Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 241/03
W razie skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem,
zastawnik może w drodze powództwa żądać zwolnienia tego przedmiotu od
egzekucji, jeżeli zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest jeszcze
w całości wymagalna.
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Maria Grzelka
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Banku Polskiej Spółdzielczości, S.A.
w W., III Oddziału w W. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlowo-Usługowemu „P.”,
spółce z o.o. w B. i Henrykowi S. o zwolnienie od egzekucji, po rozpoznaniu na
rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2004 r. kasacji strony pozwanej
Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego „P.”, spółki z o.o. w B. od wyroku Sądu
Okręgowego w Legnicy z dnia 23 stycznia 2003 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Handlowo-
Usługowego „P.”, sp. z o.o. na rzecz powoda kwotę 1200 zł kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Jaworze wyrokiem z dnia 4 października 2002 r. uwzględnił
powództwo Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. w W., III Oddziału w W. i zwolnił od
egzekucji ciągnik ursus 1212 zajęty u dłużnika Bolesława Z. przez komornika
w sprawach egzekucyjnych z wniosku pozwanych „P.”, spółki z o.o. w B. i Henryka
S.
Sąd Rejonowy ustalił, że ciągnik ursus 1212 jest przedmiotem zastawu
rejestrowego ustanowionego przez Bolesława Z. na rzecz poprzednika prawnego
strony powodowej Dolnośląskiego Banku Regionalnego S.A. w W., w celu
zabezpieczenia wierzytelności z tytułu zaciągniętego kredytu. W ocenie Sądu
Rejonowego, stan zobowiązania dłużnika w stosunku do powodowego Banku nie
pozwala na przymusowe dochodzenie od niego należności i dlatego niemożliwe
było przystąpienie Banku do postępowania egzekucyjnego w charakterze
wierzyciela egzekwującego i skorzystanie z pierwszeństwa zaspokojenia.
Niemożliwe było także zabezpieczenie roszczeń Banku przed upływem terminu
spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 26 ustawy o zastawie rejestrowym
i rejestrze zastawów, gdyż spłata dalszej części kredytu nie jest zagrożona.
Powołując się na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 29
listopada 2001 r., V CKN 616/00 (OSNC 2000, nr 7-8, poz. 105) Sąd Rejonowy
uznał, że stronie powodowej będącej osobą trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c.
przysługuje żądanie zwolnienia przedmiotu od egzekucji, egzekucja bowiem
narusza jej prawa, skoro w razie sprzedaży zajętego ciągnika strona powodowa
zostanie pozbawiona zabezpieczenia.
Apelację pozwanej „P.”, spółki z o.o. w B. od powyższego wyroku Sąd
Okręgowy w Legnicy oddalił wyrokiem z dnia 23 stycznia 2003 r. Sąd Okręgowy
podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji i ocenę, że egzekucja skierowana do
przedmiotu zastawu narusza prawa zastawnika, co uzasadnia powództwo na
podstawie art. 841 § 1 k.p.c.
W kasacji opartej na obu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c.
pozwana „P.”, spółka z o.o. w B. zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 841 k.p.c., polegającą na przyjęciu, że zajęcie przedmiotu
zastawu przez organ egzekucyjny narusza prawa zastawnika – co pozostaje
w sprzeczności z art. 21 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym
i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm. – dalej: "u.z.r.r.z.") oraz art.
1025 k.p.c., przewidującym możliwość zaspokojenia zarówno zastawnika, jak
i wierzyciela osobistego w postępowaniu egzekucyjnym z przedmiotu zastawu,
błędną wykładnię art. 26 u.z.r.r.z., polegającą na przyjęciu, że zajęcie przedmiotu
zastawu, a co za tym idzie zmniejszenie wartości zabezpieczenia udzielonego
kredytu nie daje zastawnikowi uprawnienia do żądania dodatkowego
zabezpieczenia udzielonego kredytu przed terminem jego wymagalności, co
pozostaje w sprzeczności z twierdzeniami powoda i celowością wytoczenia
powództwa ekscydencyjnego, niezastosowanie art. 17 ust. 1 in fine u.z.r.r.z.,
a w konsekwencji przyjęcie, że następcy prawnemu banku, na rzecz którego
ustanowiono zastaw rejestrowy, przysługuje skuteczne prawo zastawu, pomimo
niedokonania wpisu nabywcy zabezpieczonej wierzytelności do rejestru zastawów.
W zakresie przepisów postępowania skarżąca zarzuciła naruszenie art. 232
w związku z art. 841 k.p.c. przez przyjęcie, że dla zwolnienia zajętej rzeczy od
egzekucji w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego wystarczające jest samo
wykazanie przysługującego osobie trzeciej prawa, a nieudowodnienie jego
naruszenia w oparciu o fakty, z których powód wywodził swoje żądanie, art. 230
k.p.c. przez przyjęcie za prawdziwe faktów podanych przez powoda, związanych
z rzekomym brakiem możliwości wystawienia przez powoda bankowego tytułu
egzekucyjnego bądź bankowego tytułu zabezpieczenia, pomimo tego, że
naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 140 k.p.c., polegające na
niedoręczeniu pozwanej odpisu pisma, w którym powód odmiennie niż w treści
pozwu przytaczał powyższe twierdzenia, uniemożliwiło skarżącej ustosunkowanie
się do nich, art. 381 i 382 k.p.c. przez nieuwzględnienie zawartego w apelacji
wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do przedstawienia umowy kredytowej
wraz z aneksami, harmonogramem oraz zestawieniem dokonanych wpłat, co
uniemożliwiło ocenę zasadności twierdzenia powoda o niemożności wystawienia
bankowego tytułu egzekucyjnego czy bankowego tytułu zabezpieczenia, art. 140
k.p.c. w związku z art. 385 k.p.c. przez przyjęcie, że fakt uchybienia proceduralnego
Sądu pierwszej instancji, polegającego na niedoręczeniu pozwanej odpisu jednego
z pism powoda, w którym zmieniał on stanowisko co do wymagalności
zabezpieczonego kredytu, nie miał wpływu na treść orzeczenia, w sytuacji, w której,
zdaniem skarżącego, okoliczność ta powinna mieć decydujące znaczenie dla
rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą powództwa ekscydencyjnego przewidzianego w art. 841 k.p.c. jest
naruszenie prawa osoby trzeciej przez zajęcie określonego przedmiotu w toku
egzekucji. W judykaturze utrwalony jest pogląd, że osobą trzecią w rozumieniu tego
przepisu jest każda osoba (poza dłużnikiem egzekwowanym), której prawa zostały
naruszone w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym na podstawie tytułu
wykonawczego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2001 r., V CKN
616/00 wskazał, że w razie skierowania egzekucji do rzeczy obciążonej zastawem,
zastawnik jest osobą trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c.
Zastaw polega na obciążeniu rzeczy prawem, na mocy którego wierzyciel
będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się
własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.
Skierowanie egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem ma ten skutek, że
w razie sprzedaży zajętego przedmiotu nabywca stanie się właścicielem bez
żadnych obciążeń (art. 879 k.p.c.). Oznacza to, że prawo zastawu wygaśnie,
naruszenie prawa zastawnika przez skierowanie egzekucji do przedmiotu zastawu
wydaje się więc oczywiste.
Nie da się jednak zaprzeczyć, że w razie skierowania egzekucji do przedmiotu
zastawu, poza powództwem ekscydencyjnym zastawnik ma także inny sposób
uzyskania ochrony. Możliwość taką daje art. 1034 w związku z art. 1030 k.p.c.
Wierzyciel, któremu przysługuje umowne prawo zastawu i który udowodni je
dokumentem publicznym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym,
może wziąć udział w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję z ruchomości.
W przypadku zastawu rejestrowego dokumentem publicznym jest odpis z rejestru
zastawów (art. 42 ust. 3 u.z.r.r.z.). Udział w podziale sumy uzyskanej z egzekucji
daje zastawnikowi prawo pierwszeństwa w zaspokojeniu zgodnie z art. 1025 k.p.c.
Do udziału w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję zbędne jest nawet
korzystanie z art. 26 u.z.r.r.z. lub innych przepisów umożliwiających postawienie
w stan wymagalności wierzytelności dotychczas niewymagalnej, wymagalność
zabezpieczonej zastawem wierzytelności nie jest bowiem przesłanką udziału
w podziale sumy uzyskanej przez egzekucję. W podziale uczestniczą wierzyciele
wymienieni w art. 1030 k.p.c. niezależnie od tego, czy termin płatności ich
wierzytelności już nastąpił.
Ze względu na dopuszczalność udziału zastawnika w podziale sumy
uzyskanej z egzekucji może nasuwać się wątpliwość, czy skierowanie egzekucji do
przedmiotu zastawu i w konsekwencji wygaśnięcie zastawu rzeczywiście narusza
prawo zastawnika. Celem zastawu jest przecież uzyskanie zaspokojenia
i pierwszeństwa przed dłużnikami osobistymi, a to może być zachowane w razie
udziału zastawnika przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji.
Trzeba jednak zauważyć, że dla zastawnika nie jest obojętny czas
zaspokojenia. Wierzyciel może odmówić przyjęcia niewymagalnego świadczenia;
przed terminem wymagalności może ono być dla niego mało przydatne lub nawet
spowodować szkodę. Na przykład przy umowie kredytowej nie chodzi o to, aby
kredytodawca otrzymał w dowolnym czasie zwrot kwoty zaofiarowanego kredytu,
ale o pozostawienie środków drugiej stronie przez określony czas, za co
kredytodawca otrzymuje wynagrodzenie. W razie zabezpieczenia wierzytelności
zastawem prawo zastawnika obejmuje nie tylko uprzywilejowanie w egzekucji, ale
także prawo zachowania zastawu do czasu wymagalności zabezpieczonej nim
wierzytelności.
W sytuacji, w której zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest w całości
wymagalna, udział zastawnika w podziale sumy uzyskanej z egzekucji przedmiotu
zastawu nie chroni w pełni jego prawa. Wcześniejsze skierowanie egzekucji do
przedmiotu zastawu narusza więc prawo zastawnika, mimo że może on zgłosić
swój udział w podziale sumy uzyskanej z egzekucji. Prowadzi to do wniosku, że
w razie skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem, zastawnik
może w drodze powództwa żądać zwolnienia tego przedmiotu od egzekucji, jeżeli
zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest jeszcze w całości wymagalna.
W takim przypadku do zastawnika należy wybór, czy wytoczyć powództwo
ekscydencyjne, czy zadowolić się uprawnieniem wynikającym z art. 1034 w związku
z art. 1030 k.p.c.
Wszystkie liczne zarzuty kasacji, dotyczące naruszenia przepisów
postępowania, zmierzają do wykazania wadliwości ustalenia, że powodowy Bank
nie ma podstaw żądania spełnienia świadczenia przez dłużnika przed terminem
wymagalności. Okoliczność ta nie jest istotna dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż bez
względu na zagrożenia dla spełnienia świadczenia przez dłużnika, powodowy Bank
ma prawo do zachowania zastawu do czasu wymagalności zabezpieczonej tym
zastawem wierzytelności i wobec naruszenia tego prawa przez skierowanie
egzekucji do przedmiotu zastawu przysługuje mu powództwo z art. 841 k.p.c.
Z tego względu chybione są również zarzuty naruszenia art. 841 k.p.c. i art. 26
u.z.r.r.z.
Także zarzut naruszenia art. 17 ust. 1 u.z.r.r.z. nie jest trafny. Wymieniony
przepis uzależnia skuteczność przeniesienia zastawu rejestrowego od wpisu
nabywcy do rejestru zastawów. Bezsporne jest, że pierwotnie wierzytelność
w stosunku do dłużnika Bolesława Z. i zastaw na ciągniku, stanowiącym jego
własność, przysługiwały Dolnośląskiemu Bankowi Regionalnemu S.A. w W. Na
podstawie uchwały Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 3 lipca 2002 r. Dolnośląski
Bank Regionalny S.A. został przejęty przez powodowy Bank. Przy tego rodzaju
sukcesji generalnej przepis art. 17 ust. 1 u.z.r.r.z. nie ma zastosowania.
Z powyższych względów na podstawie art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji.