Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 11 kwietnia 2001 r.
III ZP 7/01
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie: SA
Herbert Szurgacz, SN Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Wojciecha R. przeciwko Fabryce Aparatury
Elektromedycznej „F.-Ł.” Spółce Akcyjnej w Ł. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym dnia 11 kwietnia 2001 r. zagadnienia prawnego przekazane-
go przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowie-
niem z dnia 20 grudnia 2000 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC
„Czy w świetle art. 1012
§ 2 KP w razie ustania przyczyn uzasadniających za-
kaz konkurencji lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty pracowni-
kowi odszkodowania: przestaje obowiązywać umowa o zakazie konkurencji po usta-
niu stosunku pracy przed upływem terminu na jaki została zawarta i wygasają wza-
jemne zobowiązania stron; czy też: stosunek prawny łączący obie strony nie wygasa
i pracownik zachowuje roszczenie o umówione odszkodowanie, mimo zwolnienia go
przez pracodawcę z zakazu konkurencji przewidzianego w umowie ?”
p o d j ą ł następującą uchwałę:
W razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszko-
dowania umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie przestaje
obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, a pracownik za-
chowuje roszczenie o odszkodowanie (art. 1012
§ 2 KP).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łodzi wyrokiem z 15 września 2000 r. zasądził od
pozwanej Fabryki Aparatury Elektromedycznej „F.-Ł.” Spółki Akcyjnej w Ł. na rzecz
powoda Wojciecha R. kwotę 11.613 złotych tytułem umówionego odszkodowania za
2
powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej wobec pozwanej Spółki po za-
przestaniu pełnienia przez niego funkcji członka zarządu Spółki. Zasądzona kwota
objęła odszkodowanie za trzy miesiące – od kwietnia do czerwca 2000 r. włącznie.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód pełnił w pozwanej Spółce funkcję prezesa –
członka zarządu i jednocześnie był zatrudniony na tym stanowisku na podstawie
umowy o pracę na czas nie określony. Umowa o pracę przewidywała, że w okresie
sześciu miesięcy od dnia zaprzestania pełnienia funkcji członka zarządu Spółki po-
wód zobowiązany będzie do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej
wobec Spółki, w zamian za co Spółka zobowiązała się wypłacać mu z tytułu tego
ograniczenia, przez czas trwania zakazu konkurencji, odszkodowanie w wysokości
50 % ostatniego miesięcznego wynagrodzenia otrzymywanego w Spółce, obliczone-
go jak ekwiwalent za urlop. Pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę w
piśmie z 16 grudnia 1999 r. ze skutkiem na 31 marca 2000 r. Jako przyczynę wypo-
wiedzenia podano odwołanie z funkcji członka zarządu Spółki. Jednocześnie powód
został zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Pozwana
wypłaciła powodowi umówione odszkodowanie wynikające z klauzuli konkurencyjnej
w kwotach po 3.871 złotych miesięcznie za okres od stycznia do marca 2000 r.
włącznie. Pismem doręczonym powodowi 20 marca 2000 r. pozwana Spółka jedno-
stronnie zwolniła powoda z zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej i za-
powiedziała, że od kwietnia 2000 r. zaprzestanie wypłaty umówionego odszkodowa-
nia. Powód nie przyjął propozycji zwolnienia go z zakazu podejmowania działalności
konkurencyjnej i nie wyraził zgody na zaprzestanie wypłaty przez pozwaną umówio-
nego odszkodowania karencyjnego. Uwzględniając w całości powództwo Sąd Rejo-
nowy zajął stanowisko, że umowa o zakazie podejmowania działalności konkuren-
cyjnej po ustaniu stosunku pracy jest umową wzajemną, co oznacza, że świadczenie
jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej. Z treści art. 101² § 2 KP wy-
nika, że w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji lub niewywią-
zywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania przestaje obowiązy-
wać jedynie zakaz konkurencji, a nie cała zawarta przez strony umowa. Do oceny
sytuacji, w jakiej znalazły się strony w wyniku czynności pozwanej Spółki, powinien
mieć zastosowanie art. 491 § 1 KC w związku z art. 300 KP. Strona pozwana dopu-
ściła się zwłoki w wykonaniu swojego zobowiązania z umowy wzajemnej (wypłaty
odszkodowania). Skoro powód nie skorzystał z przysługującego mu uprawnienia i nie
odstąpił od umowy, ma prawo żądać od pozwanej wykonania zobowiązania wzajem-
3
nego. Nie istnieje bowiem możliwość rozwiązania umowy na skutek jednostronnej
nieuzasadnionej decyzji dłużnika.
Rozpoznając apelację strony pozwanej Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi stwierdził, że w sprawie występuje budzące poważne
wątpliwości zagadnienie prawne dotyczące wykładni art. 101² § 2 KP, sprowadzające
się do tego, czy w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji lub
niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty pracownikowi odszkodowania
przestaje obowiązywać umowa o zakazie konkurencji i wygasają wzajemne zobowią-
zania stron, czy też umowa nie wygasa i pracownik zachowuje roszczenie o umówio-
ne odszkodowanie, mimo zwolnienia go przez pracodawcę z zakazu konkurencji
przewidzianego w umowie. Postanowieniem z 20 grudnia 2000 r. Sąd Okręgowy
przedstawił to zagadnienie Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390
§ 1 KPC. W motywach postanowienia Sąd Okręgowy podniósł, że przepis art. 101² §
2 KP może być różnie interpretowany.
Zgodnie z pierwszą propozycją wykładni, przyjęcie, że umowa o zakazie po-
dejmowania działalności konkurencyjnej jest umową wzajemną, sprawia, iż w razie
zaistnienia okoliczności, o jakich mowa w art. 101² § 2 KP, stosunek prawny łączący
strony umowy nie wygasa, a pracownik zachowuje roszczenie o umówione odszko-
dowanie, mimo zwolnienia go przez pracodawcę z zakazu konkurencji przewidziane-
go w umowie. Samo pojęcie „zakaz konkurencji” użyte w art. 101² § 2 KP należy ro-
zumieć, zgodnie z jego dosłownym brzmieniem, jako obowiązek powstrzymywania
się przez pracownika od konkurencyjnej działalności wobec pracodawcy. Ponadto, w
dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, iż pra-
codawcę, który zawarł z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji, obciąża wza-
jemne zobowiązanie do zapłaty uzgodnionego odszkodowania także wówczas, gdy
po ustaniu stosunku pracy nie obawia się już konkurencji ze strony byłego pracowni-
ka (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNAPiUS 1999
nr 10, poz. 342). Jednostronne zwolnienie pracownika przez pracodawcę z zakazu
konkurencji oznacza jedynie propozycję (ofertę) skierowaną do pracownika, a skoro
nie znajduje ona akceptacji (przyjęcia przez) byłego pracownika, to pracodawca nie
może na podstawie takiego oświadczenia zwolnić się z obowiązku wypłacania
uzgodnionego odszkodowania przez umówiony okres po ustaniu stosunku pracy.
Podobne stanowisko prezentowane jest w doktrynie prawa pracy. Zgodnie z poglą-
dami niektórych autorów, ani treść przepisu art. 101² § 2 KP, ani interes pracodawcy,
4
jakiemu służy klauzula konkurencyjna, nie uzasadniają przyjęcia, że w razie niewy-
wiązywania się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania stosunek
prawny łączący strony wygasa bez prawa pracownika do zaspokojenia jego rosz-
czeń. Przepis wyraźnie wskazuje na ustanie zakazu konkurencji, nie zaś na wyga-
śnięcie umowy. Pracownik, który wywiązywał się ze swojego zobowiązania zacho-
wuje zatem roszczenie o odszkodowanie w pełnej wysokości.
Jednakże treść art. 101² § 2 KP może być interpretowana odmiennie. W dok-
trynie prawa pracy pojawiły się również głosy, że skoro regulacja zakazu konkurencji
została wprowadzona dla ochrony interesów pracodawcy, to były pracodawca może
zwolnić się z obowiązku wypłaty byłemu pracownikowi odszkodowania, na przykład
wówczas, gdy faktycznie pracownik nie uzyskał szczególnie ważnych informacji.
Zgodnie z tą linią wykładni, ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji lub
niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania spra-
wia, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy przestaje obowią-
zywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, a wzajemne zobowiązania
stron wygasają. Zdaniem niektórych komentatorów, ustawodawca posługuje się po-
jęciem „zakaz konkurencji” w dwóch różnych znaczeniach. Po pierwsze, pojęcie to
oznacza obowiązek pracownika powstrzymywania się w stosunku do pracodawcy od
działalności konkurencyjnej, po drugie zaś, umowę ustanawiającą zakaz konkurencji.
Skoro nie można w sposób nie budzący wątpliwości na podstawie wykładni języko-
wej określić jednoznacznie znaczenia sformułowania „zakaz konkurencji przestaje
obowiązywać”, to należy odwołać się do wykładni systemowej i funkcjonalnej, a te
nakazują pojęcie „zakazu konkurencji” użyte w art. 101² § 2 KP rozumieć jako
umowę czyli zobowiązanie obu stron. Uznanie, że pracodawca ma wypłacać odsz-
kodowanie, a pracownik jest zwolniony z obowiązku powstrzymania się od podjęcia
działalności konkurencyjnej, przeczyłoby istocie zobowiązań wzajemnych i ogólnym
zasadom ich wykonywania.
W ocenie Sądu Okręgowego za przyjęciem drugiego z przedstawionych spo-
sobów wykładni art. 101² § 2 KP przemawiałaby ratio legis przepisów o zakazie kon-
kurencji, które zostały wprowadzone dla ochrony pracodawcy, a nie pracownika. Od-
szkodowanie należne pracownikowi z tytułu umowy ma postać rekompensaty za nie-
podejmowanie działalności konkurencyjnej, a nie rekompensaty za gotowość do jej
niepodejmowania w sytuacji, gdy pracodawca sam uchyla zakaz konkurencji. Z dru-
giej strony, umowy o zakazie konkurencji ograniczają wolność pracy pracownika,
5
przyznanie zatem pracodawcy uprawnienia do jednostronnego rozwiązania w każ-
dym czasie zawartej w jego interesie umowy stawiałoby byłego pracownika w nieko-
rzystnej i zawsze niepewnej pozycji. Z tego względu, mając na uwadze równość
stron należałoby przyjąć, że klauzula konkurencyjna w prawie pracy nie przewiduje
dla żadnej ze stron możliwości wstrzymania się ze spełnieniem swojego świadczenia
bądź odstąpienia od umowy, co przemawiałoby za przyjęciem, że stosunek prawny
łączący strony nie wygasa, a pracownik zachowuje roszczenie o umówione odszko-
dowanie mimo zwolnienia go przez pracodawcę z zakazu konkurencji.
Występujący przed Sądem Najwyższym prokurator Prokuratury Krajowej
wnioskował, aby na postawione pytanie udzielić odpowiedzi, że oświadczenie praco-
dawcy o zwolnieniu pracownika od uzgodnionego w umowie zakazu prowadzenia
działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy nie zwalnia pracodawcy z
obowiązku wypłaty pracownikowi odszkodowania w okresie i wysokości wskazanej w
zawartej przez strony umowie o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej
(101² § 1 i 2 KP).
Rozstrzygając przedstawione przez Sąd Okręgowy w Łodzi zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sformułowane przez Sąd Okręgowy pytanie dotyczy wykładni przepisu regu-
lującego umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, zwaną w doktrynie
klauzulą konkurencyjną. Chodzi przy tym przede wszystkim o interpretację zawarte-
go w art. 101² § 2 KP sformułowania „zakaz konkurencji (...) przestaje obowiązywać”,
w szczególności o to, czy pod pojęciem „zakaz konkurencji” należy rozumieć umowę
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, czy też wyłącznie świadczenie by-
łego pracownika polegające na powstrzymywaniu się od prowadzenia działalności
konkurencyjnej w stosunku do byłego pracodawcy.
Akceptowany przez dominujący pogląd naukowy oraz judykaturę model wy-
kładni każe mieć na względzie trzy dyrektywy wykładni: językową, systemową i funk-
cjonalną.
1. Rozważania dotyczące rozumienia znaczenia przepisu art. 101² § 2 KP na-
leży zacząć od wykładni językowej. Zgodnie z treścią tego przepisu zakaz konkuren-
cji, o którym mowa w § 1 art. 101² KP, przestaje obowiązywać przed upływem termi-
nu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania
6
przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obo-
wiązku wypłaty odszkodowania.
Wykładnia językowa prowadzi do wniosku, że przepis ten dotyczy tylko usta-
nia „zakazu konkurencji” czyli zobowiązania pracownika do powstrzymywania się od
określonego rodzaju działalności konkurencyjnej. Pojęcie „zakaz konkurencji” zostało
zdefiniowane ustawowo w art. 101¹ § 1 KP. Zgodnie z tym przepisem, zakaz konku-
rencji oznacza zobowiązanie pracownika do powstrzymywania się od prowadzenia
działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz od świadczenia pracy w ramach
stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką dzia-
łalność. Brak jest logicznych argumentów i przesłanek do założenia, że ustawodawca
temu samemu sformułowaniu „zakaz konkurencji” przypisuje w tym samym przepisie
- lub w kilku bezpośrednio sąsiadujących z sobą przepisach regulujących tę samą
instytucję prawną i zawartych w tym samym akcie prawnym - różne, odmienne zna-
czenie i że raz pod pojęciem „zakaz konkurencji” rozumie zobowiązanie (świadcze-
nie) pracownika (art. 101¹ § 1 KP), innym razem zaś umowę o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy obejmującą zobowiązania obu stron stosunku prawnego.
Reguły wykładni językowej prowadzą zatem do wniosku, że przepis art. 101² § 2 KP
stanowiący, iż „zakaz konkurencji (...) przestaje obowiązywać” w pewnych sytu-
acjach, dotyczy tylko zobowiązania, jakie przyjął na siebie pracownik w umowie o
zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, nie dotyczy natomiast w ogóle zobo-
wiązania pracodawcy do wypłaty odszkodowania. Nie ma bowiem żadnych przesła-
nek do rozumienia tego przepisu jako regulującego wygaśnięcie z mocy prawa zo-
bowiązania pracodawcy do zapłaty odszkodowania. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyż-
szy w wyroku z 17 listopada 1999 r., I PKN 358/99, (OSNAPiUS 2001 nr 7, poz.
217). Pogląd ten należy zaaprobować. Z dosłownego brzmienia przepisu art. 101² §
2 KP wynika jedynie, że w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji
albo w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania
pracownik może podjąć określoną w umowie działalność konkurencyjną, inny skutek
z mocy prawa w takiej sytuacji nie następuje, co nie oznacza, że strony nie mogą w
umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy przewidzieć wyraźnie in-
nych skutków w granicach swobody kształtowania treści stosunku prawnego (art.
353¹ KC).
2. Istotne znaczenie dla wykładni rozważanego pojęcia ma sam charakter
prawny umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Rozumienie przepi-
7
su prawnego jest bowiem wyznaczone nie tylko przez jego brzmienie, lecz także
przez treść innych przepisów prawnych, mających wpływ na rozumienie interpreto-
wanego przepisu w ramach wykładni systemowej. Klauzula konkurencyjna (art. 101²
§ 1 KP) ma charakter umowy odpłatnej, terminowej i wzajemnej. Świadczenie odsz-
kodowawcze pracodawcy stanowi ekwiwalent świadczenia pracownika polegającego
na powstrzymywaniu się od działalności konkurencyjnej, przy czym świadczenie
pracownika ma charakter ciągły, zaś pracodawcy jednorazowy, choć może być rea-
lizowane w ratach rozłożonych w czasie (101² § 3 KP). Do kwestii nieuregulowanych
w przepisach Kodeksu pracy dotyczących tej umowy mają zastosowanie przepisy
Kodeksu cywilnego o umowach wzajemnych, w szczególności art. 487 - 497 KC
dotyczące wykonania i skutków niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych. Z
żadnego z tych przepisów nie da się wyprowadzić wniosku, że decyzja (nawet su-
biektywnie uzasadniona) jednej ze stron umowy o zaprzestaniu spełniania własnego
świadczenia powoduje automatycznie – z mocy ustawy – ustanie obowiązku świad-
czenia wzajemnego przez drugą z nich. W szczególności nie ma oparcia w tych
przepisach pogląd, że zwolnienie z zakazu konkurencji, będące konsekwencją usta-
nia przyczyn uzasadniających ten zakaz lub zaprzestania przez pracodawcę wywią-
zywania się z obowiązku wypłaty odszkodowania, pociąga za sobą wygaśnięcie całej
umowy, a w rezultacie ustanie obowiązku pracodawcy wypłacania pracownikowi
odszkodowania karencyjnego. Kwestionowany pogląd opiera się na założeniu, że
podstawą zobowiązania byłego pracodawcy do wypłaty odszkodowania jest prze-
strzeganie zakazu konkurencji przez byłego pracownika. Założenie to jest niewła-
ściwe, ponieważ podstawą świadczenia pracodawcy jest sama umowa o zakazie
konkurencji zawarta między stronami. Pracodawca ma obowiązek świadczyć odsz-
kodowanie należne pracownikowi, bo się do tego zobowiązał w umowie, a zatem
jednostronne zwolnienie pracownika z zakazu konkurencji nie może prowadzić do
zwolnienia się przez pracodawcę z obowiązku wypłaty umówionego odszkodowania,
oznaczałoby to bowiem jednostronne odstąpienie od zawartej umowy, do czego brak
podstaw zarówno w przepisach Kodeksu pracy, jak i w przepisach Kodeksu cy-
wilnego.
Były pracodawca nie może uwolnić się od zobowiązania zapłaty odszkodowa-
nia twierdząc, iż byłego pracownika przestał obowiązywać zakaz konkurencji w
związku z tym, że ustały przyczyny uzasadniające taki zakaz. Przyjęcie takiego zało-
żenia oznaczałoby, że pozbawione sensu byłoby zawieranie umów o zakazie konku-
8
rencji na czas określony, skoro w każdym czasie mogłoby się okazać, że pracodaw-
ca może jednostronnie zwolnić się z obowiązku wypłaty odszkodowania. Tymcza-
sem, zgodnie z art. 101² § 1 KP, umowa o zakazie konkurencji musi określać okres
jej obowiązywania. Strony umowy powinny, w wyniku rozsądnego rozważenia swoich
uzasadnionych interesów, przewidzieć, jak długo zakaz konkurencji może być aktu-
alny. Jeżeli pracodawca zaproponuje pracownikowi zbyt długi okres zakazu konku-
rencji w stosunku do rzeczywistej potrzeby ochrony swoich interesów, to powinien
ponieść finansowe konsekwencje swojej decyzji. Jak słusznie stwierdził Sąd Najwyż-
szy we wcześniejszych orzeczeniach, pracodawcę, który zawarł z pracownikiem
umowę o zakazie konkurencji, obciąża wzajemne zobowiązanie do zapłaty uzgod-
nionego odszkodowania także wówczas, gdy po ustaniu stosunku pracy nie obawia
się już konkurencji ze strony byłego pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14
maja 1998 r., I PKN 121/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342).
3. Dyrektywy funkcjonalne wykładni odwołują się do założenia, że racjonalny
ustawodawca stanowi normy, które mają realizować uznawane i preferowane prze-
zeń cele i wartości. Przepisy Kodeksu pracy dotyczące umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy powinny być interpretowane z uwzględnieniem interesów
obu stron umowy. Zarówno w piśmiennictwie, jak i w judykaturze, przyjmuje się, że
przepisy o zakazie konkurencji zostały ustanowione w celu ochrony interesów praco-
dawcy. Z drugiej jednak strony zakaz konkurencji stanowi istotną uciążliwość dla
pracownika, w postaci nie tylko ograniczenia możliwości osiągania dochodów z pro-
wadzenia działalności gospodarczej lub zarobkowania z tytułu zatrudnienia, lecz
także faktycznego ograniczenia kariery i rozwoju zawodowego. W związku z tym
Kodeks pracy zawiera przepisy ochronne zapewniające byłemu pracownikowi, które-
go dotknęły te ograniczenia, stosowną ich rekompensatę. Przepisy te dotyczą na
przykład obowiązku zachowania formy pisemnej umowy pod rygorem nieważności,
precyzyjnego określenia czasu trwania (okresu obowiązywania) zakazu konkurencji
oraz szczegółowej jego treści (zakresu przedmiotowego), wreszcie wysokości odsz-
kodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy ustanawiany jest w interesie, ale
też na ryzyko pracodawcy. Takie ryzyko pracodawcy w związku z możliwością usta-
nia przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji (np. w razie trwałego zaprzestania
określonego rodzaju działalności przez pracodawcę albo gdy posiadane przez pra-
cownika wiadomości, które miał zachować w tajemnicy, utracą cechę szczególnie
9
ważnych, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę) może być mi-
nimalizowane bądź przez możliwość ograniczenia jego odpowiedzialności odszko-
dowawczej i ustalenia minimalnego poziomu odszkodowania w odniesieniu do wyna-
grodzenia pobranego przez pracownika w okresie zatrudnienia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 21 marca 2001 r., I PKN 315/00, nie publikowany), bądź przez inne
przewidziane bezpośrednio w umowie sposoby. W grę mogą wchodzić zastrzeżenia
umowne, których wprowadzenie do treści umowy o zakazie konkurencji po ustaniu
zatrudnienia pozwoliłoby na uwolnienie pracodawcy od obowiązku wypłaty odszko-
dowania, gdy zawarty w klauzuli konkurencyjnej zakaz utracił dla niego znaczenie,
takie jak umowne prawo odstąpienia, możliwość wypowiedzenia klauzuli konkuren-
cyjnej lub zobowiązanie się pracodawcy do wypłaty odszkodowania pod pewnymi
warunkami. Tego rodzaju umowne sposoby złagodzenia obciążającego byłego pra-
codawcę z mocy art. 101² § 2 KP obowiązku wypłaty odszkodowania nawet w razie
ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji nie mieszczą się jednak w tre-
ści tego przepisu.
Zmiana stosunków może – jeżeli nie zastrzeżono w umowie prawa odstąpie-
nia od niej albo możliwości jej wypowiedzenia przez byłego pracodawcę – spowodo-
wać zawarcie przez strony nowej umowy (aneksu do umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy), w której były pracownik zostanie zwolniony z zakazu
konkurencji a były pracodawca z obowiązku wypłaty odszkodowania. Taka umowa
jest zawsze możliwa zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353¹ KC), która może
być odniesiona nie tylko do zawarcia umowy, ale także do zmiany jej treści oraz jej
ustania. Jeżeli jednak strony umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
nie zawarły w jej treści postanowień przewidujących możliwość uwolnienia się przez
pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania w razie ustania przyczyn uzasad-
niających taki zakaz, to bezpośrednio przepis art. 101² § 2 KP na to nie pozwala.
Przytoczone argumenty prowadzą do wniosku, że jednostronne oświadczenie
pracodawcy o zwolnieniu pracownika od uzgodnionego w umowie zakazu prowadze-
nia działalności konkurencyjnej po ustaniu stosunku pracy nie zwalnia pracodawcy z
obowiązku wypłaty pracownikowi odszkodowania w okresie i wysokości wskazanej w
zawartej przez strony umowie o zakazie prowadzenia działalności konkurencyjnej.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 KPC
podjął uchwałę o treści jak w sentencji .
========================================