Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
III UK 242/04
1. Przepis § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w
sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) określa mini-
malne wymagania, jakim powinna odpowiadać treść zaświadczenia o stanie
zdrowia dziecka, ze względu na który wymaga ono stałej opieki. Wskazanie w
tym zaświadczeniu choroby dziecka, która nie jest schorzeniem określonym w
§ 1 ust. 3 pkt 1-3 tego rozporządzenia, bez poświadczenia, że ta choroba znacz-
nie upośledza sprawność organizmu (§ 1 ust. 3 pkt 4 tego rozporządzenia), nie
stanowi dowodu na spełnienie warunku powstania prawa do wcześniejszej
emerytury.
2. Ujawnienie po uprawomocnieniu się decyzji uchybienia formalnego or-
ganu rentowego polegającego na pominięciu jednego z warunków wymaga-
nych do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest podstawą ponownego
ustalenia z urzędu prawa do tego świadczenia na niekorzyść ubezpieczonego
(art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Haliny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o
wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Rzeszowie z dnia 16 lipca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
2
Decyzją z dnia 7 czerwca 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. wznowił postępowanie w sprawie emerytury, uchylił decyzję z dnia 30 maja 2001
r. i odmówił Halinie S. prawa do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem na podsta-
wie art. 186 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r.
W odwołaniu od powyższej decyzji Halina S. wniosła o jej zmianę i przyznanie
prawa do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem. Wnioskodawczyni wskazała, iż
stan zdrowia jej dziecka wymagał i wymaga jej stałej nad nim opieki, co zostało po-
twierdzone przy wniosku emerytalnym właściwym dokumentem, tj. zaświadczeniem
poradni specjalistycznej.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 29 sierpnia 2002 r. zmienił zaskarżoną decyzję ustalając, iż odwołująca się ma
prawo do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem, przy jednoczesnym zobowiązaniu
ZUS do podjęcia wypłaty wstrzymanego świadczenia począwszy od dnia 1 lipca
2002r. Sąd pierwszej instancji dokonując oceny prawnej sprawy w aspekcie przewi-
dzianej w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych instytucji wznowienia postę-
powania przewidzianej w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS zanegował możliwość wzruszenia w tym trybie ostatecznej decyzji
organu rentowego z dnia 30 maja 2001 r. Konsekwencją powyższego było potwier-
dzenie przez Sąd Okręgowy stanowiska wnioskodawczyni o spełnieniu przez nią
ustawowych przesłanek nabycia prawa do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem
przewidzianych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie
uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wy-
magającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.).
W następstwie apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 27 marca 2003 r. uchylił kwestionowane przez organ rentowy orzeczenie
i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie.
Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu rozstrzygnięcia wskazał na możliwość
wzruszenia prawomocnej decyzji organu rentowego w oparciu o dyspozycję art. 114
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS jako szczegól-
ną regulację prawną dotyczącą zarówno zasad, jak i podstaw wznowienia postępo-
wania w sprawach emerytalno-rentowych. W ocenie Sądu Apelacyjnego wadliwa
3
decyzja - mimo jej prawomocności - nie może rodzić skutków prawnych, stąd też po-
woływanie się na konstytucyjną zasadę ochrony praw nabytych jest nieuprawnione.
Ponieważ podstawą wznowienia postępowania było orzeczenie lekarza orzecznika,
który skontrolował zaświadczenie lekarskie przedłożone do wniosku emerytalnego,
wyniki zaś tej weryfikacji stanowiły o braku jednej z koniecznych przesłanek nabycia
przez wnioskodawczynię prawa do wcześniejszej emerytury (stan zdrowia dziecka
nie wymagał i nie wymaga stałej jej opieki), Sąd Apelacyjny zobowiązał Sąd pierw-
szej instancji do skontrolowania stanowiska ZUS przez przeprowadzenie dowodu z
dokumentacji medycznej, a następnie dowodu z opinii biegłego lekarza sądowego
specjalisty z zakresu schorzenia występującego u syna wnioskodawczyni. Niezależ-
nie od powyższego rzeczą Sądu Okręgowego było ustalenie, czy odwołująca się
spełnia przesłankę wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego; w szczegól-
ności zastrzeżenia Sądu drugiej instancji budził okres pracy w gospodarstwie rolnym
rodziców.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 12 marca 2004 r. [...] oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy ustalił, iż do wniosku z dnia 18 czerwca 2001 r. o przyznanie wcze-
śniejszej emerytury zostało przedłożone zaświadczenie lekarskie wydane przez Wo-
jewódzki Szpital Specjalistyczny w R., stwierdzające, że małoletni syn wnioskodaw-
czyni Maciej S. jest leczony z powodu astmy oskrzelowej od 1994 r. i na „dzień” 31
grudnia 1998 r. wymagał stałej opieki matki. Decyzją z dnia 30 maja 2001 r. organ
rentowy przyznał odwołującej się prawo do wcześniejszej emerytury od 1 sierpnia
2001 r. i świadczenie to wypłacał do 30 lipca 2002 r.
Wykonując wytyczne Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy ustalił, iż Halina S.
„na dzień” 31 grudnia 1998 r. legitymowała się stażem ubezpieczeniowym w wymia-
rze 20 lat 10 miesięcy (okresów składkowych i nieskładkowych). W celu skontrolo-
wania stanowiska lekarza orzecznika Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłych,
którzy po rozpoznaniu u Macieja S. astmy oskrzelowej umiarkowanej, stwierdzili, że
dziecko „na dzień” 31 grudnia 1998 r. ze względu na stan zdrowia nie wymagało
stałej opieki i pielęgnacji. Na podstawie tej opinii Sąd ustalił, że Maciej S. nie wyma-
gał stałej opieki i pielęgnacji; w konsekwencji skarżąca nie spełnia warunków do
przyznania świadczenia emerytalnego na podstawie przepisów rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury
pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, bowiem nie udo-
4
wodniła, iż jej syn „na dzień” 31 grudnia 1998 r. ze względu na stan zdrowia spowo-
dowany schorzeniami opisanymi w § 1 ust. 3 pkt 1-4 wyżej powołanego rozporzą-
dzenia wymagał stałej opieki oraz pielęgnacji.
Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie zaskarżony został przez wnioskodaw-
czynię Halinę S. Apelująca zarzucała: 1) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 100
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, §1 rozporzą-
dzenia z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pra-
cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, poprzez błędne
przyjęcie, że prawo wnioskodawczyni do świadczenia nigdy nie istniało; naruszenie
art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, po-
przez błędne przyjęcie, że zachodziły podstawy do wznowienia postępowania przez
organ rentowy; 2) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 k.p.c., polegające
na dowolnej ocenie materiału dowodowego w szczególności podzielenie w pełnym
zakresie opinii biegłych, sprzeczność ustaleń faktycznych z treścią zebranego w
sprawie materiału dowodowego, tj. błędnym ustaleniu okresu pobierania przez wnio-
skodawczynię świadczenia emerytalnego oraz daty złożenia przez nią wniosku; 3)
naruszenie art. 217 § 2 k.p.c., poprzez niedopuszczenie dowodu z opinii kolejnych
biegłych dla ustalenia stanu zdrowia dziecka.
W uzasadnieniu apelacyji wnioskodawczyni ponownie zanegowała możliwość
wznowienia postępowania w trybie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Zdaniem skarżącej odmienna ocena treści dowodów dołączonych do wniosku
nie jest ujawnieniem okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, te bowiem
były znane organowi rentowemu i stanowiły podstawę do wydania decyzji przyznają-
cej świadczenie. Na poparcie tego stanowiska wnioskodawczyni powołała treść
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03 (OSNP 2003 nr
18, poz. 442).
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z 16 lipca 2004 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ocenę
prawną sprawy dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Apelacyjny podkreślił,
że wbrew stanowisku skarżącej, organ rentowy posiadał uprawnienia do ponownego
ustalenia prawa do świadczenia w oparciu o dyspozycję art. 114 ust.1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, gdyż decyzje ZUS nie korzystają z
powagi rzeczy osądzonej, tak jak to ma miejsce w przypadku wyroku sądu. Decyzje
te nie mają charakteru konstytutywnego, kształtującego prawo, lecz charakter dekla-
5
ratoryjny. Stosownie bowiem do art. 100 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do
świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków
wymaganych do nabycia tego prawa. Jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji o przy-
znaniu świadczenia okaże się, że decyzja ta jest błędna z uwagi na to, iż osoba za-
interesowana nie spełnia warunków określonych ustawą do nabycia prawa do tego
świadczenia, to wówczas organ rentowy uprawniony jest do uchylenia lub zmiany
błędnej decyzji i wydania decyzji zgodnej z prawem i rzeczywistym stanem sprawy.
Jeżeli prawo do świadczenia nie istniało wypłata świadczenia zostaje wstrzymana w
trybie art. 134 ust.1 pkt 4 ustawy emerytalno-rentowej. Z tego względu powoływanie
się na konstytucyjną zasadę ochrony praw nabytych w przypadku wydania błędnej
decyzji jest nieuzasadnione. Nawiązując zaś do samego pojęcia błędu organu rento-
wego (art. 133 ust.2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) Sąd Apelacyjny
wskazał, iż pojęcie to jest rozumiane bardzo szeroko, bowiem za błąd taki poczytuje
się każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czego ona jest skut-
kiem, a więc czy jest to wynik zaniedbania, pomyłki, niewłaściwego działania organu
rentowego, czy nawet nieprawidłowej wykładni obowiązujących przepisów prawa.
Wadliwość decyzji będącej przedmiotem wznowienia wynika z nieprzeprowadzenia
przez organ rentowy właściwego postępowania dowodowego i błędnej oceny przed-
stawionych dowodów. Pozwany Zakład nie zwrócił uwagi, że schorzenie syna wnio-
skodawczyni wymienione w przedłożonym zaświadczeniu nie jest stanem chorobo-
wym, o których mowa w §1 ust.3 pkt 1, 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
15 maja 1989 r., zaś dla ustalenia, czy dziecko cierpi na inne choroby upośledzające
w bardzo poważnym stopniu sprawność organizmu, na które wskazuje § 1 ust. 3 pkt
4 wymienionego aktu prawnego, nie mogło być wiarygodne zaświadczenie, które nie
wskazywało na czym stała opieka ma polegać i z którego nie wynikało znaczne upo-
śledzenie sprawności organizmu. Treść tego zaświadczenia powinna skłonić organ
rentowy do zasięgnięcia opinii lekarza orzecznika ZUS. Brak takiej opinii stanowi
błąd organu rentowego. Późniejsza opinia orzecznika nie jest więc inną oceną mate-
riału dowodowego zebranego w poprzednim postępowaniu i już ocenionego, ale
pierwszą oceną dotyczącą stanu zdrowia dziecka.
W kasacji wnioskodawczyni zaskarżyła powyższy wyrok w całości, zarzucając
naruszenie prawa materialnego przez: 1) błędną wykładnię przepisu § 1 ust. 2 i 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
6
opieki, polegającą na przyjęciu - co w żaden sposób nie wynika z treści powyższego
przepisu - że dla ustalenia czy dziecko cierpi na inne choroby upośledzające w bar-
dzo poważnym stopniu sprawność organizmu (§ 1 ust. 3 pkt 4) „nie mogło być wiary-
godne zaświadczenie, które nie wskazywało na czym stała opieka ma polegać i z
którego nie wynikało znaczne upośledzenie sprawności organizmu"; 2) błędną wy-
kładnię przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 114 ust. 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegającą na przyjęciu, że
organ rentowy może wznowić postępowanie w przedmiocie wydania decyzji o przy-
znaniu emerytury powołując się na swój błąd; 3) naruszenie przepisów postępowa-
nia, które zdaniem skarżącej miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 382 k.p.c.
w związku z art. 217 § 1 k.p.c., poprzez nieprzeprowadzenie wnioskowanego już
przed Sądem pierwszej instancji dowodu z kolejnej opinii biegłych, a w konsekwencji
oparcie się wyłącznie na opinii, której wiarygodność budzi poważne wątpliwości.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 16 lipca
2004 r. w całości i o przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (w tym kosztach zastępstwa
procesowego).
Wniosek o rozpoznanie kasacji uzasadniono tym, że w sprawie: 1) zachodzi
potrzeba wykładni przepisu § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15
maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opieku-
jących się dziećmi wymagającymi stałej opieki, a tym samym potrzeba wyjaśnienia
istotnego zagadnienia prawnego, sprowadzającego się do odpowiedzi na pytanie,
czy można na podstawie treści powyższego przepisu formułować szczegółowe wy-
magania odnośnie brzmienia zaświadczenia lekarskiego; 2) zachodzi potrzeba wy-
kładni przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - jako
budzących poważne wątpliwości i wywołujących rozbieżności w orzecznictwie - po-
przez udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy błąd organu rentowego (a w szczegól-
ności błąd na korzyść strony) może stanowić podstawę do wznowienia postępowania
wskazaną w art. 114 ust. 1 powołanej wyżej ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
Zarzut kasacji naruszenia przepisów postępowania nie jest usprawiedliwiony.
Przepis art. 382 k.p.c. stwierdza, że Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie mate-
riału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apela-
cyjnym. Z przepisu tego nie wynika obowiązek sądu drugiej instancji prowadzenia
postępowania dowodowego. Z kolei art. 217 § 1 k.p.c. uprawnia stronę do przytocze-
nia okoliczności faktycznych i dowodów na uzasadnienie swych wniosków lub dla
odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy. Przepis
ten nie nakłada na sąd żadnych obowiązków.
Odnośnie do zarzutów naruszenia prawa materialnego należy na wstępie pod-
kreślić, że warunkiem nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu sprawowa-
nia stałej opieki nad dzieckiem jest stwierdzenie u dziecka wnioskodawcy jednego ze
stanów chorobowych określonych w § 1 ust. 3 pkt 1, 2 i 3 rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pra-
cowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki lub wskazanie innej
choroby, która upośledza w bardzo poważnym stopniu sprawność organizmu dziecka
(§ 1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia). Dla udowodnienia spełnienia warunku z przepisu §
1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia nie wystarcza zatem wskazanie jakiejkolwiek choroby
bez doprecyzowania dodatkowym stwierdzeniem, iż choroba ta upośledza w poważ-
nym stopniu sprawność organizmu dziecka. W takiej sytuacji organ rentowy nie dys-
ponuje bowiem dowodem wystarczającym dla ustalenia, iż został spełniony warunek
nabycia prawa. Należy zatem przyjąć, iż § 1 rozporządzenia wskazuje minimalne
wymagania, jakim powinna odpowiadać treść zaświadczenia o stanie zdrowia
dziecka, ze względu na który wymaga ono stałej opieki. Wskazanie w zaświadczeniu
określonej choroby dziecka, która nie jest schorzeniem określonym w § 1 ust. 3 pkt 1,
2 i 3 rozporządzenia, bez poświadczenia, iż choroba ta znacznie upośledza spraw-
ność organizmu, jak tego wymaga punkt 4 powołanego uregulowania, nie stanowi
dowodu na spełnienie warunku powstania prawa do wcześniejszej emerytury. Jedy-
nie dodatkowa opinia lekarza orzecznika ZUS może rozwiać powstałe w tym przy-
padku wątpliwości i stanowić wystarczający dowód w sprawie. W przeciwnym razie
organ rentowy wydając decyzję ustalającą nabycie prawa, dopuści się uchybienia
polegającego na naruszeniu przepisów procesowych, wedle których organ rentowy
wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po
wyjaśnieniu ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji (art. 118 ust. 1
ustawy emerytalnej).
8
Ujawnienie uchybienia organu rentowego polegającego na wydaniu decyzji
ustalającej powstanie prawa pomimo niedysponowania dowodem stwierdzającym
spełnienie jednego z wymaganych warunków stanowi okoliczność mającą wpływ na
prawo do świadczeń, ze względu na którą dopuszczalna jest jej weryfikacja w trybie
przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyż-
szego wyrażonym w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 5 czerwca 2003 r., III
UZP 5/03 (OSNP 2003 nr 18, poz. 442) i rozwiniętym w wyroku z 28 stycznia 2004 r.,
II UK 228/03 (OSNP 2004 nr 19, poz. 341), podstawy weryfikacji prawomocnej decy-
zji rentowej nie stanowi dokonanie ponownej oceny dowodów, rozumianej jako za-
kwestionowanie wiarygodności dołączonego do wniosku środka dowodowego, chyba
że przedłożono nowe dowody podważające jego wiarygodność. W przedmiotowej
sprawie organ rentowy nie dokonał ponownej oceny dowodów. W ocenie organu
rentowego wiarygodność zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka wnioskodawczyni
nie budziła wątpliwości i nie została przez niego zakwestionowana. Rozpoznanie
choroby było prawidłowe. Jednakże organ nie dysponował w chwili wydawania decy-
zji dowodem stwierdzającym wymagany przepisami rozporządzenia warunek nabycia
prawa do wcześniejszej emerytury w postaci choroby dziecka powodującej znaczne
upośledzenie sprawności organizmu (§ 1 ust. 3 pkt 4 rozporządzenia). Podobna
sytuacja wystąpiła w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy w powołanym
wyroku z 28 stycznia 2004 r. W sprawie tej organ rentowy wydał decyzję ustalającą
nabycie prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie zaświadczenia - zawierają-
cego rozpoznanie choroby bez potwierdzenia, iż choroba ta upośledza sprawność
organizmu dziecka w poważnym stopniu - wymaganego przepisem § 1 ust. 3 pkt 4
rozporządzenia. Zdaniem Sądu Najwyższego, w sprawie tej organ rentowy wydał
decyzję nie mając dowodu, że warunek dotyczący stanu chorobowego dziecka został
spełniony. Okoliczność braku dowodu została ujawniona po uprawomocnieniu się
decyzji. Ujawnienie tak rozumianej okoliczności nie oznacza ponownej oceny dowo-
du, lecz stanowi przesłankę weryfikacji prawomocnej decyzji rentowej określoną w
przepisie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Dlatego można przyjąć, iż w przedmio-
towej sprawie zachodziła przesłanka weryfikacji z urzędu prawomocnej decyzji ren-
towej, ponieważ ujawniono okoliczność istniejącą przed wydaniem decyzji, mającą
wpływ na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokość. Tą okolicznością jest
uchybienie formalne organu rentowego polegające na pominięciu ustalenia jednego z
warunków wymaganych do nabycia prawa.
9
Sąd Apelacyjny niewłaściwie natomiast przyjął, iż przesłanką weryfikacji pra-
womocnej decyzji rentowej jest ujawnienie błędu organu rentowego, o którym mowa
w przepisie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, uznając błędnie za podstawę
prawną ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rentowych przepis art.
133 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej [...]. Podkreślić na-
leży, iż przesłanki weryfikacji prawomocnej decyzji rentowej w trybie ponownego
ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości określa wyłącznie przepis art. 114
ust. 1 ustawy emerytalnej. Samoistną przesłankę weryfikacji decyzji rentowej lub
orzeczenia sądu stanowią albo nowe dowody przedłożone po uprawomocnieniu się
decyzji, albo ujawnione wówczas okoliczności, które mają wpływ na prawo do świad-
czeń lub ich wysokość. Przez pojęcie „okoliczności" należy rozumieć fakty warunku-
jące powstanie prawa oraz uchybienia normom prawa materialnego i procesowego
organu rentowego lub odwoławczego, wpływające na dokonanie ustaleń w sposób
niezgodny z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną wnioskodawcy.
Instytucja ponownego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rentowych
(art. 114 ustawy emerytalnej) umożliwia weryfikację zarówno decyzji korzystnych, jak
i niekorzystnych dla wnioskodawców. Prawomocne decyzje organu rentowego mają
charakter deklaratoryjny, stwierdzają sytuacje prawne wnioskodawców ukształtowa-
ne z mocy prawa. Jeśli zatem zostaną spełnione przesłanki weryfikacji prawomocnej
decyzji rentowej określone w przepisie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej i w toku
ponownego postępowania wyjaśniającego okaże się, iż prawo do świadczenia nie
istniało, wówczas wypłata świadczenia zostaje wstrzymana w trybie art. 134 ust. 1
pkt 4 ustawy emerytalnej. W takich okolicznościach powoływanie się na zasadę
ochrony praw nabytych jest nieuzasadnione, ponieważ zasada ochrony praw naby-
tych nie obejmuje praw, które zostały nabyte niesłusznie. Pogląd taki został wyrażo-
ny przez Sąd Najwyższy w powołanej uchwale i powtórzony w powołanym wyroku.
Zatem także uchybienie organu rentowego na korzyść wnioskodawcy, które ma
wpływ na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości, może stanowić prze-
słankę weryfikacji prawomocnej decyzji rentowej z urzędu w trybie przepisu art. 114
ust. 1 ustawy emerytalnej.
Natomiast przepis art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej znajduje zastoso-
wanie wtedy, gdy w trybie przepisu art. 114 ustawy emerytalnej wydano decyzję
ustalającą nabycie prawa do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość. Wówczas
dopiero są zasadne ustalenia, czy wzruszone w trybie przepisu art. 114 ustawy eme-
10
rytalnej rozstrzygnięcie było następstwem błędu organu rentowego, o którym mowa
w przepisie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Otóż w sytuacjach, w których
odmowa przyznania lub przyznanie zaniżonych świadczeń albo wstrzymanie ich wy-
płaty było następstwem błędu organu, który sprawę rozstrzygnął, zaległe świadcze-
nia powinny zostać wypłacone do 3 lat wstecz od daty złożenia wniosku lub wydania
decyzji z urzędu. W pozostałych przypadkach wypłata nie obejmuje okresu przed
ponownym złożeniem wniosku lub wydaniem decyzji z urzędu (art. 133 ust. 1 pkt 1
ustawy emerytalnej). Przepis art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej ma zastosowa-
nie wyłącznie w przypadku stwierdzenia błędu popełnionego przez organ rentowy na
niekorzyść wnioskodawców. Także wyłącznie do przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 od-
noszą się wypowiedzi judykatury przywołane przez Sąd Apelacyjny [...] na temat
znaczenia pojęcia „błąd organu rentowego". Nawet jeśli przyjmie się, iż ujawnienie
uchybienia organu rentowego (błędu) istniejącego przed wydaniem decyzji stanowi
okoliczność uzasadniającą weryfikację prawomocnej decyzji (także na niekorzyść
wnioskodawcy) na podstawie przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, to w tym
wypadku błąd rozumiany jest jako uchybienie organu, które miało wpływ na dokona-
nie nieprawidłowego ustalenia. Tak rozumiany błąd nie jest przesłanką tożsamą z
podniesieniem zarzutu obiektywnej sprzeczności ustaleń decyzji z ukształtowaną z
mocy prawa sytuacją wnioskodawcy, gdyż zarzut taki nie stanowi samodzielnej prze-
słanki weryfikacji. Dla oceny, czy wystąpiła przesłanka weryfikacji prawomocnej de-
cyzji rentowej na podstawie przepisu art. 114 ustawy emerytalnej także kategoria
błędu z przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 jest nieadekwatna. Nie mają również zastoso-
wania do przesłanek ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości, w
tym do przypadku ujawnienia uchybienia organu rentowego, wypowiedzi judykatury
(np. stanowisko SN zawarte w uchwale z dnia 26 listopada 1997 r., III ZP 40/97,
OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 429) dotyczące „błędu", o jakim mowa w przepisie art.
133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.
Skoro kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw należało orzec o jej
oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).
========================================