Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 lutego 2001 r.
I PKN 255/00
Przepis art. 52 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
(jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) nie stanowi podstawy
nawiązania z członkami zarządu spółdzielni stosunku pracy z powołania.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie: SN Józef Iwulski
(sprawozdawca), SA Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2001 r. sprawy z powództwa
Jerzego B. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Powszechnej Spółdzielni Spożyw-
ców „Ź.” w P. o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu
z dnia 28 października 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej koszty
postępowania kasacyjnego w kwocie 450 zł (czterysta pięćdziesiąt).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Przemyślu wyrokiem z dnia 30 kwietnia 1999 r.
[...] oddalił powództwo Jerzego B. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Powszech-
nej Spółdzielni Spożywców „Ź.” w P. o przywrócenie do pracy. Sąd Rejonowy ustalił,
że powód był zatrudniony w pozwanej Spółdzielni od 24 października 1968 r. na pod-
stawie umowy o pracę. Na podstawie uchwały rady nadzorczej Spółdzielni z dnia 29
czerwca 1995 r. powód został wybrany prezesem i powierzono mu obowiązki jedno-
osobowego zarządu. W dniu 4 lutego 1998 r. ogłoszono upadłość Spółdzielni. Syn-
dyk przeprowadził grupowe zwolnienia pracowników i w dniu 16 kwietnia 1998 r.
wręczono powodowi wypowiedzenie umowy o pracę ze skutkiem rozwiązującym na
dzień 31 lipca 1998 r. Sąd Rejonowy uznał, że na skutek ogłoszenia upadłości,
zgodnie z art. 20 § 1 Prawa upadłościowego - rozporządzenie Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr
2
118, poz. 512 ze zm.) Spółdzielnia z mocy samego prawa utraciła zarząd oraz moż-
ność korzystania i rozporządzania majątkiem. Obowiązki te przejął syndyk. Zdaniem
Sądu przepisy Prawa upadłościowego mają pierwszeństwo przed przepisami Prawa
spółdzielczego. Syndyk był więc uprawniony do rozwiązania z powodem stosunku
pracy. Zatrudnianie powoda na stanowisku kierownika zakładu pracy byłoby absur-
dalne i nielogiczne. Do czasu podjęcia decyzji przez radę nadzorczą Spółdzielni syn-
dyk musiałby bowiem zatrudniać prezesa i płacić mu wynagrodzenie.
Wyrokiem z dnia 28 października 1999 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu oddalił apelację powoda. Zdaniem Sądu
drugiej instancji istotna w sprawie była ocena na jakiej podstawie zatrudniony był po-
wód oraz jaki organ i w jakim trybie był uprawniony do rozwiązania stosunku pracy.
Sąd drugiej instancji przyjął, że powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę
od 24 października 1968 r. do 29 czerwca 1995 r. Na mocy uchwały rady nadzorczej
z dnia 29 czerwca 1995 r. w związku z wyborem na członka zarządu, powierzono mu
pełnienie funkcji prezesa zarządu. Sąd drugiej instancji uznał, że zgodnie z § 38 ust.
6 statutu Spółdzielni oraz art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego w związku z art. 68 KP
powód od dnia 30 czerwca 1995 r. zatrudniony był na podstawie powołania. Powoda
z pozwaną Spółdzielnią łączyły dwa stosunki prawne, tj. stosunek członkostwa w za-
rządzie, powstały na skutek wyboru oraz stosunek pracy. Stosunek pracy został na-
wiązany na podstawie powołania (art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego) wskutek prze-
kształcenia podstawy zatrudnienia. Organem właściwym do odwołania powoda (art.
70 KP) była rada nadzorcza Spółdzielni. Jednakże wskutek ogłoszenia upadłości
Spółdzielnia utraciła zarząd majątkiem i syndyk uzyskał uprawnienie do podejmowa-
nia czynności prawnych wobec zatrudnionych pracowników upadłego, także w za-
kresie ich stosunków pracy. W tej nietypowej sytuacji, według Sądu Okręgowego,
można przyjąć na zasadzie wyjątku od zasady określonej w art. 70 § 1 KP, że syndyk
był upoważniony do odwołania prezesa upadłej spółdzielni, mimo że istniał organ,
który go powołał. Logiczne jest stanowisko, że trudno czekać na decyzje rady nad-
zorczej upadłej spółdzielni. Do uprawnień syndyka mają zastosowanie przede
wszystkim przepisy prawa upadłościowego. Mimo upadłości organy upadłej spół-
dzielni nadal istnieją, jednak funkcja prezesa zarządu, jako kierownika zakładu pracy
i pracodawcy „traci rację bytu”. Przyjmując, że powód był zatrudniony na podstawie
powołania, Sąd Okręgowy przyjął, iż rozwiązanie stosunku pracy mogło nastąpić
tylko przez odwołanie, dokonane przez syndyka upadłości. Wypowiedzenie powodo-
3
wi umowy o pracę oznaczało jednoczesne odwołanie go ze stanowiska. Użycie w
pisemnym oświadczeniu słowa „rozwiązuję” zamiast „odwołuję” nie może powodo-
wać uznania, iż czynność ta jest nieważna, skoro wolą pozwanego było rozwiązanie
stosunku pracy. Odprawę z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych pracodawcy wypłacono powodowi. Żądanie odprawy z art. 75 KP nie jest za-
sadne, gdyż powód nie był zatrudniony na podstawie wyboru.
Kasację od tego wyroku wniósł powód. Zarzucił: 1) naruszenie art. 20 i 90
Prawa upadłościowego w związku z art. 137 Prawa spółdzielczego przez przyjęcie,
że te przepisy mają pierwszeństwo przy ocenie prawidłowości rozwiązania stosunku
pracy prezesa zarządu upadłej spółdzielni, pochodzącego z wyboru i powołania
przez radę nadzorczą, przed art. 5, 9 i 68-72 KP w związku z art. 45 § 2, art. 52 § 2 i
3 Prawa spółdzielczego oraz art. 134 tego Prawa, a także § 27 ust. 1a i ust. 2, § 35,
§ 38 ust. 1, 2 statutu Spółdzielni; 2) naruszenie art. 8 i 87 ust. 1 Konstytucji, która akt
prawny o randze rozporządzenia, jakim jest Prawo upadłościowe, wymienia na ostat-
nim miejscu wśród źródeł prawa powszechnie obowiązującego; 3) pominięcie tych
przepisów Prawa upadłościowego, które określają rolę reprezentanta prawnego upa-
dłego w całym toku postępowania upadłościowego, to jest art. 17 § 1 i 3, 172
, 18, 19,
191
, 20, 22, 24, 25, 25, 27, 28, 29, 34, 35, 38, 39, 40, 49, 50, 51, 54, 56, 58, 59, 70,
73, 76, 77, 78, 79, 81, 82, 85, 95 § 2, 100-102, 105 § 2, 108, 110, 113 § 1, 121 § 1,
124, 137 § 2, 142 § 2, 144, 145 § 1 i 3, 149 § 2, 153, 154 § 2, 161 § 2, 162 § 2, 165 §
1, 159, 170 § 2, 171, 174, 175, 180, 181 § 1, 182, 183, 185, 187 § 1, 189, 190 § 2,
193, 197 § 2, 198, 202, 209, 210, 211 § 1, 216, 217, 219, 221, 222, 223, 224, 225,
226; 4) błędną wykładnię art. 1 i 17 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.)
przez przyjęcie, że zestawienie tych przepisów daje możliwość odwołania prezesa
zarządu z jego stanowiska pracy przez syndyka masy upadłości, mimo że nadal
działa rada nadzorcza upadłej spółdzielni oraz mimo tego, że syndyk rozwiązał za
wypowiedzeniem stosunek pracy, pochodzący z wyboru i powołania, bez uprzed-
niego odwołania prezesa zarządu z funkcji organu osoby prawnej przez radę nadzor-
czą; 5) naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 70 § 2
KP przez przyjęcie, że wypowiedzenie umowy o pracę oznaczało jednoczesne od-
wołanie powoda ze stanowiska prezesa. Powód zarzucił także naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 45 § 1 KP w związku z art. 316 § 1 KPC, art. 382 KPC i art. 386
4
§ 1 lub 386 § 4 KPC. Powód wywiódł, że Sąd Okręgowy popełnił błędy logiczne przy
ustalaniu stanu faktycznego sprawy i przy wyciąganiu wniosków z zebranego w
sprawie materiału dowodowego oraz pominął niektóre dowody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Gdyby przyjąć, że powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę (tak
uznał Sąd pierwszej instancji), to rozwiązanie tej umowy przez Syndyka byłoby pra-
widłowe, gdyż pełnił on czynności zarządu, a więc organu uprawnionego do czynno-
ści z zakresu prawa pracy (art. 31
§ 1 KP). W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
24 marca 1994 r., I PZP 5/94 (OSNAPiUS 1994 r. nr 1, poz. 4) Sąd Najwyższy wyja-
śnił między innymi, że przepisy art. 23 i 24 KP stosuje się odpowiednio do syndyka
masy upadłości. Oznacza to, że obecnie syndyk upadłości ma uprawnienia organu
upoważnionego do czynności z zakresu prawa pracy w stosunku do pracowników
upadłego, a więc może rozwiązać z nimi umowy o pracę.
Sąd drugiej instancji uznał jednak, że powód był zatrudniony na podstawie
powołania, a w szczególności, że wskutek wyboru do zarządu Spółdzielni i powierze-
nia funkcji jej prezesa doszło do przekształcenia podstawy stosunku pracy (rozwią-
zania umowy o pracę i nawiązania stosunku pracy z powołania). Sąd drugiej instancji
uznał tak bez analizy oświadczeń woli stron w tym zakresie, po przyjęciu, że z kie-
rownikiem zakładu pracy (według ówczesnego stanu prawnego) stosunek pracy
zawsze nawiązywał się na podstawie powołania. Ten pogląd budzi wątpliwości, gdyż
w stanie prawnym obowiązującym w 1995 r. było możliwe zatrudnienie kierownika
zakładu pracy na podstawie umowy o pracę (por. uchwała z dnia 4 października 1994
r., I PZP 42/94, OSNAPiUS 1994 r. nr 11, poz. 174). Słusznie natomiast Sąd drugiej
instancji uznał, że stosunek pracy powoda był odrębnym stosunkiem prawnym od
jego członkostwa w zarządzie Spółdzielni (por. postanowienie z dnia 9 stycznia 1968
r., I PZ 81/67, OSPiKA 1969 r. z. 1, poz. 6). Gdyby przyjąć, że powód był zatrudniony
na podstawie powołania, to dokonane przez Syndyka wypowiedzenie umowy o pracę
byłoby prawnie wadliwe, zarówno ze względu na zastosowany sposób rozwiązania,
jak i brak uprawnienia Syndyka do jego dokonania. W szczególności wymaga pod-
kreślenia, że organem uprawnionym do odwołania (rozwiązania stosunku pracy z
powołania) jest zgodnie z art. 70 § 1 KP organ, który pracownika powołał. Organem
tym była rada nadzorcza Spółdzielni, która funkcjonowała po ogłoszeniu upadłości.
5
Syndyk w tym zakresie nie przejął jej uprawnień, nie był więc organem uprawnionym
do odwołania powoda. Podobny problem był już przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego w uchwale z dnia 4 lipca 1994 r., I PZP 30/94 (OSNAPiUS 1994 r. nr 7,
poz. 110), w której stwierdzono, że syndyk upadłości przedsiębiorstwa państwowego,
które po ogłoszeniu jego upadłości przejęło w trybie art. 231
§ 2 KP inny zakład pracy,
może odwołać ze stanowiska dyrektora tego zakładu powołanego na nie przez za-
rząd miasta i gminy na podstawie art. 68 § 1 KP oraz art. 30 ust. 2 pkt 5 ustawy z
dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95 ze zm.), je-
żeli przed przejęciem zakładu nie został on odwołany ze stanowiska przez organ,
który go powołał. Jednakże w stanie faktycznym tej sprawy organ uprawniony do od-
wołania pracownika nie miał ani prawnej, ani faktycznej możliwości rozwiązania sto-
sunku pracy. Inaczej było w niniejszej sprawie, w której rada nadzorcza Spółdzielni
takie możliwości miała. Należy jednak stwierdzić, że w analizowanej sytuacji rozwią-
zanie stosunku pracy z powodem należało ocenić jako skuteczne (powodujące roz-
wiązanie stosunku pracy), gdyż utrwalony jest pogląd, że odwołanie pracownika ze
stanowiska na podstawie art. 70 § 1 KP przez podmiot, którego kompetencja do do-
konania tej czynności nie jest jednoznacznie wyłączona, powoduje rozwiązanie sto-
sunku pracy (por. wyrok z dnia 22 kwietnia 1998 r., I PKN 58/98, OSNAPiUS 1999 r.
nr 8, poz. 280). Gdyby więc uznać, że powód był zatrudniony na podstawie powoła-
nia, a więc rozwiązanie z nim stosunku pracy przez Syndyka było prawnie wadliwe,
to należałoby uznać, że kompetencja Syndyka w tym zakresie nie była wyłączona w
sposób oczywisty, a więc doszło do skutecznego rozwiązania stosunku pracy, a tym
samym roszczenia powoda były wyłączone przez art. 69 KP.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uważa jednak, że
powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, gdyż nie zgadza się z poglą-
dem wyrażonym w wyroku z dnia 24 lutego 1999 r., I PKN 582/98 (OSNAPiUS 2000
r. nr 8, poz. 304), według którego art. 52 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo
spółdzielcze (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.) jest przepisem
odrębnym w rozumieniu art. 68 § 1 KP, pozwalającym na nawiązanie stosunku pracy
na podstawie powołania z członkami zarządu spółdzielni. Zgodnie z art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) stosunki pracy z pracownikami zatrud-
nionymi na podstawie powołania na stanowiskach pracy nie wymienionych w przepi-
sach, o których mowa w art. 68 § 1 KP, przekształciły się z dniem wejścia w życie tej
6
ustawy w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę. Zakładając więc, że powód
był od 1995 r. zatrudniony na podstawie powołania, to jego stosunek pracy nie prze-
kształcił się w umowę o pracę tylko pod warunkiem, że zatrudnienie na takim stano-
wisku przewidywały przepisy odrębne (art. 68 § 1 KP), a więc w tym przypadku art.
52 § 1 Prawa spółdzielczego. Z przepisu tego wynika wprawdzie możliwość zatrud-
niania członków zarządu spółdzielni na podstawie powołania, ale w zależności od
powierzonego stanowiska, przy czym w tym zakresie odsyła on do art. 68 KP. Inaczej
mówiąc z art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego wynika, że na podstawie powołania za-
trudnia się tych członków zarządu spółdzielni, których stanowiska zostały określone
w art. 68 KP. Tymczasem przepis ten po nowelizacji w ogóle nie określa żadnych
stanowisk, na których zatrudnienie następuje na podstawie powołania. Oznacza to,
że art. 52 § 1 Prawa spółdzielczego po nowelizacji Kodeksu pracy stał się przepisem
pustym, nie zawierającym żadnej samodzielnej regulacji lub inaczej mówiąc nie zo-
stały określone żadne stanowiska w zarządzie spółdzielni, na których zatrudnienie
następuje na podstawie powołania. Zgodnie więc z art. 8 ust. 1 ustawy nowelizującej
Kodeks pracy, jeżeli nawet powód był zatrudniony na podstawie powołania, to i tak
jego stosunek pracy przekształcił się w umowę o pracę na czas nie określony. Taką
umowę mógł rozwiązać Syndyk, co zostało stwierdzone na wstępie.
Z tych względów kasacja nie powoływała się na usprawiedliwione podstawy i
to bez potrzeby analizy poszczególnych zarzutów. Wyrok Sądu drugiej instancji bo-
wiem odpowiada prawu, co powoduje oddalenie kasacji na podstawie art. 39312
KPC
i orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego z mocy art. 98 § 1 KPC.
========================================