Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 573/03
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 lipca 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości B. Budownictwo Morskie W. i H.
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w G.
przeciwko Województwu P. i Skarbowi Państwa – Wojewodzie P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 lipca 2004 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 stycznia 2003 r.,
oddala kasację.
Uzasadnienie
2
Oddalając powództwo Syndyka masy upadłości „B.” – Budownictwo Morskie
W. i H. Spółki z o.o. w G. przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie P. i
Województwu P. o zapłatę kwoty 435.983,96 zł z odsetkami za składowanie na
terenie powodowej Spółki elementów konstrukcji stalowej oraz o zapłatę 2.228,693
zł z odsetkami z tytułu utraconych korzyści w następstwie zerwania przez stronę
pozwaną umowy nr 070/94 z dnia 9 września 1994 r. Sąd Okręgowy przytoczył
ustalony stan faktyczny, stanowiący podstawę tej treści rozstrzygnięcia.
Na podstawie tej umowy Spółka „B.” zobowiązała się do wykonania na rzecz
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w G. kompleksowej dokumentacji
technicznej rozbudowy bloków operacyjnych Ortopedii i Chirurgii Dziecięcej oraz do
wykonania robót budowlano-inwestycyjnych obejmujących wykonanie nowego
obiektu szpitalnego. Budowę nowego bloku miał finansować Wojewoda G. a strony
tej umowy postanowiły, że zakres prac i terminy ich wykonania będą uzgadniane
dwa razy w roku w zależności od posiadanych na ten cel środków finansowych
przez faktycznego inwestora tj. Wydział Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego w G. W
wyniku zmiany w 1996 r. koncepcji rozbudowy Wojewódzkiego Szpitala
Zespolonego i utworzenia Centrum Urazowego w czerwcu 1996 r. wstrzymane
zostały prace a realizacja opracowanej w listopadzie 1996 r. koncepcji budowy
„Centrum Traumatologicznego” w G. miała nastąpić w formie czterech zadań
inwestycyjnych, z których pierwszy obejmował adaptację budowy rozpoczętej przez
Spółkę „B.”.
Na podstawie umowy z dnia 23 czerwca 1997 r. Wojewoda za zgodą Spółki
„B.” przejął wszelkie zobowiązania i wierzytelności Wojewódzkiego Szpitala
Zespolonego wynikające z umowy z dnia 9 września 1994 r. Po zgłoszeniu
wzajemnych roszczeń finansowych: ze strony Szpitala kwoty 162.274,30 zł z tytułu
nadpłaty na rzecz wykonawcy a ze strony wykonawcy Spółki „B.” została zgłoszona
kwota 204.108,55 zł z tytułu składowania u siebie zamówionych konstrukcji
stalowych – strony złożyły oświadczenie stwierdzające, że wyczerpuje to wzajemne
zobowiązania i wierzytelności z tytułu dotychczas realizowanej umowy z dnia 9
września 1994 r. W aneksie Nr 1/97 do tej umowy podpisanym dnia 3 września
1997 r. strony ustaliły, że orientacyjny zakres robót w 1997 r. wyniesie 2.000.000
3
zł. Po ogłoszeniu dnia 10 kwietnia 1998 r. upadłości Spółki „B.” Wojewoda G. i
Syndyk masy upadłości tej Spółki podpisali dnia 21 września 1998 r. aneks nr 2 do
realizowanej umowy, w którym orientacyjna wartość robót na 1998 r. określona
została na kwotę 1.406.137 zł. Roboty te w imieniu Syndyka wykonywało
Przedsiębiorstwo budowlane „I.” Spółka w G.
Protokołem sporządzonym na podstawie art. 74 ustawy z dnia
3 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) Wojewoda P. przekazał
Województwu P. inwestycję „Centrum Traumatologiczne” w G. i na żądanie
przejmującego Województwa Syndyk masy upadłości przekazał mu składowane na
placu dzierżawionym przez Syndyka 33 elementy konstrukcji stalowej składowane
na terenie porośniętym trawą.
W ocenie Sądu Okręgowego po stronie pozwanego Skarbu Państwa
zachodzi brak legitymacji biernej. Adaptacja na potrzeby nowej inwestycji
konstrukcji stalowych wykonanych przez „B.”, stanowiąca kontynuację umowy nr
070/94 z dnia 9 września 1994 r. i kolejne trzy aneksy do tej umowy nie pozwalają
na przyjęcie za zasadne twierdzenia strony powodowej o zerwaniu umowy. Teza ta
nie została – w ocenie Sądu Okręgowego – dowiedziona tak w odniesieniu co do
zasady, jak i wysokości utraconych korzyści określonych na dochodzoną kwotę
2.228.693 zł. Także brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa – zdaniem
tego Sądu – o zapłatę kwoty 435.983,96 zł z tytułu składowania konstrukcji. Były
one składowane nie na terenie hali produkcyjnej lecz na gruncie trawiastym i
dowożone na plac budowy bezpośrednio przed montażem. Wydanie ich stronie
pozwanej nastąpiło dopiero na skutek wezwań i ponagleń pozwanego
Województwa.
Oddalając apelację, skierowaną przeciwko zaskarżonemu wyrokowi
w zakresie oddalającym powództwo w stosunku do Województwa P. – Sąd
Apelacyjny podzielił w całości dokonane ustalenia przesądzające o niezasadności
żądania (art. 385 k.p.c.). Aprobując te ustalenia i wynikające z nich wnioski Sąd
drugiej instancji wskazał, że postanowienia wiążące strony umowy z dnia 9
września 1994 r. nie stanowiły – dla strony powodowej podstawy – do wystąpienia z
4
roszczeniem „o kontynuowanie umowy”, czy też roszczeniami odszkodowawczymi
opartymi na twierdzeniu, że nie została ona przez stronę pozwaną wykonana.
Umowa bowiem nie precyzowała zakresu zadań wykonawcy, ani też nie określała
terminów ich wykonania. Miały być one ustalane przez strony dwa razy do roku i to
w zależności od posiadanych przez inwestora środków. Wykonawca robót godził
się na takie warunki.
Kasację wniósł Syndyk masy upadłości „B.” Budownictwo Morskie W. i H.
Spółka z o.o. z siedzibą w G. i z powołaniem się na obie podstawy z art. 3931
k.p.c.
zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
1.1. naruszenie prawa materialnego (errores iuris in iudicando):
1.1.1. art. 353 § 1 in principio k.c., art. 471 k.c. w związku z art. 361 § 2 k.c.
i art. 363 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe ich zastosowanie polegające na
zaprzeczeniu związkowi jaki zachodzi pomiędzy faktami ustalonymi
w procesie a wspomnianymi normami prawnymi i bezpodstawnym uznaniu,
iż powód nie poniósł szkody w wskutek niewykonania zobowiązań
wynikających w umowy 070/94 przez pozwanego Województwo P. oraz
jakoby pozwany Województwo P. uprawniony był do jednostronnego
odstąpienia od umowy (zerwania jej) oraz nie ponosił odpowiedzialności za
niewykonanie w/w umowy i nie był zobowiązany do zapłaty powodowi
stosownego odszkodowania – art. 3931
pkt 1 in fine k.p.c.;
1.1.2. art. 39 § 1 Prawa Upadłościowego poprzez niewłaściwe jego zastosowanie
polegające na zaprzeczeniu związkowi jaki zachodzi pomiędzy faktem
ustalonym w procesie a wspomnianą normą prawną jako przepisu iuris
cogentis i nie zastosowaniu tej regulacji do oceny zachowania pozwanego
Województwa P. po pisemnym wezwaniu go przez powoda jako syndyka
masy upadłości do wykonania umowy 070/94, w przedmiocie wykonania
tego obowiązku – art. 3931
pkt 1 in fine k.p.c.;
1.1.3. art. 39 § 1 Prawa Upadłościowego w związku z art. 475 § 1 in extenso k.c.
poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 39 § 1 Prawa Upadłościowego oraz
błędną wykładnię art. 475 § 1 k.c., polegające na błędnym uznaniu jakoby
w dacie wezwania w trybie art. 39 § 1 Prawa Upadłościowego zobowiązanie
5
pozwanego Województwa P. w tytułu umowy 070/94 nie było możliwe do
wykonania – art. 3931
pkt 1 in extenso k.p.c.;
1.1.4. art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 4201
k.c.
poprzez niewłaściwe ich zastosowanie polegające na zaprzeczeniu
związkowi jaki zachodzi pomiędzy faktami ustalonymi w procesie
a wspomnianymi normami prawnymi i błędnej konstatacji jakoby ewidentnie
sprzeczne z prawem zachowania reprezentantów i pracowników pozwanego
Województwa P. polegające na bezpodstawnym zaprzestaniu wykonywania
umowy nr 070/94 (jednostronne zerwanie umowy), a następnie – pomimo
skutecznego żądania powoda jako syndyka masy upadłości – na odmowie
jej kontynuacji, nie były zachowaniami bezprawnymi i nie stanowiły podstawy
roszczeń odszkodowawczych oraz nie jakoby nie miały znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie odpowiedzialności pozwanego
Województwa P. za szkodę wyrządzoną przez jego funkcjonariuszy i
reprezentantów – art. 3931
pkt 1 in fine k.p.c.;
1.1.5. art. 74 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 z późn.
zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 grudnia
1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przekazywania inwestycji
centralnych samorządom i powiatom oraz wykazu inwestycji podlegających
przekazaniu (Dz. U. Nr 162, poz. 1139) poprzez niewłaściwe jego
zastosowanie polegające na zaprzeczeniu związkowi jaki zachodzi pomiędzy
faktami ustalonymi w procesie a wspomnianą normą prawną
i bezpodstawnym uznaniu jakoby pozwany Województwo P. – przejąwszy
ex lege – z dniem 1 stycznia 1999 r. inwestycję pod nawą „Centrum
Traumatologiczne w G.”, w skład której wchodziła umowa 070/94, nie był
zobowiązany do wykonania tej umowy – art. 3931
pkt 1 in fine k.p.c.;
1.1.6. naruszenie art. 6 k.c. poprzez błędną wykładnię polegająca na
bezpodstawnym uznaniu jakoby powód nie udowodnił aby przysługiwały mu
roszczenia odszkodowawcze przeciwko pozwanemu Województwu P.,
istnienia oraz wysokości poniesionej szkody (art. 3931
pkt 1 in principio
6
k.p.c.), jak również naruszenie art. 6 k.c. w związku z art. 232 zd. pierwsze
k.p.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na bezpodstawnym zwolnieniu
pozwane Województwo P. z ciężaru udowodnienia podnoszonej przez nie
okoliczności, że wyliczenia powoda zawarte w ekspertyzie rzeczoznawcy w
przedmiocie szkody poniesionej wskutek zerwania przez tego pozwanego
umowy 070/94 są nieprawidłowe oraz na bezpodstawnym zwolnieniu
pozwanego Województwa P. z ciężaru udowodnienia twierdzenia jakoby
pozwany ten nie uznał w Umowie Trójstronnej nr 1 z dnia 23 czerwca 1997 r.
roszczenia powoda o zapłatę kwoty 435.983,96 zł z tytułu bezumownego
korzystania z powierzchni powoda w celu składowania nieodebranej przez
tego pozwanego konstrukcji stalowej (art. 3931
pkt 1 in extenso k.p.c.);
1.2. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy
(errores in procedendo):
1.2.1. art. 217 in extenso w związku z art. 227 in extenso oraz art. 299 in extenso
k.p.c. w związku z art. 316 § 1 in principio k.p.c. i art. 382 in extenso k.p.c.
polegające na pominięciu dowodu z przesłuchania powoda w charakterze
strony oraz sporządzonej na zlecenie powoda opinii rzeczoznawcy na
okoliczność faktu zaistnienia szkody wskutek bezprawnego zerwania umowy
przez pozwanego Województwo P., wysokości szkody oraz negocjacji
toczonych w związku z zamiarem kontynuowania realizacji umowy 070/94
oraz faktu zerwania przez pozwanego negocjacji w tym przedmiocie,
uznania w Umowie Trójstronnej przez pozwanego roszczenia powoda
z tytułu składowania konstrukcji stalowej, a także negocjacji w przedmiocie
odbioru konstrukcji przez pozwanego Województwo P., a które to uchybienia
miały istotny wpływ na wynik sprawy poprzez poczynienie przez Sąd
błędnych ustaleń w tym przedmiocie oraz nie rozpoznanie istoty sprawy –
art. 3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.2. art. 233 § 1 in exrtenso k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. polegające na
przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów w przedmiocie uznania za
nieistotne dowodów z harmonogramu rzeczowo finansowego
zatwierdzonego przez strony do realizacji na rok 1996, zatwierdzonego
7
przez strony harmonogramu realizacji robót do 1999 r. stanowiącego
załącznik nr 1 do umowy 070/94, ekspertyzy sporządzonej przez
rzeczoznawcę budowlanego o specjalności konstrukcyjno-budowlanej
mgr inż. Z. D. na zlecenie powoda dotyczącej faktu i wysokości poniesionej
przez powoda szkody oraz w przedmiocie bezpodstawnego uznania, iż
zeznania świadka J. W. są niewiarygodne w części dotyczącej faktu oraz
wysokości szkody poniesionej przez powoda wskutek bezprawnego
zerwania przez pozwanego Województwo P. umowy 070/94, a także w
części dotyczącej miejsca i kosztów składowania konstrukcji stalowej,
podczas gdy świadek ten z racji pełnionej funkcji uczestniczył w
negocjacjach z pozwanym w przedmiocie zerwania umowy 070/94 i
związanej z tym faktem szkody po stronie powoda, uczestniczył w
negocjacjach z pozwanym w przedmiocie składowania konstrukcji stalowej i
kosztów z tym związanych, jak również uznania przez pozwanego roszczeń
powoda w tym przedmiocie, jak również poprzez brak wskazania przez Sąd
drugiej instancji dlaczego odmówił wiarygodności wspomnianym dowodom w
w/w przedmiocie, a które to uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy
poprzez poczynienie przez Sąd błędnych ustaleń w tym przedmiocie oraz nie
rozpoznanie istoty sprawy – art. 3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.3. art. 233 § 1 in extenso k.p.c. w związku z art. 86 i 87 k.p.c. w związku z art. 3
in fine k.p.c. i art. 232 in extenso k.p.c. oraz art. 258 k.p.c. polegające na
przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez bezpodstawne
uznanie, iż dopuszczenie przez Sąd pierwszej instancji dowodu zeznań
świadka M. G., pomimo iż wniosek o dopuszczenie tego dowodu nie został
prawidłowo i skutecznie złożony przez pozwanego Skarb Państwa –
Wojewodę P., a nie został przez Sąd dopuszczony z urzędu, w sytuacji gdy
stał się podstawą wyrokowania w sprawie, nie ma związku z zapadłym
rozstrzygnięciem – art. 3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.4. art. 233 § 1 in extenso k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej
oceny dowodów w przedmiocie uznania, iż zeznania świadków K. U. i M. G.
są spójne, niesprzeczne i wiarygodne oraz, że jakoby wynika z nich, iż
konstrukcja stalowa nie zajmowała hali produkcyjnej powoda oraz, że jakoby
8
powód nie wzywał pozwanego odebrania znajdującej się u niego konstrukcji,
podczas gdy świadkowie ci nie tylko nie byli wewnątrz hali produkcyjnej
powoda, ale również nie uczestniczyli w rozmowach dotyczących odbioru
konstrukcji – art. 3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.5. art. 322 in extenso k.p.c. polegające na nie rozważeniu wszystkich
okoliczności sprawy pozwalających na zasądzenie stosownego
odszkodowania, a w szczególności zerwania przez pozwanego
Województwo P. umowy 070/94, zatwierdzonego przez strony
harmonogramu rzeczowo – finansowego na rok 1996 stanowiącego
podstawę wyliczenia wysokości szkody przez powoda w załączonej do
pozwu ekspertyzie, harmonogramu realizacji robót do 1999 r. stanowiącego
załącznik nr 1 do umowy 070/94, przejęcia z mocy prawa inwestycji w skład
której wchodziła umowa 070/04, protokołu przekazania inwestycji, zeznań
świadka J. W. etc., mających istotny wpływ na wynik sprawy poprzez brak
rozpoznania jej istoty – art. 3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.6. art. 231 in extenso k.p.c. poprzez bezpodstawne nie uznanie za ustalone
faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie
wystąpienia szkody i jej wysokości, pomimo że wniosek taki wyprowadzić
należało z innych ustalonych faktów, a w szczególności z faktu bezprawnego
odstąpienia (zerwania) od umowy przez pozwanego Województwo P. od
wykonania umowy 070/94, z faktu zatwierdzenia przez strony do realizacji
harmonogramu rzeczowo – finansowego na rok 1996, harmonogramu
realizacji robót do 1999 r. stanowiącego załącznik nr 1 do umowy 070/94,
zeznania świadka J. W. etc., co miało istotny wpływ na wynik sprawy – art.
3931
pkt 2 k.p.c.;
1.2.7. art. 381 in fine k.p.c. w związku z art. 316 § 1 in principio k.p.c. poprzez
bezpodstawne pominięcie dowodu z opinii biegłego na okoliczność
wysokości poniesionej przez powoda szkody, pomimo wykazania przez
powoda w toku postępowania przed Sądem drugiej instancji, iż potrzeba
powołania tego dowodu wynikła dopiero po wydaniu orzeczenia przez Sąd
9
pierwszej instancji, co miało istotny wpływ na wynik sprawy – art. 3931
pkt 2
k.p.c.
Wskazując na powyższe skarżący – po uzupełnieniu petitum kasacji – wnosił
o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie
oddalającym powództwo w odniesieniu do pozwanego Województwa P.
i przekazanie w uchylonym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu, ewentualnie uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego przekazaniem
sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jeżeli skarżący z powołaniem się na obie podstawy kasacji kwestionuje
zasadność zaskarżonego wyroku w całości, to niezależnie od kolejności
przytoczenia i uzasadnienia tych podstaw w pierwszej kolejności wymaga
rozważenia podstawa przewidziana w art. 3931
pkt 2 k.p.c., bowiem zarzuty kasacji
w odniesieniu do naruszenia przepisów objętych podstawą z art. 3931
pkt 1 k.p.c.
mogą być właściwie oceniane i rozważone tylko w odniesieniu do ustalonego stanu
faktycznego.
Wielowątkowa i obszerna kasacja w zakresie podstawy przewidzianej w art.
3931
pkt 2 k.p.c. zmierza do podważenia prawidłowości działalności instancji
apelacyjnej przez brak wyeliminowania stwierdzonych – zdaniem skarżącego
wadliwości – w ustalonej przez Sąd pierwszoinstancyjny podstawie faktycznej lub
z nią związanej a także bezpodstawne zaniechanie przez Sąd drugiej instancji
wypełnienia Jego funkcji merytorycznej w drodze dokonania własnych ustaleń
przez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na ustalenie wysokości
poniesionej przez skarżącego szkody. Istota sformułowanego i obszernie
uzasadnionego zarzutu w uzasadnieniu kasacji zmierza do wykazania wadliwości
podstawy faktycznej kwestionowanego orzeczenia w tym znaczeniu, że jest ona
niekompletna bowiem sądy nie wyczerpały bądź pominęły wyszczególnione
i oferowane w toku postępowania środki dowodowe.
Niewątpliwie aspekt kontrolny sądu apelacyjnego obejmuje badanie
zgodności rozstrzygnięcia sądu pierwszoinstancyjnego z dokonanymi ustaleniami
10
faktycznymi oraz adekwatności tych ustaleń do zebranego w sprawie materiału
dowodowego. W toku realizacji funkcji kontrolnej sąd odwoławczy uwzględnia cały
materiał zebrany w sprawie i jego ewentualne ponowienie lub uzupełnienie w takim
zakresie w jakim to okazałoby się niezbędne dla wyrażenia stanowiska
o zasadności i legalności kontrolowanego orzeczenia w granicach jego
zaskarżenia. Merytoryczne rozpoznanie sprawy, na którą położony jest akcent
w działalności sądu odwoławczego, powinno naprawić, bądź wyeliminować błędy
popełnione w dotychczasowym postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Na równi
z sądami pierwszej instancji sąd odwoławczy został powołany do rozstrzygnięcia
o faktach oraz stosowaniu norm prawnych (por. w szczególności uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu najwyższego z dnia 23 marca 1999 r.,
III CZP 59/98 – OSNC 1999 nr 7-8, poz. 124). Podstawę ustaleń faktycznych
w Sądzie Apelacyjnym może zatem stanowić:
– materiał zebrany w toku postępowania w sądzie pierwszej instancji,
– materiał zebrany przez sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł art. 381 i 368
§ 1 pkt 4 k.p.c., ograniczających dopuszczalność powołania nowych faktów
i dowodów, uzupełniający materiał dowodowy zgromadzony w niższej instancji,
– fakty powszechnie znane (art. 213 § 1, 228 § 2 k.p.c.), fakty znane sądowi
z urzędu (art. 228 § 1 k.p.c.), fakty przyznane (art. 220 k.p.c.), fakty
niezaprzeczone (art. 230 k.p.c.), domniemania prawne (art. 234 k.p.c.).
Badanie i ocena zasadności zawartego w apelacji skarżącego (zgłoszonego
z ostrożności procesowej) wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań biegłego na
okoliczność wysokości poniesionej przez powoda szkody wskutek bezprawnego
niewykonania przez stronę pozwaną umowy (k. 598) nie mogło pozostawać
w oderwaniu od ustaleń i wniosków rozstrzygających o bezzasadności żądania co
do samej zasady, wykluczających lansowaną, lecz nie wykazaną tezę, o zerwaniu
umowy i doznaniu przez stronę powodową szkody (k. 560). Opinia biegłego,
określana jako dowód szczególny z uwagi na wymagane wiadomości specjalne,
jest jednym ze środków dowodowych w sprawie a jej przedmiotem – jak każdego
dowodu – są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227
k.p.c.). Ustalenia stanu faktycznego sprawy znajdujące swój wyraz w uzasadnieniu
11
orzeczenia Sądu pierwszej instancji a aprobowane w całości przez Sąd Apelacyjny
byłoby wiążące i dla biegłego przy wydawaniu opinii.
Oddalając apelację Sąd drugiej instancji akceptował dokonane ustalenia co
do samej zasady wykluczające aby powód doznał szkody (art. 385 k.p.c.), co
zwalniało od zajmowania się wysokością (por. m.in. orz. Sądu Najwyższego z dnia
8 października 1998 r., II CKN 923/98 – OSNC 1999, nr 3, poz. 60). Tę okoliczność
skarżący powinien był mieć na uwadze przy formułowaniu zarzutu naruszenia
art. 328 § 1 k.p.c. W odpowiedzi na podnoszone także w kasacji – w przeważającej
większości przy użyciu z apelacji powtórnie przytaczanych i powtarzanych zarzutów
– naruszenie art. 231 k.p.c. przy badaniu i ustalaniu kwestii wystąpienia szkody i jej
wysokości należy stwierdzić, że konstruowanie domniemania faktycznego wchodzi
w rachubę wobec braku bezpośrednich środków dowodowych. Można – nawet przy
uwzględnieniu rozbieżności w literaturze przedmiotu – stwierdzić, że domniemanie
to pozwala na oparcie ustaleń faktycznych na uznaniu za ustalone faktów mających
istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można
wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Jest zatem trybem dowodzenia w ramach
swobodnej oceny dowodów mającym ułatwić sądowi orzekającemu wypełnienie
jego obowiązków w zakresie ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
Omawiany przepis umiejscowiony został w sferze postępowania dowodowego
i oceny dowodów a jego punktem wyjścia jest fakt pośredni. Skoro punktem
wyjścia kasatora stanowi – podobnie jak w apelacji – założenie, że nastąpiło
bezprawne zerwanie umowy przez inwestora, to jest oczywistym, że ta konstrukcja
procesowa nie może być wykorzystana w odniesieniu do powiązania ze sobą
faktów w sposób wskazany w art. 231 k.p.c. i budowania wniosków
odpowiadających przedstawionym w uzasadnieniu kasacji (por. uzasadnienie
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1996 r., I CRN 49/96 – OSNC 1996,
nr 9, poz. 124). Zasadności oceny co do pominięcia dowodu z przesłuchania
powoda w charakterze strony Sąd drugiej instancji dokonał posługując się
przesłankami w art. 299 k.p.c. przewidzianymi i tak rozumianej treści tego przepisu
nie można kwestionować jak też wyrażonej przez Sąd oceny co do oferowanej
opinii Biura Ergonomii i Budownictwa w G. zawierającej wyliczenia nie znajdujące
żadnego oparcia w umowie stron.
12
Dowodzenie, że podjęta przez pełnomocnika pozwanego Skarbu Państwa
czynność procesowa nie odpowiadała przepisom uchwały Krajowej Rady Radców
Prawnych skłania do wskazania treści art. 87 ust. 1 Konstytucji w myśl
postanowień, którego źródłami powszechnie obowiązującego prawa
w Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Uprawnienie podmiotu legitymowanego – z inicjatywy którego wszczęte
zostało postępowanie apelacyjne i kasacyjne – do decydowania o zakresie
względnie przedmiocie tego postępowania wynika z zasady dyspozycyjności. Ani
apelacja ani też kasacja nie została skierowana przeciwko Skarbowi Państwa.
Częściowe zaskarżenie jest wyłącznie wynikiem aktu dyspozycji strony powodowej,
która podzieliła – bo struktura zaskarżonych orzeczeń na to pozwalała –
rozstrzygnięcie sądów na część które w stosunku do Skarbu Państwa stała się
prawomocna (art. 363 k.p.c.), co zasadnie podnosił Sąd Apelacyjny. Ponad
przytoczoną argumentację wskazać należy na powinności wynikające z art. 162
k.p.c. oraz fakt, że czynności te zostały potwierdzone (k. 610-612). Odrzucić zatem
należy kwestionowanie w tym aspekcie wartości dowodowej zeznań świadka M. G.
a uznać za chybione stanowisko i wywody kasacji jakoby podstawa faktyczna
orzeczenia nie była pełna. Pozostaje zatem do rozważenia kwestia wykorzystania
prawidłowo zebranego materiału dowodowego, a w pierwszej kolejności ocena
zarzutu przekroczenia uprawnień przewidzianych w art. 233 § 1 k.p.c.
powoływanym wielokrotnie przez kasatora. W myśl tego przepisu (w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c.) sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonana,
na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Przytoczony
przepis nie wskazuje sposobów dokonania oceny dowodów jednakże zawiera po
pierwsze, jednoznaczny i nie doznający wyjątku nakaz, aby ocena wyrażana w
aspekcie wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia
zebranego w sprawie materiału, po drugie nakazuje uwzględnienie wszystkich
dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie wymaga
skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu – poszczególnych
dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności – nie wyłączając
odpowiednio utrwalonych okoliczności związanych z postawą, sposobem
13
zachowania, ujawnionych reakcji i zaangażowania świadka w toku jego
przesłuchania. Z przepisu tego wyprowadzany jest nakaz zachowania
samodzielności i niezależności w toku badania, ustalania, rozumowania oraz
wyciągania końcowych wniosków rozstrzygających o ocenie dowodów. W wypadku
postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie
dokonuje się ponownej oceny wiarygodności i mocy dowodów, lecz jedynie
sprawdza czy wyznaczone w tym przepisie granice swobody sędziowskiego osądu
nie zostały przekroczone w zaskarżonym wyroku (por. m. in. wyrok z dnia 14 maja
1998 r., I PKN 123/98 – OSNAPiUS 1999, nr 10, poz. 344). Konfrontacja treści
zarzutów kasacji skierowanych w stosunku do zeznań świadków K. U. (k. 330-332)
i M. G. (k. 427-430) potwierdza, że te lakoniczne zarzuty – w stosunku do
obszernych i wyczerpujących zeznań obu świadków składanych przy aktywnym
udziale pełnomocnika strony powodowej – stanowią jedynie wyraz dążenia
skarżącego do narzucenia własnej oceny, korzystnej dla przeforsowania
prezentowanego w procesie stanowiska i oczekiwanego wyniku sporu. Ustawa –
według jej wykładni dokonanej w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia
14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99 (OSNC 2000, nr 7-8, poz. 130) i z dnia
10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00 (OSN 2000, nr 10, poz. 189) – stawia określone
wymagania dla skutecznego wysunięcia takiego zarzutu. Odrzucenie – powyżej
wskazanych – zarzutów kasacji, nie wymaga powtórnego odwoływania się do
uprawnień sądu orzekającego przewidzianych w art. 233 § 1 k.p.c. i sposobu ich
realizacji, a także wykorzystania wagi atrybutów władzy sądowniczej (por. art. 45
Konstytucji). Wyniki wskazanej konfrontacji i treść zeznań wymienionych świadków
przesądzają o prawidłowości i zasadności dokonanych ustaleń, co potwierdza
uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia (art. 328 § 2 k.p.c.). Wbrew twierdzeniom
skarżącego uzasadnienie zaskarżonego wyroku – także w odniesieniu do
omawianych zeznań świadków – nie wykazuje uchybienia w odniesieniu do
obligatoryjnych elementów w art. 328 § 2 k.p.c. przewidzianych i podaje się kontroli
kasacyjnej w zakresie jego zasadności oraz legalności. Niepodzielenie stanowiska
skarżącego i dokonanie odmiennych od dowodzonych przez niego ustaleń nie jest
równoznaczne z uchybieniem Sądu dokonującego tych czynności.
14
Nie jest uzasadniony także zarzut nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd
drugiej instancji mimo nieuwzględnienia wniosku skarżącego powoda o uchylenie
wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego powództwo. Sąd pierwszej instancji
oddalając powództwo uznał je za nie uzasadnione prawnie w ustalonym stanie
faktycznym. Orzekł więc co do istoty sprawy, nie podzielając twierdzeń powoda
a oceny tej nie zmienia fakt, iż strona powodowa zarzucała brak uwzględnienia,
rozważenia, czy wręcz pominięcie lub też brak prawidłowej oceny niektórych
dowodów lub też liczne jej zdaniem wadliwości w kwestiach prawnych. Zarzuty te
dotyczyły nierozważenia kwestii faktycznych lub prawnych. Tymczasem
nierozpoznanie istoty sprawy występuje wówczas, gdy sąd pierwszej instancji
błędnie oddala powództwo po przyjęciu, że istnieje przesłanka niwecząca lub
hamująca zgłoszone roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak
legitymacji, prawo zatrzymania przedwczesność roszczenia (por. m. in. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 listopada 1999 r., I PKN 351/99 – OSNAPiUS 2001, nr 6,
poz. 199). Nierozpoznanie istoty sprawy nie oznacza natomiast ustalenia przez
Sądy obu instancji stanu faktycznego w sposób odmienny niż to wskazywała
i dowodziła strona a twierdzone przez nią błędy w przeprowadzeniu lub ocenie
dowodów nie zmieniają tego zapatrywania (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97 – OSNC 1991, nr 1, poz. 22).
Przepis art. 382 k.p.c., naruszenie którego zarzucał skarżący w zw. z art.
217, 227, 299 i 316 § 1 k.p.c. (pkt 1.2.1. kasacji) nie stanowi podstawy do
wyprowadzenia wniosku o obowiązku sądu apelacyjnego do przeprowadzenia
dalszych dowodów, w tym dowodu z przesłuchania strony (art. 299 k.p.c.). Przepis
ten stwierdzający, że sąd drugiej instancji – rozpoznający apelację – orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym mógłby być zastosowany gdyby skarżący wykazał, iż
sąd drugiej instancji pominął część zebranego materiału ze skutkiem w art. 3931
pkt 2 k.p.c. wskazanym. Niespełnienie przez sąd pierwszej lub drugiej instancji
oczekiwań strony co do zakresu prowadzonego postępowania dowodowego
(art. 227 k.p.c.) i pominięcie oferowanych przez nią środków dowodowych (art. 217
k.p.c.) nie może stanowić podstawy zarzutu godzącego w funkcję merytoryczną
sądu apelacyjnego i dowodzić wadliwości rozumianych przez ten sąd kompetencji
15
ukształtowanych przez przepis art. 382 wespół z art. 381 k.p.c. oraz wyrażających
istotę postępowania apelacyjnego (cum beneficio novorum). Także treść art. 316
§ 1 k.p.c. w brzmieniu nadanym mu ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189) nie może być
rozumiany jako pozostawienie nadal obowiązku badania z urzędu przez sądy obu
instancji, czy „... sprawa jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego
rozstrzygnięcia”, a odpowiednie stosowanie tego przepisu w postępowaniu
apelacyjnym nakłada na sąd drugiej instancji obowiązek – przy uwzględnieniu
unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. – rozważenia zmian w stanie
faktycznym i prawnym, wpływające na treść orzeczenia. Skarżący zarzucając
naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. nie wskazał pominiętych w toku dotychczasowego
postępowania konkretnych faktów (zdarzeń) oraz ich wpływu na wynik sprawy
w rozumieniu art. 3931
pkt 2 k.p.c., co uzasadnia nieuwzględnienie tego zarzutu, jak
również zarzutu naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 232 zd. pierwsze k.p.c.
Wierzyciel dowodził, że odpowiedzialność dłużnika powstała z wiążącego strony
stosunku zobowiązaniowego wynikającego z zawartej umowy. Na wierzycielu
zatem spoczywał obowiązek udowodnienia podstaw swego roszczenia
odszkodowawczego tj. istnienia zobowiązania, powstania szkody i jej wysokości
oraz istnienie związku przyczynowego między szkodą a niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem zobowiązania. Dopiero jeśli wierzyciel udowodni
podstawy swego roszczenia odszkodowawczego, dłużnik może uwolnić się od
odpowiedzialności przez udowodnienie, że niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania nastąpiło z przyczyn, za które on nie ponosi
odpowiedzialności. Czyli do twierdzonej w kasacji zmiany w zakresie rozkładu
ciężaru dowodu mogłoby dojść wówczas, gdy strona powodowa udowodniłaby
fakty przemawiające za zasadnością powództwa, to wówczas na stronie pozwanej
spoczywałby ciężar udowodnienia ekscepcji i ewentualnie faktów – jej zdaniem –
uzasadniających oddalenie powództwa. Szkoda jest samodzielną przesłanką
powstania obowiązku odszkodowania i na ogół określa się ją jako różnicę między
obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a ty, stanem jaki by istniał, gdyby
nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zadaniem odszkodowania jest
wyrównanie tej różnicy. Z ogólnych zasad (art. 6 k.c.) wynika, że ciężar dowodu co
16
do tej przesłanki spoczywa – jak trafnie przyjęły Sądu obu instancji – na
poszkodowanym. Złagodzenie tego obowiązku mogłoby nastąpić wówczas, gdy
ścisłe udowodnienie wysokości szkody jest niemożliwe lub nader utrudnione
(art. 322 k.p.c.). Jednakże przepis ten nie znajduje zastosowania w sytuacji
ustalonej w przedmiotowej sprawie, gdy sam fakt istnienia szkody nie został
udowodniony. Trafnie Sąd Apelacyjny decydujące znaczenie dla oceny zasadności
roszczenia obejmującego utracone korzyści przypisał treści umowy nr 070/94
z dnia 9 września 1994 r. mającej charakter ramowy i odsyłającej do
szczegółowych uregulowań. Jej postanowienia nie pozwalały na oczekiwanie
osiągnięcia dochodu przez powodową Spółkę w każdym z przewidzianych okresów
pozyskiwania środków finansowych i zaplanowanych etapów – z kilkuletnim
wyprzedzeniem – realizacji inwestycji (art. 65 k.c.). Ustalony i niepodważony w tym
zakresie stan faktyczny czyni zbędnym rozważania o przytoczonych w kasacji
przepisach prawa materialnego mających stanowić podstawę uwzględnienia kasacji.
W wiążącym instancję kasacyjną stanie faktycznym wywody kasacji w odniesieniu
do przepisów prawa materialnego mają charakter natury teoretycznej. Powyżej już
wskazano, że prawidłowo Sądy obu instancji negatywnie odniosły się do twierdzeń
strony powodowej o doznanej przez nią szkodzie w związku ze składowaniem
stalowych elementów konstrukcyjnych. Dlatego kasacja jako pozbawiona
usprawiedliwionych podstaw podlega oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).