Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 listopada 2005 r.
II PK 101/05
Na podstawie art. 45 § 2 k.p. sąd może nie uwzględnić zgłoszonego przez
pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy, jeżeli miałoby to prowadzić do
powtórzenia się sytuacji, na którą zasadnie powoływał się pracodawca jako na
przyczynę wypowiedzenia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący), Sędziowie SN: Beata
Gudowska (sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 listopada 2005 r.
sprawy z powództwa Jana M. przeciwko Zakładowi Doskonalenia Zawodowego w W.
o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 21 grudnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 17 lutego 2003 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi oddalił
powództwo Jana M. o przywrócenie do pracy w pozwanym Zakładzie Doskonalenia
Zawodowego w W. Stosunek pracy został rozwiązany za wypowiedzeniem na dzień
30 września 1999 r. z przyczyny „braku rentowności prowadzonego przez powoda
Ośrodka Kształcenia Kierowców”.
W apelacji powód zarzucił pozorność wskazanej przez pracodawcę przyczyny
wypowiedzenia i podniósł, że rzeczywistą jego przyczyną była utrata w 1999 r. korzy-
ści płynących dla pracodawcy z zatrudniania osób niepełnosprawnych. Wypowiedze-
nie określił jako wyraz dyskryminacji, powołując się na podnoszone w pozwie motywy
żądania przywrócenia do pracy (niepełnosprawność, wiek 45 lat i trudności w znale-
zieniu nowej pracy).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie uwzględnił apelację, gdyż uznał, że
przyczyna wypowiedzenia umowy nie uzasadniała rozwiązania stosunku pracy w tym
2
trybie, a ponadto została wskazana ogólnikowo, bez możliwości dokonania identyfi-
kacji konkretnych negatywnych zachowań powoda. W związku z tym wyrokiem z
dnia 21 grudnia 2004 r. zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powoda od-
szkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia w kwocie 3.752,92 zł.
Żądanie o przywrócenie do pracy jako niecelowe oddalił, podnosząc, że „powód ak-
tualnie prowadzi działalność gospodarczą konkurencyjną w stosunku do pozwanego
- kształcenie kierowców i otrzymuje rentę z tytułu niezdolności do pracy”.
Powód oparł kasację na podstawie naruszenia art. 45 § 2 k.p. w związku z art.
8 k.p., przez nieuwzględnienie - z rażącym naruszeniem zasad współżycia społecz-
nego - zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do pracy na poprzednio zajmowane
stanowisko, „zważywszy na niepełnosprawność powoda i przyczynianie się przez
niego do uzyskiwania przez pracodawcę korzyści publicznoprawnych wynikających z
faktu zatrudniania osoby niepełnosprawnej”. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej
podniósł naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., przez nieodniesienie się do zawartego w
apelacji zarzutu dyskryminacji przez zwolnienie z pracy osoby niepełnosprawnej oraz
art. 382, 391 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c., przez „dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i
dowolności oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego bez wskazania do-
wodów, z których jest wywodzone w odniesieniu do ustalenia niecelowości przywró-
cenia powoda do pracy z uwagi na prowadzenie działalności konkurencyjnej oraz
pobierania renty”.
W uzasadnieniu wniosków kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania lub zmianę i przy-
wrócenie do pracy, skarżący wskazał, że Sąd orzekł o niecelowości przywrócenia do
pracy bez koniecznych ustaleń, stanowiących podstawę faktyczną takiego orzecze-
nia. Odmawiając uwzględnienia żądania o przywrócenie do pracy, Sąd nie uwzględ-
niał nie tylko stanu faktycznego, lecz także zwykle przyjmowanych w judykaturze
podstaw stosowania art. 45 § 2 k.p., wśród których należało brać pod uwagę rzeczy-
wistą, a nie pozorną przyczynę wypowiedzenia.
Jako problem uzasadniający rozpoznanie kasacji skarżący uwypuklił charakter
przesłanek, którymi powinien kierować się sąd przy podejmowaniu decyzji o zasą-
dzeniu roszczenia alternatywnego w miejsce żądanego pozwem przywrócenia do
pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Przez wniesienie kasacji skarżący zwalczał orzeczenie Sądu drugiej instancji
oparte na art. 45 § 2 k.p., stosownie do którego, sąd może nie uwzględnić żądania
pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy,
jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim
przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Kładąc nacisk na wykluczający uzna-
niową decyzję sądową, użyty w tym przepisie zwrot „jeżeli ustali”, wskazywał na ko-
nieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w odpowiednim zakresie i
zarzucał naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 i 391 § 1 k.p.c., przez dowolną
ocenę materiału dowodowego, a przede wszystkim niewskazanie dowodów, na któ-
rych Sąd drugiej instancji oparł orzeczenie w zakresie dotyczącym ustalenia prze-
słanek niecelowości przywrócenie do pracy, które określił jako prowadzenie przez
powoda działalności gospodarczej oraz uzyskiwanie świadczeń rentowych. W szcze-
gólności zarzucił brak ustalenia, czy w chwili orzekania powód rzeczywiście prowa-
dził działalność gospodarczą, oraz czy pobiera świadczenia z ubezpieczenia spo-
łecznego.
Wbrew tym zarzutom należało stwierdzić, że Sąd drugiej instancji doszedł do
konkluzji znajdującej pełne oparcie w wynikach postępowania dowodowego. Ustaleń
stanowiących faktyczną podstawę rozstrzygnięcia dokonał bez potrzeby oceny do-
wodów, skoro fakt prowadzenia działalności gospodarczej oraz pobierania świadczeń
z ubezpieczenia społecznego powód przyznał na rozprawie poprzedzającej wydanie
zaskarżonego wyroku. Przyznanie wywołuje ten skutek, że fakty przyznane nie wy-
magają udowodnienia (art. 229 k.p.c.).
Uzasadniony jest natomiast zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 378 §
1 k.p.c. Z materiałów sprawy wynika, że w apelacji powoda - wśród zarzutów mają-
cych uzasadnić wniosek o pozorności podanej przez pozwanego przyczyny wypo-
wiedzenia umowy o pracę (w rzeczywistości nie miała to być nierentowność
Ośrodka, lecz utrata korzyści płynących z zatrudniania osób niepełnosprawnych) -
podniesiono zarzut dyskryminacji powoda przez wypowiedzenie umowy o pracę oso-
bie niepełnosprawnej. Sąd drugiej instancji nie odniósł się do tego zarzutu, zanie-
dbując obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji. Uszło uwagi tego Sądu,
że w systemie apelacyjnym, w którym postępowanie na drugim szczeblu instancji -
odwoławcze i kontrolne zarazem - zachowuje charakter postępowania rozpoznaw-
czego, w związku z czym sąd drugiej instancji mając pełną, ograniczoną jedynie gra-
4
nicami zaskarżenia, swobodę jurysdykcyjną, obowiązany jest rozważyć wszystkie
podniesione w apelacji zarzuty i wnioski (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13
kwietnia 2000 r., III CKN 812/98, OSNC 2000 nr 10, poz. 193 oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/02, Biuletyn Sądu Naj-
wyższego 2003 nr 3, s. 14).
Stwierdziwszy obrazę wskazanego przepisu postępowania Sąd Najwyższy nie
dopatrzył się jednak jakiegokolwiek jej wpływu na wynik sprawy. Odniesienie się do
zarzutu dyskryminacji powoda przy dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę mia-
łoby znaczenie istotne tylko wówczas, gdyby zostało wykazane, że ocena tego faktu
miała lub choćby mogła mieć wpływ na uwzględnienie powództwa o przywrócenie do
pracy zamiast wyboru alternatywnego odszkodowania. W ramach tego zarzutu po-
wód odniósł się tymczasem do tej części orzeczenia, w którym Sąd Apelacyjny uznał
wypowiedzenie za naruszające przepisy postępowania.
Wprawdzie Sąd drugiej instancji bardzo skrótowo przedstawił motywy, którymi
kierował się zasądzając na rzecz powoda odszkodowanie w miejsce żądanego przy-
wrócenia do pracy, to jednak w braku zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. niedo-
skonałość tę należy pominąć.
Z art. 45 § 2 k.p. w powiązaniu z art. 45 § 1 k.p. wynika, że zaspokojenie rosz-
czeń pracownika w razie ustalenia, iż wypowiedzenie bezterminowo zawartej umowy
o pracę było nieuzasadnione lub dokonane zostało z naruszeniem przepisów i
umowa uległa już rozwiązaniu, może polegać alternatywnie na przywróceniu do
pracy na poprzednich warunkach lub na zasądzeniu odszkodowania. Przedmiot po-
wództwa i procesu stanowi oświadczenie powoda wyrażone jako żądanie pozwu.
Wskazanie przez ustawodawcę, że „sąd może nie uwzględnić” żądania pracownika
powoduje, iż sąd musi wypowiedzieć się co do bezzasadności zgłoszonego roszcze-
nia dalej idącego. Kryteriów oceny niecelowości uwzględnienia żądania pracownika
przywrócenia do pracy sąd powinien poszukiwać przede wszystkim w ustaleniach
faktycznych, tylko bowiem odwołanie się do ocen powiązanych ściśle z podłożem
faktycznym sprawy może stworzyć przeciwwagę dla przedstawionych w pozwie
przesłanek zasadności żądania powrotu na dotychczas zajmowane stanowisko pracy
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 641/98 OSNAPiUS
2000 nr 11, poz. 416, uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17
października 2001 r., I PKN 157/01, OSNP 2003 nr 18, poz. 437).
5
Wobec tego, że podstawa kasacji przewidziana w art. 3931
pkt 2 k.p.c. okazała
się nieuzasadniona, Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi dokona-
nymi przez Sąd drugiej instancji. Z ustaleń tych wynika, że rzeczywistą przyczyną
wypowiedzenia było niekwestionowane przez powoda wykazywanie strat finanso-
wych w prowadzonym przez niego Ośrodku w ciągu ostatnich dwu lat. Powód nie
podejmował działań w celu zmniejszenia kosztów oraz nie starał się rozszerzać
działalności szkoleniowej przez pozyskiwanie nowych kursantów, a brak aktywności
w tym zakresie wiązał się z prowadzeniem przez niego zarejestrowanej od dnia 12
lutego 1998 r. własnej działalności gospodarczej w zakresie nauki jazdy, w której ra-
mach wykonywał usługi jako instruktor jazdy na rzecz prowadzonego przez siebie
Ośrodka oraz usług motoryzacyjnych. Skupiając się na wykonywaniu tych usług, po-
wód zaniedbywał pracę kierownika ośrodka, niestarannie prowadził dokumentację,
nieterminowo rozliczał koszty paliwa, dokonywał wydatków bez akceptacji przełożo-
nych. W lipcu 1998 r. otrzymał upomnienie za nieterminowe rozliczanie paliwa i spo-
rządzanie miesięcznych zestawień pracy instruktorów. W dniach 26 stycznia 1999 r. i
21 kwietnia 1999 r. prowadzono z nim rozmowy na temat deficytu finansowego
Ośrodka, a nawet uprzedzono o zamiarze wypowiedzenia z tego powodu umowy o
pracę.
Przy tych ustaleniach uwzględnienie wniosku strony pozwanej o oddalenie
powództwa zmierzającego do przywrócenia powoda do pracy należy uznać za trafne
i znajdujące oparcie w art. 45 § 2 k.p. Należy zatem zaaprobować wniosek Sądu
drugiej instancji, że reaktywacja stosunku pracy łączącego powoda ze stroną pozwa-
ną byłoby bezcelowa, zwłaszcza przez odniesienie się do stanu faktycznego obra-
zującego sytuację, jaka przypuszczalnie powstałaby po restytucji tego konkretnego
stosunku pracy. W prawidłowej ocenie Sądu powyższe okoliczności uzasadniały
ustanie więzi pracowniczej między stronami, gdyż pracodawca miał prawo oczekiwać
konstruktywnych działań naprawczych od powoda, zatrudnionego na stanowisku kie-
rowniczym, a gdy ten nie sprawdzał się w tych działaniach, dysponował swobodą
doboru innego pracownika, zapewniającego realizację jego celów gospodarczych.
Co więcej, nic nie gwarantowało należytego wykonywania przez powoda obowiąz-
ków wynikających z umowy o pracę po powrocie na dawne stanowisko, w sytuacji, w
której pracodawca cenił jego kwalifikacje wyłącznie w zakresie instruktażu jazdy wy-
konywanego na podstawie zlecenia.
6
Należy więc stwierdzić, że odnowa wypowiedzianego stosunku pracy nie
może prowadzić do powtórzenia się sytuacji, na którą zasadnie powoływał się praco-
dawca dokonujący wypowiedzenia umowy o pracę. Innymi słowy, nie można
uwzględnić zgłoszonego przez pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy, je-
żeli pracodawca prawidłowo uznał jego nieprzydatność na zajmowanym stanowisku.
Na koniec podkreślenia wymaga nieprzystawalność - przy zastosowaniu art.
45 § 2 k.p. - zarzutu naruszenia art. 8 k.p. Przepis ten stanowi o niedopuszczalności
czynienia ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny z zasadami współżycia
społecznego, zatem odnoszony może być wyłącznie do praw stron procesowych.
Gdyby nawet twierdzenie kasacji rozumieć jako zarzut niezasadnego uwzględnienia
wniosku strony pozwanej o oddalenie powództwa o dopuszczenie do pracy i odnieść
art. 8 k.p. do tego wniosku, to nie wolno zapominać, że trudna sytuacja osobista pra-
cownika z reguły nie może powodować oceny niecelowości przywrócenia go do
pracy. Nie można wymagać od pracodawcy, by zatrudniał pracownika na stanowisku
pracy, na którym nie jest on w stanie podołać stawianym mu zadaniom. To pracownik
znajdujący się w sytuacji, którą powód opisał jako „trudność w znalezieniu pracy z
powodu niepełnosprawności i wieku 45 lat”, powinien wykazywać szczególnie rzetel-
ny stosunek do obowiązków pracowniczych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
29 grudnia 1982 r., I PRN 140/82, OSNCP 1983 nr 8, poz. 122 i z dnia 18 kwietnia
1997 r., I PKN 101/97, OSNAPiUS 1989 nr 83, poz. 83).
Z powyższych przyczyn, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
========================================