Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 lutego 2003 r.
I PK 16/02
Do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 1012
k.p.) może zostać wprowadzone prawo odstąpienia od niej (art. 395 k.c.), o ile
nie pozostaje to w sprzeczności z zasadami prawa pracy (art. 300 k.p.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 lutego 2003 r. sprawy
z powództwa Wojciecha L. przeciwko „B.B.” Sp. z o. o. w K. o odszkodowanie i inne
roszczenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z
dnia 2 października 2001 r. [...]
I. o d d a l i ł kasację
II. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1500 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach oddalił powództwo Wojciecha L. przeciwko „B.B.” Spółce z
o.o. w K. o odszkodowanie za bezzasadne wypowiedzenie umowy o pracę w kwocie
32.330,90 zł oraz o odszkodowanie z tytułu klauzuli konkurencyjnej w kwocie
64.661,94 zł, umorzył zaś postępowanie w części dotyczącej wynagrodzenia za
pracę oraz ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
Sąd Okręgowy ustalił, iż powód był zatrudniony u strony pozwanej na podsta-
wie umowy o pracę na czas nieokreślony z dnia 21 kwietnia 1998 r. na stanowisku
kierownika do spraw sprzedaży. Do jego obowiązków należało kierowanie i nadzoro-
wanie wszelkich działań w zakresie sprzedaży, pełnienie funkcji członka kierownic-
twa Spółki, lansowanie nowych produktów, określanie planów oraz budżetów po-
szczególnych przedsięwzięć dla każdego przedstawiciela handlowego oraz ocena
2
realizacji tych planów, określenie sposobu składania sprawozdań przez przedstawi-
cieli handlowych w zakresie ich działalności i nadzór nad dłużnikami, a także nadzór
nad zespołem osób dokonujących kontroli instalacji przechowywania piwa w becz-
kach oraz czynności serwisowych. Zgodnie z art. 8 umowy o pracę, regulującym
kwestię zakazu konkurencji w okresie wykonywania obowiązków oraz po wygaśnię-
ciu umowy o pracę, przez okres jednego roku powód nie mógł wykonywać czynności
o charakterze podobnym. Skutkiem tego zakazu był obowiązek wypłacenia przez
pracodawcę odszkodowania w wysokości 6 - miesięcznego wynagrodzenia brutto,
zaś jego naruszenia - obowiązek zapłaty przez pracownika na rzecz pracodawcy
odszkodowania w wysokości podwójnej kwoty określonej dla obowiązku pracodawcy,
z zastrzeżeniem jego prawa do dochodzenia wyższego odszkodowania. Według art.
8 ustęp 5 umowy, zakaz konkurencji nie obowiązuje w przypadku odstąpienia od
niego przez pracodawcę w okresie 14 dni od dnia faktycznego wygaśnięcia umowy.
W dniu 10 stycznia 2000 r. strona pozwana wypowiedziała powodowi umowę
o pracę z zachowaniem określonego w niej 6 - tygodniowego okresu wypowiedzenia,
wskazując jako przyczynę nieosiągnięcie przez powoda poziomu sprzedaży, do
czego był zobowiązany jako kierownik do spraw sprzedaży. W piśmie wypowiadają-
cym umowę o pracę strona pozwana odstąpiła od zakazu konkurencji określonego w
art. 8 umowy.
W 1999 r. planowany poziom sprzedaży piwa marki „B.” wynosił 86.000 hekto-
litrów, z czego osiągnięto 40.000 hektolitrów, zaś w przypadku piwa marki „P.” pla-
nowana sprzedaż wynosiła 11.500 hektolitrów, zaś sprzedaż rzeczywista to 7.700
hektolitrów. Piwo marki „B.P.” podczas Ogólnopolskiego Konkursu Jakości Piwa na
Międzynarodowych Targach Rolno - Przemysłowych „P.” zajęło drugie miejsce. W
okresie uruchamiania nowego browaru występowały reklamacje związane ze złą ja-
kością piwa, przede wszystkim beczkowego. Analiza wykazała, że zła jakość spowo-
dowana była nieprawidłowym czyszczeniem instalacji piwnej bądź brakiem tego
czyszczenia.
Zdaniem Sądu Okręgowego oświadczenie strony pozwanej o wypowiedzeniu
powodowi umowy o pracę nie narusza art. 30 § 4 k.p., albowiem została w nim wska-
zana konkretna i rzeczywista przyczyna uzasadniająca to wypowiedzenie. Powód nie
potrafił wykonywać swoich obowiązków pracowniczych w taki sposób, aby uzyskać
odpowiednie efekty pracy, którymi było osiągnięcie planowanego poziomu sprzedaży
piwa. Nie podjął on działań, które efektywnie zwiększyłyby dystrybucję i sprzedaż
3
piwa. Powód wadliwie wykonywał swoje obowiązki, niewłaściwie nadzorując lub nie
kontrolując pracy podległych mu pracowników serwisowych, co w wielu przypadkach
doprowadziło do reklamacji piwa przez punkty sprzedaży.
Sąd Okręgowy powołał się na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, iż
ocena zasadności wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę na czas nie-
określony winna być dokonywana w płaszczyźnie stwierdzenia, że jest to zwykły
sposób rozwiązania stosunku pracy, a tym samym nie musi ona charakteryzować się
szczególną doniosłością lub wyjątkowym znaczeniem. Pracodawca ma bowiem
prawo do doboru pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonywanie reali-
zowanych zadań, jeżeli ma podstawy do przewidywania, iż zatrudnienie nowych pra-
cowników pozwoli na osiągnięcie lepszych rezultatów pracy (wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 2 października 1996 r., I PRN 69/96, OSNAPiUS 1997 nr 10, poz. 163).
Ponadto w stosunku do pracowników na stanowiskach kierowniczych i samodziel-
nych stawiane są wyższe wymagania niż pozostałym, gdyż oni realizują zadania pra-
codawcy i od nich zależą w znacznej mierze wyniki działalności zakładu pracy. Tym
samym pracownicy ci odpowiadają także za brak efektów komórki organizacyjnej,
którą kierują (uchwała Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu
Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85, OSNCP 1985 nr 11, poz.
164).
Za pozbawione uzasadnionych podstaw uznał Sąd Okręgowy żądanie odsz-
kodowania z tytułu zakazu konkurencji w sytuacji, gdy pracodawca odstąpił od tego
zakazu w zakreślonym przez umowę terminie (art. 395 § 1 k.c. w związku z art. 300
k.p.).
W apelacji od powyższego wyroku w części oddalającej powództwo powód za-
rzucił naruszenie prawa materialnego: art. 45 § 1 k.p., art. 22 § 1 k.p. w związku z
art. 45 § 1 k.p., art. 1011
§ 1 k.p., art. 1012
§ 1 i 2 k.p. oraz art. 18 § 2 k.p. Skarżący
zarzucił nadto naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik
sprawy, polegające na niedokonaniu należytej oceny materiału dowodowego i nie
wzięciu pod uwagę przedstawionych przez powoda dowodów, świadczących o tym,
że spadek sprzedaży piwa nastąpił ze względu na jego brak, ograniczenie produkcji
piwa marki „B.”, brak środków na reklamę, opracowanie przez stronę pozwaną niere-
alnych planów sprzedaży oraz brak wpływu powoda na jakość produkowanego piwa,
a nadto nieprzeprowadzenie w pełni zawnioskowanych dowodów, w szczególności z
budżetu strony pozwanej na 2000 r., planów sprzedaży i dystrybucji piwa w latach
4
1999 i 2000, wszystkich raportów czyszczeń instalacji w okresie lipiec - grudzień
1999 r., książki serwisowej instalacji, raportów dystrybucji piwa marki „B.” z grudnia
1999 r. oraz piwa marki „P.”, wreszcie protokołów z zebrań zarządu z okresu paź-
dziernik - grudzień 1999 r. Skarżący wniósł o uzupełnienie postępowania dowodo-
wego w postępowaniu apelacyjnym we wskazanym zakresie. Skarżący wskazał, iż
umowa o pracę jest umową starannego działania, zaś przyczyną wypowiedzenia mu
umowy było w istocie nieosiągnięcie przez pracodawcę rezultatu, czyli założonego
poziomu sprzedaży. Tym samym przerzucone na niego zostało ryzyko działalności
zakładu pracy obciążające pracodawcę. Plany sprzedaży nie były realne przy
zmniejszeniu inwestycji na reklamę, zaprzestaniu produkcji piwa marki „B.” oraz ob-
niżeniu jakości piwa, za które powód nie ponosi odpowiedzialności. Natomiast kon-
trola instalacji i przechowywania piwa była przeprowadzana przez pracowników jemu
podległych. Skarżący wskazał nadto, iż art. 8 ust. 5 umowy o pracę uprawniał praco-
dawcę do rezygnacji z ograniczenia działalności konkurencyjnej w okresie 14 dni od
faktycznego rozwiązania umowy o pracę, a rezygnacja ta nastąpiła w rzeczywistości
na ponad 6 tygodni przed wskazanym zdarzeniem i zawarta została w piśmie wypo-
wiadającym umowę o pracę. Należy zatem przyjąć, iż w rzeczywistości doszło do
wypowiedzenia art. 8 umowy o pracę, podczas gdy umowy o ograniczeniu konkuren-
cji nie można wypowiedzieć (art. 1011
§ 1 k.p. i 1012
§ 1 i 2 k.p.). Wprowadzenie do
umowy o pracę klauzuli dopuszczającej możliwość wypowiedzenia umowy o zakazie
konkurencji narusza przepis art. 18 § 1 k.p. i powoduje zastosowanie art. 1012
§ 2
k.p. w związku z art. 18 § 2 k.p. Nie ma zatem podstaw do stosowania w sprawie art.
395 k.c. Skarżący powołał się również na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 14 maja 1998 r., I PKN 121/98 (OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 342), w
myśl którego pracodawcę obciąża wzajemne zobowiązanie do zapłaty uzgodnionego
odszkodowania także wówczas, gdy nie obawia się już konkurencji ze strony byłego
pracownika.
Wyrokiem z dnia 2 października 2001 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie oddalił
apelację. Jako przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie skarżącemu umowy o pracę
strona pozwana wskazała nieosiągnięcie przez powoda wymaganego poziomu
sprzedaży, do czego był on zobowiązany jako kierownik do spraw sprzedaży. Nie-
sporne jest w sprawie, iż strona pozwana osiągnęła w 1999 r. jedynie 49 % planowa-
nego poziomu sprzedaży piwa. Wprawdzie osiągnięcie określonego rezultatu działal-
ności jest zadaniem prowadzącego tę działalność podmiotu (pracodawcy), zaś
5
umowa o pracę w myśl art. 22 § 1 k.p. jest umową starannego działania, jednak nie
budzi wątpliwości, że staranne i przynoszące efekty wywiązywanie się pracownika z
przypisanych do zajmowanego przez niego stanowiska obowiązków, wpływa na koń-
cowy rezultat tej działalności. Ostatecznym wynikiem działalności strony pozwanej za
1999 r. było nieosiągnięcie planowanego poziomu sprzedaży piwa, za co częściową
odpowiedzialność - w ocenie pracodawcy i Sądu pierwszej instancji - ponosi skarżą-
cy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jest to pogląd trafny. Pracownik, któremu powierza
się określone stanowisko i stawia określone wymagania powinien być bowiem oce-
niany z punktu widzenia wyznaczonych mu obowiązków i wymagań (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 428/98, OSNAPiUS 1999 nr 24, poz.
791). Należy mieć na uwadze, iż zgodnie z postanowieniami umowy o pracę powód
był członkiem kierownictwa strony pozwanej odpowiedzialnym za kierowanie i nadzo-
rowanie całej działalności związanej ze sprzedażą, w tym między innymi za sporzą-
dzanie planów sprzedaży, opracowywanie strategii sprzedaży, szkolenie oraz ocenę
zespołu do spraw sprzedaży, określenie zadań indywidualnych i zespołowych dla
zespołu do spraw sprzedaży, negocjowanie umów z odbiorcami hurtowymi, analizę
trendów i interpretację danych rynkowych oraz określanie indywidualnych planów
działania dla poszczególnych przedstawicieli handlowych i ocenianie stopnia ich rea-
lizacji. W wyroku z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98 (OSNAPiUS 1999 nr 18,
poz. 577), został wyrażony pogląd, iż konkretność wskazania przyczyny uzasadniają-
cej wypowiedzenie umowy o pracę należy oceniać z uwzględnieniem innych, zna-
nych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę. Tak samo sformułowana
przyczyna w jednych stanach faktycznych może zatem być uznana za wskazaną wa-
dliwie, w innych zaś będzie ją można uznać za wskazaną prawidłowo. Zdaniem
Sądu, wskazana w piśmie wypowiadającym skarżącemu umowę o pracę przyczyna
miała charakter ogólny, jednakże została sprecyzowana i wykazana przez pracodaw-
cę w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, a sprecyzowanie to nie wykra-
cza poza granice przyczyny wskazanej w wypowiedzeniu, biorąc pod uwagę zajmo-
wane przez skarżącego stanowisko i związany z nim zakres zadań i odpowiedzialno-
ści. Podaną powodowi przyczynę należy bowiem oceniać w aspekcie oceny jego
pracy, która była negatywna z uwagi na brak jej efektów, czyli nieosiągnięcie wyma-
ganego przez pracodawcę poziomu sprzedaży, co nie jest - wbrew zarzutom apelacji
- przerzuceniem na pracownika ryzyka działalności zakładu pracy, obciążającego
pracodawcę. Powód znał sytuację pracodawcy i jako członek kierownictwa uczestni-
6
czył w naradach, na których omawiano problemy związane ze spadkiem sprzedaży
piwa. Z racji zajmowanego stanowiska winien on przedstawiać propozycje poprawy
tej sytuacji, które znalazłyby akceptację i przyniosły efekty jego działań, przy znanych
trudnościach. Tymczasem skarżący ograniczał się do wskazywania przyczyn spadku
sprzedaży, którymi w jego przekonaniu były spadek jakości piwa i niskie nakłady na
jego promocję. Istnienie tych okoliczności zostało potwierdzone w postępowaniu do-
wodowym przeprowadzonym przed Sądem pierwszej instancji, podobnie jak nie-
sporna jest okoliczność wycofania w ostateczności z produkcji piwa marki „B.”, jed-
nakże jako przyczyny nieosiągnięcia planowanego poziomu sprzedaży strona po-
zwana wskazała również zły dobór przedstawicieli handlowych i punktów sprzedaży,
niewłaściwą pracę zespołów serwisowych, za co odpowiadał skarżący i z czym łą-
czyła się negatywna ocena jego pracy jako odpowiedzialnego za kierowanie i nadzo-
rowanie wszelkiej działalności związanej ze sprzedażą, w tym opracowywanie jej
strategii.
Z powyższych względów za pozbawiony podstaw należy uznać zarzut naru-
szenia przez Sąd Okręgowy art. 45 § 1 k.p., zaś stanowiska tego nie może podważyć
istnienie również innych przyczyn, które miały wpływ na poziom sprzedaży osiągnięty
przez stronę pozwaną na przestrzeni 1999 r., tym bardziej, iż skarżący nie kwestio-
nuje ustalenia Sądu pierwszej instancji co do nieosiągnięcia planowanego poziomu
sprzedaży również piwa marki „P”. Pociąga to za sobą nieuwzględnienie wniosków
dowodowych zawartych w apelacji jako nie mających istotnego znaczenia dla roz-
strzygnięcia sprawy. Odnośnie do odszkodowania z tytułu klauzuli konkurencyjnej
istotne jest - zdaniem Sądu Apelacyjnego - że w spornej sprawie nie mamy do czy-
nienia z okolicznościami określonymi art. 1012
§ 2 k.p., lecz umownym prawem od-
stąpienia, określonym w art. 395 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. Nie można zgodzić
się z zaprezentowanym w apelacji stanowiskiem, iż zawarta w Kodeksie pracy re-
gulacja dotycząca zakazu konkurencji jest unormowana w sposób wyczerpujący, co
nie pozwala na zastosowanie do tych umów, poprzez art. 300 k.p., przepisów Ko-
deksu cywilnego i rodzi nieważność takiego postanowienia umowy stosownie do art.
18 § 1 k.p., a w konsekwencji skutki określone w art. 18 § 2 k.p. Możliwość taką do-
puścił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 listopada 1999 r., I PKN
358/99 (OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 217), w którym stwierdził, iż w razie niezastrze-
żenia w umowie o zakazie konkurencji prawa odstąpienia od niej, strony mogą za-
wrzeć nową umowę, w której pracownik zostanie zwolniony z zakazu konkurencji, a
7
pracodawca z obowiązku zapłaty odszkodowania. Przepis art. 395 § 1 k.c. stanowi,
iż można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu ozna-
czonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez
oświadczenie złożone drugiej stronie. W myśl § 2 tego przepisu w razie wykonania
prawa odstąpienia, umowa uważana jest za nie zawartą. Określony w art. 8 łączącej
strony umowy o pracę zakaz konkurencji stanowił odrębną umowę, o której mowa w
art. 1011
§ 1 k.p. i 1012
§ 1 k.p. i jako taki nie podlegał regułom wypowiedzenia przy-
pisanym umowie o pracę. Ponieważ umowa o zakazie konkurencji ma na celu
ochronę interesów pracodawcy nie budzi wątpliwości, iż to jemu przysługuje prawo
odstąpienia. Zawarte w omawianym art. 8 ust. 5 umowy stwierdzenie „wyżej wspo-
mniany zakaz zostanie pozbawiony mocy jeśli pracodawca zrezygnuje z tego ograni-
czenia” należy zdaniem Sądu Apelacyjnego rozumieć jako pozbawienie mocy umowy
o zakazie konkurencji, jeżeli pracodawca od niej odstąpi. Nie ma bowiem żadnych
uzasadnionych podstaw, aby - stosując się do zasad tłumaczenia umów, zawartych
w art. 65 § 2 k.c. - uznać, iż pracodawca miałby zrezygnować z samego tylko
zakazu, czyli powstrzymywania się przez pracownika od określonego rodzaju
działalności z zachowaniem obciążającego pracodawcę skutku zakazu w postaci
obowiązku wypłaty byłemu pracownikowi ustalonego w umowie odszkodowania.
Wreszcie, oznaczenie w umowie terminu, w czasie którego możliwe było skorzysta-
nie z prawa odstąpienia, przez użycie określenia „w ciągu 14 dni od daty faktycznego
rozwiązania umowy”, oznacza termin maksymalny dla dokonania tej czynności,
albowiem zamyka okres dla skutecznego skorzystania z omawianego prawa. Należy
zatem uznać, iż odstąpienie przez stronę pozwaną od umowy o zakazie konkurencji
zostało dokonane w terminie otwartym dla skorzystania z tego prawa i nie może być
tłumaczone jako wypowiedzenie umowy na tej podstawie, że zostało zawarte w pi-
śmie wypowiadającym powodowi umowę o pracę.
Kasacja powoda od powyższego wyroku została oparta na zarzutach naru-
szenia przepisów postępowania, mianowicie art. 382 k.p.c. w związku: a) art. 233 § 1
k.p.c. przez bezkrytyczną akceptację przez Sąd Apelacyjny ustaleń dotyczących rze-
komo niestarannego, zawinionego przez powoda wykonywania obowiązków pracow-
niczych oraz ich niedopełnienie, co spowodowało spadek sprzedaży piwa, a ponadto
uznania umowy o zakazie konkurencji zawartej przez strony sporu za odrębną
umowę, a nie klauzulę w umowie o pracę, b) art. 232 k.p.c. przez przyjęcie dopusz-
czalności skonkretyzowania przyczyny wypowiedzenia umowy w trakcie postępo-
8
wania sądowego o odszkodowanie z tytułu bezzasadnego wypowiedzenia umowy o
pracę i przyjęcie, że strona pozwana wykazała, iż nieosiągnięcie planowanego po-
ziomu sprzedaży piwa pozostaje w związku z niedopełnieniem obowiązków przez
powoda, a także naruszenie art. 381 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z do-
kumentów wnioskowanych przez powoda (budżetu strony pozwanej, raportów czysz-
czeń instalacji, książki serwisowej, protokołów zebrań organu zarządzającego, ra-
portów dystrybucji piwa).
Kasacja zarzuciła także naruszenie prawa materialnego: art. 22 § 1 k.p. przez
przyjęcie, że umowa o pracę jest umową rezultatu, a nie umową starannego działa-
nia, art. 30 § 4 i art. 45 k.p. przez przyjęcie, iż wskazana przez pozwanego przyczyna
uzasadniała wypowiedzenie umowy o pracę, art. 300 i art. 18 § 1 k.p., a także art.
1011
§ 1 w związku z art. 1011
§ 1-3 k.p. przez uznanie za dopuszczalne zwolnienie
się pracodawcy od obowiązku odszkodowania z tytułu klauzuli konkurencyjnej w dro-
dze jednostronnego oświadczenia.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie są zasadne zarzuty kasacji naruszenia przepisów postępowania. W pierw-
szym rzędzie dotyczy to zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wskutek
przyjęcia przez Sąd Apelacyjny ustalenia, że powód nie wykonywał należycie swoich
obowiązków, w związku z czym doszło do zmniejszenia sprzedaży piwa oraz uznania
umowy o zakazie konkurencji za odrębną umowę, a nie klauzulę w umowie o pracę.
Ten drugi zarzut, wbrew stanowisku kasacji, nie dotyczy naruszenia przepisów po-
stępowania, lecz prawnej kwalifikacji umowy o zakazie konkurencji. Nie usprawiedli-
wia natomiast zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. powołanie w uzasadnieniu kasacji
okoliczności, że Sąd Apelacyjny, akceptując, iż przyczynami spadku sprzedaży piwa
były spadek jakości, niskie nakłady na promocję, wycofanie ze sprzedaży piwa marki
„B.” - mimo to uznał, że przyczyną wypowiedzenia umowy było niewłaściwe wykony-
wanie przez powoda obowiązków pracowniczych. Kasacja potraktowała wywód Sądu
Apelacyjnego wybiórczo. Z uzasadnienia wyroku wyraźnie wynika, że nie kwestio-
nuje on istnienia wymienionych okoliczności, które znalazły potwierdzenie w dowo-
dach przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, Sąd Apelacyjny wskazał
natomiast na inne okoliczności, za które powód z racji zajmowanego stanowiska
9
ponosił odpowiedzialność, mianowicie na złą pracę zespołów serwisowych, zły dobór
przedstawicieli handlowych i punktów sprzedaży. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny
wyprowadził wniosek, że okoliczności te również stanowiły przyczynę nieosiągnięcia
planowanego poziomu sprzedaży piwa. Wniosek ten nie narusza zasad swobodnej
oceny dowodów. Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 232 k.p.c.,
który dotyczy kontradyktoryjności w postępowaniu sądowym. Kasacja natomiast nie-
trafnie uzasadnia jego naruszenie tym, że Sąd drugiej instancji przyjął dopuszczal-
ność konkretyzacji przyczyny zwolnienia w toku procesu. Co się tyczy zarzutu naru-
szenia art. 381 k.p.c., mającego przeciwdziałać przewlekłości postępowania, to
oczywiście przepis ten nie mógłby stanowić przeszkody do wyświetlenia okoliczności
sprawy, mimo tego że nowe dowody zostały powołane dopiero w skardze apelacyj-
nej. W sprawie dowody wnioskowane przez powoda nie zostały uwzględnione z innej
przyczyny, mianowicie z tego powodu, że w ocenie Sądu Apelacyjnego nie miały one
istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Zarzut naruszenia art. 381 k.p.c.
należało w tej sytuacji uznać za nieuzasadniony.
Skarżący nietrafnie zarzuca, że Sąd Apelacyjny, przyjmując dopuszczalność
zobowiązania powoda do osiągnięcia poziomu sprzedaży piwa, tym samym uznał
umowę o pracę za umowę rezultatu, co pozostaje w sprzeczności z art. 22 k.p., we-
dług którego umowa o pracę jest umową starannego działania. W wymienionej kwe-
stii problem sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy pracownikowi, zajmują-
cemu stanowisko kierownicze w zakładzie pracy, można wyznaczyć zadanie do
osiągnięcia (cel), a jeśli tak, czy jest to równoznaczne z przekształceniem umowy w
umowę rezultatu (umowę o dzieło). Należy stwierdzić, że nie pozostaje w sprzeczno-
ści z istotą umowy o pracę wyznaczenie pracownikowi zadań do wykonania. Reali-
zacja pracowniczego obowiązku świadczenia pracy następuje w ramach wyznaczo-
nych pracownikowi zadań roboczych, wynikających z zakresu czynności i (lub) pole-
ceń pracodawcy. Stopień szczegółowości tych zadań oraz horyzont czasowy ich wy-
konania są zróżnicowane. Kasacja nietrafnie utożsamia zadanie robocze w postaci
osiągnięcia określonego poziomu sprzedaży piwa, co zresztą nastąpiło z udziałem
powoda, z osiągnięciem rezultatu w rozumieniu zobowiązań rezultatu, w szczególno-
ści umowy o dzieło. Przedmiotem umowy o dzieło w rozumieniu Kodeksu cywilnego
jest przyszły, z góry określony, samoistny, ucieleśniony, obiektywnie osiągalny w
danych warunkach pewny rezultat pracy i umiejętności przyjmującego zamówienie,
którego charakter nie wyklucza zastosowania przepisów o rękojmi za wady (por.
10
System prawa prywatnego, t. 7, s. 236). Wymieniony zespół cech konstytutywnych
musi przy tym występować łącznie. Celem umowy o dzieło nie jest samo działanie
(zaniechanie), które przy zachowaniu określonej staranności prowadzić ma do okre-
ślonego w umowie rezultatu, lecz samo osiągnięcie rezultatu, niezależnie od rodzaju
i intensywności świadczonej w tym celu pracy i staranności. Przy umowie o dzieło
strony z góry określają rezultat i dla jego osiągnięcia zawierają umowę. W przypadku
powoda osiągnięcie planowanego poziomu sprzedaży piwa stanowiło jedno spośród
wielu zadań należących do powoda. Przy umowie o dzieło odpowiedzialność
przyjmującego zamówienie w przypadku nieosiągnięcia celu umowy jest odpowie-
dzialnością za nieosiągnięcie rezultatu, a nie za brak należytej staranności. Strona
pozwana jako przyczyny nieuzyskania planowanego poziomu sprzedaży piwa wska-
zywała zły dobór przedstawicieli handlowych i punktów sprzedaży, brak inicjatywy,
jaką powinna wykazywać osoba zajmująca stanowisko kierownika do spraw sprze-
daży, niewłaściwą pracę zespołów serwisowych, za co powód ponosił odpowiedzial-
ność. W sumie należy przyjąć, że wyznaczenie powodowi zadania w postaci osią-
gnięcia określonego poziomu sprzedaży piwa nie prowadziło do przekształcenia
umowy o pracę w zobowiązanie rezultatu.
Zarzut kasacji naruszenia art. 30 § 4 k.p. jest niesłuszny. Przepis ten wymaga,
aby w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony została wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. W wypo-
wiedzeniu powodowi umowy o pracę jako przyczyna zostało wskazane nieosiągnię-
cie wymaganego poziomu sprzedaży, do czego powód był zobowiązany jako kierow-
nik do spraw sprzedaży w „B.B.” Sp. z o.o. W uzasadnieniu kasacji nie wyjaśniono,
dlaczego takie wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę miałoby naruszać art. 30 § 4 k.p. W wymienionym przepisie chodzi
bowiem o to, czy przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie została formalnie wska-
zana, a nie o to, czy w rzeczywistości występowała i była wystarczająca dla uznania
wypowiedzenia za uzasadnione. Stosownie do utrwalonego stanowiska judykatury,
przyczyna wypowiedzenia powinna być podana pracownikowi w sposób skonkrety-
zowany. Zarazem jednak konkretność wskazania przyczyny wypowiedzenia należy
oceniać z uwzględnieniem innych znanych pracownikowi okoliczności uściślających
tę przyczynę. Powód znał nie tylko wyznaczone mu zadanie dotyczące poziomu
sprzedaży, ale również pozostałe szczegółowe powinności, od realizacji których za-
11
leżała wielkość sprzedaży i których niewykonanie bądź nienależyte wykonywanie
zarzucała mu strona pozwana.
Nie można podzielić zarzutu pozwanej naruszenia art. 45 k.p. Pracodawca
może zasadnie wypowiedzieć umowę o pracę w ramach realizacji zasady doboru
pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonywanie zadań (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98, OSNAPiUS 1999 nr 18, poz.
577). Sąd Apelacyjny, oceniając zasadność wypowiedzenia umowy o pracę powo-
dowi, trafnie akcentował przyjęte w orzecznictwie i akceptowane w piśmiennictwie
stanowisko, że zasadność wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę na
czas nieokreślony powinna być oceniana w płaszczyźnie stwierdzenia, że jest to
zwykły sposób rozwiązania umowy o pracę. Stronie pozwanej nie można zarzucić
działania z pokrzywdzeniem pracownika, ponieważ powód nie osiągnął założonych
wyników w zakresie sprzedaży między innymi w następstwie własnych zawinionych
działań i zaniechań.
Zarzut kasacji naruszenia przepisu art. 395 k.c. przez przyjęcie, że na jego
podstawie jest dopuszczalne wypowiedzenie klauzuli o zakazie konkurencji po usta-
niu stosunku pracy, oraz przepisów art. 1011
w związku z art. 1012
§ 1-3 k.p. przez
przyjęcie dopuszczalności odstąpienia od umowy o zakazie konkurencji, wymaga
uprzedniego rozważenia charakteru prawnego klauzuli konkurencyjnej. Wbrew sta-
nowisku kasacji, która przyjmuje, że regulacja klauzuli konkurencyjnej w Kodeksie
pracy jest pełna, należy uznać, że regulacja kodeksowa ma charakter fragmenta-
ryczny. Określenie szerszego kontekstu normatywnego, który znajdowałby zastoso-
wanie w sprawach nieuregulowanych Kodeksem pracy, zależy w tej sytuacji od
uprzedniego rozstrzygnięcia, czy klauzula konkurencyjna jest instytucją prawa pracy,
instytucją prawa cywilnego, czy też instytucją zarówno prawa pracy, jak i prawa cy-
wilnego. Zdaniem Sądu Najwyższego, klauzula konkurencyjna jest instytucją prawa
pracy, do której w sprawach nieuregulowanych Kodeksem pracy stosuje się odpo-
wiednio przepisy Kodeksu cywilnego, o ile nie pozostaje to w sprzeczności z zasa-
dami prawa pracy (art. 300 k.p.). Przemawia za tym jej uregulowanie, co do zasady,
w Kodeksie pracy oraz okoliczność, że wywiera ona skutki już w trakcie trwania sto-
sunku pracy, a nie wyłącznie po jego ustaniu. W szczególności klauzula konkuren-
cyjna często zawierana jest równocześnie z zawarciem umowy o pracę, a jej zawar-
cie jest warunkiem do zatrudnienia na określonym stanowisku, otwiera ona pracow-
nikowi dostęp do szczególnie ważnych informacji, a odmowa jej zawarcia przez pra-
12
cownika z reguły będzie stanowiła uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia pracowni-
kowi umowy o pracę.
Według art. 8 ust. 5 umowy o pracę, „zakaz (konkurencji) zostanie pozbawiony
mocy, jeśli pracodawca zrezygnuje z tego ograniczenia w okresie 14 dni od daty
faktycznego rozwiązania umowy”. Wymienionym postanowieniem wprowadzono do
umowy o zakazie konkurencji prawo odstąpienia pracodawcy od umowy, a nie prawo
jej wypowiedzenia, jak twierdzi kasacja. Umowne prawo odstąpienia zostało uregu-
lowane w art. 395 k.c. W myśl tego przepisu, można zastrzec, że jednej lub obu stro-
nom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od
umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Zdaniem
Sądu Najwyższego, umowne prawo odstąpienia może w sposób ważny zostać
wprowadzone do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, ponieważ
jest to sprawa nieuregulowana w przepisach Kodeksu pracy o zakazie konkurencji i
zasadniczo prawo odstąpienia, wynikające z umowy stron, nie jest sprzeczne z za-
sadami prawa pracy. Dotyczy to w każdym razie sytuacji, kiedy wykonanie prawa
odstąpienia zostało ograniczone do momentu rozwiązania stosunku pracy. Zastrze-
żenie prawa odstąpienia w terminie późniejszym, zwłaszcza jeśli chodzi o pracodaw-
cę, wymagałoby rozważenia okoliczności konkretnego przypadku. W rozpoznawanej
sprawie odstąpienie od umowy o zakazie konkurencji miało miejsce przed ustaniem
stosunku pracy i - zdaniem Sądu Najwyższego - było prawnie skuteczne. W przypad-
ku umowy wzajemnej, w której nie rozpoczęto jeszcze wykonywania świadczenia
polegającego na zaniechaniu, wykonanie prawa odstąpienia powoduje skutki z mocą
wsteczną, tj. umowę uważa się za niezawartą. Roszczenie powoda o wypłatę od-
szkodowania z tytułu umowy o zakazie konkurencji nie miało w tej sytuacji uzasad-
nienia prawnego.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================