Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 5 października 2004 r.
III UZP 2/04
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski, Herbert Szurgacz, Maria Tyszel, Barbara
Wagner, Andrzej Wróbel (współsprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 5 października 2004 r. sprawy
z wniosku Henryka R. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w R. o ustalenie
daty podjęcia wypłaty emerytury, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 25 maja 2004
r. [...]
„Czy przepis art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i mo-
dernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w
latach 2001 - 2006 (Dz.U. z 2001 r. Nr 76 poz. 804 ze zm.) pozwala na wypłatę eme-
rytury wojskowej (art. 41 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrze-
niu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - jednolity tekst: Dz.U. z 2002
r. Nr 11, poz. 108 ze zm.) także za okres, za który żołnierz otrzymał jednorazowe
odszkodowanie na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebu-
dowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej w latach 2001-2006 ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Żołnierz, któremu na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 25 maja 2001
r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006 (Dz.U. Nr 76, poz. 804 ze zm.)
skrócono okres wypowiedzenia zawodowej służby wojskowej, nabywa prawo
do emerytury z upływem ostatniego dnia okresu, za który wypłacono mu jedno-
razowe odszkodowanie przewidziane w art. 14 ust. 2 tej ustawy. Po tym dniu,
2
odmowa wypłaty emerytury może dotyczyć jedynie miesięcy pozostałych do
upływu rocznego okresu pobierania uposażenia przewidzianego w art. 18 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 693 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Najwyższy, postanowieniem z dnia 25 maja 2004 r. [...] w sprawie z wnio-
sku Henryka R. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w R. o ustalenie daty
podjęcia wypłaty emerytury, rozpoznając kasację organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 26 listopada 2003 r. [...], przekazał na podstawie
art. 39314
§ 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego
rozpatrywane zagadnienie prawne w następującym stanie sprawy:
Wojskowe Biuro Emerytalne w R. decyzją z dnia 26 marca 2003 r. ustaliło dla
Henryka R. od dnia 1 lutego 2003 r. wysokość świadczenia emerytalnego, przy czym
wypłata emerytury została zawieszona do dnia 30 września 2004 r., czyli do ostat-
niego dnia ośmiomiesięcznego okresu liczonego od dnia 1 lutego 2004 r., za który
wnioskodawcy wypłacono jednorazowe odszkodowanie. Tym samym okres ten został
doliczony do wcześniejszego dwunastomiesięcznego okresu, za który wnioskodawca
otrzymał roczne uposażenie w związku ze zwolnieniem z zawodowej służby wojsko-
wej z dniem 31 stycznia 2003 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 23 maja 2003 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji, w
którym wnioskodawca zarzucił brak podstawy prawnej do zawieszenia przez organ
rentowy wypłaty emerytury do dnia 30 września 2004 r., skoro został on zwolniony z
zawodowej służby wojskowej z dniem 31 stycznia 2003 r. W uzasadnieniu swego
wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że w związku ze zwolnieniem ze służby wojskowej
z dniem 31 stycznia 2003 r. wnioskodawca otrzymał roczne uposażenie przewidziane
w art. 18 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy (jednolity tekst:
Dz.U. z 1992 r. Nr 5, poz. 18 ze zm.), a następnie za skrócony o 8 miesięcy okres
wypowiedzenia odszkodowanie przewidziane w art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 25 maja
2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006 (Dz.U. Nr 76, poz. 804). Ponieważ,
zgodnie z art. 41 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
3
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 108
ze zm.), emerytura wojskowa nie może być wypłacona za okres, za który wypłacono
uposażenie przewidziane w tej ustawie, to skoro wnioskodawca został zwolniony ze
służby wojskowej z dniem 31 stycznia 2003 r., ale równocześnie w okresie 12 mie-
sięcy od daty zwolnienia ze służby wojskowej (do dnia 31 stycznia 2004 r.) korzystał
z prawa do uposażenia, a potem wypłacono mu odszkodowanie za 8 miesięcy z ty-
tułu skrócenia okresu wypowiedzenia, to prawidłowa jest ocena organu rentowego,
że wypłata wojskowej emerytury wnioskodawcy powinna nastąpić dopiero od dnia 1
października 2004 r.
W uwzględnieniu apelacji wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 26 listopada 2003 r. [...] zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób,
że zobowiązał organ rentowy do podjęcia wypłaty świadczenia emerytalnego wnio-
skodawcy z dniem 1 lutego 2004 r. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Apela-
cyjny stwierdził w szczególności, że z art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym żołnierzy zawodowych wynika jednoznacznie, iż świadczenia emerytalne lub
rentowe, nabyte przez zwolnionego ze służby żołnierza zawodowego, nie są wypła-
cane wyłącznie za okres, za który żołnierz otrzymał uposażenie przewidziane w usta-
wie o uposażeniu żołnierzy. Oznacza to, że nie można łączyć wypłaty emerytury woj-
skowej z pobieraniem uposażenia wojskowego, o którym mowa w art. 18 ust. 1 pkt 1
ustawy o uposażeniu żołnierzy. Jednorazowe odszkodowanie, które żołnierzowi zwal-
nianemu z zawodowej służby wojskowej przysługuje na podstawie art. 14 ust. 2
ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych RP, nie jest natomiast uposaże-
niem w rozumieniu art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o uposażeniu żołnierzy. Wprawdzie
przepis art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych RP stanowi,
że dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest
ostatni dzień okresu, za który wypłacono odszkodowanie oraz że okres ten jest rów-
norzędny ze służbą wojskową, ale „jednorazowe odszkodowanie, które przysługuje z
tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia nie ma charakteru prawnego uposażenia,
które wpływa na wstrzymanie wypłaty świadczeń z wojskowego zaopatrzenia emery-
talnego”.
W kasacji od powyższego wyroku, Wojskowe Biuro Emerytalne zarzuciło naru-
szenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 14 ust. 1-6 ustawy o przebu-
dowie i modernizacji Sił Zbrojnych RP. W uzasadnieniu tego zarzutu powołało sfor-
mułowaną w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2000 r., II UKN 458/99
4
(OSNAPiUS 2001 nr 18, poz. 565) tezę, iż nie jest dopuszczalne pobieranie dwóch
konkurencyjnych lub wyłączających się świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Organ rentowy zwrócił uwagę, że
„wprawdzie wnioskodawca nie pobierał dwóch świadczeń z ubezpieczenia społecz-
nego, ponieważ takim świadczeniem jest tylko emerytura, niemniej jednak w cytowa-
nym wyżej orzeczeniu Sąd Najwyższy zwrócił uwagę - co jest najistotniejsze w tej
sprawie - iż skoro okres pobierania jakiegoś świadczenia jest wliczony do okresu
ubezpieczenia i uwzględniany przy przyznawaniu uprawnień emerytalno-rentowych,
wpływając na ich wysokość, to za okres jego pobierania nie jest dopuszczalne przy-
znanie prawa do świadczenia emerytalnego”.
Sąd Najwyższy w zwykłym składzie szczegółowo przedstawił obowiązujący
stan prawny i uznał, że rozpoznanie kasacji wymaga przedstawienia powiększonemu
składowi Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego z następują-
cych względów:
Dotychczas w orzecznictwie zagadnienie to było dwukrotnie przedmiotem roz-
strzygnięcia (wyroki z dnia 22 października 2003 r., II UK 112/03 oraz z dnia 20 maja
2004 r., II UK 378/03) i w obu wypadkach Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że
emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków z wojskowego zaopatrzenia emerytal-
nego nie wypłaca się jedynie za okres, za który żołnierz zawodowy otrzymał uposa-
żenie przewidziane w ustawie z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy. Do
okresu tego nie dolicza się okresu, za który żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe
odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia stosunku wojskowej
służby zawodowej.
Na rzecz odmiennego poglądu prawnego, mogą przemawiać jednak następu-
jące argumenty:
Po pierwsze - na gruncie aktualnego polskiego porządku prawnego obowią-
zują trzy ogólne i podstawowe zarazem ustawy (leges generales) normujące sytuację
prawną służby wojskowej żołnierzy zawodowych, a mianowicie: 1) ustawa o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych, regulująca także kwestię wypowiadania stosunku
służbowego zawodowej służby wojskowej (art. 78-85) oraz nowa ustawa o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych (art. 94-96, art. 111-112, art. 114 oraz art. 117); 2)
ustawa o uposażeniu żołnierzy, określająca także należności pieniężne przysługujące
żołnierzom zwolnionym z zawodowej służby wojskowej (art. 18); oraz 3) ustawa o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin, regulująca także za-
5
sady przyznawania i wypłacania emerytury wojskowej (między innymi w art. 12, art.
18 oraz art. 41-42). W kontekście rozważanego zagadnienia prawnego na uwagę
zasługują w szczególności dwa unormowania, wedle których: a) w razie zbiegu
uprawnienia żołnierza zwolnionego z zawodowej służby wojskowej do uposażenia
zasadniczego (wraz z dodatkami o charakterze stałym) i do zaopatrzenia emerytal-
nego, żołnierzowi przysługuje - według jego wyboru - tylko jedno z tych świadczeń
(art. 18 ust. 4 w związku z art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o uposażeniu żołnierzy - nota
bene, przepis ten utraci moc prawną z dniem 1 lipca 2004 r.); b) emerytury (oraz do-
datków) nie wypłaca się za okres, za który żołnierz zawodowy otrzymał uposażenie
przewidziane w przepisach ustawy o uposażeniu żołnierzy, chyba że emerytura by-
łaby korzystniejsza - jednak w tym ostatnim wypadku organ rentowy potrąca z należ-
nej emerytury (oraz dodatków) kwoty wypłacone z tytułu uposażenia lub świadczenia
pieniężnego przysługującego po zwolnieniu ze służby (art. 41 ust. 2 ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy). Nie ulega przy tym wątpliwości, że w obu wypad-
kach, chodzi o uregulowania szczególne, które odnoszą się jedynie do sytuacji
zbiegu wskazanych w nich rodzajów świadczeń, a w konsekwencji, wynikający stąd
zakaz możliwości równoczesnego (łącznego) korzystania przez osobę uprawnioną z
dwóch różnych (choć prawidłowo nabytych) świadczeń, nie może być interpretowany
w sposób rozszerzający i odnoszony do sytuacji zbiegu innego rodzaju świadczeń,
które w tych przepisach nie zostały wymienione.
Po drugie - z dniem 9 sierpnia 2001 r. weszła w życie ustawa o przebudowie i
modernizacji Sił Zbrojnych RP, która - wedle pierwotnego jej brzmienia - określała
kierunki przebudowy i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Pol-
skiej w latach 2001-2006 (art. 1 ust. 1 tej ustawy), natomiast po jej zmianie w 2004 r.
określa kierunki przebudowy i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospoli-
tej Polskiej i ma ona na celu zapewnienie warunków stopniowego osiągania przez
Siły Zbrojne pełnej interoperacyjności w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlan-
tyckiego oraz standardów pozostałych państw członków tej organizacji w zakresie
uzbrojenia, wyposażenia, mobilności i możliwości prowadzenia działań wojskowych
w każdych warunkach, z tym że do dnia 31 grudnia 2008 r. powyższy cel osiągnie co
najmniej 1/3 Sił Zbrojnych (art. 1 ust. 2 tej ustawy - w brzmieniu po jej nowelizacji,
która weszła w życie z dniem 22 maja 2004 r., Dz.U. z 2004 r. Nr 107, poz. 1136).
Ustawa o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych RP, której postanowienia mają
ułatwić realizację wieloletniego programu restrukturyzacji i unowocześnienia Sił
6
Zbrojnych RP, w zakresie w jakim normuje sytuację prawną żołnierzy zawodowych
zwalnianych ze służby wojskowej, wprowadza więc do porządku prawnego rozwiąza-
nia o charakterze niewątpliwie nadzwyczajnym i zarazem czasowym, a tym samym
ma znamiona prawne ustawy szczególnej (lex specialis) względem obowiązujących
w tym zakresie ogólnych regulacji ustawowych. Odnosi się to również do unormowań
wynikających z art. 14 tej ustawy, skoro: a) art. 14 ust. 1, dotyczący wypowiadania
stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej - wprowadza szczególną regula-
cję prawną względem ogólnie obowiązujących zasad sformułowanych w art. 78-79
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (odpowiednio także: art. 114 i art.
117 nowej ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych); b) art. 14 ust. 2-5,
określające zasady i tryb wypłacania tzw. jednorazowego odszkodowania należnego
żołnierzowi z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia dokonywanego w trybie, o któ-
rym mowa w art. 14 ust. 1 tej ustawy - wprowadzają regulację szczególną względem
ogólnie w tym zakresie obowiązujących przepisów, zwłaszcza art. 84 ustawy o służ-
bie wojskowej żołnierzy zawodowych (odpowiednio także: art. 94-96 nowej ustawy o
służbie wojskowej żołnierzy zawodowych) oraz art. 18 ustawy o uposażeniu żołnierzy
(nota bene, przepis ten utraci moc prawną z dniem 1 lipca 2004 r.); c) art. 14 ust. 6
określający konsekwencje prawne skrócenia okresu wypowiedzenia i wypłaty z tego
tytułu jednorazowego odszkodowania (na podstawie art. 14 ust. 2 tej ustawy) w za-
kresie uprawnień emerytalnych tego żołnierza - wprowadzający w tym względzie re-
gulację szczególną w stosunku do ogólnie obowiązujących zasad określonych mię-
dzy innymi art. 12 i art. 41 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy; d) art. 14
ust. 7, który przesądza o rozszerzonym zakresie stosowania odrębnych uregulowań
prawnych wynikających z art. 14 ust. 1-6 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił
Zbrojnych RP. Oznacza to, że art. 14 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbroj-
nych RP jako przepis ustawy szczególnej, powinien być interpretowany i stosowany
zgodnie z zasadą, wedle której późniejsza ustawa szczególna uchyla wcześniejszą
ustawę ogólną (lex posterior specialis derogat legi anteriori generali).
Po trzecie - w art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych
RP sformułowane zostały w istocie dwie normy prawne: a) norma pierwsza, wedle
której „dla celów emerytalnych” (czyli między innymi także dla ustalenia dnia powsta-
nia prawa do świadczenia emerytalnego) organy rentowe mają obowiązek przyjąć, że
dniem zwolnienia żołnierza z zawodowej służby wojskowej jest dopiero ostatni dzień
okresu, za który żołnierzowi temu zostało wypłacone jednorazowe odszkodowanie; b)
7
stanowiąca jej logiczną konsekwencję - norma druga, wedle której okres, za który
wypłacone zostało żołnierzowi jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia (stosownie do dyspozycji art. 14 ust. 2 tej ustawy), jest traktowany
jako równorzędny ze służbą wojskową, czyli że także i ten okres jest zaliczany do
służby wojskowej żołnierza w Siłach Zbrojnych RP. Okazuje się więc, że rozwiązanie
prawne, którym posłużył się ustawodawca w art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie i
modernizacji Sił Zbrojnych RP, jakkolwiek ma charakter szczególny (nadzwyczajny
lub wyjątkowy), to jednak ani nie opiera się na zastosowaniu w tym zakresie „fikcji
prawnej” zaliczenia okresu, za który wypłacone zostało żołnierzowi jednorazowe od-
szkodowania, do okresu służby wojskowej, skoro za okres ten żołnierzowi nie przy-
sługuje emerytura, ani też nie stwarza zagrożenia, że rodzina wojskowego - w okre-
sie, za który wojskowy otrzymał jednorazowe odszkodowanie, od którego nie jest
pobierana składka zdrowotna pozostawałaby czasowo poza ubezpieczeniem zdro-
wotnym, ponieważ: a) art. 61 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodo-
wych (odpowiednio także: art. 67 nowej ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawo-
dowych - por. także utrzymane w mocy na podstawie art. 188 tej ustawy: rozpo-
rządzenie Ministrów Obrony Narodowej oraz Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 28
grudnia 1994 r. w sprawie świadczeń zdrowotnych dla żołnierzy, członków ich rodzin
oraz emerytów i rencistów wojskowych i członków ich rodzin, Dz.U. z 1995 r. Nr 3,
poz. 15 ze zm.) stanowi, że żołnierzom zawodowym przysługuje prawo do świadczeń
zdrowotnych udzielanych przez zakłady opieki zdrowotnej w zakresie określonym w
ustawie z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym
Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz. 391 ze zm.); b) z kolei, zgodnie z art. 10
ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, obowiązek
ubezpieczenia zdrowotnego uważa się za spełniony po zgłoszeniu osoby podlegają-
cej temu obowiązkowi do Funduszu zgodnie z przepisami art. 17 i 18 oraz opłaceniu
składki w terminie i na zasadach określonych w ustawie; osoba podlegająca
obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego po zgłoszeniu do Funduszu uzyskuje
prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego; osoba podlegająca obowiązkowi
ubezpieczenia zdrowotnego ma obowiązek zgłosić do Funduszu członków rodziny, o
których mowa w art. 7 ust. 2, którzy po zgłoszeniu uzyskują prawo do świadczeń z
ubezpieczenia zdrowotnego; zgłoszenia, o którym mowa w ust. 3, dokonuje się wraz
ze zgłoszeniem osoby, o której mowa w ust. 1; c) jeżeli więc okres, za który żołnierz
otrzymał jednorazowe odszkodowanie, traktowany jest jako równorzędny ze służbą
8
wojskową (art. 14 ust. 6 zdanie drugie - ustawy o przebudowie i modernizacji Sił
Zbrojnych RP), to oznacza to, że w tym okresie objęty jest ubezpieczeniem zdrowot-
nym (ex lege) sam żołnierz oraz jego rodzina i to niezależnie od tego, czy od kwoty
tzw. jednorazowego odszkodowania jest odprowadzana składka na ubezpieczenie
zdrowotne.
Po czwarte - powyższa argumentacja prowadzi do wniosku, że w wypadku
skrócenia okresu wypowiedzenia oraz wypłaty tzw. jednorazowego odszkodowania
na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych RP,
termin początkowy wypłaty należnej żołnierzowi emerytury określony został wprost w
zdaniu pierwszym art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie i modernizacji Sił Zbrojnych
RP (in principio) i dlatego w tym zakresie w ogóle nie ma potrzeby (odpowiedniego)
stosowania dyspozycji art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy.
Sąd Najwyższy w powiększonym składzie zważył, co następuje:
1. Decyzją Ministra Obrony Narodowej Nr PF - 44 (wyciąg z dnia 10 stycznia
2003 r.), wnioskodawca został zwolniony ze służby wojskowej z dniem 31 stycznia
2003 r., przy czym wyraźnie zaznaczono, że dla celów emerytalnych dniem zwolnie-
nia ze służby jest ostatni dzień okresu, za który wypłacono jednorazowe odszkodo-
wanie, tj. 30 września 2003 r. Oznacza to, że okres wypowiedzenia stosunku służbo-
wego wnioskodawcy miał objąć okres od 1 stycznia 2003 r. do 30 września 2003 r.,
ale został skrócony o 8 miesięcy (do jednego miesiąca) i zwolnienie ze służby nastą-
piło z dniem 31 stycznia 2003 r. W wykonaniu rozkazu dziennego dowódcy jednostki
z dnia 22 stycznia 2003 r., w dniu 31 stycznia 2003 r. (data zwolnienia ze służby, czyli
ostatni dzień skróconego okresu wypowiedzenia według art. 14 ust. 5 ustawy z dnia
25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006) wnioskodawcy wypłacono z
tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia jednorazowe odszkodowanie w wysokości
uposażenia za 8 miesięcy. W okresie 12 miesięcy od daty zwolnienia ze służby woj-
skowej (od 31 stycznia 2003 r. do dnia 31 stycznia 2004 r.) wnioskodawca pobierał
uposażenie.
Wojskowe Biuro Emerytalne w R. decyzją z dnia 26 marca 2003 r. ustaliło wy-
sokość świadczenia emerytalnego wnioskodawcy od dnia 1 lutego 2003 r. W aktach
emerytalnych wnioskodawcy znajduje się dokument - bez nazwy, daty, adresata i
9
uzasadnienia - podpisany przez dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego, zawie-
rający następującą treść: „wypłatę emerytury zawiesza się do dnia 30.09.2004 r. w
związku z wypłatą: - odszkodowania za osiem miesięcy skrócenia okresu wypowie-
dzenia, oraz - 12 miesięcznego uposażenia po zwolnieniu ze służby wojskowej”. Do-
kument ten jest traktowany jako decyzja o niewypłacaniu (zawieszeniu wypłaty) eme-
rytury w okresie do dnia 30 września 2004 r. Oznacza to, że organ rentowy podjął
decyzję o niewypłacaniu (wstrzymaniu, zawieszeniu wypłaty) emerytury przez okres
20 miesięcy od zwolnienia ze służby. Doszło więc do zsumowania okresu 12 mie-
sięcy pobierania uposażenia po zwolnieniu ze służby oraz 8 miesięcy, o który skró-
cono okres wypowiedzenia. Ponieważ okres, w którym wnioskodawca pobierał upo-
sażenie biegł od 1 lutego 2003 r. do 31 stycznia 2004 r., to należy uznać, iż organ
rentowy przyjął, że okres, za który wypłacono jednorazowe odszkodowanie, biegł od
1 lutego 2004 r. do 30 września 2004 r. (choć niewątpliwie okres wypowiedzenia
biegłby od 1 stycznia 2003 r. do 30 września 2003 r., gdyby nie został skrócony do 31
stycznia 2003 r.).
2. Ponieważ zdarzenia prawne związane z uzyskaniem przez wnioskodawcę
emerytury wojskowej (zwolnienie ze służby, decyzja przyznająca emeryturę) miały
miejsce w okresie styczeń-marzec 2003 r., to należy uwzględnić stan prawny obowią-
zujący w tym czasie.
Obowiązywały wówczas następujące przepisy:
2.1. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 108 ze zm.;
ostatnia zmiana wynikająca z art. 174 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bez-
pieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz.U. Nr 74, poz. 676 ze zm.):
Art. 12. Emerytura wojskowa przysługuje żołnierzowi zwolnionemu z zawodo-
wej służby wojskowej, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby woj-
skowej w Wojsku Polskim.
Art. 41 ust. 1. Emeryturę lub rentę wraz z dodatkami, o których mowa w art. 25
ust. 1, wypłaca się: 1) za okres od dnia powstania prawa do zaopatrzenia emerytal-
nego, jeżeli zostało ono ustalone z urzędu, 2) za okres od dnia powstania prawa do
zaopatrzenia emerytalnego, nie dłuższy jednak niż trzy miesiące kalendarzowe po-
przedzające miesiąc, w którym złożono wniosek określony w art. 31 ust. 3, jeżeli
prawo do tego zaopatrzenia zostało ustalone na wniosek zainteresowanego; ust. 2.
Emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków nie wypłaca się za okres, za który
10
żołnierz otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy, chyba
że emerytura lub renta byłaby korzystniejsza. W tym przypadku organ emerytalny
potrąca z należnej emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków kwoty wypłacone z
tytułu uposażenia lub świadczenia pieniężnego przysługującego po zwolnieniu ze
służby.
2.2. Ustawa z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy (jednolity tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 693 ze zm.):
Art. 18 ust. 1. Żołnierzom zwolnionym z zawodowej służby wojskowej pełnio-
nej jako służba stała, niezależnie od odprawy, przysługują następujące należności
pieniężne: 1) co miesiąc przez okres roku po zwolnieniu ze służby uposażenie
zasadnicze wraz z dodatkami o charakterze stałym, należne na ostatnio zajmowa-
nym stanowisku służbowym; 2) ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy nie
wykorzystany w roku zwolnienia ze służby oraz za urlopy zaległe; 3) zryczałtowany
ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany w roku zwolnienia ze służby przejazd na
koszt wojska, przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych;
4) zwrot kosztów jednorazowego przejazdu żołnierza i członków jego rodziny oraz
kosztów przewozu urządzenia domowego do obranego przez żołnierza miejsca za-
mieszkania w kraju - według zasad przewidzianych przy przeniesieniach służbowych;
ust. 2. Należności określone w ust. 1 pkt 1 i 4 oraz przypadające za rok, w którym
następuje zwolnienie ze służby, należności określone w ust. 1 pkt 2 i 3 nie przysłu-
gują żołnierzom zwolnionym ze służby wskutek prawomocnego wymierzenia kary
sadowej lub dyscyplinarnej usunięcia z tej służby albo ukarania przez organ właści-
wego samorządu zawodowego karą zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywa-
nia zawodu (specjalności zawodowej), utraty stopnia wojskowego albo skazania na
karę pozbawienia wolności (aresztu wojskowego); ust. 3. Uposażenie określone w
ust. 1 pkt 1 nie przysługuje także żołnierzom, którzy zostali zwolnieni z czynnej
służby wojskowej pełnionej jako służba stała w okresie próbnym lub wskutek wypo-
wiedzenia przez nich stosunku służbowego w okresie służby obowiązkowej; ust. 4. W
razie zbiegu uprawnień do uposażenia określonego w ust. 1 pkt 1 i zaopatrzenia
emerytalnego, żołnierzowi przysługuje - według jego wyboru tylko jedno z tych świad-
czeń; ust. 5. Żołnierz, który nie posiada uprawnień do zaopatrzenia emerytalnego lub
zamiast tego zaopatrzenia wybrał uposażenie określone w ust. 1 pkt 1, może pobrać
uposażenie za cały należny okres jednorazowo z góry.
11
2.3 Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej
oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006 (Dz.U.
Nr 76, poz. 804 ze zm.; ostatnia zmiana wynikająca z art. 1 ustawy z dnia 30 paź-
dziernika 2002 r. o zmianie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz
finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-2006, Dz.U. Nr
205, poz. 1731):
Art. 14. 1. Do dnia 31 grudnia 2003 r. okres wypowiedzenia stosunku służbo-
wego zawodowej służby wojskowej dokonanego przez właściwy organ wojskowy,
określony w przepisach ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, może
być, na wniosek żołnierza, skrócony, nie więcej jednak niż do jednego miesiąca; ust.
2. Z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, żołnierzom
zwalnianym z zawodowej służby wojskowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie
w wysokości jednomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o cha-
rakterze stałym, należnego na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, za
każdy miesiąc skrócenia okresu wypowiedzenia; ust. 3. Jednorazowe odszkodowa-
nie, o którym mowa w ust. 2, wypłaca organ wojskowy właściwy do wypłaty należno-
ści pieniężnych w związku ze zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej, na zasa-
dach określonych w odrębnych przepisach dla celów wypłaty uposażenia przez okres
roku po zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej; ust. 4. Jednorazowe odszkodo-
wanie, o którym mowa w ust. 2, przysługuje niezależnie od należności pieniężnych
przysługujących żołnierzom zawodowym zwalnianym z zawodowej służby wojskowej;
ust. 5. Terminem wypłaty jednorazowego odszkodowania, o którym mowa w ust. 2, i
innych należności pieniężnych, o których mowa w ust. 4, jest ostatni dzień skróco-
nego okresu wypowiedzenia; ust. 6. Dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z za-
wodowej służby wojskowej jest ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało jed-
norazowe odszkodowanie, o którym mowa w ust. 2. Okres ten traktowany jest jako
równorzędny ze służbą wojskową; ust. 7. Przepisy ust. 1-6 stosuje się również do
żołnierzy zawodowych, którym organ wojskowy wypowiedział stosunek służbowy
zawodowej służby wojskowej po dniu 31 grudnia 2000 r., a którzy do dnia wejścia w
życie ustawy nie zostali zwolnieni z tej służby. Przepis ten nie podlegał zmianie.
W rozpatrywanej sprawie nie mają większego znaczenia przepisy ustawy z
dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 10, poz. 55 ze zm.; ostatnia zmiana wynikająca z art. 72 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). Nie
12
miały też zastosowania przepisy ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojsko-
wej żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750), która weszła w życie z dniem 1
lipca 2004 r.
3. Przepis art. 14 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji
technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001-
2006 był dotychczas przedmiotem wykładni w dwóch wyrokach Sądu Najwyższego.
3.1. W wyroku z dnia 22 października 2003 r., II UK 112/03 (OSNP 2004 nr 3,
poz. 51) uznano, że emerytury lub renty inwalidzkiej oraz dodatków z wojskowego
zaopatrzenia emerytalnego nie wypłaca się jedynie za okres, za który żołnierz zawo-
dowy otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie z dnia 17 grudnia 1974 r. o upo-
sażeniu żołnierzy; do okresu tego nie dolicza się okresu, za który żołnierz zawodowy
pobrał jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia sto-
sunku wojskowej służby zawodowej. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy
podniósł w szczególności, że wypłata słusznie nabytych praw emerytalnych lub ren-
towych może być wstrzymana, zawieszona bądź częściowo ograniczona wyłącznie
na podstawie i w granicach niesprzecznych z Konstytucją RP norm prawa ustawo-
wego. Do tego rodzaju szczególnych unormowań ustawowych zalicza się art. 41 ust.
2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. „Szczególna natura
prawna” tego przepisu nakazuje jego ścisłą gramatyczną wykładnię, bez możliwości
dokonywania interpretacji rozszerzającej, przewidzianej w nim wyjątkowej dopusz-
czalności wstrzymania wypłaty świadczeń emerytalnych lub rentowych z wojskowego
zaopatrzenia emerytalnego, nawet gdyby względy słuszności lub celowości, czy ry-
zyko poniesienia „dodatkowych konsekwencji dla budżetu Państwa” podważały lub
sprzeciwiały się racjonalności przyjętych i obowiązujących rozwiązań prawnych,
wielokrotnie gratyfikujących żołnierza zawodowego z jednego tytułu zwolnienia go z
zawodowej służby wojskowej. Ze wskazanego art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych wynika jednoznacznie, że uprawnienia emery-
talne nabyte przez żołnierza zawodowego zwolnionego ze służby nie są wypłacane
jedynie za okres, za który żołnierz otrzymał uposażenie przewidziane w ustawie o
uposażeniu żołnierzy. Oznacza to, że nie można łączyć wypłaty emerytury wojskowej
z pobieraniem uposażenia wojskowego przewidzianego w art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy
o uposażeniu żołnierzy. W konsekwencji, jedynie w razie zbiegu uprawnień do tego
uposażenia i zaopatrzenia emerytalnego, żołnierzowi przysługuje - według jego wy-
boru - wyłącznie jedno z tych świadczeń (art. 18 ust. 4 tej ustawy o uposażeniu żoł-
13
nierzy). Sąd Najwyższy podkreślił, że jednorazowe odszkodowanie przysługujące
żołnierzom zwalnianym z zawodowej służby wojskowej z tytułu skrócenia okresu wy-
powiedzenia stosunku zawodowej służby wojskowej jest świadczeniem przewidzia-
nym w innej ustawie (art. 14 ust. 2 ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych), a zatem nie
jest uposażeniem przewidzianym w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Przepis przewi-
dujący jednorazowe odszkodowanie odsyła do przepisów ustawy o uposażeniu żoł-
nierzy jedynie co do wyliczenia jego wysokości. Już z tej przyczyny, skrócenie okresu
wypowiedzenia, za które żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie, nie
ogranicza uprawnień emerytalnych na podstawie art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych, który wyłącza je jedynie w okresie, za który żoł-
nierz otrzymuje odrębne uposażenie przewidziane w ustawie o uposażeniu żołnierzy
zawodowych. Oznacza to, że niewypłacanie żołnierzowi zawodowemu emerytury
wojskowej za okres, za który pobrał on jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróco-
nego okresu wypowiedzenia stosunku wojskowej służby zawodowej byłoby dopusz-
czalne jedynie wtedy, gdyby ustawa o przebudowie Sił Zbrojnych zawierała uregulo-
wanie analogiczne do wyjątku określonego w art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych. Zdaniem Sądu Najwyższego, możliwości
wstrzymania żołnierzowi wypłaty emerytury wojskowej za okres skrócenia wypowie-
dzenia, za który pobrał jednorazowe odszkodowanie, nie można wyprowadzić z tre-
ści art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych. Przepis ten stanowi, że dla
celów emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest ostatni
dzień okresu, za który wypłacone zostało odszkodowanie. Okres ten traktowany jest
jako równorzędny ze służbą wojskową. Regulacje te w żadnym racjonalnym rozu-
mieniu nie mają natury ograniczającej uprawnienia emerytalne żołnierza zawodo-
wego. Przeciwnie, kreują ustawową fikcję prawną dla celów emerytalnych, nakazu-
jącą uznać za równorzędny ze służbą wojskową cały okres, za który wypłacono żoł-
nierzowi zawodowemu jednorazowe odszkodowanie z tytułu skróconego wypowie-
dzenia stosunku zawodowej służby wojskowej. Wpływa to na możliwość nabycia
uprawnień emerytalnych przez tych żołnierzy zawodowych zwalnianych z zawodowej
służby wojskowej, którzy bez uwzględnienia pełnego okresu wypowiedzenia nie le-
gitymowaliby się ustawowym stażem zawodowej służby wojskowej koniecznym dla
nabycia tych uprawnień. Ten okres równorzędny ze służbą wojskową powiększa
także rozmiar wojskowego stażu emerytalno-rentowego, co przekłada się na wzrost
wysokości należnych żołnierzowi zawodowemu świadczeń z wojskowego zaopatrze-
14
nia emerytalnego. Sąd Najwyższy uznał za bezpodstawną koncepcję, aby możliwe
było sumowanie równolegle biegnącego okresu, za który zwolniony ze służby woj-
skowej żołnierz zawodowy pobrał jednorazowe odszkodowanie z tytułu skrócenia
okresu wypowiedzenia, z równoczesnym okresem rocznym pobierania uposażenia
przewidzianego w ustawie o uposażeniu żołnierzy. Zaznaczył, że emerytury nabyte
przez zwalnianych ze służby żołnierzy zawodowych i tak nie są wypłacane w okresie
skróconego wypowiedzenia, albowiem ich wypłatę wstrzymuje równolegle biegnący
roczny okres pobierania uposażenia przewidzianego w ustawie o zaopatrzeniu żoł-
nierzy. Jest to zawsze okres dłuższy niż równolegle biegnący okres skróconego wy-
powiedzenia.
3.2. W wyroku z dnia 20 maja 2004 r., II UK 378/03 (niepublikowany) przyjęto,
że skrócenie okresu wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby
wojskowej na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i
modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej
w latach 2001-2006, nie przedłuża ani nie przesuwa okresu, za który żołnierzowi
przysługuje uposażenie wypłacane po zwolnieniu ze służby, co oznacza, że niewy-
płacanie emerytury może dotyczyć tylko okresu jednego roku od daty upływu skróco-
nego okresu wypowiedzenia (daty zwolnienia ze służby). W uzasadnieniu tego wy-
roku Sąd Najwyższy podzielił wykładnię przedstawioną w wyroku z dnia 22 paździer-
nika 2003 r., II UK 112/03, a nadto wywiódł, że z art. 18 ust. 4 ustawy o uposażeniu
żołnierzy oraz z art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych, wynika, iż żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, jeżeli
nabył prawo do emerytury, przysługuje wybór jednego ze świadczeń (uposażenia lub
emerytury) i to niezależnie od ich korzystności. W przypadku niedokonania takiego
wyboru wypłaca się mu świadczenie korzystniejsze (wyższe). Jeżeli jest to emery-
tura, to potrąca się z niej kwoty wypłacone z tytułu uposażenia (art. 41 ust. 2 zdanie
drugie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych). Analiza tych
przepisów prowadzi do podstawowego wniosku, że zbieg uprawnień do uposażenia i
emerytury występuje w okresie jednego roku od daty zwolnienia ze służby (rozwiąza-
nia stosunku służbowego). Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o
przebudowie Sił Zbrojnych, do dnia 31 grudnia 2003 r. okres wypowiedzenia sto-
sunku służbowego zawodowej służby wojskowej dokonanego przez właściwy organ
wojskowy, określony w przepisach ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodo-
wych, mógł być, na wniosek żołnierza, skrócony, nie więcej jednak niż do jednego
15
miesiąca. Z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia żołnierzom zwalnianym z zawo-
dowej służby wojskowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie w wysokości jed-
nomiesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym,
należnego na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym, za każdy miesiąc skró-
cenia okresu wypowiedzenia (art. 14 ust. 2 tej ustawy). Jednorazowe odszkodowanie
przysługuje niezależnie od należności pieniężnych przysługujących żołnierzom zawo-
dowym zwalnianym z zawodowej służby wojskowej, a terminem jego wypłaty jest
ostatni dzień skróconego okresu wypowiedzenia (art. 14 ust. 4 i 5 tej ustawy). Z treści
tych przepisów wynika wniosek, że datą zwolnienia ze służby (rozwiązania stosunku
służbowego) jest data upływu skróconego okresu wypowiedzenia, a nie data, w której
upłynąłby okres wypowiedzenia wynikający z przepisów ustawy o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych. Jest to przede wszystkim skutek określenia terminu wypłaty
jednorazowego odszkodowania (ostatni dzień skróconego okresu wypowiedzenia).
Taka wykładnia jest zgodna z utrwalonym orzecznictwem dotyczącym skrócenia
okresu wypowiedzenia na podstawie art. 361
§ 1 k.p. W uchwale składu siedmiu sę-
dziów z dnia 9 lipca 1992 r., I PZP 20/92 (OSNCP 1993 nr 1-2, poz. 2) Sąd Najwyż-
szy stwierdził, że skrócenie przez zakład pracy okresu wypowiedzenia umowy o
pracę na podstawie art. 361
§ 1 k.p. powoduje rozwiązanie tej umowy z upływem
skróconego okresu (Sąd Najwyższy odstąpił od wykładni przedstawionej w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 23 kwietnia 1990 r., III PZP 3/90, OSPiKA 1991 nr 2,
poz. 92 z glosą B. Wagner; PiZS 1991 nr 7, s. 60 z glosą K. Rączki). Oznacza to, że
z punktu widzenia przepisów dotyczących stosunku służbowego żołnierza zawodo-
wego (jego rozwiązania, prawa do uposażenia) dniem zwolnienia żołnierza ze służby
w przypadku skrócenia okresu wypowiedzenia jest dzień upływu tego skróconego
okresu, a nie dzień, w którym upłynąłby okres wypowiedzenia określony na ogólnych
zasadach. Od tak ustalonej daty żołnierzowi przysługuje przez okres jednego roku
uposażenie na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o uposażeniu żołnierzy i tego
okresu dotyczy zbieg prawa do uposażenia i emerytury. Odszkodowanie za skróce-
nie okresu wypowiedzenia jest świadczeniem jednorazowym, o czym świadczy nie
tylko jego nazwa, ale przede wszystkim sposób wypłaty w terminie wyraźnie określo-
nym w ustawie (w dacie rozwiązania stosunku służbowego). Nie ma więc żadnego
okresu, w którym wypłacane jest odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedze-
nia. Okres skrócenia wypowiedzenia ma znaczenie tylko dla ustalenia wysokości jed-
norazowego odszkodowania. Wypłata tego odszkodowania nie przesuwa więc daty
16
rozwiązania stosunku służbowego, a tym samym nie ma wpływu na okres wypłaty
uposażenia. Jest ono wypłacane przez okres jednego roku od daty zwolnienia i tylko
w tym czasie może powodować zawieszenie (niewypłacanie) emerytury. Zdaniem
Sądu Najwyższego, interpretacji tej nie zmienia art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie
Sił Zbrojnych. Zgodnie z tym przepisem, dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z
zawodowej służby wojskowej jest ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało
jednorazowe odszkodowanie. Okres ten traktowany jest jako równorzędny ze służbą
wojskową. Ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało jednorazowe odszkodo-
wanie jest dniem zwolnienia z zawodowej służby wojskowej tylko dla celów emerytal-
nych. Nie jest więc to dzień zwolnienia ze służby z punktu widzenia przepisów o sto-
sunku służbowym żołnierzy. Dniem rozwiązania stosunku służbowego jest dzień
upływu skróconego okresu wypowiedzenia i od tej daty żołnierzowi przysługuje upo-
sażenie, które może powodować zawieszenie emerytury. Okres, o który skrócono
wypowiedzenie nie jest okresem służby (pozostawania w zatrudnieniu), lecz jedynie
dla celów emerytalnych jest traktowany jako równorzędny ze służbą wojskową. Jest
to więc kolejny okres równorzędny ze służbą wojskową (art. 13 ust. 1 ustawy o za-
opatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych) uwzględniany przy ocenie nabycia
prawa do emerytury wojskowej (art. 12 tej ustawy). Tak też, zdaniem Sądu Najwyż-
szego, należy ocenić funkcję art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych, który
pozwala na uwzględnienie przy ocenie nabycia prawa do emerytury wojskowej
okresu, o który skrócono wypowiedzenie. Skrócenie okresu wypowiedzenia nie prze-
suwa więc ani nie przedłuża okresu, za który żołnierzowi przysługuje uposażenie
wypłacane po zwolnieniu ze służby. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje z in-
nego tytułu prawnego niż to uposażenie, a jego uzasadnieniem faktycznym jest skró-
cenie czasu trwania stosunku służbowego, a więc też skrócenie okresu, w którym
żołnierz pobierałby uposażenie wynikające z istniejącego stosunku służbowego. Zda-
niem Sądu Najwyższego, należy uznać, że ustawodawca, realizując cele dotyczące
przebudowy Sił Zbrojnych, uznał za stosowne umożliwienie szybszego rozwiązania
stosunków służbowych żołnierzy (skrócenia okresu wypowiedzenia), także na ich
wniosek, rekompensując to szczególnym świadczeniem w postaci jednorazowego
odszkodowania. W podsumowaniu Sąd Najwyższy stwierdził, że zawieszenie (niewy-
płacanie) emerytury może dotyczyć tylko okresu jednego roku od daty zwolnienia ze
służby, a więc daty upływu skróconego okresu wypowiedzenia, w którym to okresie
17
wypłacane jest uposażenie na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o uposażeniu żołnierzy.
Uwzględniając przedstawiony stan prawny oraz dotychczasową wykładnię
przyjętą w orzecznictwie, Sąd Najwyższy w składzie powiększonym stwierdza, że
występująca w sprawie problematyka prawna dotyczy zagadnienia, które można
określić jako konkurencję (zbieg) świadczeń z ubezpieczenia społecznego ze świad-
czeniami ze stosunku pracy (niepracowniczego, zatrudnieniowego stosunku służbo-
wego). Nie chodzi więc o zbieg dwóch świadczeń z ubezpieczenia społecznego i dla-
tego powołany w uzasadnieniu zagadnienia prawnego wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 31 marca 2000 r., II UKN 458/99 (OSNAPiUS 2001 nr 18, poz. 565), a także
inne orzeczenia dotyczące tego problemu, nie mają znaczenia.
Zasadą powszechnego prawa emerytalnego jest, że prawo do emerytury po-
wstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia (art.
100 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Jeżeli jednak ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne
lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepi-
sów Kodeksu pracy, prawo do emerytury (co do zasady) powstaje z dniem zaprzesta-
nia pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia (art. 100 ust. 2 tej
ustawy). Nadto, zgodnie z art. 103 ust. 2a tej ustawy, prawo do emerytury ulega za-
wieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu
zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z praco-
dawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do
emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Oznacza to między innymi, że
rozwiązanie stosunku pracy nie jest warunkiem nabycia prawa do emerytury, ale jego
kontynuowanie powoduje zawieszenie prawa do emerytury, bez względu na wyso-
kość przychodu uzyskiwanego ze stosunku pracy. Natomiast pobieranie zasiłku cho-
robowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub wynagrodzenia za czas niezdolności do
pracy wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy jest przeszkodą w naby-
ciu prawa do emerytury w tym znaczeniu, że prawo do emerytury powstanie dopiero
po zaprzestaniu pobierania tych świadczeń, mimo że warunki do nabycia emerytury
zostały spełnione wcześniej (w trakcie ich pobierania).
Również w systemie zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych za-
sadą jest, że prawo do emerytury wojskowej powstaje z chwilą spełnienia przesłanek
18
nabycia tego świadczenia. Nie jest nią jednak osiągnięcie określonego wieku, jest
natomiast zwolnienie ze służby wojskowej (rozwiązanie stosunku służbowego).
Zgodnie bowiem z art. 12 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych, emerytura wojskowa przysługuje żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby
wojskowej, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby wojskowej w
Wojsku Polskim. Pobieranie przez żołnierza zawodowego uposażenia przez okres
roku po rozwiązaniu stosunku służbowego nie jest przeszkodą w nabyciu prawa do
emerytury, lecz może powodować jej niewypłacanie (zawieszenie) na zasadach
wskazanych w art. 18 ust. 4 ustawy o uposażeniu żołnierzy oraz w art. 41 ust. 2
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych.
Trafna jest, przedstawiona powyżej argumentacja zawarta w uzasadnieniach
obu wskazanych wyroków Sądu Najwyższego, że przepisy te nie mogą stanowić
podstawy zawieszenia emerytury wojskowej ze względu na skrócenie okresu wypo-
wiedzenia stosunku służbowego. Jednorazowe odszkodowanie nie jest uposaże-
niem, wobec czego okres, o który skrócono wypowiedzenie stosunku służbowego nie
jest okresem tożsamym z okresem pobierania uposażenia (chociaż się z nim w cza-
sie pokrywa). Poglądu tego w istocie nie podważa się w uzasadnieniu przedstawio-
nego zagadnienia prawnego. Podnosi się natomiast argument, że samodzielną pod-
stawą niewypłacenia emerytury wojskowej może być art. 14 ust. 6 ustawy o przebu-
dowie Sił Zbrojnych. Argumentacja obu wskazanych wyroków w znacznej części jest
poświęcona wykazaniu, że przepis ten nie stanowi takiej podstawy. Wykładnię tę na-
leży podzielić, z jednym jednak zastrzeżeniem. Przepis art. 14 ust. 6 ustawy o prze-
budowie Sił Zbrojnych w ogóle nie dotyczy zawieszenia emerytury wojskowej. Nie
jest więc przepisem szczególnym w stosunku do art. 18 ust. 4 ustawy o uposażeniu
żołnierzy oraz do art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawo-
dowych. Jak wskazuje się trafnie w uzasadnieniach powołanych wyroków, art. 14 ust.
6 ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych nie zmienia daty rozwiązania stosunku służbo-
wego żołnierza zawodowego, a tym samym nie zmienia okresu pobierania uposaże-
nia po zwolnieniu ze służby. Przepis ten w zdaniu pierwszym wprowadza jednak fik-
cję prawną, stanowiąc, że dla celów emerytalnych dniem zwolnienia z zawodowej
służby wojskowej jest ostatni dzień okresu, za który wypłacone zostało jednorazowe
odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia. Inaczej mówiąc, dniem zwolnie-
nia ze służby jest dzień upływu skróconego okresu wypowiedzenia, a jedynie „dla
celów emerytalnych” uważa się (fikcja prawna), że dniem zwolnienia ze służby jest
19
dzień, w którym upłynąłby ustawowy okres wypowiedzenia. Ponieważ warunkiem
nabycia prawa do emerytury wojskowej jest zwolnienie za służby, a dla celów emery-
talnych dniem takim jest dzień, w którym upłynąłby ustawowy okres wypowiedzenia,
to nabycie prawa do emerytury następuje w tym dniu, a nie w dniu upływu skróco-
nego okresu wypowiedzenia. Nietrafnie więc organ rentowy i Sąd Najwyższy w obu
powołanych wyrokach przyjęły, że nabycie prawa do emerytury następuje w dniu
upływu skróconego okresu wypowiedzenia. Prawo do emerytury powstaje bowiem
dopiero z dniem upływu ustawowego okresu wypowiedzenia. Zakres tej regulacji jest
wyraźnie ograniczony tylko „dla celów emerytalnych”, a więc w szczególności naby-
cia prawa do emerytury, a także ustalenia wymiaru tego świadczenia. W zdaniu dru-
gim przepis art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych stanowi bowiem, że
okres skróconego wypowiedzenia jest traktowany jako okres równorzędny. Oznacza
to, że dla innych celów (np. ubezpieczenia zdrowotnego, szczegółowo wskazanych w
uzasadnieniu zagadnienia prawnego) okres, o który skrócono wypowiedzenie jest
traktowany jako okres równorzędny. Nie jest to jednak dla „innych celów” poza „ce-
lami emerytalnymi”, okres pozostawania w stosunku służbowym.
Należy więc przyjąć, że w przypadku skrócenia okresu wypowiedzenia, w dniu
upływu tego skróconego okresu dochodzi do rozwiązania stosunku służbowego, w
tym dniu wypłaca się odszkodowanie (jednorazowo) i rozpoczyna się roczny okres
pobierania uposażenia po zwolnieniu ze służby. Po rozwiązaniu w ten sposób sto-
sunku służbowego występuje okres, o który skrócono wypowiedzenie. W tym okresie
żołnierz pobiera uposażenie, a nie ma jeszcze prawa do emerytury. Nie dochodzi
więc w tym okresie do zbiegu prawa do emerytury i prawa do uposażenia. W okresie
tym żołnierz nie otrzymuje emerytury dlatego, że jeszcze nie nabył do niej prawa, a
nie dlatego, że występuje konkurencja świadczeń. Z takim zbiegiem mamy do czynie-
nia dopiero od dnia upływu ustawowego okresu wypowiedzenia. W dniu tym żołnierz
nabywa bowiem prawo do emerytury, a jeszcze pobiera uposażenie przez okres po-
zostały do upływu rocznego okresu przewidzianego w art. 18 ust. 1 ustawy o uposa-
żeniu żołnierzy. W tym też okresie mają zastosowanie przepisy art. 18 ust. 4 ustawy
o uposażeniu żołnierzy oraz art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie-
rzy zawodowych, przewidujące niewypłacanie emerytury. Po zaprzestaniu pobierania
uposażenia (upływu roku od dnia rozwiązania stosunku służbowego w skróconym
okresie wypowiedzenia) występuje sporny okres, traktowany przez organ rentowy
jako okres, o który skrócono wypowiedzenie. Nie ma jednak żadnych podstaw, aby
20
tak traktować ten okres, a w szczególności podstawy takiej nie stanowi art. 14 ust. 6
ustawy o przebudowie Sił Zbrojnych. Okres, o który skrócono wypowiedzenie już bo-
wiem upłynął, gdyż biegł równocześnie z okresem pobierania uposażenia (a zawsze
jest krótszy). Po upływie roku od rozwiązania stosunku służbowego w skróconym
okresie wypowiedzenia nie mamy więc do czynienia ani z okresem pobierania
uposażenia, ani z okresem, o który skrócono wypowiedzenie. Nie ma też żadnych
podstaw (w każdym razie nie daje ich art. 14 ust. 6 ustawy o przebudowie Sił Zbroj-
nych), aby okres, o który skrócono wypowiedzenie, przesunąć i uznać, że biegnie on
dopiero po zaprzestaniu pobierania uposażenia lub zsumować go z okresem pobie-
rania uposażenia. Okresy pobierania uposażenia i skrócenia wypowiedzenia muszą
się bowiem na siebie nakładać (biec równocześnie).
W przypadku wnioskodawcy, do rozwiązania stosunku służbowego doszło w
dniu 31 stycznia 2003 r. W tym dniu wypłacono mu jednorazowe odszkodowanie
oraz rozpoczął się okres wypłaty uposażenia. W dniu tym rozpoczął się też okres, o
który skrócono wypowiedzenie, zakończony 30 września 2003 r. W okresie tych
ośmiu miesięcy wnioskodawca pobierał uposażenie, a nie nabył jeszcze prawa do
emerytury, która właśnie z tego względu nie mogła być mu wypłacana. W dniu 1
października 2003 r. wnioskodawca nabył prawo do emerytury, a jeszcze przez 4
miesiące (okres pozostały do upływu roku) pobierał uposażenie. W tym czasie obo-
wiązywały zasady niewypłacania emerytury przewidziane w art. 18 ust. 4 ustawy o
uposażeniu żołnierzy oraz art. 41 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie-
rzy zawodowych. W dniu 31 stycznia 2004 r. zakończył się okres wypłacania uposa-
żenia. Po tym dniu nie było już podstaw do niewypłacania emerytury, gdyż wniosko-
dawca nie pobierał już uposażenia, jak również nie był to okres, o który skrócono
wypowiedzenie.
Z tych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================