Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 27 KWIETNIA 2005 R.
IV KK 89/05
Procedura przekazania orzeczenia do wykonania na podstawie art. 9
ust. 1 lit. b w zw. z art. 11 Konwencji o przekazywaniu osób skazanych
sporządzonej w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51,
poz. 279) ma na celu wykonanie kary orzeczonej w państwie skazania, po
odpowiednim jej przekształceniu przez właściwe organy państwa wykona-
nia. Procedura ta nie daje podstawy do rozstrzygania o wymiarze kary na
nowo. Dlatego też nie jest dopuszczalne rozstrzyganie przez sąd polski o
wykonaniu kar lub środków karnych, które ani nie zostały orzeczone wyro-
kiem państwa wydania orzeczenia, ani nie zostały objęte wydanym na
podstawie art. 609 k.p.k. postanowieniem o dopuszczalności przejęcia
orzeczenia do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz (sprawozdawca).
Sędziowie SN: H. Gradzik, J. Żywolewska–Ławniczak.
Sąd Najwyższy w sprawie Stanisława C., skazanego z art. 42 ust. 3
ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr
75, poz. 468 ze zm.), po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w try-
bie art. 535 § 3 k.p.k. w dniu 27 kwietnia 2005 r., kasacji wniesionej przez
Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego w części dotyczącej okre-
ślenia kary grzywny od postanowienia Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 4
listopada 2004 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego
w K. z dnia 6 października 2004 r.,
2
p o s t a n o w i ł u c h y l i ć zaskarżone postanowienie oraz utrzymane
nim w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w K. w zakresie orzeczonej
grzywny (...).
U Z A S A D N I E N I E
Obywatel Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław C. został skazany pra-
womocnym wyrokiem Sądu w Rumunii z dnia 30 września 2002 r. na karę
10 lat pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 2 akapit 2 ustawy
143/2000 o zwalczaniu handlu narkotykami i nielegalnego zażywania nar-
kotyków.
Wnioskiem z dnia 13 maja 2003 r. Minister Sprawiedliwości zwrócił
się do Sądu Okręgowego w B. o wydanie postanowienia w przedmiocie
dopuszczalności przejęcia, w trybie Konwencji o przekazywaniu osób ska-
zanych sporządzonej w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r., (Dz. U. z 1995 r.
Nr 51, poz. 279), „kary pozbawienia wolności orzeczonej w Rumunii wobec
obywatela polskiego”.
Z uwagi na miejsce zamieszkania skazanego wniosek ten został
przez Sąd Okręgowy w B. przekazany do właściwego miejscowo, zgodnie
z art. 611 § 1 k.p.k., Sądu Okręgowego w K.
Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w K. uznał
„dopuszczalność przejęcia do dalszego wykonywania w Polsce kary 10 lat
pozbawienia wolności orzeczonej wobec skazanego na mocy wyroku Sądu
w Rumunii”. Stanisław C. wyraził zgodę na przejęcie do dalszego wykona-
nia w Polsce kary pozbawienia wolności orzeczonej przedmiotowym wyro-
kiem sądu rumuńskiego. W dniu 6 września 2004 r. skazany został przeka-
zany Polsce.
3
Na podstawie art. 611c § 1 k.p.k. w zw. z art. 114 § 4 k.k. Sąd Okrę-
gowy w K. postanowieniem z dnia 6 października 2004 r. określił kwalifika-
cję prawną czynu przypisanego Stanisławowi C. według prawa polskiego,
przyjmując, że jest to przestępstwo z art. 42 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwiet-
nia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz, że wymiar kary wynosi 6 lat
pozbawienia wolności i 200 stawek dziennych grzywny, przyjmując, iż jed-
na stawka dzienna wynosi 10 zł. Na poczet orzeczonej kary 6 lat pozba-
wienia wolności zaliczył skazanemu okres rzeczywistego pozbawienia wol-
ności od dnia 22 czerwca 2002 r. do dnia 6 października 2004 r.
Od tego postanowienia zażalenie złożył obrońca skazanego, zarzu-
cając obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 114 § 4 k.k., polegają-
cą na określeniu wysokości orzeczonej kary z niedostatecznym uwzględ-
nieniem różnic systemowych na korzyść skazanego, co spowodowało jej
rażącą niewspółmierność. Obrońca wniósł o zmianę tego postanowienia
poprzez orzeczenie kary w wymiarze 3 lat pozbawienia wolności oraz
grzywny w najniższym możliwym wymiarze.
Sąd Apelacyjny w K. postanowieniem z dnia 4 listopada 2004 r.,
utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie, uznając, że „różnice w obu
badanych ustawodawstwach, które należało uwzględnić na korzyść skaza-
nego, zostały w tym przypadku wystarczająco uwzględnione” (cyt. z: po-
stanowienia Sądu Apelacyjnego w K. z dnia 4 listopada 2004 r.).
Od tego postanowienia Sądu Apelacyjnego w K., na podstawie art.
521 k.p.k., kasację na korzyść skazanego wniósł Prokurator Generalny w
części dotyczącej określenia obok kary pozbawienia wolności również kary
grzywny. Zarzucając zaskarżonemu postanowieniu rażące i mające istotny
wpływ na treść orzeczenia naruszenie art. 611c § 1 k.p.k. w zw. z art. 609 §
1 k.p.k., polegające na określeniu w orzeczeniu przekształcającym wyrok
karny wydany w Rumunii, także kary grzywny w wymiarze 200 stawek
dziennych po 10 zł, mimo, iż stanowiące podstawę przekształcenia posta-
4
nowienie Sądu Okręgowego w K. stwierdzało jedynie dopuszczalność prze-
jęcia do dalszego wykonania kary pozbawienia wolności, wniósł o uchyle-
nie postanowienia w zaskarżonej części.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w oczywistym stop-
niu, co umożliwia jej rozpoznanie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
Podstawą do wykonania w Polsce kary pozbawienia wolności orze-
czonej przez sąd w Rumunii wobec Stanisława C. była Konwencja o prze-
kazywaniu osób skazanych sporządzona w Strasburgu dnia 21 marca
1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279; dalej: konwencja strasburska).
Orzeczona kara mogła być wykonywana po uprzednim jej przekształceniu
przez sąd polski na podstawie art. 9 ust. 1 pkt b, w zw. z art. 11 tej kon-
wencji. Powołane przepisy pozwalają na przekształcenie skazania w dro-
dze postępowania sądowego lub administracyjnego w orzeczenie państwa
wykonania, w celu zastąpienia kary wymierzonej w państwie skazania, karą
przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestęp-
stwo. „Zabieg” ten przeprowadzany jest na warunkach określonych w art.
11 konwencji. Organy właściwe do przekształcenia kary zobowiązane są
przestrzegać warunków określonych w art. 11 ust. 1 konwencji, tj.: związa-
ne są ustaleniami stanu faktycznego, wynikającymi z orzeczenia wydanego
w państwie skazania; nie mogą przekształcać kary pozbawienia wolności w
karę o charakterze majątkowym, muszą uwzględnić okres pozbawienia
wolności odbyty przez skazanego oraz nie mogą pogarszać sytuacji ska-
zanego, a także nie są związane dolną granicą wymiaru kary przewidzianej
przez prawo państwa wykonania za popełnione przestępstwo.
Przepis art. 11 konwencji strasburskiej nakazuje również stosować
przepisy proceduralne państwa wykonania (tj. w tym przypadku art. 608
k.p.k. do art. 611c k.p.k.). Włączając wyrok obcego państwa do polskiego
systemu prawnego poprzez przekształcenie kwalifikacji prawnej czynu i ka-
5
ry sąd orzeka więc według reguł i standardów prawa krajowego, ale zaw-
sze z uwzględnieniem warunków określonych w art. 11 konwencji.
Przyjmuje się generalnie, że orzekając w trybie art. 611 c § 1 k.p.k.
sąd polski może rozstrzygać wyłącznie o takich karach i środkach, których
dotyczyło uprzednie postanowienie o dopuszczalności przejęcia, a nie o
innych karach i środkach karnych, zawartych także w orzeczeniu sądu ob-
cego (por. postanowienie SN z dnia 25 lutego 2004 r., II KK 391/03,
OSNKW 2004, z. 4, poz. 44). Zarówno z odpowiednich przepisów konwen-
cji strasburskiej, jak i z przepisów prawa polskiego wynika niemożność
orzeczenia kary grzywny w przypadku, gdy dopuszczalność przejęcia zo-
stała orzeczona wyłączenie w odniesieniu do kary pozbawienia wolności.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt b konwencji, przy transponowaniu kary właści-
we organy nie mogą przekształcić kary pozbawienia wolności w karę o cha-
rakterze majątkowym. Jest to reguła, którą powinny brać pod uwagę rów-
nież sądy polskie, w procesie przekształcania kary. Nakaz ten jest związa-
ny z ogólną zasadą pierwszeństwa umów międzynarodowych, wynikającą
z art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto, zgodnie z art. 615
§ 1 k.p.k. – przepisów Rozdziału 66 nie stosuje się, jeśli umowa międzyna-
rodowa, dotycząca przekazywania skazanych, której Polska jest stroną,
stanowi inaczej (por. Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom III,
[red.] Z. Gostyński, Warszawa 2004, s. 904-905 i 908, uchwała SN z dnia
25 października 2000 r., I KZP 30/00 OSNKW 2000, z. 11-12, poz. 97, oraz
glosa do tej uchwały, M. Płachty, OSP 2001 z. 5 poz. 74). Zgodnie z przyję-
tym w orzecznictwie poglądem, nawet jeśli odpowiednie przepisy kodekso-
we nie przewidują takich ograniczeń, sąd jest obowiązany uwzględniać
przepisy umowy międzynarodowej, a nie tylko normy Rozdziału 66 Kodek-
su postępowania karnego o przejmowaniu i przekazywaniu orzeczeń do
wykonania (por. postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2004 r., V KK
319/03, OSNKW 2004, z. 3, poz. 27, podobnie M. Płachta, glosa do posta-
6
nowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2004 r., II KK 391/03, OSP
2005, z. 2, poz. 26).
O samodzielnym traktowaniu kary pozbawienia wolności świadczy
również rozdzielenie podstawy prawnej, poprzez wprowadzenie odrębnego
reżimu ustawowego; jednego dla przekazywania kary pozbawienia wolno-
ści oraz odmiennego odnoszącego się do innych kar. W art. 609 § 1 k.p.k.
uregulowana została procedura przejęcia orzeczonej kary pozbawienia
wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności, natomiast
przejęcie do wykonania orzeczonej prawomocnie grzywny, zakazu prowa-
dzenia określonej działalności gospodarczej, zakazu prowadzenia pojaz-
dów, przepadku albo środka zabezpieczającego nie polegającego na po-
zbawieniu wolności odbywać się ma zgodnie z art. 609 § 2 k.p.k. Orzekając
o dopuszczalności przekazania w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy oparł
się na art. 609 § 1 k.p.k., który dotyczy wydawania postanowienia w przy-
padku przejmowania do wykonania kary pozbawienia wolności lub środka
polegającego na pozbawieniu wolności, i orzekł „dopuszczalność przejęcia
do dalszego wykonania w Polsce kary 10 lat pozbawienia wolności”. Tym
samym przejął on do wykonania wyłącznie karę pozbawienia wolności.
Z poruszonym w niniejszej sprawie problemem wiąże się zagadnienie
natury przekształcenia kary (tzw. adaptacji, konwersji) orzeczonej w celu jej
wykonania w państwie wykonania. Zasadnicze jest tu pytanie, jakie są gra-
nice „orzekania na nowo” kary przez sąd przejmujący karę do wykonania i
jak dalece jest on związany karą orzeczoną w państwie przekazującym, a
ściślej: czy może on zamienić karę pozbawienia wolności na karę grzywny,
której orzeczenia wymaga system prawny państwa wykonania. Kwestia ta
była szeroko dyskutowana w doktrynie. Podnosi się, że gdy orzeczona kara
mieści się w granicach ustawowego zagrożenia w państwie wykonującym,
ale różni się od kar zwykle orzekanych w takich przypadkach, to jej adapta-
cja nie może służyć przystosowaniu do polityki karnej państwa wykonania.
7
Byłoby to właściwie orzekanie o karze na nowo, wobec czego celowość
uprzedniego wymierzania kary w państwie przekazującym byłaby wątpliwa.
(L. Gardocki: Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1985, s.
229). Nie neguje się wprawdzie możliwości wykonywania przez państwo
przejmujące wyrok do wykonania kary grzywny (wskazując, że wykonanie
takiej kary wymaga jedynie przeliczenia jej na walutę państwa wykonujące-
go według aktualnego kursu), ale równocześnie podkreśla się, że zasadni-
czo wykonany powinien być wyrok orzeczony w państwie jego wydania a
nie nowy, orzeczony przez państwo wykonania, gdyż byłby to już „inny mo-
del, przekazywania (i przejmowania) postępowania karnego, polegający na
powierzeniu orzeczenia o winie państwu A, a orzeczenia o karze i wykona-
nia państwu B”. (por. L. Gardocki: Zagadnienia internacjonalizacji odpo-
wiedzialności karnej za przestępstwa popełnione za granicą, Warszawa,
1980, s. 109-110). Biorąc pod uwagę obowiązujące obecnie instrumenty
współpracy w sprawach karnych, nie powinno podlegać wątpliwości, że taki
model nie jest możliwy do zastosowania, a wykonaniu ma podlegać kara
orzeczona w państwie jej wydania.
Przypisanie decydującej roli w procedurze przekazania kary praktyce
sądowej państwa przejęcia, zamiast kryteriom ustawowym, mogłoby naru-
szyć prawo skazanego do wyrażania świadomej zgody na przekazanie.
Wydawanie orzeczenia „od nowa” byłoby nie do pogodzenia z koncepcją
wyrażania zgody przez skazanego na przekazanie wyroku do wykonania
na terytorium innego państwa. Zakłada się bowiem, że skazany wyraża
zgodę na wykonanie określonego wyroku na terytorium państwa przejmu-
jącego. Nie można się zaś spodziewać, że wyrazi on zgodę, nie wiedząc,
jaka kara zostanie mu wymierzona. (por. M. Płachta: Przekazywanie ska-
zanych pomiędzy państwami, Kraków 2003, s. 602).
Jeśli natomiast chodzi o przekształcenie kary pozbawienia wolności
na karę grzywny, to jest to dopuszczalne tylko wówczas, gdy tylko taka ka-
8
ra jest przewidziana za dane przestępstwo w przepisach karnych państwa
wykonującego. Natomiast w przypadku, gdy ustawa przewiduje zagrożenie
danego przestępstwa (tu: przemytu narkotyków) karą pozbawienia wolno-
ści i karą grzywny, wykonaniu powinna podlegać jedynie kara pozbawienia
wolności, dopuszczona do wykonania postanowieniem Sądu Okręgowego
w K.
Zarówno wniosek Ministra Sprawiedliwości, jak i postanowienie Sądu
Okręgowego w K. z dnia 26 czerwca 2003 r. w przedmiocie stwierdzenia
dopuszczalności przejęcia do wykonania na terytorium Polski orzeczenia
sądu w Rumunii dotyczyły wyłącznie przekazania wykonania kary pozba-
wienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu z dnia 30 września 2002 r. Dla-
tego też orzeczenie przez Sąd Okręgowy w K., obok kary pozbawienia
wolności, także kary grzywny stanowiło rażącą obrazę art. 609 § 1 k.p.k. i
art. 611 § 1 k.p.k., a uchybienie to miało istotny wpływ na treść wydanego
orzeczenia.
Uchybienia tego nie usunął Sąd Apelacyjny w K. rozstrzygający w ni-
niejszej sprawie jako instancja odwoławcza. W związku z powyższym, za-
skarżone orzeczenie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu
Okręgowego w K. nie mogą ostać się w zakresie określenia kary grzywny.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie
oraz utrzymane w nim w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w K. z
dnia 6 października 2004 r., w części dotyczącej orzeczenia kary grzywny.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że nie zawsze orze-
czeniu uchylającemu musi towarzyszyć rozstrzygnięcie następcze, w
szczególności gdy, tak jak w niniejszej sprawie, orzeczono w kwestii, w któ-
rej sądowi nie wolno było orzekać, a równocześnie pozostała część za-
skarżonego orzeczenia nie zawiera żadnych uchybień. (por. T. Grzegor-
czyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz wraz z komentarzem do
ustawy o świadku koronnym, Kraków 2003, s. 1331 – 1332 i 1126: posta-
9
nowienia SN: z dnia 10 września 1992 r., II KRN 116/92 OSNKW 1992, z.
11-12, poz. 86, z dnia 20 lutego 1995 r., II KRN 256/94, OSNKW 1995, z.
5-6, poz. 36, z dnia 19 września 2001 r., III KKN 168/01, OSNKW 2001, z.
11-12, poz. 97, z dnia 25 lutego 2004 r., II KK 391/03, OSNKW 2004, z. 4,
poz. 44).