Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 146/02
POSTANOWIENIE
Dnia 18 lutego 2003 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krystyna Bednarczyk (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Maria Tyszel (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie ze skargi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w. W. z dnia
9 marca 2000 r. IX 2 U …z wniosku B. Ł.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o wcześniejszą emeryturę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 lutego 2003 r.,
kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 grudnia 2001 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22
marca 2001 r. i odrzuca skargę o wznowienie postępowania.
2) zasądza od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni
kwotę 100 zł (sto złotych) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12 grudnia
2002 r., oddalił apelację B. Ł. od wyroku Sądu Okręgowego Pracy i Ubezpieczeń
2
Społecznych z dnia 22 marca 2001 r. Wyrokiem tym wydanym w wyniku wznowienia
- na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznego - postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem z 9 marca 2000 r., Sąd uchylił ten wyrok i oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji Zakładu z 30 marca 1999 r., odmawiającej przyznania
jej prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym
stałej opieki.
Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym: Organ rentowy
decyzję z 30 marca 1999 r., odmawiającą przyznania wnioskodawczyni prawa do
emerytury przewidzianej w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w
sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149), wydał na podstawie
orzeczenia Lekarza Orzecznika, który stwierdził, że córka wnioskodawczyni D. Ł., ur.
5 stycznia 1972 r., jest częściowo niezdolna do pracy od dzieciństwa do stycznia
2000 r. Sąd Okręgowy, na podstawie dowodu z opinii biegłych sądowych, lekarzy
specjalistów-psychiatry i psychologa ustalił, że jest ona od 27 listopada 1998 r.
całkowicie i trwale niezdolna do pracy, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał
wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu powołanego wyżej
rozporządzenia. Organ rentowy nie złożył wniosku o uzasadnienie tego wyroku i nie
wniósł apelacji a więc wyrok z 9 marca 2000 r., uprawomocnił się z dniem 31 marca
2000 r. Powołując się na art. 114 ust. 2 pkt. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.) 9 maja 2000 r. organ rentowy wniósł o wznowienie postępowania
zakończonego tym wyrokiem zarzucając, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków
do wcześniejszej emerytury, ponieważ - jak wynika z opinii biegłych - jej córka D.
stała się całkowicie niezdolna do pracy po ukończeniu 18 roku życia. Sąd Okręgowy
wznowił postępowanie, oraz po przeprowadzeniu dowodów z uzupełniającej opinii
tych samych biegłych oraz z opinii kolejnego biegłego, wyrokiem z 22 marca 2001 r.
uchylił swój wyrok z 9 marca 2000 r., i oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji
organu rentowego z 30 marca 1999 r. ponieważ żadna z opinii lekarskich nie dawała
podstaw do ustalenia, że D. Ł. była całkowicie niezdolna do pracy już przed dniem 5
stycznia 1990 r., czyli przed ukończeniem 18 lat życia.
3
W kasacji od wyroku Sądu drugiej instancji oddalającego apelację
wnioskodawczyni jej pełnomocnik, zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenia: art.
5, art. 217 w związku z art. 468 § 2 pkt 3 i art. 411 KPC oraz art. 114 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ) przez jego błędną wykładnię. Przedstawiając
okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazał, że w sprawie występuje
istotne zagadnienie prawne co do prawidłowej wykładni przesłanek do wznowienia
postępowania z art. 114 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r., zwanej dalej
ustawą o FUS i „sprzeczności występujących w zapatrywaniach sądów co do
zakresu tej regulacji, w tym wątpliwości co do tego że nie mają zastosowania w tym
przypadku przepisy rozdziału III KPC".
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co następuje:
Kasacyjna podstawa naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 114 ustawy o
FUS przez jego błędną wykładnię jest usprawiedliwiony. Podstawą faktyczną
rozstrzygnięcia były, przyjęte za własne przez Sąd Apelacyjny, ustalenia Sądu
pierwszej instancji, sprowadzające się do tego, że po ponowieniu postępowania
dowodowego Sąd doszedł do przekonania, iż prawomocny wyrok tegoż Sądu z
9 marca 2000 r., był wadliwy. Sąd Apelacyjny akceptując to stanowisko całkowicie
pominął zagadnienie, czy w sprawie zostały spełnione przesłanki uzasadniające
wznowienie postępowania poprzestając na stwierdzeniu, że: „Odmienny wynik
postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w. W. pod sygn. IX 2 … nie jest
usprawiedliwiony okolicznościami sprawy i dlatego też strona pozwana słusznie
domagała się wznowienie postępowania w oparciu o przepis art. 114 ust. 1 i ust. 2
pkt 2 ustawy..." o FUS. Stanowisko Sądu Apelacyjnego jest błędne bowiem nie
znajduje uzasadnienia w tych przepisach, które Sąd powołuje. W zakresie
odnoszącym się do rozpatrywanej sprawy przepis art. 114 stanowi: „Prawo do
świadczeń (...) ulega ponownemu ustaleniu (...), jeżeli po uprawomocnieniu się
decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono
okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do
świadczeń... (ust 1)”. Natomiast, w myśl ust. 2 pkt 2. „Jeżeli prawo do świadczeń (...)
ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów
lub okoliczności, o których mowa w ust. 1 - występuje do organu odwoławczego z
wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych
4
dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie
istnieje...”.
Zasadnie podniesiono w kasacji, że w rozpoznawanej sprawie organ rentowy
występując do Sądu Okręgowego, jako organu odwoławczego w rozumieniu art. 114
ust. 2 pkt 2 ustawy o FUS, z wnioskiem o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem nie przedstawił ani nowych dowodów ani nie ujawnił też
żadnych, nieznanych mu okoliczności, istniejących przed uprawomocnieniem się
wyroku, uzasadniających ponowne rozpoznawanie sprawy mającej przymiot powagi
rzeczy osądzonej. Przewidziane w art. 114 ustawy o FUS ograniczenie tego
przymiotu nie może być stosowane zamiast zaskarżenia orzeczenia w zwykłym trybie
odwoławczym. Wniosek o wznowienie postępowania w trybie art. 114 ustawy o FUS
nie może służyć ominięciu przepisów dotyczących terminu i sposobu wniesienia
środka odwoławczego przewidzianego w Kodeksie postępowania cywilnego i
zakwestionowaniu prawomocnego orzeczenia sądowego, w każdym czasie,
dogodnym dla strony zainteresowanej lub dla organu rentowego. Skład orzekający w
sprawie, w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w wyroku z
5 października 1994 r., III ARN 46/96, że: „zasadę ochrony osób, które nabyły prawa
w dobrej wierze należy rozumieć również w ten sposób, iż uchybienia organu
administracji nie mogą powodować ujemnych następstw dla obywatela działającego
w dobrej wierze" (OSNAPiUS 1995 r., nr 5, poz. 58). Skoro organ rentowy, w
przewidzianym prawem terminie nie wniósł apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 9 marca 2000 r., IX 2 U …, to zakwestionowanie podstawy faktycznej
stanowiącej jego podstawę, bez przedstawienia nowych dowodów lub ujawnienia
nowych okoliczności, z których wynika, że prawo do świadczenia nie istnieje to brak
jest podstaw, do wznowienia postępowania sądowego w trybie art. 114 ustawy o
FUS. Zaskarżony wyrok, oddalający apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji
wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy, o to samo świadczenie i między tymi
samymi stronami zakończonej prawomocnym wyrokiem mimo, że organ rentowy,
jako wyłączną przesłankę wniosku o wznowienie postępowania wskazał tylko własną
ocenę opinii biegłych, odmienną od przyjętej za podstawę prawomocnego wyroku z
9 marca 2000 r. , narusza nie tylko art. 114 ustawy o FUS, lecz także art. 365 § 1 w
związku z art. 363 § 1 KPC. W konsekwencji, zarówno ten wyrok, jak wyrok Sądu
pierwszej instancji są - stosownie do art. 369 pkt 3 KPC - dotknięte nieważnością.
5
Stwierdzenie nieważności wyroków czyni bezprzedmiotowymi rozważania
zasadności pozostałych zarzutów kasacyjnych. Opowiadając natomiast na
przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy przypomina, że było ono
niejednokrotnie przedmiotem orzecznictwa, wystarczy więc przypomnieć
postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96 stwierdzające,
że przepis art. 80 ust. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin( Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) jest przepisem
szczególnym wobec art. 399-416 KPC (OSNAPiUS 1997 r., nr 7, poz. 328).
Ponieważ art. 114 ustawy o FUS odpowiada treścią art. 80 ustawy z 14 grudnia 1982
r., orzeczenie to zachowuje pełną aktualność.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie wskazanych wyżej przepisów oraz
art. 39315
KPC Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku.