Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 marca 2006 r.
II UK 98/05
Nie ma podstaw do przyznania renty socjalnej osobie, która z medycz-
nego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdolna do pracy, choćby nie miała
możliwości jej podjęcia z innych przyczyn.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SN Beata
Gudowska, SA Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2006 r. sprawy
z wniosku Marty S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W.
o rentę socjalną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 25 stycznia 2005 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił
apelację wnioskodawczyni Marty S. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o rentę socjalną, podzielając ustalenia Sądu pierwszej
instancji poczynione na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego,
w tym dowodu z opinii biegłych lekarzy sądowych: internisty, laryngologa i neurologa
- psychiatry, według których wnioskodawczyni jest trwale, częściowo niezdolna do
pracy w związku z rozpoznaną głuchoniemotą istniejącą od dzieciństwa. W ocenie
biegłych, uszkodzenie słuchu odwołującej się ma charakter utrwalony. W związku z
zasadniczym schorzeniem cierpi również na przewlekłą nerwicę lękowo-subdepre-
syjną i nie jest w związku z tym przygotowana i zaadaptowana do życia z głuchotą.
Powyższe nie stanowi jednak o jej całkowitej, trwałej niezdolności do pracy, tym sa-
mym nie spełniła ona wymogów określonych w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 czerwca
2
2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), warunkujących przyzna-
nie dochodzonego świadczenia.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 12 pkt 3 w związku z art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39 poz. 353 ze zm.) w związku z art.
15 ustawy o rencie socjalnej, wobec przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, „iż możliwość
wykonywania pracy przez wnioskodawczynię w konkretnych warunkach pracy sta-
nowi częściową niezdolność do pracy, gdy faktycznie jest to całkowita niezdolność
do pracy w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS” oraz naruszenie
prawa procesowego - art. 285 § 2 w związku z art. 241 i 378 §1 k.p.c., art. 5 w
związku z art. 117 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c., wniosła o jego „uchylenie w całości
oraz wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia”.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kasacja została oparta na obydwu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów naruszenia przepi-
sów postępowania i zbadać czy mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy. W
ocenianej sprawie zarzuty kasacji, w tej części, dotyczyły właściwie ustalenia faktów,
przez zakwestionowanie braku wydania łącznej opinii biegłych, a nadto oceny dowo-
dów „przez nierozważenie wszystkich dowodów”. Zarzuty te nie mogą być uznane za
zasadne. W sprawie zostało ustalone (na podstawie przeprowadzonych dowodów),
że wnioskodawczyni jest jedynie częściowo niezdolna do pracy z przyczyn laryngo-
logicznych i neurologicznych, zaś z punktu widzenia internistycznego nie jest nie-
zdolna do pracy. Fakt, że zgodnie z art. 285 § 2 k.p.c. biegli mogą złożyć opinię
łączną, nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne, potrzeba taka może
wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. W rozpoznawa-
nej sprawie nie było to konieczne, opinie biegłych złożone w sprawie były bowiem,
tak w diagnozie jak i w konkluzjach, jednoznaczne. Podobnie jako niezasadny należy
ocenić zarzut naruszenia art. 5 i 117 k.p.c. „przez zaniechanie pouczenia wniosko-
dawczyni o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu”. W toku
postępowania przeprowadzone zostały wszystkie dowody dla wyjaśnienia jedynej
3
spornej okoliczności (stanu zdrowia wnioskodawczyni i oceny czy spowodował on jej
trwałą i całkowitą niezdolność do pracy), stąd nieustanowienie w sprawie fachowego
pełnomocnika, nie miało wpływu na przebieg postępowania.
Nieusprawiedliwiony jest także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., statuują-
cego zasadę swobodnej oceny dowodów, według której sąd ocenia wiarygodność i
moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego roz-
ważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przeko-
nań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna
uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, we-
dług których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał
dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - wa-
żąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98,
OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 655). Tak procedował Sąd w niniejszej sprawie, stąd
odmienny pogląd wyrażony w kasacji nie jest zasadny.
Nie można także podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego. Na wstę-
pie trzeba przypomnieć, że renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczają-
cego, a jej celem jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do
świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita
niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy. Zgodnie z art. 4 ust.
1 ustawy o rencie socjalnej, świadczenie to przysługuje osobie pełnoletniej całkowi-
cie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
przed ukończeniem 18 roku życia, w trakcie nauki lub nauki w szkole wyższej przed
ukończeniem 25 roku życia lub w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury na-
ukowej. W ust. 2 wskazano, że osobie, która spełniła warunki określone w ust. 1,
przysługuje renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
bądź renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.
Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy, dokonuje się na zasadach i w trybie okre-
ślonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, stosując odpowiednio między in-
nymi art. 12 - 14 tej ustawy (art. 5 i 15). Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, definiując niezdolność do pracy, stanowi, że niezdolną do pracy jest
osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu, i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy
po przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i 3 wskazują, że całkowicie niezdolną do pracy
4
jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo
niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Natomiast zgodnie z jej art. 13 przy
ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do
odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności orga-
nizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i re-
habilitacji, oraz możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej
pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i
charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozy-
cje psychofizyczne.
Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy" należy brać pod
uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami
naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do
jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania
wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozu-
mieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która
spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicz-
nym, jak i ekonomicznym (por. niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21
grudnia 2004 r., I UK 28/04). W orzecznictwie przyjmuje się również (wyroki z dnia 20
sierpnia 2003 r., II UK 11/03 oraz z dnia 5 lipca 2005 r., I UK 222/04, niepubliko-
wane), że decydującą dla stwierdzenia niezdolności do pracy jest utrata możliwości
wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu przy
braku rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Gdy więc
biologiczny stan kalectwa lub choroba, nie powodują naruszenia sprawności organi-
zmu w stopniu mającym wpływ na zdolność do pracy dotychczas wykonywanej lub
innej mieszczącej się w ramach posiadanych lub możliwych do uzyskania kwalifi-
kacji, to brak prawa do tego świadczenia.
Prawa tego nie można w szczególności wywodzić z przewidzianych w art. 13
ustawy o emeryturach i rentach przesłanek, a więc: stopnia naruszenia sprawności
organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i
rehabilitacji, możliwości wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy
oraz celowości przekwalifikowania zawodowego, przy wzięciu pod uwagę rodzaju i
charakteru dotychczas wykonywanej pracy, poziomu wykształcenia, wieku i predys-
pozycji psychofizycznych, bowiem odnoszą się one tylko do ustalania stopnia lub
5
trwałości niezdolności do pracy. Są więc bez znaczenia, jeżeli aspekt biologiczny
(medyczny) wskazuje na zachowanie zdolności do pracy. Obiektywna możliwość
podjęcia dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z poziomem kwalifikacji,
wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych może być brana pod uwagę
tylko wówczas, gdy ubiegający się o rentę jest niezdolny do pracy z medycznego
punktu widzenia, gdyż oba te aspekty muszą występować łącznie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz.
624). O niezdolności do pracy nie decyduje więc niemożność podjęcia innej pracy
warunkowana wiekiem, poziomem wykształcenia i predyspozycjami psychofizycz-
nymi, lecz koniunkcja niezdolności do pracy z niezdolnością do przekwalifikowania
się do innego zawodu.
Odnosząc to do okoliczności sprawy, należy wskazać, że jeżeli osoba ubie-
gająca się o świadczenie z medycznego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdol-
na do pracy, to nawet gdy występują tzw. kryteria ekonomiczne (całkowita utrata
zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy), brak podstaw do
przyznania świadczenia.
Okoliczności te zostały prawidłowo ocenione w toku postępowania, stąd też
uznając kasację za niezasadną orzeczono jak w sentencji po myśli art. 39312
k.p.c.
========================================