Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 września 2003 r.
I PK 345/02
1. Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy jako element gotowości
do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. należy rozumieć stan, w którym pracow-
nik może na wezwanie pracodawcy niezwłocznie podjąć pracę.
2. Zatrudnienie u innego pracodawcy nie przekreśla samo przez się goto-
wości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. Dotyczy to jednak sytuacji, w któ-
rej praca taka nie wyłącza dyspozycyjności pracownika, to jest nie uniemożli-
wia niezwłocznego podjęcia pracy, którą pracownik zobowiązał się wykonywać
na rzecz pracodawcy, ze strony którego doznał przeszkód w jej wykonywaniu.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 września 2003 r.
sprawy z powództwa Stanisława W. przeciwko W. Urzędowi Wojewódzkiemu w P. o
zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 8 marca 2002 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lesznie wyrokiem z 21 stycznia 2002 r. oddalił
powództwo Stanisława W. o zapłatę i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w W. Urzędzie Wojewódzkim
na stanowisku dyrektora Wydziału Rolnictwa. Dnia 26 lutego 1998 r. Dyrektor Gene-
ralny pozwanego Urzędu rozwiązał z powodem stosunek pracy na podstawie art. 13
ust. 1 pkt 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, za
trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia, ze skutkiem na 31 maja 1998 r. Od tej
decyzji powód wniósł odwołanie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z
wnioskiem o stwierdzenie nieważności. Ostatecznie 19 lutego 2001 r. Minister wydał
2
decyzję stwierdzającą nieważność decyzji z 26 lutego 1998 r. Od 1 czerwca 1998 r.
powód był zatrudniony u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony, która została rozwiązana za porozumieniem stron 17 stycznia 1999 r.
Od 18 stycznia 1999 r. powód pracował w Starostwie Powiatowym w L. Jako pod-
stawę swego roszczenia powód podał art. 81 § 1 k.p., twierdząc, że po ustaniu za-
trudnienia w Urzędzie Wojewódzkim był gotów do pracy w tym Urzędzie, jednakże
doznał przeszkód ze strony pracodawcy. Wskazał także, że stwierdzenie nieważno-
ści decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy z mianowanym urzędnikiem państwowym
ma charakter deklaratoryjny i skutek wsteczny, a więc reaktywuje rozwiązany w ten
sposób stosunek pracy. Należy zatem jego zdaniem uznać, że skoro przez cały ten
czas pozostawał w zatrudnieniu i był gotów do świadczenia pracy, a doznał w tym
przeszkód ze strony pracodawcy, to należy mu się za ten okres wynagrodzenie z art.
81 k.p.
Zdaniem Sądu Rejonowego, powód doznał przeszkód w świadczeniu pracy po
rozwiązaniu z nim umowy o pracę. Nie był jednak gotów do podjęcia pracy u pozwa-
nego ponieważ natychmiast po rozwiązaniu z nim umowy o pracę podjął pracę u in-
nego pracodawcy. Z tych względów powództwo zostało oddalone.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód. Wyrokiem z 8 marca 2002 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu oddalił apelację i zasądził od powoda na rzecz
pozwanego koszty procesu. Sąd ten uznał ustalenia Sądu pierwszej instancji za pra-
widłowe, a okoliczności sprawy za bezsporne. Bezsporne było również, że powód po
ustaniu zatrudnienia u pozwanego podjął pracę u innego pracodawcy. Gotowości do
pracy powód w toku procesu nie wykazał, a byłoby to niemożliwe, ponieważ nowy
pracodawca miał siedzibę ok. 80 km od L. Sąd Okręgowy stwierdził także, że powód
oparł swoje żądanie na art. 81 k.p., a nie na art. 47 k.p., powołując w tym kontekście
wyrok Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 1999 r., I PKN 210/99 (OSNAPiUS 2000 nr
23, poz. 854), stwierdzający, że mianowanemu urzędnikowi państwowemu, z którym
rozwiązano stosunek pracy z naruszeniem art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1982 r. o pra-
cownikach urzędów państwowych, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do
pracy, nie przysługuje przewidziane w art. 47 in fine k.p. wynagrodzenie za cały czas
pozostawania bez pracy. Tymczasem art. 81 dotyczy innych stanów faktycznych i
okoliczności w nim przewidziane nie zachodzą w sprawie. Sąd Okręgowy podkreślił
także, że powód nie przedstawił dowodu na okoliczność, że był gotowy do podjęcia
pracy.
3
W kasacji powód zarzucił temu wyrokowi naruszenie prawa przez jego błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności art. 81 k.p. poprzez uzna-
nie, że przepis ten nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie, gdyż dotyczy in-
nych stanów faktycznych. Ponadto zarzucił naruszenie przepisów postępowania „w
postaci art. 382 kpc w związku z art. 102, 316 § 1; 233 § 1 i 4771
kpc” poprzez nie-
przeprowadzenie postępowania dowodowego celem zbadania gotowości powoda do
podjęcia pracy i bezpodstawne przyjęcie, że powód pracy nie podjął i nie starał się o
jej podjęcie; niezbadanie i nieustosunkowanie się do przedstawionego przez powoda
materiału dowodowego, a w szczególności do powołanych orzeczeń Sądu Najwyż-
szego oraz niezbadanie możliwości zastosowania art. 102 k.p.c. przy rozstrzygnięciu
o kosztach. W związku z tym wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Alternatywnie powód wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy.
Uzasadniając kasację pełnomocnik powoda nie zgodził się z twierdzeniem
Sądu Okręgowego, że w rozpoznawanej sprawie nie ma zastosowania art. 81 k.p.
Stwierdzenie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji nieważności decyzji
Dyrektora Generalnego Urzędu Wojewódzkiego miało skutek wsteczny i reaktywo-
wało rozwiązany stosunek pracy. Zdaniem skarżącego sytuacja ta, zgodnie z poglą-
dem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 14 grudnia 1999 r. (I PKN
407/99), w pełni odpowiada dyspozycji art. 81 k.p. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy
wskazał, że „stwierdzenie nieważności decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy z mia-
nowanym urzędnikiem państwowym ma charakter deklaratoryjny i skutek wsteczny,
a więc reaktywuje w ten sposób rozwiązany stosunek pracy, czyli należy uznać, że
pracownik przez cały czas pozostawał w zatrudnieniu i jeżeli był gotów do świadcze-
nia pracy, a doznał w tym przeszkód ze strony pracodawcy, to należy mu się za ten
okres wynagrodzenie z art. 81 k.p.”. Nieustosunkowanie się przez Sąd Okręgowy do
powyższych okoliczności i powołanego orzeczenia Sądu Najwyższego narusza art.
382 w związku z art. 316 i 233 k.p.c. Następnie skarżący stwierdził, że podjęcie
przez powoda pracy u innego pracodawcy w okresie od czerwca 1998 r. do stycznia
1999 r. nie wyłączało jego gotowości do pracy. Na uzasadnienie tego twierdzenia,
powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 lutego 1996 r. (III APr
64/95), w którym Sąd ten uznał, że „do uznania gotowości pracy niezbędna jest dys-
pozycyjność pracownika względem zakładu pracy. Zostanie ona zachowana w razie
podjęcia innego, zastępczego zatrudnienia, gdy przeszkoda ma charakter trwały.
4
Przedłużająca się bowiem bezczynność pracownika, nie uzasadnia biernej jego po-
stawy również w tym zakresie.”. Dodał, również, że Sąd nie może oczekiwać, aby
powód pozostawał bez pracy i bez środków do życia przez cały czas od rozwiązania
umowy do wydania przez Ministra decyzji uchylającej decyzję o rozwiązaniu umowy.
Uzasadniając zarzut naruszenia przepisów postępowania „w postaci art. 382 kpc w
związku z art. 316 § 1; 233 § 1 i 4771
kpc”, skarżący stwierdził, że żaden z Sądów nie
przeprowadził postępowania dowodowego na okoliczność gotowości powoda do
pracy, ani też Sądy nie zgromadziły w zasadzie żadnych materiałów, choć w oparciu
o art. 4771
k.p.c. Brak wniosków dowodowych nie zamyka drogi do przeprowadzenia
postępowania dowodowego przez sąd z urzędu. Zarzut naruszenia art. 102 k.p.c.
przez obciążenie powoda kosztami procesu skarżący umotywował tym, że skoro po-
wód traktuje dochodzenie swych roszczeń jako zadośćuczynienie za doznaną
krzywdę, to nawet gdyby uznać jego roszczenia za niezasadne, to z uwagi na roz-
bieżne stanowisko orzecznictwa w podobnych sytuacjach, istnieją słuszne podstawy
do zastosowania art. 102 k.p.c., a w ogóle możliwość zastosowania tego przepisu
powinna być przez sąd badana w każdej sprawie pracowniczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nietrafny jest zarzut naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 81 k.p. Z treści
tego przepisu wynikają dwie przesłanki nabycia prawa do wynagrodzenia: po pierw-
sze - gotowość pracownika do wykonywania pracy, po drugie - doznanie przeszkód z
przyczyn dotyczących pracodawcy (np. wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 1999 r.,
I PKN 60/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 577). Nie ulega wątpliwości, że powód
doznał przeszkód w świadczeniu pracy ze strony pracodawcy - W. Urzędu Woje-
wódzkiego, co spełnia drugą z wymienionych przesłanek. Nie był on jednak gotów do
wykonywania pracy w tym Urzędzie w okresie od 1 czerwca 1998 r. do 17 stycznia
1999 r., za który dochodzi wynagrodzenia. Cechami charakterystycznymi gotowości
pracownika do wykonywania pracy są: 1) zamiar wykonywania pracy, 2) faktyczna
zdolność do świadczenia pracy, 3) uzewnętrznienie gotowości do wykonywania
pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Z ustaleń Sądu Rejonowego,
przyjętych przez Sąd Okręgowy, wynika, że powód nie pozostawał w dyspozycji pra-
codawcy. Przez pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, jako element gotowości do
pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., należy rozumieć stan, w którym pracownik może
5
niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę. Pracownik pozostający w dys-
pozycji pracodawcy oczekuje na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy
lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu wskaza-
nym przez siebie i podanym pracodawcy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie dopusz-
cza go do pracy. Sąd Okręgowy przyjął słusznie, że powód nie wykazał gotowości do
pracy w zakresie pozostawania w dyspozycji pracodawcy, a gotowość ta byłaby na-
wet niemożliwa, ze względu na podjęcie w tym czasie pracy w innym zakładzie
pracy, odległym ok. 80 km od L. Fakt ten obiektywnie wykluczał możliwość nie-
zwłocznego podjęcia pracy. Sąd Rejonowy trafnie ocenił, że argument powoda, iż
może on natychmiast powrócić do pracy w Urzędzie Wojewódzkim niewiele znaczy,
gdyż w rzeczywistości zależało to od zgody pracodawcy, u którego w okresie od 1
czerwca 1998 r. do 17 stycznia 1999 r. powód pracował. Co prawda praca w innym
zakładzie nie przekreśla sama przez się gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1
k.p. (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28 maja 1976 r., OSNCP
1976 nr 9, poz. 187), odnosi się to jednak do sytuacji, w której praca taka nie wyłącza
dyspozycyjności pracownika, a tym samym jego gotowości do pracy, tj. nie uniemoż-
liwia niezwłocznego podjęcia pracy, którą pracownik zobowiązał się wykonywać na
rzecz pracodawcy, ze strony którego doznał przeszkód w jej wykonywaniu. Podobne
stanowisko wyraził już Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99
(OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 37). Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela
natomiast poglądu wyrażonego w powołanym przez skarżącego wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach z 16 lutego 1996 r. (III APr 64/95), jako wykraczającego poza
pojęcie dyspozycyjności pracownika składające się na pojęcie gotowości do pracy w
rozumieniu art. 81 § 1 k.p.
Bezpodstawny jest zarzut kasacji naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 382
k.p.c. w związku z art. 316 § 1; 233 § 1 i 4771
k.p.c. Skarżący stwierdza, że „w zakre-
sie gotowości do pracy, ani sąd I Instancji, ani sąd II instancji nie zgromadziły w za-
sadzie żadnych materiałów”. Należy jednak przypomnieć, że, zgodnie z art. 232
k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody, z których wywodzą skutki
prawne. Wprawdzie przepis ten stanowi, że sąd może dopuścić dowód nie wskazany
przez stronę, jednakże jest to tylko możliwość, a nie obowiązek (wyrok Sądu Najwyż-
szego, V CKN 406/00, Prokurator i Prawo 2002 nr 4, poz. 45). Dalej autor kasacji
przyznaje, że strona powodowa nie składała wniosków dowodowych w tym zakresie,
ale wskazuje, że „w oparciu o art. 4771
k.p.c. brak wniosków dowodowych nie zamy-
6
ka drogi do przeprowadzenia postępowania dowodowego przez sąd z urzędu”. Art.
4771
k.p.c. powołany w kasacji w całości, dotyczy wszakże kilku różnych kwestii, a
Sąd Najwyższy, działając jako sąd kasacyjny, nie jest uprawniony do samodzielnego
konkretyzowania zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego przepisu
dotyczy podstawa kasacji (postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2002 r.,
III CKN 760/00). Ponieważ skarżący opisał jednak ogólnie treść jednego z przepisów
art. 4771
k.p.c., którego niezastosowanie zarzuca, to należy wskazać, że § 11
tego
artykułu, który odpowiada temu opisowi, dotyczy wyłącznie postępowania dowodo-
wego w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy. Wbrew zarzutom kasacji
Sądy wszechstronnie i prawidłowo rozważyły zebrany materiał. W szczególności w
pełni prawidłowo został uznany za niewiele znaczący argument powoda, że może on
natychmiast powrócić do pracy w Urzędzie Wojewódzkim. Z tych względów bezpod-
stawny jest także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
Nie można również zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 102 k.p.c. Fakt, że
pracownik traktuje dochodzenie swoich roszczeń jako zadośćuczynienie za krzywdę
nie stanowi sam w sobie szczególnie uzasadnionego wypadku, dającego, w myśl art.
102 k.p.c., podstawę do zasądzenia od strony przegrywającej tylko części kosztów
albo w ogóle nieobciążania jej kosztami.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c., orzekł
jak w sentencji.
========================================