Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 marca 2005 r.
I PK 187/04
Przepis art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),
dotyczący ograniczenia do połowy wynagrodzenia w okresie tymczasowego
aresztowania, nie ma zastosowania do prokuratorów.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie: SN Roman Kuczyński
(sprawozdawca), SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 marca 2005 r. sprawy
z powództwa Jerzego H. przeciwko Prokuraturze Apelacyjnej w K. o wynagrodzenie,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 8 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 31 marca 2003r. Prokurator Apelacyjny w K. z dniem 15 listo-
pada 2002 r ograniczył wynagrodzenie powoda (prokuratora) do 50%. Podstawę
prawną podjętej decyzji wywodzono z art. 11 ust.2 ustawy z dnia 16 września 1982 r.
o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz.
953 ze zm.), którą to ustawę - w oparciu o art. 118 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r.
o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.) - stosuje się
posiłkowo w sprawach nieuregulowanych w ustawie o prokuraturze. Przyczyną wy-
dania powyższej decyzji było zastosowanie wobec powoda środka zapobiegawczego
w postaci tymczasowego aresztowania (postanowienie Sądu Rejonowego w Krako-
wie z dnia 15 listopada 2002 r.).
W wyniku odwołania powoda od wyżej wymienionej decyzji, Sąd Rejonowy-
Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem z dnia 30 lipca 2003 r., zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 22.067,43 zł. Kwota ta stanowiła 50% wynagrodzenia powo-
2
da za okres od 15 listopada 2002 r. do dnia 8 kwietnia 2003 r. Sąd pierwszej instancji
w uzasadnieniu wyroku wskazał, że wobec powoda - jako prokuratora - decyzję o
obniżeniu wynagrodzenia do 50 % może podjąć jedynie sąd dyscyplinarny. Podsta-
wą prawną takich decyzji mogą być wyłącznie przepisy ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. o prokuraturze, a nie przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracowni-
kach urzędów państwowych.
Od wyroku tego pozwany - Prokurator Apelacyjny w K. - wniósł apelację, którą
wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Katowicach oddalił. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd drugiej instancji
wskazał, iż podziela pogląd Sądu pierwszej instancji, a kwestia obniżenia wynagro-
dzenia prokuratora została całościowo uregulowana w ustawie o prokuraturze i nie
ma potrzeby sięgania do innych ustaw. Kasacja pozwanego zarzuciła wyrokowi Sądu
drugiej instancji naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 118
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, w związku z art. 11 ust. 2 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych, polegającą na niesłusznym uznaniu, że obni-
żenie wynagrodzenia prokuratorowi tymczasowo aresztowanemu może nastąpić je-
dynie w drodze orzeczenia sądu dyscyplinarnego oraz naruszenie konstytucyjnej
zasady równości wszystkich wobec prawa - to jest przepisu art. 32 Konstytucji RP. W
powyższym pozwany upatruje istotne zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i podlega oddaleniu. Zarzut naru-
szenia art. 118 ustawy o prokuraturze jest chybiony. Przepis ten stanowi wprawdzie,
że w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie lub w przepisach szczególnych do
prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury stosuje się od-
powiednio przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pań-
stwowych, a w sprawach nieuregulowanych także w przepisach tej ustawy - przepisy
Kodeksu pracy, jednakże stosowanie do prokuratorów przepisów tej ostatnio wymie-
nionej ustawy nie może nie uwzględniać zawartego w niej ograniczenia podmiotowe-
go. Przepis art. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. z jednej strony wymienia 18 in-
stytucji i urzędów, których pracowników i urzędników w zakresie praw i obowiązków
ustawa dotyczy; nie jest pośród tych instytucji wymieniona prokuratura, z drugiej zaś
strony przepis art. 44 tej ustawy (w brzmieniu obowiązującym w dacie obniżenia po-
3
wodowi wynagrodzenia) obejmuje stosowanie przepisów ustawy do pracowników
administracyjnych, pomocniczych, technicznych i obsługi, sądów, prokuratury ze
zmianami wynikającymi z przepisów szczególnych. Przepisami szczególnymi w ro-
zumieniu tego przepisu są ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i
prokuratury (Dz.U. Nr 162, poz. 1125 ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie stanowisk i szczególnych zasad wynagra-
dzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu
urzędniczego (Dz.U. Nr 143, poz. 1399 ze zm.). Nie wymieniają one prokuratorów.
Nie jest w tym miejscu zatem niezbędne ustalenie, które z przepisów ustawy z dnia
16 września 1982 r. stosuje się - w rozumieniu art. 118 ustawy o prokuraturze - od-
powiednio do prokuratorów, ale zbadanie, czy do prokuratora może mieć zastosowa-
nie przepis art. 11 ustawy o pracownikach urzędów państwowych przewidujący (w
ust. 1) zawieszenie z mocy prawa urzędnika państwowego w pełnieniu obowiązków
służbowych w razie tymczasowego aresztowania i (w ust. 2) ograniczenie do połowy
wynagrodzenia urzędnika państwowego w okresie tymczasowego aresztowania. Na
postawioną kwestię należy odpowiedzieć negatywnie. Już w motywach uchwały z
dnia 28 października 1998 r., III ZP 28/98 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 158) Sąd
Najwyższy stanął na stanowisku, że art. 118 ustawy o prokuraturze nie może stano-
wić podstawy do stosowania przepisów Kodeksu pracy o odpowiedzialności porząd-
kowej do odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów, zauważając, że odesłanie
do przepisów Kodeksu pracy - z art. 118 tej ustawy - jest odesłaniem pośrednim, po-
przez przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów pań-
stwowych. Pogląd ten jest o tyle przydatny w rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy,
że powołuje się na względy formalne i systemowe jako zasadnicze, a zatem zauwa-
żyć należy, że przepis art. 11 ustawy z dnia 16 września 1982 r. zamieszczony jest w
Rozdziale 2 „nawiązanie, zmiana i rozwiązanie stosunku pracy”, a nie w Rozdziale 5
„odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna urzędnika państwowego”, gdy tym-
czasem zbliżona instytucja zawieszenia prokuratora w czynnościach i obniżenia do
50% wysokości jego wynagrodzenia uregulowana jest w art. 71 i 71a ustawy o proku-
raturze w rozdziale regulującym odpowiedzialność dyscyplinarną. Z kolei w Roz-
dziale 4 „Prokuratorzy. Obowiązki i prawa” w art. 54 tej ustawy ustanowiony jest im-
munitet zabraniający pociągnięcia prokuratora do odpowiedzialności karnej, sądowej
lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego, i zatrzymania
bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym
4
uczynku popełnienia przestępstwa, przy czym (ust. 2 tego przepisu) do czasu roz-
strzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności
karnej, sąd dyscyplinarny może polecić niezwłoczne zwolnienie prokuratora zatrzy-
manego na gorącym uczynku. Nie można więc zgodzić się z twierdzeniem kasacji, iż
ustawodawca nie przewidział, iż urzędujący prokurator może być tymczasowo
aresztowany i dlatego dopuszczalne jest stosowanie w stosunku do prokuratora art.
11 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Z art. 54 ust. 1 ustawy o proku-
raturze wynika, że za zezwoleniem właściwego sądu dyscyplinarnego prokurator
może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej; jeżeli przewinienie dyscyplinarne
ma znamiona przestępstwa, sąd dyscyplinarny wydaje zezwolenie obligatoryjnie i
bez wniosku (art. 81 ust. 1), postępowanie przygotowawcze przeciwko sprawcy
przestępstwa będącego prokuratorem, może prowadzić wyłącznie prokurator (art. 55
tej ustawy), który może wnioskować o zastosowanie przez sąd wobec sprawcy tym-
czasowego aresztowania. Takiej procedury nie przewidują przepisy ustawy o pra-
cownikach urzędów państwowych, pracowników tych nie chroni immunitet, tymcza-
sowe aresztowanie takiego pracownika skutkuje zawieszenie go w obowiązkach
służbowych z mocy prawa, a konsekwencją tymczasowego aresztowania jest ograni-
czenie jego wynagrodzenia do połowy. Natomiast wszczęcie przeciwko urzędnikowi
państwowemu mianowanemu postępowania dyscyplinarnego może skutkować za-
wieszenie go w pełnieniu obowiązków służbowych z zachowaniem prawa do wyna-
grodzenia i innych świadczeń przysługujących na podstawie stosunku pracy (art. 12
ustawy o pracownikach urzędów państwowych). Tymczasem zawieszenie prokurato-
ra w czynnościach, jakkolwiek przepis art. 71 ustawy o prokuraturze zamieszczony
jest w rozdziale o odpowiedzialności dyscyplinarnej, może nastąpić przed wszczę-
ciem postępowania dyscyplinarnego i na mocy decyzji przełożonego dyscyplinar-
nego, co wynika z ust. 3, 4 i 5 tego przepisu. Dopiero po zawieszeniu prokuratora w
czynnościach sąd dyscyplinarny może, na wniosek przełożonego dyscyplinarnego
obniżyć do 50% wysokość wynagrodzenia zawieszonego prokuratora, na czas trwa-
nia tego zawieszenia. Słusznie zatem Sąd drugiej instancji takie obniżenie wynagro-
dzenia uznał za część postępowania dyscyplinarnego, nie można zaś podzielić ar-
gumentacji kasacji, iż ze względu na sformułowanie art. 66 ust. 1 ustawy o prokuratu-
rze (prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe) odpowiedzial-
ność karna winna być traktowana odrębnie (gdy prokurator zostanie aresztowany za
czyny niemające znamion „przewinienia służbowego”, na przykład za czyny popeł-
5
nione przed wykonywaniem funkcji prokuratora). Przepis art. 66 ust. 1 ustawy o pro-
kuraturze przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną także za uchybienia godności
urzędu prokuratorskiego i wprowadzenie poprzez kandydata na ten urząd w błąd
Prokuratora Generalnego co do spełnienia wymagań z art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 1
pkt 1-5 ustawy o prokuraturze i ujawnienie tej okoliczności po objęciu urzędu proku-
ratorskiego, niewątpliwie mogłoby zostać zakwalifikowane jako uchybienie godności
urzędu, stanowiłoby zatem przewinienie dyscyplinarne, a niewykluczone, że mogłoby
zawierać znamiona przestępstwa (art. 81 ust. 1 ustawy), np. sfałszowanie wymaga-
nych dokumentów. Powaga jednak urzędu prokuratorskiego i nałożone przez ustawę
o prokuraturze zadania (art. 2 ustawy), tj. obowiązek udzielania Prokuratorowi Gene-
ralnemu i podległym mu prokuratorom pomocy w realizacji ich zadań przez organy
administracji rządowej, samorządu terytorialnego, a także inne państwowe jednostki
organizacyjne, spółdzielnie i ich związki, organizacje samorządowe i inne organizacje
społeczne (art. 9 ust. 1 ustawy), niezależność prokuratora przy wykonywaniu czyn-
ności określonych w ustawach (art. 8 ust. 1 ustawy) i przysługujący prokuratorowi
immunitet (art. 54 ust. 1), tak sytuują prokuratora pośród innych funkcjonariuszy pu-
blicznych, iż zastosowanie wobec prokuratora przepisu art. 11 ustawy o pracowni-
kach urzędów państwowych stanowiłoby ograniczenie pozycji, nadanej prokuratorowi
przez ustawę o prokuraturze. Nie pozostaje to w sprzeczności z zasadą równości
obywateli wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP) gdyż Trybunał Konstytucyjny
wielokrotnie w swoim orzecznictwie zwracał uwagę, że nie ma bezwzględnej równo-
ści obywateli. Z konstytucyjnej zasady równości wynika nakaz jednakowego trakto-
wania wszystkich obywateli w obrębie określonej klasy (kategorii). Wszystkie pod-
mioty charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną powinny być trak-
towane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań, zarówno dyskry-
minujących jak i faworyzujących (por. wyrok z dnia 5 listopada 1997 r., K 22/97,
OTK-ZU 1997 nr 3-4). W wyroku z dnia 12 maja 1998 r. (U 17/97, OTK-ZU 1998 nr 3,
poz. 34) Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że samo odstępstwo od równego
traktowania nie prowadzi jeszcze do uznania wprowadzających je przepisów za nie-
konstytucyjne. Nierówne traktowanie podmiotów podobnych nie musi oznaczać dys-
kryminacji lub uprzywilejowania, a w konsekwencji niezgodności z art. 32 Konstytucji.
Konieczna jest jeszcze ocena kryterium, na podstawie którego dokonano zróżnico-
wania. Powinno ono być odpowiednio przekonujące, to jest mieć charakter istotny i
racjonalnie uzasadniony. Waga interesu, któremu ma służyć zróżnicowanie, musi
6
pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w
wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych oraz pozostawać w jakimś
związku z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, uzasadniają-
cymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych (por. orzeczenie z dnia 23 paź-
dziernika 1995 r., K 4/95, OTK 1995 cz. II, poz. 31). W świetle powyższej wykładni
art. 32 Konstytucji RP, za podmioty podobne można by uznać pracownika prokura-
tury niebędącego prokuratorem i pracownika urzędu państwowego, o jakim mowa w
art. 1 i 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, natomiast z uwagi na wy-
magania chociażby z art. 3 tej ustawy i z art. 14 ustawy o prokuraturze, a także od-
mienności w zakresie trwałości stosunku służbowego, brak jest - zdaniem Sądu Naj-
wyższego - możliwości stosowania do prokuratora, wobec którego zastosowano tym-
czasowe aresztowanie, w istocie wprost przepisu art. 11 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych.
W przedmiotowej sprawie Sąd Dyscyplinarny dla Prokuratorów orzeczeniem z
dnia 14 października 2002 r. przychylił się do wniosku Prokuratora Okręgowego w K.
i udzielił zgody na pociągnięcie powoda do odpowiedzialności karnej. Skoro do za-
wieszenia prokuratora w czynnościach nie jest konieczne wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego przed sądem dyscyplinarnym, a wystarczająca jest decyzja przeło-
żonego dyscyplinarnego, mogła ona zapaść jeszcze przed orzeczeniem Sądu Dys-
cyplinarnego pierwszej instancji w sprawie udzielenia zgody na pociągnięcie powoda
do odpowiedzialności karnej, w sytuacji, gdy odwołanie powoda ze stanowiska Pro-
kuratora Apelacyjnego nastąpiło już w dniu 23 kwietnia 2002 r. Wówczas Sąd Dys-
cyplinarny mógłby orzec o obniżeniu wynagrodzenia powoda we wcześniejszym ter-
minie. Tymczasem zawieszenie powoda w czynnościach przez przełożonego dyscy-
plinarnego nastąpiło dopiero 29 listopada 2002 r., a orzeczenie Sądu Dyscyplinarne-
go pierwszej instancji w przedmiocie obniżenia wynagrodzenia zapadło dopiero 9
kwietnia 2003 r. Dlatego za okres od 15 listopada 2002 r. do 8 kwietnia 2003 r. Sąd
pierwszej instancji zasądził na rzecz powoda niewypłaconą część wynagrodzenia.
Bulwersujące i bezprecedensowe postępowanie prokuratora prokuratury apelacyjnej
uzasadniające jego tymczasowe aresztowanie nie powinno jednak, z uwagi na cza-
sokres postępowania przed przełożonymi i dyscyplinarnymi organami prokuratury,
prowadzić do stosowania w sprawie przepisów ustawy o urzędnikach państwowych,
jeżeli w przepisach ustrojowych prokuratury istnieją wystarczające, przy właściwym
wykorzystaniu, instrumenty prawne.
7
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================