Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 27 PAŹDZIERNIKA 2005 R.
I KZP 32/05
Przedmiotem ochrony przepisu art. 45 ustawy z dnia 24 kwietnia
1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 75, poz. 468, w brzmieniu
przed nowelizacją ustawą z dnia 26 października 2000 r. – Dz. U. Nr 103,
poz. 1097) jest zdrowie społeczne (publiczne) w aspekcie zapobiegania
zjawisku narkomanii.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: J. Dołhy (sprawozdawca), J. Żywolewska-Ławniczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Radosława W., Marka P., Agnieszki P., po
rozpoznaniu, przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd
Okręgowy w Z., postanowieniem z dnia 16 maja 2005 r., zagadnienia
prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy przedmiotem ochrony przepisów art. 45 ustawy z dnia 24 kwietnia
1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest zdrowie publiczne, rozumiane
jako stan zdrowotny ogółu społeczeństwa (dobro ogólne), czy też życie i
zdrowie osobiste konkretnego człowieka (dobro ściśle osobiste)?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
2
U A Z A S A D N I E N I E
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w Z. zagadnienie prawne wyło-
niło się w następującej sytuacji procesowej:
Sąd Rejonowy w T., wyrokiem z dnia 31 stycznia 2005 r., skazał
oskarżonych Radosława W., Marka P. oraz Agnieszkę P. m.in. za udziela-
nie, w okresie od 1996 r. do lipca 1998 r., środka odurzającego w postaci
wyciągu ze słomy makowej innym ustalonym osobom, a przypisane oskar-
żonym czyny zakwalifikował z art. 45 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nar-
komanii w brzmieniu przed nowelizacją z dnia 26 października 2000 r. w
zw. z art. 12 k.k.
Wyrok ten zaskarżył m.in. Prokurator Rejonowy w T. na niekorzyść
oskarżonych. Kwestionując przyjętą przez Sąd Rejonowy kwalifikację
prawną czynów, prokurator zarzucił m.in. obrazę art. 12 k.k. przez przyję-
cie, że czyny te stanowiły jeden czyn ciągły. Zdaniem skarżącego, sąd
orzekający nie mógł przyjąć konstrukcji czynu ciągłego w sytuacji, gdy po-
krzywdzonymi były różne osoby, a przedmiotem zamachu dobra ściśle
osobiste. Uzasadniając swoje stanowisko skarżący powołał się na wyrok
Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 kwietnia 2004 r., II AKa 75/04,
Prok. i Pr. 2004, nr 11 – 12, poz. 30. W konkluzji prokurator w apelacji
wnosił m.in. o zmianę zaskarżonego wyroku przez uznanie, że czyny przy-
pisane oskarżonym wyczerpują znamiona czynów stanowiących ciąg prze-
stępstw z art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziała-
niu narkomanii w zw. z art. 12 k.k.
Sąd Okręgowy w Z., postanowieniem z dnia 16 maja 2005 r. odroczył
rozpoznanie apelacji, uznając, że w niniejszej sprawie wyłoniło się zagad-
nienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, które sformuło-
wał w cytowanym na wstępie pytaniu.
3
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy wskazał na rozbież-
ność orzecznictwa w kwestii przedmiotu ochrony w wypadku przestępstw
określonych ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narko-
manii.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały o brzmie-
niu: „Przedmiotem ochrony przepisu art. 45 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997
r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz.
198 z późn. zm.) jest zarówno zdrowie społeczne w aspekcie zapobiegania
zjawisku narkomanii, jak i dobro osobiste w postaci życia i zdrowia kon-
kretnej osoby”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Nie budzi wątpliwości, że w tej sprawie spełnione są wymogi stawia-
ne wystąpieniu z zagadnieniem prawnym w trybie określonym w art. 441 §
1 k.p.k. W świetle utrwalonej judykatury Sądu Najwyższego „zasadniczej
wykładni ustawy” wymagają przepisy, które są rozbieżnie interpretowane w
praktyce sądowej.
Podniesiony przez Sąd Okręgowy w Z. problem prawny był przedmio-
tem rozbieżnych rozstrzygnięć. W orzecznictwie sądów apelacyjnych pre-
zentowano z jednej strony pogląd, że przedmiotem ochrony w wypadku
przestępstw określonych ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdzia-
łaniu narkomanii (Dz. U. z 2003 r., Nr 24, poz. 198 ze zm.), a w szczegól-
ności art. 45 tej ustawy, nie jest dobro osobiste, jakim jest życie i zdrowie
człowieka, lecz zapobieganie i przeciwdziałanie zjawisku narkomanii przez
ustalenie sfery prohibicji w zakresie produkcji i obrotu środkami odurzają-
cymi oraz życie i zdrowie publiczne, społeczne (m.in. wyroki: Sądu Apela-
cyjnego w Warszawie z dnia 29 stycznia 2003 r., II AKa 510/02, OSA 2003,
z. 7, poz. 71; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 czerwca 2002 r.,
II AKa 185/02, OSA 2003, z. 6, poz. 55 i z dnia 12 lutego 2004 r., II AKa
15/04, KZS 2004, z. 9, poz. 102; Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19
4
października 2004 r., II AKa 213/04, KZS 2005, z. 1, poz. 11; Sądu Apela-
cyjnego w Białymstoku z dnia 20 marca 2001 r., II AKa 34/01, OSA 2002,
z. 4, poz. 31 i z dnia 20 września 2001 r., II AKa 127/01, OSA 2002, z. 7,
poz. 58).
W innych orzeczeniach wyrażono odmienne stanowisko, sprowadza-
jące się do stwierdzenia, że przedmiotem ochrony art. 45 ustawy o prze-
ciwdziałaniu narkomanii jest życie i zdrowie człowieka z punktu widzenia
zagrożenia środkami odurzającymi (m.in. wyroki: Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 28 lutego 2001 r., II AKa 303/00, OSA 2001, z. 7  8, poz.
38, i z dnia 30 grudnia 2003 r., II AKa 481/03, OSA 2004, z. 5, poz. 29; Są-
du Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 kwietnia 2004 r., II AKa 75/04, OSN
Prok. i Pr. 2004, z. 11  12, poz. 30 oraz postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 7 czerwca 2005 r. IV KK 434/04, niepubl.).
Ten ostatni pogląd znajduje swoje odbicie w piśmiennictwie (zob. M.
Bojarski, W. Radecki: Przewodnik po pozakodeksowym prawie karnym,
Wrocław 1998, s. 250; T. Chruściel, M. PreissMysłowska: Ustawa o prze-
ciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Warszawa 2000, s. 286; A. Zachuta:
Przestępstwo ciągłe – czyn ciągły i ciąg przestępstw, PS 2003, nr 3, s.
8889).
W podręcznikach prawa karnego przepisy karne ustawy o przeciw-
działaniu narkomanii omawiane są razem z przepisami Kodeksu karnego o
przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu (zob. L. Gardocki: Prawo karne,
Warszawa 2005, s. 233 – 234; A. Marek: Prawo karne, Warszawa 2001, s.
458 i nast.).
Rozważając tę problematykę należy przypomnieć, że w doktrynie
wyodrębnia się ogólny, rodzajowy i indywidualny (bezpośredni) przedmiot
ochrony (zob. m.in. W. Świda: Prawo karne. Część ogólna, Warszawa
1970, s. 129; L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa 2005, s. 87). Ogólny
przedmiot ochrony to określone stosunki społeczne, rodzajowy to dobro
5
chronione przez pewną grupę przepisów karnych, z reguły zamieszczonych
w jednym rozdziale Kodeksu karnego albo w jednej ustawie, zaś indywidu-
alny (szczególny, bezpośredni) przedmiot ochrony to dobro prawne, które
chroni konkretny przepis prawa karnego materialnego. Zarówno w doktry-
nie, jak i w orzecznictwie podkreślono nie tylko znaczenie prawidłowego
ustalenia przedmiotu ochrony konkretnego przepisu prawa karnego, ale
także to, że nie jest wystarczające odwołanie się jedynie do ogólnego lub
rodzajowego przedmiotu ochrony, lecz równie istotne jest rozpoznanie in-
dywidualnego przedmiotu ochrony normy karnej (zob. Z. Gostyński w: Z.
Gostyński red.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa
2003, s. 427; uchwała SN z dnia 21 października 2003 r., I KZP 29/03,
OSNKW 2003, z. 11 – 12, poz. 94).
Szereg przepisów karnych chroniących określone dobra, zawartych
jest w innych niż Kodeks karny i Kodeks karny skarbowy ustawach (tzw.
pozakodeksowe przepisy karne). W celu ustalenia przedmiotu ochrony tych
przepisów konieczne jest odwołanie się nie tylko do ich treści ale także do
tytułu ustawy, preambuły, przepisów ogólnych, a nawet do uzasadnień pro-
jektów tych ustaw, jeżeli – a tak jest najczęściej – przepisy karne są
wprawdzie zgrupowane w jednym rozdziale, ale nie został im nadany tytuł
wskazujący choćby na rodzajowy przedmiot ochrony.
W orzecznictwie i piśmiennictwie zwraca się uwagę, że niektóre
przepisy mają podwójny przedmiot ochrony i sam fakt skierowania prze-
stępstwa przeciwko dobru ogólnemu nie wyłącza uznania za pokrzywdzo-
nego osobę fizyczną, gdy jednocześnie z dobrem ogólnym również jej do-
bro prawne zostaje bezpośrednio naruszone czynem zabronionym (zob.
m.in. uchwały SN: z dnia 21 października 2003 r., I KZP 29/03, OSNKW
2003, z. 11 – 12, poz. 94; z dnia 15 września 1999 r., I KZP 26/99,
OSNKW 1999, z. 11 – 12, poz. 69, a także W. Daszkiewicz: Pokrzywdzony
6
przestępstwem (w); Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, zeszyt
14, Warszawa 1998, s. 153).
Natomiast, na gruncie konstrukcji czynu ciągłego określonego w art.
12 k.k., wyrażono pogląd, że dla jej przyjęcia wymagana jest tożsamość
pokrzywdzonego zarówno wówczas, gdy zamach skierowany jest na dobro
osobiste, które stanowi główny przedmiot ochrony, jak i wtedy, gdy jest ono
jedynie tzw. pobocznym przedmiotem ochrony (zob. M. Dąbrowska-
Kardas, P. Kardas: Czyn ciągły i ciąg przestępstw w kodeksie karnym z
1997 r., Warszawa 1998, s. 55).
Na gruncie poprzednich stanów prawnych, to jest jeszcze w związku
z unormowaniami Kodeksów karnych z 1932 r. – art. 244, i z 1969 r. – art.
161, ten ostatni obowiązujący do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 31
stycznia 1985 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 4, poz. 15) –
wskazywano, że dobrem chronionym przez te przepisy jest zdrowie czło-
wieka, które ustawa chroni przed niebezpieczeństwem zniszczenia (zob.
M. Siewierski: Kodeks karny i prawo o wykroczeniach. Komentarz, War-
szawa 1965, s. 308; J. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: Kodeks karny z
komentarzem, Warszawa 1973, s. 471).
Zasadniczym celem ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii jest zapo-
bieganie temu zjawisku oraz pomoc, leczenie i rehabilitacja osób uzależ-
nionych. Przedmiotem ochrony przepisów karnych tej ustawy nie jest re-
glamentacja obrotu środkami odurzającymi lub substancjami psychotropo-
wymi, za którą kryje się ochrona interesów ekonomicznych państwa. Za
kryminalizacją czynów stypizowanych w tej ustawie kryją się motywy po-
dobne do motywów kryminalizacji określonych w Kodeksie karnym czynów
przeciwko życiu i zdrowiu (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sę-
dziów SN z dnia 21 maja 2004 r., I KZP 42/03, OSNKW 2004, z. 5, poz.
47).
7
Strona przedmiotowa typu przestępstwa określonego w art. 45 usta-
wy z 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (w brzmieniu przed nowelizacją
z dnia 26 października 2000 r.) polega na niezgodnym z ustawą udzielaniu
innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej albo na-
kłanianiu do użycia takiego środka lub substancji. Dla bytu tego przestęp-
stwa nie jest zatem konieczne, aby w konkretnym wypadku zachodziło lub
mogło zachodzić narażenie na niebezpieczeństwo życia lub zdrowia innej
osoby. Nie jest również konieczne ustalenie, że sprawca działał w tym wła-
śnie celu lub miał świadomość szkodliwych skutków udzielonego środka
odurzającego lub substancji psychotropowej. Do zastosowania art. 45 tej
ustawy wystarczy, jeżeli sprawca środków tych udziela (nakłania do użycia)
innej osobie, nie mając do tego podstawy prawnej („niezgodne z ustawą”).
Jeżeli natomiast w konkretnym wypadku w wyniku działania sprawcy wy-
stąpi skutek dla życia lub zdrowia innej osoby, objęty jego zamiarem, pod-
stawę odpowiedzialności sprawcy stanowić będzie przepis art. 45 cyt.
ustawy w zbiegu z odpowiednim przepisem rozdziału XIX Kodeksu karne-
go. Tylko w takiej sytuacji zachowanie sprawcy godzić będzie w dobro
osobiste pokrzywdzonego w rozumieniu art. 12 k.k.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak
w uchwale. Powyższy pogląd należy odnieść nie tylko do treści art. 45
ustawy z 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii po jej nowelizacji z 2000 r.
(Dz. U. z 2003 r., Nr 24, poz. 198), ale również do treści art. 58 ustawy z
dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz.
1485).

I KZP 32/05

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia