Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 października 2005 r.
II PK 77/05
Do zatrudnienia nauczyciela akademickiego na czas określony (art. 92
ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385
ze zm.) stosuje się art. 251
k.p.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 października 2005 r
sprawy z powództwa Agnieszki M. przeciwko Uniwersytetowi W. w W. o przywróce-
nie do pracy i wynagrodzenie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 30 listopada
2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 30 listopada 2004 r. oddalił apelację powódki Agnieszki M. od wyroku
Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21
maja 2004 r. oddalającego powództwo o przywrócenie do pracy i zasądzenie wyna-
grodzenia za czas pozostawania bez pracy w pozwanym Uniwersytecie W.
W sprawie tej ustalono, że pozwany otrzymał więcej zleceń na nauczanie ję-
zyka angielskiego i w związku z tym pojawiła się możliwość zatrudnienia dodatkowe-
go nauczyciela. Została nim powódka, z którą pozwany zawarł umowę o pracę na
czas określony od dnia 1 marca 1999 r. do dnia 30 września 1999 r. w wymiarze po-
łowy etatu na stanowisku lektora języka angielskiego. Jako podstawę zawarcia tej
umowy wskazano art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym. W związku z utrzymywa-
2
niem się dużej liczby zleceń pozwany zatrudnił powódkę na dalszy okres od dnia 1
października 2000 r. do dnia 30 września 2000 r. w pełnym wymiarze czasu pracy, a
następnie aneksem z dnia 22 września 2000 r. strony przedłużyły obowiązywanie tej
umowy do dnia 30 września 2001 r. Wprawdzie na początku roku akademickiego
2001/2002 zmniejszyła się liczba zleceń, ale zaistniała możliwość dalszego zatrud-
niania powódki, ponieważ jeden z nauczycieli poszedł na urlop zdrowotny. Z powód-
ką zawarto zatem kolejną umowę o pracę na okres od dnia 1 października 2001 r. do
dnia 30 września 2002 r., która wyekspirowała z ostatnim dniem tego okresu.
W ramach takich ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że przepis art. 92 ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm., po-
woływanej dalej jako ustawa o szkolnictwie wyższym lub ustawa) wyczerpująco nor-
muje nawiązanie terminowego stosunku pracy z nauczycielem akademickim i nie
zawiera odesłania do przepisów Kodeksu pracy w kwestiach nieuregulowanych. W
związku z tym do stosunku pracy powódki nie miał zastosowania art. 251
k.p. W kon-
sekwencji zaproponowanie przez pozwanego aneksem z dnia 6 października 1999 r.
przedłużenia terminowej umowy o pracę nie miało na celu obejścia prawa, ponieważ
ujawniona możliwość przedłużenia okresu terminowego zatrudnienia powódki poja-
wiła się w związku z „wysokim stanem uczestników kursu”.
Stanowisko takie podtrzymał Sąd Okręgowy, oddalając apelację powódki. Sąd
ten uznał, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo zinterpretował art. 98 ustawy o
szkolnictwie wyższym oraz art. 251
k.p. Zgodnie z art. 5 k.p., jeżeli stosunek pracy
określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, to przepisy Kodeksu
pracy stosuje się w zakresie nieuregulowanym w tych przepisach. Do takich przepi-
sów szczególnych zalicza się art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym, który wyczer-
pująco reguluje kwestię nawiązania stosunku pracy, przeto zawiera normę szczegól-
ną wykluczającą odesłanie do ogólnych reguł nawiązywania stosunku pracy określo-
nych w Kodeksie pracy. Zestawienie art. 92 i 98 ustawy o szkolnictwie wyższym
wskazuje, że dyspozycje jej art. 98 znajdują zastosowanie w sprawach rozwiązania
lub wygaśnięcia stosunku pracy, a nie dotyczą sfery zawierania umów o pracę. Po-
nadto art. 98 wyraźnie stanowi, że umowa o pracę z nauczycielem akademickim
rozwiązuje się z upływem okresu, na który została zawarta. Tymczasem motywem
unormowania zawartego w art. 251
k.p. było przeciwstawienie się nieprawidłowej
praktyce zawierania z tym samym pracownikiem kolejnych terminowych umów o
pracę pomimo braku merytorycznego uzasadnienia, w celu obejścia przepisów doty-
3
czących w szczególności ochrony trwałości stosunku pracy. Kodeksowa swoboda w
zawieraniu terminowych umów o pracę jest źródłem możliwych nadużyć, ale taka
groźba nie występuje na gruncie art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym. Na poparcie
zajętego stanowiska został przytoczony pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wy-
roku z dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN 709/99, że art. 251
k.p. nie ma zastosowania,
jeżeli ustawa w sposób wyczerpujący wskazuje na okoliczności, w których strony
mogą zawrzeć umowę o pracę na czas określony. Wprawdzie pogląd ten został wy-
rażony na gruncie art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczycie-
la, jednakże „zachowuje aktualność na tle niniejszej sprawy”, w której nie było pod-
staw do zastosowania art. 251
k.p. Oznaczało to, że przedłużenie aneksem z dnia 25
września 2000 r. drugiej terminowej umowy o pracę powódki do dnia 30 września
2001 r. nie zmierzało do obejścia prawa, a w szczególności art. 251
k.p. Powódka
dobrowolnie świadczyła pracę, pomimo że wedle poprzedniej umowy o pracę jej
stosunek pracy miał ustać w dniu 30 września 2000 r. Propozycja jej dalszego za-
trudnienia wynikała z utrzymującego się „wysokiego stanu kursu językowego”. Nie
było też podstaw do przypisania pozwanemu dążenia do stworzenia jednomiesięcz-
nej przerwy w zatrudnieniu, ponieważ z pism z dnia 22 i z dnia 29 września 2000 r.
wyraźnie wynika, że pracodawca nie zamierzał zawrzeć z powódką nowej umowy o
pracę po upływie miesiąca od ustania poprzedniego stosunku pracy, ale przedłużył
już istniejący stosunek pracy do dnia 30 września 2001 r., co nie naruszało art. 18
k.p.
W kasacji powódki podniesiono zarzuty błędnej wykładni następujących prze-
pisów prawa materialnego: 1) art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym, wskutek przyję-
cia, że normuje on wyczerpująco problematykę nawiązania stosunku pracy z nauczy-
cielem akademickim oraz wyklucza odesłanie do ogólnych reguł nawiązywania sto-
sunku pracy określonych w Kodeksie pracy, 2) art. 98 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym, przez przyjęcie, iż na jego podstawie umowa o pracę rozwiązuje się z upły-
wem okresu, na który została zawarta, podczas gdy z jego prawidłowej wykładni wy-
nika, że rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem następuje z końcem roku
akademickiego, 3) art. 10 ust. 4 i 7 „ustawy z dnia 26.01.1982 r.”, wskutek uznania,
że konsekwencje wynikające z tych przepisów mogą być zastosowane w drodze
analogii do przedmiotowej sprawy, podczas gdy „nie dotyczą one sytuacji zbliżonych
do regulacji art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym”, gdyż wyraźnie wskazują na jaki
czas może być zawarta umowa o pracę z nauczycielem. Na tych podstawach skar-
4
żąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania „Sądowi I instancji”, z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego. Rozpoznanie kasacji uzasadnia potrzeba dokonania wy-
kładni art. 92 i 98 ustawy o szkolnictwie wyższym, które „mogą być bowiem tłuma-
czone na dwa różne sposoby, co prowadzić może do całkowicie odmiennych rezul-
tatów co do zastosowania przepisów kodeksu pracy”. W art. 92 tej ustawy nie wska-
zano, jakiego rodzaju umowy on dotyczy, a zatem może chodzić w nim zarówno o
umowę o pracę na czas nieokreślony, jak i na czas określony. Oznacza to, że prze-
pis ten nie zawiera regulacji kompletnej o charakterze lex specialis, wyłączającej za-
stosowanie przepisów Kodeksu pracy o nawiązywaniu stosunków pracy. W konse-
kwencji nie wyłącza on zastosowania art. 251
k.p. Zastosowanie przez Sąd Okręgowy
analogii z art. 10 ust. 4 i 7 Karty Nauczyciela pozostaje w sprzeczności z ogólnymi
regułami wykładni prawa, w świetle których wyjątki od reguły powinny być interpreto-
wane w sposób ścisły.
W odpowiedzi na kasację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego
rzecz od powódki kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych,
utrzymując, że powódka była zatrudniona dla wykonania określonych zadań w rozu-
mieniu art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, albowiem Sąd Okręgowy błędnie wyłożył art. 92
ustawy o szkolnictwie wyższym, bezzasadnie przyjmując, że przepis ten wyczerpują-
co reguluje kwestie nawiązania umownego stosunku pracy z nauczycielem akade-
mickim, a przez to stanowi normę szczególną wykluczającą stosowanie ogólnych -
zawartych w Kodeksie pracy - reguł nawiązywania umów o pracę. Tymczasem inna
jest wymowa normatywna art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym, ponieważ stanowi
on, że nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim, który ma być za-
trudniony w uczelni jako dodatkowym miejscu pracy, w niepełnym wymiarze czasu
pracy albo też dla wykonania określonych zadań, następuje w drodze umowy o
pracę. Tylko w tych trzech sytuacjach stosunek pracy nauczyciela akademickiego
nawiązuje się na podstawie umowy o pracę. Równocześnie zasadą nawiązywania
stosunku pracy z nauczycielem akademickim było mianowanie, chyba że przepisy
ustawy stanowią inaczej (art. 85 ust. 1 ustawy). Takim przepisem szczególnym o
5
charakterze wyjątku od reguły nawiązywania stosunków pracy z nauczycielami aka-
demickimi w drodze nominacji jest art. 92 ustawy, który wszakże nie wskazywał ro-
dzaju umowy o pracę stanowiącej podstawę wykonywania pracy przez nauczyciela
akademickiego zatrudnianego w uczelni jako dodatkowym miejscu pracy, w niepeł-
nym wymiarze czasu pracy albo też dla wykonania określonych zadań. Z zestawienia
art. 92, regulującego możliwość zatrudnienia nauczyciela akademickiego w drodze
umowy o pracę, z treścią art. 85 ust. 1, przewidującego zasadę zatrudniania nauczy-
cieli akademickich na podstawie nominacji, wynikało tylko tyle, że zatrudnienie na
podstawie umownego stosunku pracy nauczyciela akademickiego w sytuacjach nie-
wymienionych w art. 92 ustawy byłoby złamaniem reguły zatrudniania tych kategorii
pracowników na podstawie nominacji (art. 85 ust. 1).
Równocześnie określenie rodzaju zawieranej umowy o pracę z nauczycielem
akademickim w sytuacjach wskazanych w art. 92 ustawy nie wynikało z tego przepi-
su. Kwestii tej nie normował także art. 98 ustawy, który expressis verbis odsyłał do
zasad określonych w Kodeksie pracy w sprawach dotyczących rozwiązania i wyga-
śnięcia umowy o pracę nauczycieli akademickich, zastrzegając jedynie, że rozwiąza-
nie umowy o pracę za wypowiedzeniem następuje z końcem roku akademickiego. Z
odesłania do zasad określonych w Kodeksie pracy w sprawach dotyczących ustania
(rozwiązania lub wygaśnięcia) umownych stosunków pracy nauczycieli akademickich
nie można było wyprowadzić wniosku o braku możliwości posiłkowego stosowania
przepisów Kodeksu pracy dotyczących rodzaju zawieranej umowy o pracę, który nie
został przecież przesądzony (uregulowany) w art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Jeżeli stosunek pracy nauczycieli akademickich regulują przepisy szczególne ustawy
o szkolnictwie wyższym, to w zakresie nieuregulowanym w tych przepisach stosuje
się przepisy Kodeksu pracy (art. 5 k.p.). Skoro art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym
w sposób wyczerpujący wskazywał jedynie sytuacje, w których nawiązanie stosunku
pracy z nauczycielem akademickim następowało w drodze umowy o pracę, rozumia-
nej jako odstępstwo od zasady zatrudniania nauczycieli akademickich na podstawie
nominacji (art. 85 ust. 1), a także określał szczególny tryb zawarcia umowy o pracę
(zawierał ją rektor, na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej określonej w sta-
tucie uczelni, po zasięgnięciu opinii właściwej rady wydziału), to w innych kwestiach,
w tym dotyczących rodzaju zawieranych umów o pracę, nie było przeszkód w stoso-
waniu przepisów Kodeksu pracy, w tym także jego art. 251
. Oznaczało to, że art. 92
ustawy o szkolnictwie wyższym nie zawierał unormowania, z którego wynikałoby, że
6
w przypadkach w nim wymienionych dopuszczalne było zawieranie wyłącznie umów
o pracę jednego rodzaju, tj. umów na czas określony, z czego - w drodze analogii do
sądowej wykładni art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN 709/99, OSNAPiUS 2001 nr 24, poz. 716) - można
by wnioskować, że wyczerpująco reguluje on przesłanki dopuszczalności zawierania
wyłącznie umów o pracę na czas określony i bez ograniczenia ich ilości w ujęciu
normatywnym art. 251
k.p (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1999 r., I
PKN 235/99, OSNAPiUS 2001 nr 3, poz. 64). Taka wykładnia byłaby usprawiedliwio-
na tylko wówczas, gdyby według art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym nie można
było zawrzeć innego rodzaju umowy o pracę niż umowa na czas określony. Tymcza-
sem przepis ten stanowił ogólnie o nawiązaniu stosunku pracy w drodze umowy o
pracę, a zatem pozostawiał stronom możliwość uzgodnienia rodzaju zawartej umowy
o pracę według kodeksowych kryteriów rodzajowej klasyfikacji umów o pracę (art. 5
k.p. w związku z art. 25 k.p.), a zatem nie wyłączał on możliwości zastosowania dys-
pozycji art. 251
k.p, jeżeli uczelnia decydowała się na zawieranie z nauczycielem
akademickim umów o pracę na czas określony.
Równocześnie, gdyby było tak jak twierdził pozwany w odpowiedzi na kasację,
że uzasadnieniem zawierania terminowych umownych stosunków pracy z powódką
było wykonanie okresowo zwiększonych zadań związanych z potrzebą zaspokojenia
zwiększonych zleceń na nauczanie języka angielskiego, to nie było przeszkód do
zawierania umów o pracę na czas wykonania określonej pracy, na które nie oddzia-
ływałyby dyspozycje art. 251
k.p., które dotyczą wyłącznie umów na czas określony.
Tymczasem pomimo zaistnienia takich możliwości pozwany zawierał z powódką
umowy o pracę na czas określony, które przewidywały stosowanie przepisów Kodek-
su pracy, niezależnie od ustawowego nakazu posiłkowego stosowania przepisów
tego Kodeksu w sprawach nieunormowanych w ustawie o szkolnictwie wyższym (art.
5 k.p.). Ponadto zawierane z powódką umowy o pracę na czas określony dopusz-
czały ich rozwiązanie przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem, co
mogło wywołać skutek sprzeczny z imperatywnym brzmieniem art. 98 ustawy o
szkolnictwie wyższym, ponieważ zawarta w nim lex specialis dopuszczała rozwiąza-
nie umowy za wypowiedzeniem ze skutkiem rozwiązującym wyłącznie na koniec
roku akademickiego.
Powyższe oznaczało, że art. 92 ustawy o szkolnictwie wyższym nie zawierał
wyczerpującej regulacji szczególnej w zakresie jednego ustawowo nakazanego ro-
7
dzaju zawieranej umowy o pracę z nauczycielem akademickim zatrudnianym w
uczelni jako w dodatkowym miejscu pracy, w niepełnym wymiarze czasu pracy albo
też dla wykonania określonych zadań, przeto zawarcie kolejnej trzeciej terminowej
umowy o pracę lub przedłużenie aneksem drugiej takiej umowy, o ile przerwa między
rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła
jednego miesiąca, było równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o
pracę na czas nieokreślony (art. 5 k.p. w związku z art. 251
k.p.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji.
========================================