Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2003 r.
I PK 114/03
Przepis art. 38 k.p. nie ma zastosowania do mianowanych nauczycieli
akademickich.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2003 r. sprawy
z powództwa Ewy P.-W. przeciwko Akademii Ś. w K. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach z dnia 20 listopada 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2002 r., Sąd Rejonowy w Kielcach przywrócił
powódkę Ewę P.-W. do pracy w Akademii Ś. w K.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była pracownikiem Wyższej Szkoły Peda-
gogicznej w K. od 1978 r.; od 1 października 1985 r. do 30 września 1988 r. była za-
trudniona na czas określony na stanowisku adiunkta, a od 1 października 1988 r.
rektor uczelni mianował ją na okres do 30 września 1991 r. na stanowisko adiunkta w
Instytucie Biologii. W związku z wejściem w życie ustawy z 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym stosunek pracy powódki przekształcił się z dotychczasowego
na czas określony, w stosunek pracy na czas nieokreślony. Zgodnie ze statutem
Akademii Ś. w K. (§ 68), okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby niemają-
cej stopnia naukowego doktora habilitowanego nie powinien przekraczać 14 lat. W
przypadku powódki okres ten upłynął 31 grudnia 2000 r., a do władz uczelni nie
wpłynął wniosek o przedłużenie jej okresu zatrudnienia. W dniu 8 maja 2001 r. rektor
2
Akademii doręczył powódce pismo o rozwiązaniu stosunku pracy za trzymiesięcznym
wypowiedzeniem ze skutkiem na dzień 30 września 2001 r. Powódka była członkiem
Związku Nauczycielstwa Polskiego, jednak zamiar rozwiązania z nią stosunku pracy
nie był konsultowany z władzami związku. Zdaniem Sądu, rektor Akademii Ś. miał
prawo podjąć decyzję o rozwiązaniu z powódką stosunku pracy, z uwagi jednak na
naruszenie art. 38 k.p. w związku z art. 124 ustawy z 13 września 1990 r. o szkol-
nictwie wyższym, należało przywrócić powódkę do pracy na dotychczasowych wa-
runkach.
W apelacji od wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 124 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65 poz. 385 ze zm.) i art.
38 k.p. Zdaniem skarżącej, uczelnia nie miała obowiązku konsultowania ze związ-
kami zawodowymi zamiaru rozwiązania z powódką stosunku pracy, gdyż był to sto-
sunek pracy z mianowania na stanowisko.
Wyrokiem z dnia 30 listopada 2002 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zmienił za-
skarżony wyrok i oddalił powództwo. Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnic-
twie wyższym w rozdziale 2 normuje powstanie i ustanie stosunku pracy nauczycieli
akademickich. Art. 94 ust. 2 ustawy przewiduje, że rozwiązanie stosunku pracy z
adiunktem lub asystentem mianowanym na czas nieokreślony następuje na mocy
decyzji właściwego organu, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia
z końcem roku akademickiego, w którym upłynął okres zatrudnienia, o którym mowa
w art. 68 ust. 2 i art. 89 ust. 3. W związku z upływem czternastoletniego okresu za-
trudnienia powódki na stanowisku adiunkta, rektor Akademii Ś. w K. miał prawo pod-
jąć w oparciu o art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, decyzję o rozwiązaniu
z nią stosunku pracy. Strona pozwana nie była jednak zobowiązana do uprzedniej
konsultacji zamiaru rozwiązania stosunku pracy z powódką ze Związkiem Nauczy-
cielstwa Polskiego, którego była członkiem. Ustawodawca w sposób wyczerpujący
unormował tryb rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademic-
kim, zatem w sprawach tych nie ma zastosowania art. 38 k.p. w związku z art. 124
ustawy o szkolnictwie wyższym. Zatrudnienie mianowanego nauczyciela akademic-
kiego na stanowisku adiunkta, jeżeli nie ma on stopnia naukowego doktora habilito-
wanego, w myśl art. 88 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, nie powinno przekro-
czyć dziewięciu lat, chyba że statut uczelni określa dłuższy okres (w przypadku po-
wódki - 14 lat). Po upływie tego terminu właściwy organ szkoły wyższej ma obowią-
zek wypowiedzieć stosunek pracy adiunktowi, chyba że sprzeciwiają się temu szcze-
3
gólne prawnie doniosłe okoliczności (uchwała Sądu Najwyższego z 12 lutego 1998
r., III ZP 51/97, OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 387). Zatem decyzja o wypowiedzeniu
nie jest uzależniona od zgody, bądź opinii związku zawodowego, do którego ten na-
uczyciel należy, ale od uzyskania, bądź nieuzyskania w wyznaczonym okresie, stop-
nia naukowego doktora habilitowanego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 lipca 1999
r., I PKN 129/99 (OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 685) stwierdził, że to pracownika ob-
ciąża udowodnienie występowania szczególnych (nadzwyczajnych) prawnie donio-
słych okoliczności, sprzeciwiających się rozwiązaniu z nim stosunku pracy na pod-
stawie art. 94 ust. 2 w związku z art. 88 ust. 2 ustawy z 12 września 1990 r. o szkol-
nictwie wyższym.
Kasacja powódki została oparta na zarzucie naruszenia art. 38 k.p. w związku
z art. 124 ustawy o szkolnictwie wyższym oraz art. 98 tej ustawy, a także art. 8 k.p., a
ponadto naruszenia art. 382 k.p.c.
Zdaniem skarżącej, okoliczność, iż ustawa o szkolnictwie wyższym reguluje w
sposób szczególny ustanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim, nie zwalnia
pracodawcy z obowiązku konsultacji wypowiedzenia stosunku pracy z reprezentują-
cą pracownika zakładową organizacją związkową. Obowiązek ten wynika z odesłania
w art. 124 ustawy w sprawach nieuregulowanych, do Kodeksu pracy. Ponadto,
zgromadzone w toku postępowania dowody wskazują, iż wypowiedzeniu stosunku
pracy powódce sprzeciwiają się szczególne, prawnie doniosłe okoliczności, powo-
dujące, że rozwiązanie stosunku pracy pozostaje w sprzeczności z zasadami współ-
życia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Dowody, po-
twierdzające istnienie tych okoliczności, są zawarte w aktach sprawy, jednak Sąd
Okręgowy ich nie dostrzegł i dokonał ustaleń z ich pominięciem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest usprawiedliwiony zarzut kasacji naruszenia art. 38 k.p. w związku z
art. 124 ustawy o szkolnictwie wyższym przez pominięcie konsultacji związkowej przy
rozwiązaniu stosunku pracy z powódką. Stanowisko zajęte w tej kwestii przez Sąd
Okręgowy jest prawidłowe.
Stosunki pracy nauczycieli akademickich należą do szczególnych stosunków
pracy, uregulowanych osobnymi aktami zwanymi pragmatykami służbowymi. Dla
nauczycieli akademickich pragmatyką tą jest powoływana już ustawa o szkolnictwie
4
wyższym. Odnośnie do relacji między przepisami Kodeksu pracy, a przepisami
pragmatyk służbowych, Kodeks pracy w art. 5 stanowi, że jeżeli stosunek pracy okre-
ślonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu pracy
stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Niezależnie od wynikającej
z art. 5 k.p.relacji między przepisami Kodeksu pracy, a ustawą szczególną, ustawa o
szkolnictwie wyższym odsyła do Kodeksu pracy. Ustawa zawiera odesłanie ogólne
zawarte w art. 124, według którego w sprawach wynikających ze stosunku pracy
pracownika uczelni, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się Kodeks pracy. Ma ono
znaczenie przede wszystkim w stosunku do pracowników uczelni niebędących nau-
czycielami akademickimi, których stosunek pracy został w ustawie o szkolnictwie
wyższym uregulowany fragmentarycznie. Ponadto, w stosunku do nauczycieli aka-
demickich w ustawie zostały zamieszczone dwa odesłania: jedno - zawarte w art. 98
dotyczy nauczycieli akademickich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę i
przewiduje, że rozwiązanie i wygaśnięcie umowy o pracę z nauczycielem akademic-
kim następuje na zasadach określonych w Kodeksie pracy, i drugie, zawarte w art.
97, według którego w zakresie roszczeń mianowanego nauczyciela akademickiego z
tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez uczelnię stosunku pracy za wypo-
wiedzeniem stosuje się odpowiednio przepisy działu drugiego, rozdziału II, oddziału 4
Kodeksu pracy, a w przypadku rozwiązania z takim nauczycielem stosunku pracy
bez wypowiedzenia lub stwierdzenia jego wygaśnięcia - stosuje się odpowiednio
przepisy działu drugiego, rozdziału II, oddziału 6 Kodeksu pracy.
Od razu należy wskazać, że odwołanie się w kasacji do naruszenia przepisu
art. 98 k.p. ze względu na jego zakres podmiotowy jest całkowicie bezpodstawne,
ponieważ powódka była mianowanym nauczycielem akademickim. Odesłania w art.
97 ustawy o szkolnictwie wyższym do odpowiedniego stosowania przepisów Kodek-
su pracy w zakresie roszczeń z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia sto-
sunku pracy (rozwiązania go bez wypowiedzenia lub stwierdzenia jego wygaśnięcia)
muszą być rozumiane ściśle i nie obejmują odpowiedniego stosowania przepisów
Kodeksu pracy o współdziałaniu ze związkami zawodowymi przy wypowiadaniu
umów o pracę na czas nieokreślony. Pomijając kwestię, że sprawy te nie mieszczą
się w pojęciu roszczeń z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy,
ustawodawca wyraźnie i bardzo precyzyjnie wskazał w art. 97 ustawy o szkolnictwie
wyższym na zespół przepisów Kodeksu pracy, które - we wskazanym zakresie - mają
być odpowiednio stosowane.
5
Powyższa analiza nie wyklucza jeszcze całkowicie możliwości stosowania w
zakresie wypowiadania mianowanym nauczycielom akademickim przepisu art. 38
k.p. ze względu na wspomniane odesłanie ogólne do Kodeksu pracy zawarte w art.
124 ustawy o szkolnictwie wyższym. Przepis ten odsyła do Kodeksu pracy w spra-
wach wynikających ze stosunku pracy pracownika uczelni, nieuregulowanych w
ustawie. W związku z powołanym przepisem wymaga rozważenia, czy regulacja
ustania stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego w ustawie o szkol-
nictwie wyższym ma charakter regulacji zupełnej, czy też jest to regulacja niepełna.
Ustawa o szkolnictwie wyższym zawiera rozdział 2 pod tytułem powstanie i
ustanie stosunku pracy nauczycieli akademickich. W zakresie ustania stosunku pracy
ustawa uregulowała sposoby rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli akade-
mickich oraz przez uczelnię, przyczyny w razie zaistnienia, których uczelnia może
rozwiązać stosunek pracy, a ponadto przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z mocy
prawa (art. 93-96). Mając na uwadze zakres tej regulacji oraz uwzględniając fakt, że
ustawodawca w jej ramach odsyła do Kodeksu pracy w zakresie ściśle określonym w
art. 96-98, należy dojść do wniosku, że regulacja ta ma charakter regulacji pełnej.
Nie przewiduje ona postępowania konsultacyjnego z zakładową organizacją związ-
kową na zasadach określonych w art. 38 k.p.
Obowiązek współdziałania z zakładową organizacją związkową nie wynika
także z przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.). Art. 30 ust. 21
tej ustawy ogranicza
obowiązek konsultacji do indywidualnych spraw ze stosunku pracy, „w których prze-
pisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organiza-
cją związkową”. Obowiązku współdziałania się nie domniemywa. Obowiązek współ-
działania przewidziany art. 38 k.p., dotyczy tylko umów o pracę zawartych na czas
nieokreślony, nie dotyczy on natomiast innych podstaw nawiązania stosunku pracy.
Do przepisów Kodeksu pracy odsyła np. art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990
r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst: Dz.U. 2001 r. Nr 142, poz. 1593
ze zm.), a do art. 38 k.p. - art. 10 ust. 5 ustawy o pracownikach samorządowych oraz
art. 13 ust. 4 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Wynika stąd, że ogólne
odesłanie do Kodeksu pracy nie obejmuje odesłania do jego art. 38 k.p. (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2003 r., I PK 84/03).
Wnioski wypływające z analizy językowo-logicznej znajdują potwierdzenie w
wykładni funkcjonalnej. Przewidziany art. 38 k.p. udział związków zawodowych w
6
wypowiadaniu umów o pracę wiąże się z konstrukcją wypowiedzenia umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony w Kodeksie pracy. Konstrukcja ta nie opiera się na
katalogu przyczyn, których zajście jedynie czyni wypowiedzenie dopuszczalnym, lecz
na klauzuli generalnej uzasadnionego wypowiedzenia. Jej potrzebnym elementem
składowym jest uprzednia, obowiązkowa konsultacja zamierzonego wypowiedzenia
umowy ze związkami zawodowymi. Rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem akademickim może natomiast nastąpić jedynie w razie zaistnienia
przyczyn wymienionych w ustawie o szkolnictwie wyższym. W jednym tylko przy-
padku określonym w art. 93 ust. 3, wskazując przyczynę rozwiązania stosunku pracy
z nauczycielem akademickim mianowanym na czas nieokreślony, ustawodawca po-
służył się zwrotem niedookreślonym, mianowicie, iż stosunek pracy może być roz-
wiązany „również z innych ważnych przyczyn z końcem roku akademickiego”. Roz-
wiązanie to następuje wówczas na mocy decyzji właściwego organu, „po uzyskaniu
zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni”. Odwołanie się w przepi-
sie do zgody właściwego organu kolegialnego uczelni, zamiast do organu związku
zawodowego, wiąże się ze specyfiką tych stosunków pracy, w których istotne są
przede wszystkim oceny dokonywane z punktu widzenia zadań realizowanych przez
nauczycieli akademickich w zakresie pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej.
W sumie należy dojść do przekonania, że zarzut kasacji naruszenia przez
stronę pozwaną art. 38 k.p. w związku z art. 124 ustawy o szkolnictwie wyższym nie
jest uzasadniony. Usprawiedliwiony jest natomiast zarzut kasacji naruszenia art. 382
k.p.c. przez niepoddanie ocenie i pominięcie w orzekaniu, prawnie doniosłych oko-
liczności dotyczących przebiegu zatrudnienia powódki w okresie przygotowania roz-
prawy habilitacyjnej, w szczególności zapewnienia jej możliwości rozwoju naukowe-
go i ukończenia w terminie rozprawy habilitacyjnej. Sąd drugiej instancji nie przywią-
zał do tej kwestii należytej uwagi, mimo iż może ona mieć doniosłe znaczenie
prawne w kontekście prawidłowości zastosowania przez uczelnię przepisu art. 94
ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Stosownie do art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, rozwiązanie sto-
sunku pracy z adiunktem lub asystentem mianowanym na czas nieokreślony nastę-
puje na podstawie decyzji właściwego organu z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia z końcem roku akademickiego, w którym upłynął okres za-
trudnienia, o którym mowa w art. 88 ust. 2 i art. 89 ust. 3. Wykładnia art. 94 ust. 2
była już przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. W szczególności w uchwale
7
składu siedmiu sędziów z dnia 12 lutego 1998 r., III ZP 51/97 (OSNAPiUS 1998 nr
13, poz. 387) Sąd Najwyższy stwierdził, że z art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym wynika dla właściwego organu szkoły wyższej powinność wypowiedzenia
stosunku pracy adiunktowi, niemającemu stopnia naukowego doktora habilitowane-
go, jeżeli upłynął czas określony w art. 88 ust. 2 tejże ustawy lub dłuższy wyznaczo-
ny statutem uczelni, chyba że sprzeciwiają się temu szczególne prawnie doniosłe
okoliczności. Zasadniczo z powołanego przepisu po stronie uczelni wypływa nie tylko
prawo, ale wręcz obowiązek rozwiązania stosunku pracy. Zarazem jednak Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że może się zdarzyć, iż adiunkt nie uzyska stopnia naukowego
doktora habilitowanego w czasie przepisanym ustawą lub statutem uczelni wskutek
okoliczności od niego niezależnych, a dotychczasowy dorobek naukowy i stopień
zaawansowania rozprawy habilitacyjnej uzasadniają przypuszczenie, iż zakończenie
przewodu habilitacyjnego nastąpi wprawdzie z opóźnieniem, ale w dającym się
przewidzieć terminie. Ścisłe zastosowanie art. 94 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym może być ocenione w indywidualnym przypadku jako sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela w pełni
przytoczone stanowisko.
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku powołał się na wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 1 lipca 1999 r., I PKN 129/99 (OSNAPiUS 2000 nr 18, poz. 685), w któ-
rym Sąd Najwyższy stwierdził, że udowodnienie występowania szczególnych (nad-
zwyczajnych), prawnie doniosłych okoliczności, sprzeciwiających się rozwiązaniu
stosunku pracy na podstawie art. 94 ust. 2 w związku z art. 88 ust. 2 ustawy o szkol-
nictwie wyższym obciąża pracownika. Poza zacytowaniem tego stanowiska Sąd
Okręgowy nie rozważał jednak wymienionej kwestii. Uzasadnia to uchylenie zaskar-
żonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpo-
znania (art. 39313
k.p.c.).
========================================