieni w wykazie A, to nie przebywała tam stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Prace laboranta badającego próbki również nie zostały wymienione w wykazie A lub B – załącznika do rozporządzenia. Rację ma zatem apelujący, iż materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwalał na pozytywne ustalenie, że ubezpieczona w spornym okresie wykonywała pracę w warunkach szczególnych wymienioną w załączniku do rozporządzenia.

W konsekwencji zasadny okazał się zarzut naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego, poprzez stwierdzenie, iż ubezpieczona spełnia wszystkie, wymagane art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej, warunki niezbędne do przyznania jej emerytury, w tym warunek co najmniej 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych na dzień 01 stycznia 1999r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawczyni.