Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 marca 2006 r.
II PZP 14/05
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie: SN Zbigniew Hajn, SA
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 marca 2006 r. sprawy z powództwa
Piotra S. przeciwko Elżbiecie B. o zapłatę odszkodowań, ustalenie i sprostowanie
świadectwa pracy, na skutek zagadnienia prawnego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy przekazanego postanowieniem z dnia 10
listopada 2005 r. [...]
„Czy pracownik wnoszący o ustalenie, iż konkretne zdarzenie było wypadkiem
przy pracy w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. (Dz.U. z 2002 r.
Nr 199, poz. 1673 ze zm.) o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wyto-
czeniu takiego powództwa przed sądem pracy, jeżeli został sporządzony protokół
ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zawierający ustalenie nega-
tywne, a pracownik wskazuje, iż powyższego ustalenia domaga się w celu uzyskania
świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zasiłku chorobowego w wysokości 100 %
podstawy wymiaru) ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Powództwo o ustalenie, że konkretne zdarzenie było wypadkiem przy
pracy w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpiecze-
niu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr
199, poz. 1673 ze zm.) jest dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c.
U z a s a d n i e n i e
2
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z 10 listopada 2005 r., na pod-
stawie art. 390 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na-
stępujące zagadnienie prawne: „Czy pracownik wnoszący o ustalenie, iż konkretne
zdarzenie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 199 poz. 1673 ze zm.) o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ma interes prawny w rozumieniu
art. 189 k.p.c. w wytoczeniu takiego powództwa przed sądem pracy, jeżeli został
sporządzony protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zawie-
rający ustalenie negatywne, a pracownik wskazuje, iż powyższego ustalenia domaga
się w celu uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zasiłku chorobowe-
go w wysokości 100 % podstawy wymiaru) ?”
W sprawie, Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z 15 lutego 2005 r. ustalił,
że powód Piotr S. uległ w dniu 20 stycznia 2004 r. wypadkowi przy pracy, nadto roz-
strzygnął o odszkodowaniu za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia. Powód był zatrudniony jako kierowca na podstawie umowy o pracę.
Wypadek przy pracy polegał na tym, że przy rozładunku samochodu poślizgnął się
na skrzyni ładunkowej, spadł z niej i upadł na kolano, co spowodowało niezdolność
do pracy. W protokole powypadkowym zdarzenia tego nie uznano za wypadek przy
pracy. W ocenie Sądu Rejonowego zgromadzone dowody przemawiały za uznaniem
zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych. Protokół powypadkowy nie odpowiadał wymogom przewidzianym w rozporzą-
dzeniu Rady Ministrów z 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn
wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresowi infor-
macji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy.
W apelacji pracodawca zaskarżył wyrok w części dotyczącej ustalenia wypad-
ku przy pracy. Zarzucił, że okoliczności i przebieg wypadku nie są wiarygodne, nie-
zależnie od braku związku z pracą. Następnie zarzucił także brak interesu prawnego
po stronie powoda w ustaleniu przez Sąd pracy wypadku przy pracy, gdy ma służyć
tylko do uzyskania zasiłku chorobowego.
W odpowiedzi na pismo Sądu Okręgowego powód wyjaśnił, że wystąpił z po-
wództwem o ustalenie wypadku przy pracy aby uzyskać prawo do wyrównania za-
siłku chorobowego do 100 %. Innych roszczeń w związku z wypadkiem nie przewi-
duje.
3
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy uznał, że w sprawie powstało zagadnienie
prawne budzące poważane wątpliwości, które sformułował w przedstawionym do
rozstrzygnięcia pytaniu prawnym. W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Rejonowy nie
wyjaśnił w sposób wyczerpujący podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia. Sta-
nowią ją przepisy art. 189 k.p.c. oraz art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubez-
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Powód
dopiero po wniesieniu apelacji wyjaśnił, że interes prawny powództwa o ustalenie
wypadku przy pracy łączy z uzyskaniem prawa do zasiłku chorobowego w wysokości
100 % podstawy wymiaru. Takie stanowisko powoda uzasadnia „jeden z istotnych
elementów” zagadnienia prawnego, które wynika z odmiennych koncepcji rozumienia
„interesu prawnego” z art. 189 k.p.c., wyrażających się w „dwóch kierunkach wy-
kładni występujących w judykaturze” interesu prawnego pracownika występującego z
powództwem o ustalenie, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy. Pierwszy z nich
pojęcie interesu prawnego ujmuje szeroko, wyraźnie eksponując jego istnienie także
w sytuacjach, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa o świadczenie, jednak przy
niepewnym jeszcze bycie stosunku prawnego lub prawa, z którego można wywieść
roszczenie o to świadczenie. Przyjmuje również, że pracownik ma interes prawny w
uzyskaniu orzeczenia sądowego zastępującego protokół powypadkowy, jeżeli na
jego podstawie chce uzyskać świadczenia w postępowaniu przed organem rento-
wym. Takie rozumienie interesu prawnego z art. 189 k.p.c., umożliwiające poprze-
stanie na samym ustaleniu wypadku przy pracy, Sąd Okręgowy uznaje za uzasad-
nione.
Jednakże wątpliwości „co do definitywnego przesądzenia” tej kwestii wynikają
z odmiennego „kierunku orzeczniczego”, który eksponuje niedopuszczalność docho-
dzenia na podstawie art. 189 k.p.c. ustalania faktów, także prawotwórczych, jeśli ce-
lem tego powództwa jest uzyskanie dowodu, który ma być wykorzystany w postępo-
waniu o świadczenia z ubezpieczenia społecznego (uchwała Sądu Najwyższego z 21
września 2004 r., II UZP 8/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 68 i powołane w niej orzecz-
nictwo). Taka też sytuacja występuje w sprawie, bowiem powód wyjaśnił, że ustale-
nie wypadku przy pracy jest mu potrzebne tylko do uzyskania świadczenia z ubez-
pieczenia społecznego (wyrównania zasiłku chorobowego do 100 % podstawy wy-
miaru). Za brakiem po stronie powoda interesu pranego w wytoczeniu powództwa na
podstawie art. 189 k.p.c. przemawia też fakt sporządzenia przez pracodawcę proto-
kołu powypadkowego zawierającego negatywne ustalenie wypadku przy pracy. „W
4
postępowaniu o świadczenie z ubezpieczenia społecznego Zakład Ubezpieczeń
Społecznych nie będzie mógł a limine odmówić wypłaty powodowi zasiłku chorobo-
wego w wysokości 100 % podstawy wymiaru z powołaniem się na brak protokołu
powypadkowego (art. 22 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych)”. W tym postępo-
waniu powód mógłby bez przeszkód wykazywać „swoje racje o wyższy zasiłek cho-
robowy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trzy kwestie składają się na odpowiedź na postawione pytanie.
Pierwsza, która nie budzi zasadniczych wątpliwości proceduralnych, to stwier-
dzenie, takie jak w uchwale Sądu Najwyższego z 21 września 2004 r., II UZP 8/04
(OSNP 2005 nr 5, poz. 68), że organ rentowy rozpoznający wniosek o świadczenia z
tytułu wypadku przy pracy nie jest związany prawomocnym wyrokiem wydanym w
sprawie z powództwa pracownika przeciwko pracodawcy o ustalenie lub zmianę
protokołu powypadkowego w zakresie uznania zdarzenia za wypadek przy pracy (art.
365 § 1 k.p.c.); oraz że wyrok taki nie ma powagi rzeczy osądzonej w sprawie toczą-
cej się na skutek odwołania od decyzji organu rentowego (art. 366 k.p.c.). Podobne
stanowisko wyraża także wyrok Sądu Najwyższego z 15 lipca 1998 r., II UKN 129/98
(OSNAPiUS 1999 nr 13, poz. 437), w którym stwierdzono, że wyrok wydany przeciw-
ko pracodawcy, ustalający że zdarzenie było wypadkiem przy pracy nie ma powagi
rzeczy osądzonej w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o rentę
wypadkową (art. 366 k.p.c.).
Brak związania organu rentowego wyrokiem sądu pracy ustalającym wypadek
przy pracy sam w sobie nie wyklucza powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. o
ustalenie wypadku przy pracy. W pytaniu prawnym Sąd Okręgowy niezasadnie zbyt
duże znaczenie nadał tej części argumentacji prawnej zawartej w uchwale z 21
września 2004 r., II UZP 8/04, która przyjmuje niedopuszczalność dochodzenia w
trybie art. 189 k.p.c. ustalania faktów, także prawotwórczych, jeśli celem powództwa
jest uzyskanie dowodu, który ma być wykorzystany w postępowaniu o świadczenia z
ubezpieczenia społecznego. Z powołanych bowiem w tej uchwale orzeczeń żadne
nie dotyczy sprawy, w której by oddalono powództwo o ustalenie wypadku przy
5
pracy, z tej przyczyny, że poszkodowany pracownik mógł dochodzić świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, w tym wypadkowego.
Zagadnienie to wymaga odrębnej, dalszej analizy, w związku z istotą samego
pytania prawnego. Sprowadza się ono w pierwszej kolejności do problemu, czy w
ogóle dopuszczalne jest samoistne powództwo o ustalenie wypadku przy pracy na
podstawie art. 189 k.p.c., bez dalszych uwarunkowań. Odpowiedź jest twierdząca i
ma oparcie w dotychczasowym orzecznictwie. Linia orzecznicza składa się z różnych
orzeczeń, w których z pewnymi zastrzeżeniami lub w ogóle bez zastrzeżeń przyjmuje
się dopuszczalność poprzestania na samym powództwie o ustalenie wypadku przy
pracy. I tak w uchwale Sądu Najwyższego z 11 maja 1994 r., II PZP 1/94
(OSNAPiUS 1994 nr 6, poz. 96) stwierdzono, że pracownikowi, który nie dochodzi
roszczeń odszkodowawczych bądź rentowych na podstawie ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), ale ma interes prawny
w ustaleniu, że określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy lub zaistniało w oko-
licznościach nie pozbawiających go roszczeń z tejże ustawy - a ustalenia te decydują
o jego prawach i związanych z nimi ewentualnie w przyszłości roszczeniach - przy-
sługuje prawo wystąpienia z powództwem o ustalenie i sprostowanie protokołu po-
wypadkowego na podstawie art. 189 k.p.c. Taki pogląd został podtrzymany w wyro-
kach: z 14 marca 2001 r., II UKN 272/00 (OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 531) i z 28
marca 2001 r., II UKN 295/00, OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 576). Jednakże jest rów-
nież przedstawione stanowisko, które nie stawia takich warunków dla powództwa o
ustalenie wypadku przy pracy. Przyjmuje samodzielną dopuszczalność powództwa o
ustalenie lub sprostowanie treści protokołu powypadkowego na podstawie art. 189
k.p.c. (por. postanowienie z 27 stycznia 1998 r., II UKN 471/97, OSNAPiUS 1999 nr
2, poz. 75; wyrok z 21 czerwca 2001 r., II UKN 425/00, OSNP 2003 nr 6, poz. 157).
Zostało ono uznane za aktualne także, po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24
kwietnia 2002 r., P. 5/01, stwierdzającym niekonstytucyjność art. 32 ust. 1 pkt 1 i pkt
2 ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych oraz po wprowadzeniu nową ustawą z dnia 30 października 2002 r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa wypadkowa) szer-
szej odpowiedzialności z ubezpieczenia społecznego (wypadkowego) za skutki wy-
6
padku przy pracy (por. wyrok z 7 października 2003 r., II UK 101/03, OSNP 2004 nr
14, poz. 249).
Tę linię orzecznictwa należy uznać za prawidłową. Zasadnie zwraca się w niej
uwagę na samoistność powództwa z art. 189 k.p.c., w szczególności na istniejącą w
prawie materialnym podstawę dla dochodzenia tylko ustalenia wypadku przy pracy
oraz na znaczenie takiego ustalenia dla uzyskiwania przez pracownika lub jego ro-
dzinę kompensaty szkód wynikłych z wypadku przy pracy, w tym z ubezpieczenia
społecznego (wypadkowego). Argumentacja ta jest nadal w pełni aktualna. W tym
miejscu można mieć jedynie tę uwagę do Sądu, który przedstawił pytanie prawne, że
w swoim uzasadnieniu ograniczył się tylko do orzecznictwa, bez analizy prawa mate-
rialnego. W nim zaś należało w pierwszej kolejności poszukiwać odpowiedzi. Poczy-
nając już choćby od najsłabszej argumentacji wynikającej ze stwierdzenia, że we
wzorze protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, stanowiącym
załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r.
w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
(Dz.U. Nr 227, poz. 2298), w tzw. pouczeniu, jest informacja o tym, że poszkodowa-
ny pracownik, a w razie wypadku śmiertelnego, uprawniony członek rodziny zmarłe-
go pracownika, mogą wystąpić do sądu rejonowego - sądu pracy z powództwem o
ustalenie i sprostowanie protokołu (powypadkowego) na podstawie art. 189 k.p.c.
Oczywiście, jurydycznie można by tu stawiać określone zastrzeżenia, czy pouczenie
to nie wykracza poza delegację ustawową, która nie zawiera podstawy dla takiego
powództwa (art. 237 § 2 k.p.). Niemniej takie pouczenie jest w pełni uprawnione,
gdyż potwierdza jedynie to, co wynika z prawa materialnego. Dla pracownika ma
znaczenie to, czy w ogóle zostanie sporządzony protokół powypadkowy oraz jaka
będzie jego treść. Już na tym etapie przysługuje mu zgodnie z rozporządzeniem
Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn
wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz. 744 ze zm.),
prawo do określonej kontroli, przez zgłaszanie uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawar-
tych w protokole powypadkowym (§ 10). Brak jest podstaw do stwierdzenia, że po
sporządzeniu protokołu powypadkowego poszkodowany pracownik nie ma możliwo-
ści spowodowania dalszej kontroli tego protokołu, gdy nie zgadza się ze stwierdze-
niem, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności,
które mogą mieć wpływ na prawo do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku
7
przy pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmawia bowiem przyznania świad-
czeń z ubezpieczenia wypadkowego w przypadku nieprzedstawienia protokołu po-
wypadkowego lub nieuznania w protokole powypadkowym zdarzenia za wypadek
przy pracy (art. 22 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy wypadkowej). Zgodnie z rozporządzeniem
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu po-
stępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazo-
wego odszkodowania (Dz.U. Nr 234, poz. 1974), w przypadku ubiegania się o jedno-
razowe odszkodowanie protokół powypadkowy stanowi pierwszy dokument koniecz-
ny do wystąpienia z wnioskiem o to świadczenie (§ 1 i § 2 pkt 1). Jednocześnie, co
należy tu podkreślić, ten sam przepis stanowi, że wniosek taki może być oparty rów-
nież na prawomocnym wyroku sądu pracy (§ 2 pkt 2). Przepis art. 262 § 1 pkt 1 k.p.
w związku z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 września 2001 r. w
sprawie utworzenia sądów pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 106, poz.
1161 ze zm.) wskazuje, że chodzi tu o orzeczenie rejonowego sądu pracy w sprawie
pracowniczej o ustalenie lub sprostowanie protokołu powypadkowego, a nie o orze-
czenie sądu rejonowego (sądu pracy i ubezpieczeń społecznych) w sprawie z zakre-
su ubezpieczeń społecznych, właściwego rzeczowo w sprawie o odszkodowanie z
tytułu wypadku przy pracy na podstawie art. 4778
§ 2 pkt 3 k.p.c., gdyż wówczas w
ogóle nie byłby konieczny wniosek o jednorazowe odszkodowanie w trybie rozporzą-
dzenia z 18 grudnia 2002 r. To potwierdza, że powództwo o ustalenie i sprostowanie
protokołu powypadkowego na podstawie art. 189 k.p.c. jest uprawnione i że wyrok
zastępuje wymagany protokół powypadkowy. Takie samo znaczenie dla ubezpieczo-
nego ma protokół powypadkowy przy dochodzeniu zasiłku chorobowego i renty wy-
padkowej. Prawo do tego zasiłku ustala i wypłaca płatnik (pracodawca) lub ZUS (art.
10 ustawy wypadkowej w związku z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa - jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267). Przy realizacji prawa do
tego zasiłku nie zawsze dochodzi do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia.
Protokół powypadkowy określa zatem, czy zdarzenie było wypadkiem przy pracy i
dopiero, gdy organ rentowy to kwestionuje, to wydaje decyzję, która może być kon-
trolowana w sprawie z ubezpieczenia społecznego. Podobnie jest przy ustalaniu
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy
(art. 6 ust. 1 pkt 6 w związku z art. 16 ustawy wypadkowej). Przed oceną przez leka-
8
rza orzecznika związku niezdolności do pracy z wypadkiem przy pracy (art. 14 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 273, poz. 2711 ze zm.), który zawsze działa tylko na wniosek or-
ganu rentowego (§ 2 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia
2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy - Dz.U. Nr 273, poz. 2711), sam
organ rentowy rozpoznając wniosk o rentę wstępnie ocenia, czy zdarzenie było wy-
padkiem przy pracy. Nie jest więc tak, że i tu protokół powypadkowy jest bez zna-
czenia i że „negatywny” protokół powypadkowy może być sprostowany dopiero w
postępowaniu o rentę wypadkową. Wówczas w ogóle może nie dojść nawet do orze-
kania przez lekarza orzecznika o związku niezdolności do pracy z wypadkiem przy
pracy, skoro organ rentowy może odmówić świadczenia z braku uznania zdarzenia
za wypadek przy pracy. Gdy zaś organ rentowy nie ma zastrzeżeń, to protokół po-
wypadkowy stanowi składnik wniosku do lekarza orzecznika o ocenę niezdolności do
pracy i jej związku z wypadkiem przy pracy (§ 2 ust. 3 pkt 3 rozporządzenia z 14
grudnia 2004 r.). Protokół powypadkowy stanowi więc dokument, na podstawie któ-
rego orzeka lekarz orzecznik. To, że proceduralnie organ rentowy nie jest związany
orzeczeniem sądu pracy o ustaleniu wypadku przy pracy, samo w sobie nie niweczy
interesu pracownika w ustaleniu wypadku przy pracy. Nie jest uprawnione założenie,
że poszkodowany pracownik nie ma prawa dochodzenia ustalenia wypadku przy
pracy przed sądem pracy z tego względu, że gdy dochodzi świadczeń z ubezpiecze-
nia wypadkowego, to powinien czekać, aż organ rentowy rozstrzygnie o jego prawie i
gdy nie uzna zdarzenia za wypadek przy pracy, to dopiero wówczas będzie mógł
wykazywać przed sądem ubezpieczeń społecznych, że uległ wypadkowi przy pracy.
Już tylko powyższa argumentacja prawna dotycząca ustalania i dokumentowania
wypadku przy pracy w postępowaniu powypadkowym oraz dochodzenia świadczeń z
ubezpieczenia wypadkowego i warunków jego realizacji, uzasadnia stwierdzenie, że
poszkodowany pracownik może dochodzić ustalenia wypadku przy pracy na podsta-
wie art. 189 k.p.c.
Jednakże jest i dalsze uzasadnienie przemawiające za takim stanowiskiem.
Chodzi o wskazanie, że interes prawny jako przesłanka materialnoprawna powódz-
twa o ustalenie wypadku przy pracy nie może być ograniczany tylko do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (wypadkowego). Mimo umieszczenia definicji wypadku
przy pracy w ustawie wypadkowej, wypadek przy pracy jest instytucją prawa pracy.
Jego skutki prawne są więc szersze niż tylko odszkodowawcze z tego ubezpiecze-
9
nia. Wypadek przy pracy jest przede wszystkim zdarzeniem prawa prywatnego (sto-
sunku pracy). Znaczenie ma zatem również jego prawidłowa kwalifikacja w relacji z
pracodawcą, niezależnie od zasad powszechnej odpowiedzialności ubezpieczenio-
wej, które mogą ulegać zmianie. W argumentacji tej nie można pominąć nowego
elementu w definicji wypadku przy pracy. Obecnie wypadkiem przy pracy jest zda-
rzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz, którym jest uszko-
dzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrzne-
go (art. 3 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 13 ustawy wypadkowej). Występuje zatem za-
sadnicza różnica w stosunku do poprzedniej definicji wypadku przy pracy, z której
wynikało, że taki skutek nie musiał wystąpić. Wypadek przy pracy w swoim skutku
narusza więc podstawowe dobro osobiste pracownika, jakim jest jego zdrowie (art.
111
k.p. w związku z art. 23 k.c.). Powództwo o ustalenie wypadku przy pracy ma tu
zatem kolejne uzasadnienie wynikające z nowej faktycznej i prawnej konstrukcji
wypadku przy pracy. Dalej aktualne pozostaje też stwierdzenie, że wypadek przy
pracy może stanowić także czyn niedozwolony i podstawę do odpowiedzialności
odszkodowawczej według prawa cywilnego. Podobne uzasadnienie, łączone z
ochroną dobra osobistego, może mieć żądanie sprostowania protokołu powypadko-
wego, w którym podane okoliczności naruszają godność pracownika. Inaczej mó-
wiąc, wypadek przy pracy nie jest zdarzeniem prawnie obojętnym. Właśnie przez to,
że jest zdarzeniem powodującym różne skutki prawne, w tym przede wszystkim dla
pracownika, to wobec tego dopuszczalne jest powództwo o jego prawidłowe ustale-
nie. Wskazany interes prawny uzasadniający takie powództwo istnieje po stronie
pracownika (jak również po stronie innych podmiotów) niezależnie od tego czy i jak
go sobie uświadamia. Chodzi bowiem o to, że świadczenia odszkodowawcze, w tym
z ubezpieczenia społecznego (wypadkowego), nie muszą aktualizować się od razu
po wypadku przy pracy. Stąd też interes prawny pracownika w ustaleniu wypadku
przy pracy realizuje się również w gwarancyjnej i dokumentacyjnej funkcji takiego
powództwa.
Prowadzi to do trzeciej kwestii, z którą pytanie prawne wiąże zasadnicze wąt-
pliwości, to jest czy można odmówić ustalenia wypadku przy pracy na podstawie art.
189 k.p.c., gdy pracownik domaga się tylko świadczenia z ubezpieczenia społeczne-
go. Odpowiedź jest tu negatywna i zasadniczo została wyrażona już wyżej. W sto-
sunkach cywilnoprawnych, a do takich należy również stosunek pracy, przyjmuje się,
że powództwo o ustalenie nie jest dopuszczalne, gdy w konkretnej sytuacji można
10
wytoczyć powództwo o świadczenie. Jednak i tam zasada ta nie jest stosowana
rygorystycznie, lecz z uwzględnieniem celowości i ekonomii procesowej. Dotyczy to
sytuacji, gdy inne szkody mogą wyniknąć dopiero w przyszłości lub gdy sporna jest
zasada samej odpowiedzialności, a wysokość świadczenia pozostaje poza sporem.
To wskazanie na ogólne zasady ma jedynie wzmocnić przyjęte już stanowisko, gdyż
oprócz utrwalonego orzecznictwa interes prawny poszkodowanego pracownika uza-
sadniający samo powództwo o ustalenie wypadku przy pracy został wystarczająco
określony i wynika z prawa materialnego. Równie ważne jest to, że w procesie cywil-
nym nie można decydować za stronę, gdyż to ona w pierwszej kolejności ocenia czy
jej interes prawny realizuje się w samym ustaleniu stosunku prawnego lub prawa, czy
aż w dochodzeniu świadczenia. Już tylko samo ustalenie wypadku przy pracy lub
sprostowanie treści protokołu powypadkowego może być dla poszkodowanego pra-
cownika, a w razie wypadku śmiertelnego dla uprawnionego członka jego rodziny,
wystarczające dla dochodzenia pozostałych praw. Powództwo o ustalenie wypadku
przy pracy różni się od żądania świadczenia z ubezpieczenia społecznego (zasiłku
chorobowego, jednorazowego odszkodowania, renty wypadkowej). Inna jest bowiem
legitymacja bierna i tryb postępowania. W pierwszym wypadku jest to powództwo
przeciwko pracodawcy, w drugim sprawa z zakresu ubezpieczenia społecznego
przeciwko organowi rentowemu. Sąd nie decyduje tu za stronę, która korzysta tylko z
powództwa jakie jej przysługuje. Jedynie marginalnie można podnieść, że oddalenie
powództwa tylko z braku interesu prawnego w samym ustaleniu na podstawie art.
189 k.p.c., przy braku - z różnych przyczyn - uzasadnienia takiego wyroku, rodzi
niebezpieczeństwo późniejszego niewłaściwego zrozumienia zakresu prawomocne-
go osądzenia sprawy, gdy nie będzie możliwe odtworzenie rzeczywistego stanowiska
sądu. Każdorazowo znaczenie ma bowiem sentencja wyroku i ona wyznacza zakres
osądzenia sprawy między tymi samymi stronami (art. 365 k.p.c.). Taki wyrok może
skłaniać do odrzucenia pozwu w kolejnej sprawie (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. ) lub nawet
do oddalenia powództwa, ze względu na przyjęcie, że sama zasada została już ne-
gatywnie rozstrzygnięta. Z kolei wszelkie ustalenia co do wypadku przy pracy w
sprawie z zakresu ubezpieczenia społecznego nie są wiążące dla pracodawcy (art.
366 k.p.c.), gdyż nie jest stroną w takim postępowaniu. Kompensata zaś szkody wy-
nikającej z wypadku przy pracy, poza ustawą wypadkową, przysługuje zasadniczo od
pracodawcy i w podstawie odpowiedzialności jest niezależna od tej jaką przyjmuje
organ rentowy.
11
Powyższe prowadzi do końcowego wniosku, że powództwo o ustalenie wy-
padku przy pracy jest dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c., niezależnie od do-
chodzenia przez poszkodowanego pracownika świadczeń z ubezpieczenia społecz-
nego.
Z tych motywów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================