Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 stycznia 2007 r.
III PK 90/06
1. Przerwanie biegu przedawnienia (art. 295 § 1 k.p.) dotyczy tej części
roszczenia w znaczeniu materialnoprawnym, która została zgłoszona - w po-
zwie lub w piśmie rozszerzającym powództwo - zarówno co do samego żądania
(art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), jak i jego podstawy faktycznej (art. 187 § 1 pkt 2
k.p.c.).
2. Dieta z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju przyjęta w regu-
laminie wynagradzania obowiązującym u prywatnego pracodawcy może być
równa diecie z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju ustalonej w rozpo-
rządzeniu ministra właściwego do spraw pracy dla pracowników zatrudnionych
w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 stycznia
2007 r. sprawy z powództwa Marcina K. przeciwko „I.” Spółce z o.o. w K. o diety,
oraz z powództwa wzajemnego „I.” Spółki z o.o. w K. przeciwko Marcinowi K. o zwrot
zaliczek, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego
- Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 10 lipca 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwanej
od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Puławach z 8 grudnia 2005 r. [...], w
części dotyczącej uwzględnienia powództwa głównego i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Puławach wyrokiem z 8 grudnia 2005 r. [...] zasą-
dził od pozwanej (powódki wzajemnej) „I.” Spółki z o.o. w K. na rzecz powoda (po-
2
zwanego wzajemnego) Marcina K. kwotę 37.916,27 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia wymagalności kwot zasądzonych za poszczególne miesiące tytułem diet należ-
nych w związku z podróżami służbowymi powoda w okresie od kwietnia 2001 r. do
listopada 2003 r., oddalając powództwo główne w pozostałej części. Sąd oddalił rów-
nież powództwo wzajemne o zwrot zaliczek. Sąd Rejonowy ustalił, że powód Marcin
K. w okresie od 1 lutego 2001 r. do 12 listopada 2003 r. był zatrudniony w pozwanej
„I.” Spółce z o.o. w K. jako kierowca. Jego miesięczne wynagrodzenie ustalone w
umowie o pracę wynosiło 1.200 zł. W czasie zatrudnienia w pozwanej Spółce powód
odbywał podróże służbowe zarówno na terenie kraju, jak i za granicą. W 2001 r. po-
wód odbył 15 takich podróży, w 2002 r. - 23 podróże służbowe, zaś w 2003 r. - 40
podróży. Pozwana Spółka nie wypłaciła powodowi diet z tytułu odbytych przez niego
podróży służbowych. Łączna suma diet z tytułu odbytych podróży służbowych w
okresie od 1 lutego 2001 r. do 31 grudnia 2003 r. wyniosła 38.076,27 zł. Pozwany
pracodawca udzielał powodowi zaliczek na poczet kosztów odbywanych podróży
służbowych, zaliczki te nie obejmowały diet, zaś ich przeznaczenie nie było konkret-
nie określone; z instrukcji udzielanych kierowcom wynikało jednak, że pieniądze z
zaliczek mają być wydatkowane na cele służbowe, zaś kierowcy nie mogli przezna-
czać nawet części tych pieniędzy na pożywienie. Przed wyruszeniem w trasę powód
otrzymywał od pracowników pozwanej, Marioli O. lub Magdaleny C., pieniądze z
przeznaczeniem na koszty i wydatki związane z planowaną podróżą służbową. Po-
czątkowo z otrzymywanych pieniędzy powód, podobnie jak inni kierowcy zatrudnieni
u pozwanej, miał również opłacać rachunki za paliwo, w późniejszym okresie kierow-
cy pozwanej dysponowali specjalnymi kartami płatniczymi, przy pomocy których do-
konywali płatności za paliwo. Opisanych zaliczek sporadycznie udzielał również pre-
zes i jedyny udziałowiec pozwanej Spółki Christer D. Przeznaczenie gotówki przeka-
zywanej powodowi i innym kierowcom, w związku z podróżami służbowymi, nie było
w sposób jasny i precyzyjny skonkretyzowane. Zasadą było, że kierowcy, wśród nich
powód, mieli traktować te pieniądze jako służbowe i wydawać tylko na cele służbo-
we. Pieniądze przekazane powodowi i innym kierowcom były przeznaczane w trakcie
podróży na opłaty drogowe, opłaty za przejazdy autostradą, za przejazdy tunelami,
za korzystanie z parkingów, mycie auta, opłaty graniczne, opłaty weterynaryjne i
wszelkie inne wydatki związane z odbywaną podróżą. Rozliczanie zaliczek następo-
wało po zakończeniu podróży służbowej i dokonywane było w oparciu o dokumenty
zawierające potwierdzenie wydatków. W ramach tych rozliczeń kierowcy, w tym po-
3
wód, nie dokonywali potrąceń z udzielonych im zaliczek na poczet diet. Z ksiąg ra-
chunkowych pozwanej, zbadanych przez biegłego, nie wynika, że w okresie objętym
pozwem były wypłacane kierowcom jakiekolwiek zaliczki tytułem diet lub diety, z ewi-
dencji tej wynika zaś, że pracownikom wypłacano tylko wynagrodzenie za pracę.
Zgodnie z ustaleniami Sądu Rejonowego, regulamin pracy obowiązujący u
pozwanej od 1 lipca 2002 r. przewidywał w § 11, że pracownikowi za czas podróży
służbowej w kraju i poza jego granicami przysługuje dieta i inne należności zgodnie z
odrębnymi przepisami dotyczącymi pracowników budżetowych. Aneksem do regula-
minu pracy, ustalonym 16 stycznia 2003 r., przewidziano zmianę regulaminu co do §
11, zgodnie z którą pracownikowi za czas podróży służbowej w kraju i poza jego gra-
nicami przysługiwać miała dieta w wysokości diety z tytułu podróży służbowej na ob-
szarze kraju, określonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19
stycznia 2002 r. w sprawie wysokości diet z tytułu podróży służbowej na obszarze
kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1990) wydanym na podstawie art. 775
§ 4 k.p. Powyższy
aneks miał wejść w życie od 1 lutego 2003 r. przez podanie go do wiadomości pra-
cowników w postaci wywieszenia na tablicy ogłoszeń 16 stycznia 2003 r. Ponadto z
regulaminu złożonego do akt sprawy, który stanowił, że wchodzi w życie 1 marca
2004 r., wynikało również, że u pozwanego pracodawcy obowiązywał regulamin z 2
stycznia 2002 r., który jednak nie został przedstawiony Sądowi, zaś prezes pozwanej
Spółki oświadczył, że dokument ten mógł zostać zniszczony w trakcie przeprowadzki
lub włamania do biura pozwanej.
Odnośnie do kwoty 45.595,84 zł wskazywanej jako suma pobranych przez
powoda zaliczek, Sąd podniósł, że wynika ona tylko z zestawienia opracowanego
przez pozwaną złożonego do akt sprawy. Zestawienie to obrazuje zdaniem pozwanej
ilość pobranych przez powoda kwot zaliczek i ilość kwot rozliczonych. Kwota ta nie
wynika jednak z ewidencji lub innych urządzeń księgowych prowadzonych zgodnie z
przepisami o rachunkowości obowiązującymi spółki z ograniczoną odpowiedzialno-
ścią. Zestawienie to zostało opracowane przez stronę pozwaną, przy czym pozwana
nie wykazała, skąd takie zestawienie wynika i w jakich dokumentach ma ono pokry-
cie, ani nie przedstawiła dowodów źródłowych tego opracowania. Wykaz ten nie sta-
nowi żadnego narzędzia rachunkowego, jest opracowaniem sporządzonym przez
pracownika pozwanej i tylko autor tego zestawienia może wiedzieć, skąd pochodzą
wyprowadzone tam kwoty. Spółka w ramach swej księgowości nie prowadziła także
indywidualnych kont księgowych dla rozliczeń z każdym pracownikiem. Nie sporzą-
4
dzała również rozliczenia osobowego powoda jako pracownika, dotyczącego udzie-
lanych mu zaliczek. W pozwanej Spółce nie prowadzono także rejestru udzielanych
zaliczek, zaś zaliczek takich udzielało co najmniej dwóch pracowników, Mariola O. i
Magdalena C., a także sam prezes Spółki. Zaliczki były udzielane doraźnie, a na po-
lecenie tych osób kierowcy przekazywali sobie czasem pieniądze bądź też udostęp-
niali nawzajem karty płatnicze.
Sąd ustalił, że powód zawarł z pozwaną ustną umowę, na podstawie której
pozwana zobowiązała się do wypłacania na jego rzecz dodatkowego wynagrodzenia
poza przewidzianym w umowie o pracę, którego wysokość zależała od długości
przejechanej trasy. Pozwana tego rodzaju wynagrodzenie wypłacała powodowi za
pracę wykonywaną w pierwszym roku jego zatrudnienia.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo
główne jest słuszne co do zasady i podlega uwzględnieniu w wysokości dochodzo-
nych należności, które nie uległy przedawnieniu. Powództwo wzajemne natomiast w
części dotyczącej roszczeń przedawnionych jest niezasadne, a w pozostałej części
zostało oparte na nieudowodnionych twierdzeniach. W ocenie Sądu Rejonowego
bezsporne jest, że powód był pracownikiem pozwanej i na jej rzecz odbywał podróże
służbowe, których ilość, czas trwania oraz trasy nie były sporne. Zestawienie tras
podróży złożone przez pozwaną było zbieżne z opracowanym wyliczeniem przez
powoda oraz z kartami drogowymi. Jednocześnie pozwana przyznała okoliczność, że
powód odbywał również inne podróże służbowe przedstawione w zestawieniu, co do
których pozwana nie dysponuje kartami drogowymi z ich trasy. Powód ostatecznie
sprecyzował powództwo odnosząc je do tras i wysokości diet przedstawionych w
opinii biegłego z zakresu rachunkowości. Biorąc pod uwagę opinię biegłego Sąd
uwzględnił powództwo o należności z tytułu diet, których pracodawca bezspornie nie
wypłacił powodowi. Ustalając wysokość należnych powodowi diet Sąd podniósł, że w
art. 775
§ 2 k.p. przewidziano, iż minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze
rozporządzenia, wysokość oraz warunki ustalania należności przysługujących pra-
cownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budże-
towej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju. Roz-
porządzenie powinno w szczególności określać wysokość diet, z uwzględnieniem
czasu trwania podróży, a w przypadku podróży poza granicami kraju - walutę, w
jakiej będzie ustalana dieta i limit na nocleg w poszczególnych państwach, a także
warunki zwrotu kosztów przejazdów, noclegów i innych wydatków. Natomiast art. 775
5
§ 3 k.p. przewiduje, że warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej
pracownikowi zatrudnionemu u innego pracodawcy niż wymieniony w § 2 określa się
w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o
pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obo-
wiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania. Zgodnie zaś z art. 775
§ 5 k.p., w
przypadku gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę
nie zawiera postanowień, o których mowa w § 3, pracownikowi przysługują należno-
ści na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów, o których
mowa w § 2. Sąd uznał, że ze względu na to, iż obowiązujący u pozwanej regulamin
nie obejmuje swoją treścią kwestii kosztów podróży służbowych, zaś regulacja
wprowadzona aneksem do tego regulaminu nie może wywierać skutków prawnych
dla stosunku pracy, jaki łączył powoda z pozwaną, akty prawne powszechnie obo-
wiązujące wydane na podstawie art. 775
k.p. będą swym zakresem obejmować sytu-
ację powoda. Zdaniem Sądu, roszczenie powoda znajduje podstawę w następują-
cych aktach prawnych: rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1
czerwca 1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługują-
cych pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. Nr 69, poz.
454 i z 2000 r. Nr 13, poz. 173) za podróże służbowe odbywane w kraju w okresie od
1 lutego 2001 r. do 1 stycznia 2002 r.; rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo-
łecznej z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz
wysokości należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej na
obszarze kraju (Dz.U. Nr 151, poz. 1720) za podróże służbowe odbywane w kraju w
okresie od 1 stycznia 2002 r. do 1 stycznia 2003 r., rozporządzeniu Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub
samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze
kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1990) za podróże służbowe odbywane w kraju w okresie od
1 stycznia 2003 r. do 12 listopada 2003 r.; rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności
przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju
(Dz.U. Nr 89 poz. 689 i z 1999 Nr 105, poz. 1204) za podróże służbowe poza grani-
cami kraju odbywane w okresie od 1 lutego 2001 r. do 6 czerwca 2001 r.; rozporzą-
dzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikowi z
6
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 50, poz. 525 i Nr 151, poz.
1721) za podróże służbowe poza granicami kraju odbywane w okresie od 6 czerwca
2001 r. do 1 stycznia 2003 r.; rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jed-
nostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr
236, poz. 1991) za podróże służbowe w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 12 listopada
2003 r.
Sąd podniósł, że regulamin pracy obowiązujący u pozwanej nie przewidywał
odrębnej regulacji dotyczącej diet należnych pracownikom pozwanej z tytułu podróży
służbowych. Wersja regulaminu wynikająca z tzw. aneksu złożona do akt sprawy w
trakcie procesu wzbudziła zasadnicze wątpliwości Sądu Rejonowego, zarówno co do
jej autentyczności, jak też tego, czy rzeczywiście została skutecznie włączona do
wewnętrznych przepisów płacowych pozwanej zgodnie z zasadami prawa pracy i
może być traktowana jako źródło prawa pracy. Niezależnie od tych wątpliwości, Sąd
Rejonowy ocenił ją jako sprzeczną z semiimperatywnymi przepisami prawa pracy.
Zgodnie bowiem z art. 9 § 2 k.p. postanowienia układów zbiorowych pracy i porozu-
mień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pra-
cowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych.
Zgodnie zaś z art. 18 § 1 i 2 k.p. postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na
których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pra-
cownika niż przepisy prawa pracy; postanowienia umów mniej korzystne dla pracow-
nika niż przepisy prawa pracy są nieważne, zamiast nich stosuje się odpowiednie
przepisy prawa pracy. Na podstawie powyższych przepisów, stanowiących podsta-
wowe zasady prawa pracy, Sąd ocenił próbę pozwanej Spółki wprowadzenia do tre-
ści stosunku pracy łączącego ją z powodem regulacji, według której należności za-
równo z tytułu diet za podróże krajowe, jak i zagraniczne, powinny być ustalane we-
dług zasad i stawek jak dla podróży krajowych, za niezgodną z przepisami Kodeksu
pracy. Taka regulacja regulaminowa jest, w ocenie Sądu Rejonowego, oczywiście
mniej korzystna dla pracownika, albowiem obowiązujące w okresie objętym pozwem
rozporządzenia regulujące kwestie diet za podróże poza obszarem kraju przewidują
bardziej korzystnie zasady i stawki niż dla takich podróży odbywanych na terenie
kraju, a także są bardziej dostosowane do realiów podróży zagranicznej. Jednakowe
traktowanie podróży służbowych odbywanych w kraju i zagranicą nie znajduje żad-
7
nych podstaw prawnych, zaś regulację regulaminu pracy zmierzającą do takiego
skutku Sąd potraktował jako działanie in fraudem legis i z tego względu uznał ją za
nieważną, przyjmując, że zgodnie z art. 18 k.p. została zastąpiona powszechnie
obowiązującymi przepisami prawa pracy, w tym przypadku powołanymi przepisami
wykonawczymi wydanymi na podstawie art. 775
k.p. Kwestię należności z tytułu diet
za podróże służbowe należy ustalać odrębnie za podróże krajowe i podróże poza
granicami kraju i dla każdego rodzaju podróży stosować powszechnie obowiązujące
przepisy zamieszczone w wyżej powołanych aktach. Tak też należność powoda zo-
stała ustalona przez biegłego.
Okoliczność zaniechania wypłaty należnych powodowi diet została przez Sąd
ustalona zarówno na podstawie opinii biegłego z zakresu rachunkowości, jak też w
oparciu o zeznania świadków, przede wszystkim zatrudnianych przez pozwaną kie-
rowców. Sąd Rejonowy podniósł, że orzecznictwo i praktyka sądowa stoi na stanowi-
sku, iż pracodawca, który wbrew obowiązkowi przewidzianemu w art. 94 pkt 9a k.p.
nie prowadzi list obecności, list płac ani innej dokumentacji ewidencjonującej czas
pracy pracownika i wypłacanego mu wynagrodzenia, musi liczyć się z tym, że na nim
będzie spoczywał ciężar udowodnienia nieobecności pracownika, jej rozmiaru oraz
wypłaconego wynagrodzenia (wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 1999 r., I PKN
62/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 579). Reguła ta dotyczy również ewidencjono-
wania wypłat diet, a zatem w sytuacji braku odpowiedniej dokumentacji ustalenia
Sądu co do istotnych okoliczności poczyniono na podstawie zeznań świadków. Dla
kierowców (przesłuchanych w charakterze świadków) było oczywiste, że udzielane
im zaliczki stanowią pieniądze służbowe, których nie mogą przeznaczać na prywatne
cele ani na pożywienie. Z pieniędzy udzielanych jako zaliczki kierowcy pozwanej mo-
gli jedynie pokrywać wydatki związane z samą podróżą, np. wydatki na opłaty dro-
gowe i celne, opłaty za przejazd przez mosty i tunele, opłaty weterynaryjne w przy-
padku przewożenia mięsa, za mycie auta, drobne naprawy itp. Koszty utrzymania w
podróży w postaci wydatków na pożywienie powód pokrywał z własnych środków
bądź korzystał z pożywienia przygotowanego wcześniej w domu.
Z powyższych względów Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo główne w nie-
przedawnionej części zgodnie z żądaniem, kierując się zaś art. 291 § 1 k.p. oddalił
powództwo co do roszczeń, od których daty wymagalności do chwili wniesienia po-
zwu upłynęły 3 lata, tj. co do diet z tytułu podróży służbowych odbytych w lutym i
marcu 2001 r. w kwotach 144 zł i 16 zł. Wysokość zasądzonych należności Sąd
8
ustalił na podstawie niekwestionowanej w tej części opinii biegłego z zakresu ra-
chunkowości. Kwoty te na podstawie art. 300 k.p. w związku z art. 481 § 1 i 2 k.c.
zostały zasądzone zgodnie z żądaniem wraz z ustawowymi odsetkami od dat wska-
zanych w treści sprecyzowanego żądania powództwa głównego, tj. zbiorczo za po-
szczególne miesiące, w których powód odbywał podróże służbowe.
Co do powództwa wzajemnego Sąd Rejonowy uznał, że podlega ono oddale-
niu w całości. W ocenie Sądu skuteczny okazał się przede wszystkim zgłoszony
przez powoda (pozwanego wzajemnego) zarzut przedawnienia. Określone w art. 291
§ 2 k.p. terminy przedawnienia mają zastosowanie również do roszczeń z tytułu nie-
wyliczenia się lub niezwrócenia mienia powierzonego pracownikowi, co dotyczy
także udzielonych zaliczek. Biorąc pod uwagę, że czynnością przerywającą bieg
przedawnienia roszczeń objętych powództwem wzajemnym była data wniesienia
tego powództwa do Sądu, tj. 1 lipca 2004 r., roszczenia, których wymagalność po-
wstała przed 1 lipca 2003 r., Sąd uznał za przedawnione.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego złożyła pozwana (powódka wzajemna),
zaskarżając wyrok ten w całości, zarówno w części uwzględniającej powództwo
główne, jak i w części oddalającej powództwo wzajemne. Skarżąca zarzuciła: 1) nie-
zgodność ustaleń faktycznych Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie,
w szczególności poprzez ustalenie, że powód ma prawo do diet w pełnej wysokości z
tytułu odbytych podróży służbowych w okresie zatrudnienia w pozwanej Spółce, obli-
czonych za cały okres objęty żądaniem pozwu według rozporządzeń wydanych na
podstawie art. 775
§ 2 k.p. i że istnienie wierzytelności przedstawionej przez pozwaną
Spółkę do potrącenia w kwotach 12.769,49 zł i 7.816,68 zł nie zostało udowodnione;
2) naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., przez prze-
kroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na zakwestionowaniu wia-
rygodności zeznań prezesa pozwanej Spółki i nieprzyjęciu za podstawę ustaleń fak-
tycznych zestawienia zaliczek pobranych przez powoda na kwotę 45.595,84 zł i rozli-
czenia tych zaliczek; 3) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 87 § 1
k.p., polegające na jego błędnej wykładni poprzez przyjęcie, że pozwanej Spółce nie
przysługuje skuteczny zarzut potrącenia kwoty 12.769,49 zł i kwoty 7.816,68 zł z na-
leżnością powoda z tytułu diet, oraz art. 291 § 2 k.p., polegające na jego błędnej wy-
kładni poprzez przyjęcie, że terminy określone w art. 291 § 2 k.p. mają zastosowanie
do roszczeń objętych powództwem wzajemnym.
9
Strona pozwana (powódka wzajemna) wniosła o zmianę zaskarżonego wyro-
ku w całości poprzez oddalenie powództwa głównego i uwzględnienie powództwa
wzajemnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Lublinie wyrokiem z 10 lipca 2006 r. [...] oddalił
apelację pozwanej (powódki wzajemnej), podzielając ustalenia faktyczne i argumen-
tację prawną przedstawioną w motywach uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego.
Za niezasadny Sąd Okręgowy uznał zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., ponieważ
przeprowadzoną przez Sąd Rejonowy analizę zgromadzonego materiału uznać nale-
ży za wyczerpującą, pełną, rzeczową oraz zgodną z zasadami doświadczenia życio-
wego i regułami logicznego myślenia. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu apelujące-
go, że zgłoszony przez pozwanego wzajemnego (powoda) zarzut przedawnienia
roszczeń powódki wzajemnej (pozwanej), zmierzającej do rozliczenia zaliczek
udzielonych powodowi na wszystkie podróże służbowe, jest bezpodstawny.
Odnosząc się do powództwa głównego Sąd drugiej instancji podzielił ustalenie
Sądu Rejonowego, że otrzymywana przez powoda kwota liczona od przejechanego
kilometra była w istocie rzeczy wynagrodzeniem za pracę uzależnionym od ilości wy-
konanej pracy a nie dietą. Tym samym, wbrew twierdzeniom skarżącego, nie można
jej traktować jako diety wypłaconej pracownikowi. Zgodnie z powszechnie przyjmo-
waną definicją dieta stanowi ekwiwalent pieniężny na pokrycie zwiększonych kosz-
tów wyżywienia w czasie podróży służbowej. Wypłacone zaś powodowi z opisanego
tytułu kwoty (za przejechany kilometr) nie miały takiego charakteru.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że art. 775
k.p. reguluje problematykę należno-
ści na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową pracownika. Zmiana tego
przepisu dokonana ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie Kodeksu pracy (Dz.U.
Nr 135, poz. 1146) polegała na nadaniu mu nowego brzmienia. Zmiana weszła w
życie 1 stycznia 2003 r. W myśl nowych przepisów zmieniła się kompetencja ministra
właściwego do spraw pracy w zakresie ustalania należności pracowniczych za po-
dróże służbowe. Od 1 stycznia 2003 r. minister ten jest władny wydać stosowne roz-
porządzenie tylko w odniesieniu do pracowników sfery budżetowej (państwowej i
samorządowej). Na podstawie art. 775
k.p. wydano dwa już nieobowiązujące rozpo-
rządzenia: z 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz wy-
sokości należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej na ob-
szarze kraju (Dz.U. Nr 151, poz. 1720) oraz z 8 maja 2001 r. w sprawie szczegóło-
10
wych zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikowi z
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 50, poz. 525). Zgodnie z art.
13 ustawy nowelizującej z 26 lipca 2002 r., powyższe rozporządzenia zachowały
moc obowiązującą mimo zmian przepisu upoważniającego do ich wydania. Sąd
przyjął jednakże, że od dnia zmiany art. 775
k.p., a więc od 1 stycznia 2003 r., prze-
pisy te należy stosować wprost jedynie do pracowników sfery budżetowej. Jeśli cho-
dzi natomiast o pracowników spoza sfery budżetowej, to dla nich warunki wypłacania
należności z tytułu podróży służbowych określa się w układzie zbiorowym pracy lub
regulaminie wynagradzania. Jeśli pracodawca nie jest objęty żadnym z takich aktów,
wówczas warunki te powinny być określone w umowie o pracę. Sąd podkreślił jedno-
cześnie, że wysokość diet ustalanych w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wy-
nagradzania lub w umowie o pracę nie może być niższa od tych, które wynikają z
przepisów wykonawczych wydanych przez ministra pracy na podstawie powołanego
artykułu. Ponadto przepisy te będą miały zastosowanie, jeśli warunków wypłacania
należności z tytułu podróży służbowych nie określono w wymienionych wyżej aktach.
Sąd Okręgowy stwierdził, że obowiązujący u pozwanego pracodawcy regula-
min w wersji ustalonej aneksem, przewidującym zrównanie wysokości diety za po-
dróż na obszarze kraju z podróżami służbowymi poza jego granicami, nie jest w tym
zakresie ważny. W kontekście regulacji przewidzianej w art. 9 § 2 k.p. i art. 18 § 2
k.p., zgodnie z którą nieważne są postanowienia umowy o pracę mniej korzystne dla
pracownika niż wynikające z przepisów prawa pracy, oceniane postanowienia wpro-
wadzone aneksem do regulaminu są z mocy art. 18 § 2 k.p. nieważne. Sankcja nie-
ważności nie dotyczy całego aktu regulującego stosunek pracy, a jedynie tych jego
postanowień, które są mniej korzystne dla pracownika. Z tych względów umowa o
pracę (lub inne podstawy nawiązania stosunku pracy) są ważne i na ich podstawie
nawiązuje się stosunek pracy, jedynie postanowienia mniej korzystne dla pracownika
stają się nieważne z mocy prawa i zgodnie z art. 18 § 2 k.p. zostają zastąpione od-
powiednimi przepisami prawa pracy.
Sąd Okręgowy ocenił jako nietrafną argumentację pozwanego pracodawcy,
który twierdził, że pobierane zaliczkowo przez powoda kwoty tytułem między innymi
zaliczek na paliwo, nierozliczone przez niego, stanowiły formę wypłaty należnych
diet. Zasadniczo różna jest bowiem funkcja diety i zaliczki. Zaliczką jest kwota wypła-
cona pracownikowi z przeznaczeniem na wydatki pracodawcy, z której musi się on
rozliczyć lub zwrócić ją; nie dotyczy to zaliczek wypłacanych pracownikowi na poczet
11
wynagrodzenia, które są częściowym spełnieniem świadczenia przez pracodawcę
przed terminem płatności i podlegają w całości zarachowaniu na poczet wynagro-
dzenia należnego za dany okres (np. miesiąc). Zaliczki wypłacane przez pozwanego
nie miały wprawdzie ściśle określonego przeznaczenia, jednakże zdecydowanie były
przeznaczone na cele służbowe. Prowadzone przez pozwanego pracodawcę rozli-
czenia zaliczek w żaden sposób nie odpowiadały wymaganiom rachunkowości, o
jakich mowa w ustawie z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. 2002 r. Nr
76, poz. 694 ze zm.). Zaniechanie zaś pracodawcy w tym zakresie nie może obcią-
żać pracownika i powodować po jego stronie ujemnych konsekwencji. Zaniechania te
obciążają pracodawcę i rodzą dla niego ujemne skutki procesowe.
W ocenie Sądu drugiej instancji, Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął przedaw-
nienie roszczeń powoda za luty i marzec 2001 r., mając na uwadze datę wniesienia
pozwu (5 kwietnia 2004 r.). W art. 291 k.p. wyrażona została ogólna zasada, w myśl
której roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w
którym roszczenie stało się wymagalne. Trzyletni termin przedawnienia odnosi się do
wszystkich roszczeń ze stosunku pracy, dla których przepisy szczególne nie przewi-
dują terminu odmiennego. Początkiem biegu terminu przedawnienia, ustanowionego
w art. 291 § 1 k.p., jest dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne. O wymagal-
ności roszczenia decyduje chwila, kiedy uprawniony mógł zażądać spełnienia świad-
czenia.
Rozpatrując zaś zarzut naruszenia art. 87 § 1 k.p. poprzez zastosowanie art.
291 § 2 k.p. do roszczeń objętych powództwem wzajemnym, Sąd stwierdził, że jak-
kolwiek w formule wykładni gramatycznej diety nie mają charakteru prawnego wyna-
grodzenia za pracę wykonywaną, to będąc świadczeniami o charakterze finansowym
(płacowym) ze stosunku pracy podlegają ochronie jako objęte ogólną kategorią wy-
nagrodzenia pracowników w ujęciu art. 91 k.p., z którego mogą być potrącane należ-
ności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. tylko za pisemną zgodą pracownika.
Odnośnie do zarzutu potrącenia z tytułu nierozliczenia powierzonego mienia Sąd
Rejonowy prawidłowo ustalił termin przedawnienia tego roszczenia.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik
strony pozwanej w części dotyczącej uwzględnienia powództwa głównego. Skarga
kasacyjna została oparta na podstawach: 1) naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 291 § 1 k.p. i niezastosowanie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku
z art. 300 k.p. do ustalenia przerwania biegu przedawnienia roszczenia nieobjętego
12
pierwotnym żądaniem pozwu, co doprowadziło do zasądzeniem ponad usprawiedli-
wione żądanie powoda diet przedawnionych na kwotę 3.177,18 zł, a także przez
błędną wykładnię art. 775
§ 4 k.p. w wyniku przyjęcia, że u prywatnego pracodawcy
dieta z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju nie może być równa diecie z
tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, a tym samym uznanie, że postanowienia
regulaminu wynagradzania w tym zakresie są nieważne na podstawie art. 9 § 2 i art.
18 § 2 k.p., jak też przez błędną wykładnię art. 87 § 1 k.p. w wyniku uznania, że bez
pisemnej zgody powoda pozwany nie mógł dokonać potrącenia diet wypłaconych
powodowi z dietami dochodzonymi przez powoda, i niedopuszczenia dowodu na
okoliczność rozliczenia diet zgodnie z aneksem do regulaminu wynagradzania; 2)
naruszenia przepisów postępowania przez istotne naruszenie art. 231, art. 233 § 1 i
art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim doszło do przekroczenia granic swobodnej
oceny zgromadzonego materiału przez nieprzyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia i
niezaliczenie jako dowodów w sprawie: a) zestawienia pobranych przez powoda
zaliczek w łącznej kwocie 45.595,84 zł, pomimo uznania kwoty 32.076,27 zł jako roz-
liczonej a nieuznania za istniejącą kwoty 12.768,49 zł jako diet wypłaconych powo-
dowi w formie ryczałtu, b) nieuznania za dowód faktu przyznanego przez powoda, że
nie dokonał on zwrotu do kasy pozwanej Spółki kwoty 7.816,68 zł, c) „wypłacenia
powodowi diety w formie ryczałtu w kwotach 12.768,49 zł i 7.816,68 zł i nieuwzględ-
nienie możliwości dokonania rozliczenia należności pobranych przez powoda tytułem
diet (wypłaconych ryczałtem) na drodze potrącenia z kwoty w wysokości 38.076,27 zł
tytułem diet dochodzonych przez powoda”.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w cało-
ści w zakresie powództwa głównego, a także o uchylenie w całości w zakresie po-
wództwa głównego poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosz-
tach postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych
wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa głównego w
całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania. Skar-
żący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania albowiem w sprawie wystę-
pują zagadnienia prawne wymagające wykładni art. 291 § 1 k.p. w zakresie przerwy
biegu przedawnienia roszczenia nieobjętego pierwotnym żądaniem, a opartego na tej
samej podstawie faktycznej i prawnej co roszczenie objęte pierwotnym żądaniem
pozwu, art. 775
§ 4 k.p. w zakresie możliwości zawarcia w regulaminie wynagradza-
13
nia skutecznego postanowienia, że dla pracownika wysokość diety za dobę podróży
służbowej poza granicami kraju jest równa wysokości diety z tytułu podróży służbo-
wej na obszarze kraju. Ponadto skarżący stwierdził, że występują rozbieżności w
orzecznictwie sądów na tle stosowania art. 291 §1 k.p. i „rozbieżność z wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego na tle stosowania art. 775
§ 4 k.p.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest częściowo uzasadniona. 1. W celu rozważenia zasad-
ności zarzutu naruszenia art. 291 § 1 k.p. i niezastosowania art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p. konieczne jest przypomnienie istotnych z punktu widzenia
tych zarzutów czynności procesowych podejmowanych przez powoda w toku postę-
powania, co pominął w swoich rozważaniach Sąd drugiej instancji. Pozew został
wniesiony 5 kwietnia 2004 r. W pozwie powód domagał się zasądzenia kwoty 26.300
zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem należnych mu „diet
krajowych i zagranicznych”. Nie podał, jakiego okresu dotyczy to roszczenie - w
szczególności, kiedy i dokąd odbywał podróże służbowe, w jakich kwotach i za jakie
miesiące powinny być mu wypłacone diety. Podał jedynie, że w pozwanej Spółce
pracował od 1 lutego 2001 r. do 12 listopada 2003 r. W chwili wniesienia pozwu na-
stąpiło przerwanie biegu przedawnienia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i art. 295 §
1 k.p.) w odniesieniu do kwoty 26.300 zł ogólnie z tytułu „diet krajowych i zagranicz-
nych”. Pozew nie zawierał żadnych bliższych danych co do dat (okresów) odbywania
podróży służbowych, kwot diet za poszczególne podróże, żadnego zestawienia tych
podróży, żadnych okoliczności faktycznych pozwalających na ustalenie podstawy
faktycznej roszczenia (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.). Podczas posiedzenia wyjaśniającego
(art. 468 k.p.c.), które odbyło się 1 lipca 2004 r., pełnomocnik powoda złożył zesta-
wienie diet za 2003 r. (a więc nie za poprzednie lata), jednak bez wyliczenia łącznej
wartości diet w walucie polskiej. Dopiero na rozprawie wyznaczonej na 5 sierpnia
2004 r. pełnomocnik powoda złożył szczegółowe zestawienie tras jego podróży służ-
bowych za cały okres zatrudnienia u strony pozwanej, z uwzględnieniem dat, tras i
wysokości diet za poszczególne wyjazdy. Oświadczył, że podsumowanie wysokości
diet uwzględnionych w złożonym zestawieniu daje łączną kwotę 25.221 zł, wniósł
jednak o zasądzenie na rzecz powoda dochodzonej w pozwie kwoty 26.300 zł. Z
przedstawionego zestawienia wynikało, że powód zgłasza do rozliczenia także diety
14
za podróże służbowe w lutym i marcu 2001 r.; w odniesieniu do tych diet Sąd Rejo-
nowy uznał roszczenie za przedawnione ze względu na datę wniesienia pozwu (5
kwietnia 2004 r.). Na rozprawie 5 sierpnia 2004 r. pełnomocnik strony pozwanej
zwrócił Sądowi Rejonowemu uwagę, że dopiero w tym dniu powód złożył szczegó-
łowe wyliczenie dochodzonych należności, ze wskazaniem ich tytułów.
Po sporządzeniu przez biegłego sądowego z zakresu księgowości Alinę D.
opinii dotyczącej szczegółowego wyliczenia diet należnych powodowi z tytułu odby-
tych podróży służbowych krajowych i zagranicznych w okresie od 1 lutego 2001 r. do
31 grudnia 2003 r. (chociaż powód był zatrudniony u strony pozwanej tylko do 12
listopada 2003 r.) powód (w piśmie procesowym swojego pełnomocnika z 12 wrze-
śnia 2005 r., złożonym na rozprawie 13 września 2005 r.) rozszerzył powództwo o
zasądzenie diet do kwoty 38.076,27 zł, przedstawiając szczegółowe wyliczenie diet
za poszczególne miesiące zatrudnienia. W zestawieniu tym zostały ujęte także diety
z tytułu podróży służbowych, których powód nie objął ani żądaniem pozwu (w którym
domagał się zasądzenia kwoty 26.300 zł), ani zestawieniem złożonym na rozprawie
5 sierpnia 2005 r. (kiedy to domagał się kwoty 25.221 zł).
W związku z rozszerzeniem przez powoda powództwa strona pozwana pod-
niosła (w piśmie procesowym z 21 listopada 2005 r.) zarzut przedawnienia roszczeń
powoda o diety z tytułu podróży służbowych, które nie zostały objęte żądaniem po-
zwu ani zestawieniem z 5 sierpnia 2004 r. za okres od lutego 2001 r. do 12 września
2002 r. na łączną kwotę 3.177,18 zł. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu przedaw-
nienia co do tej kwoty. Uwzględnił jedynie przedawnienie co do diet za luty i marzec
2001 r., przyjmując trzyletni okres przedawnienia roszczeń (art. 291 § 1 k.p.) w od-
niesieniu do daty złożenia pozwu (5 kwietnia 2004 r.), a nie do daty złożenia szcze-
gółowego zestawienia terminów podróży służbowych, ich tras i wysokości diet za
poszczególne wyjazdy (5 sierpnia 2004 r.) albo daty rozszerzenia powództwa z
kwoty 26.300 zł do kwoty 38.076,27 zł (13 września 2005 r.).
W tych okolicznościach uzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd Okrę-
gowy art. 291 § 1 k.p. oraz art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez
błędne ustalenie daty przerwania biegu przedawnienia roszczenia nieobjętego pier-
wotnym żądaniem pozwu, co spowodowało zasądzenie ponad pierwotne żądanie po-
woda diet przedawnionych w chwili rozszerzenia powództwa.
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., bieg przedawnienia przerywa się przez każdą
czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub
15
egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsię-
wziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabez-
pieczenia roszczenia. Podobną treść normatywną ma art. 295 § 1 k.p., zgodnie z
którym bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed właściwym or-
ganem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń, przedsię-
wziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabez-
pieczenia roszczenia. Co prawda, skarżący sformułował w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., choć mógł powołać zarzut
naruszenia art. 295 § 1 k.p., a odwoływanie się do przepisów Kodeksu cywilnego
było zbędne, skoro kwestie przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń z za-
kresu prawa pracy reguluje bezpośrednio Kodeks pracy, jednak Sąd Najwyższy roz-
poznał ten zarzut, ponieważ treść normatywna obydwu przepisów jest analogiczna, a
powołanie się na naruszenie przepisu regulującego kwestię przerwania biegu
przedawnienia stanowiło jedynie uzupełnienie zasadniczego zarzutu naruszenia art.
291 § 1 k.p.
Do czynności, których dokonanie przerywa bieg przedawnienia, należą w
szczególności wytoczenie powództwa przed sądem albo rozszerzenie powództwa w
toku postępowania (decyduje przy tym data wniesienia pozwu do sądu lub data
wniesienia do sądu pisma procesowego zawierającego rozszerzenie powództwa, a
nie data jego doręczenia stronie pozwanej; jeżeli natomiast rozszerzenie powództwa
następuje podczas rozprawy w obecności pozwanego - decyduje chwila złożenia
ustnie do protokołu rozprawy stosownego oświadczenia powoda lub jego pełnomoc-
nika o rozszerzeniu powództwa). Wniesienie pozwu przerywa bieg przedawnienia
tylko co do roszczeń objętych żądaniem pozwu, ponieważ sąd nie może wyrokować
co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie (art.
321 § 1 k.p.c.). Ta ostatnia zasada dotyczy także postępowania odrębnego w spra-
wach z zakresu prawa pracy, ponieważ z dniem 5 lutego 2005 r. - w związku z wej-
ściem w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) - doszło do zmiany
treści art. 4771
§ 1 k.p.c., który przed nowelizacją przewidywał obowiązek sądu pracy
orzekania z urzędu o roszczeniach, które wynikały z faktów przytoczonych przez pra-
cownika, także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem pracownika lub
gdy było zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępo-
wania. W rozpoznawanej sprawie wyrok Sądu pierwszej instancji został wydany 8
16
grudnia 2005 r., czyli po wejściu w życie nowelizacji art. 4771
§ 1 k.p.c., co oznacza,
że przy wyrokowaniu zastosowanie miał już ogólny zakaz orzekania ponad żądanie
powoda, wynikający z art. 321 § 1 k.p.c. Jednak w czasie, gdy nie obowiązywał jesz-
cze w sprawach z powództwa pracownika zakaz orzekania ponad żądanie (co do
przedmiotu, który nie był objęty żądaniem pozwu albo był zgłoszony w rozmiarze
mniejszym niż to usprawiedliwiały okoliczności faktyczne), przyjmowano, że wniesie-
nie pozwu przerywa bieg przedawnienia także co do roszczeń nieobjętych żądaniem,
jednak tylko wówczas, gdy wynikały one z faktów przytoczonych przez powoda w
pozwie.
Przerwanie biegu przedawnienia następuje przez wytoczenie powództwa speł-
niającego wymagania przewidziane w art. 187 § 1 k.p.c. Na powództwo składa się
zatem nie tylko dokładnie określone żądanie (np. o świadczenie pieniężne, w szcze-
gólności o zapłatę określonej kwoty), ale także przytoczenie okoliczności faktycznych
uzasadniających to żądanie (np. z jakich przyczyn faktycznych powód domaga się
zapłaty tej kwoty). Każdego rodzaju żądanie będące przedmiotem powództwa musi
mieć uzasadnienie w przytoczonych przez powoda okolicznościach faktycznych. Bez
ich przytoczenia i udowodnienia nie jest możliwe uwzględnienie przez sąd żądania, z
którym występuje powód. Roszczenie, o którym ma orzec sąd, składa się zatem nie
tylko z samego żądania (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), ale także z jego podstawy faktycz-
nej (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.). Inaczej mówiąc, tylko dokładnie określone żądanie
wraz z uzasadniającymi je okolicznościami faktycznymi określa granice rozpatrywa-
nia sprawy przez sąd.
Z powyższych założeń wynika, że w rozpoznawanej sprawie dla oceny, czy i w
stosunku do jakich roszczeń nastąpiło przedawnienie, istotne znaczenie ma nie tylko
data wniesienia pozwu, w której nie doszło do sprecyzowania podstawy faktycznej
powództwa (5 kwietnia 2004 r.), ale także data złożenia szczegółowego zestawienia
terminów podróży służbowych, ich tras i wysokości diet za poszczególne wyjazdy, w
której doszło do sprecyzowania podstawy faktycznej powództwa co do wstępnie żą-
danej kwoty (5 sierpnia 2004 r.) oraz data rozszerzenia powództwa z kwoty 26.300 zł
do kwoty 38.076,27 zł (13 września 2005 r.).
Pozew, w którym powód nie wystąpił z całym przysługującym mu w stosunku
do pozwanego żądaniem (pozew zawierający świadome lub nieświadome ogranicze-
nie żądania), nie przerywa biegu przedawnienia co do tej części roszczenia w zna-
czeniu materialnoprawnym, która pozostała poza żądaniem tego pozwu. Ryzyko
17
związane z dochodzeniem jedynie części przysługującego powodowi roszczenia ob-
ciąża jego samego. Decydując się na dochodzenie roszczenia jedynie w części, wie-
rzyciel musi pamiętać o tym, że wytoczenie powództwa przerywa bieg terminu
przedawnienia jedynie w stosunku do tej części wierzytelności, której dochodzi po-
zwem. W stosunku do pozostałej części roszczenie może ulec przedawnieniu, jeżeli
zostanie ona zgłoszona dopiero w toku postępowania. Przerwanie biegu przedaw-
nienia następuje tylko w granicach żądania będącego przedmiotem procesu; prze-
rwaniu ulega bieg przedawnienia roszczenia objętego żądaniem i w takim rozmiarze,
jaki został zgłoszony w żądaniu.
Istotne z tego punktu widzenia jest przedstawienie przez powoda przede
wszystkim podstawy faktycznej żądania. Roszczenia pracownika ze stosunku pracy
były traktowane przed zmianami Kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzonymi
ustawą nowelizującą z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), podobnie jak rosz-
czenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (por. uchylony art.
321 § 2 k.p.c. i art. 4771
§ 1 k.p.c. sprzed nowelizacji). W stanie prawnym sprzed
zmian Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących zakazu orzekania ponad żą-
danie przyjmowano, że wytoczenie powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej
czynem niedozwolonym przerywa bieg przedawnienia także co do roszczeń nieobję-
tych żądaniami pozwu, jeżeli wynikają one z faktów przytoczonych przez powoda w
pozwie (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 21 maja 1981 r., III CZP
57/80, OSNCP 1982 nr 1, poz. 1). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano,
że wniesienie powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolo-
nym przerywa bieg przedawnienia roszczeń nieujawnionych w żądaniu pozwu, jeżeli
twierdzenia faktyczne pozwu obejmują istotne elementy usprawiedliwiające te rosz-
czenia; jeżeli natomiast twierdzenia pozwu nie obejmują istotnych elementów uspra-
wiedliwiających roszczenie, przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić dopiero
z chwilą uzupełnienia twierdzeń przez powoda (por. wyroki Sądu Najwyższego z 27
września 1973 r., III CRN 211/73, OSP 1974 nr 2, poz. 32, z 7 sierpnia 1972 r., II CR
254/72, LEX nr 7112). Wynikające z przytoczonych orzeczeń poglądy w kwestii wy-
kładni przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń mają zastosowanie
przy wykładni art. 291 § 1 k.p. i art. 295 § 1 k.p.; pozwalają stwierdzić, że w związku
ze sprecyzowaniem przez powoda podstawy faktycznej powództwa dopiero podczas
posiedzenia wyjaśniającego 1 lipca 2004 r. (co do roszczeń za 2003 r.) oraz na roz-
prawie 5 sierpnia 2004 r. (co do roszczeń za lata 2001 - 2003) przedawnione jest
18
jego roszczenie w zakresie dotyczącym zasądzonych na jego rzecz diet za okres od
kwietnia 2001 r. do lipca 2001 r. włącznie, czyli za te miesiące, które poprzedzają o
ponad trzy lata (art. 291 § 1 k.p.) właściwe sprecyzowanie podstawy faktycznej po-
wództwa, co nastąpiło 5 sierpnia 2004 r. Jeśli chodzi o okres od kwietnia 2001 r. do
sierpnia 2002 r., czyli miesiące, które poprzedzają o ponad trzy lata (art. 291 § 1 k.p.)
rozszerzenie powództwa z kwoty 26.300 zł do kwoty 38.076,27 zł, co nastąpiło na
rozprawie 13 września 2005 r., konieczne jest ustalenie, czy rozszerzenie powództwa
polegało w tym przypadku jedynie na podwyższeniu kwoty diet za poszczególne po-
dróże służbowe ujęte w zestawieniu przedstawionym na rozprawie 5 sierpnia 2004 r.
(wtedy w odniesieniu do tych podróży nie można mówić o przedawnieniu, skoro pod-
stawa faktyczna dotycząca tych roszczeń z tytułu diet została przedstawiona 5 sierp-
nia 2004 r.), czy też na zgłoszeniu jakichś innych wyjazdów o charakterze podróży
służbowych niż ujęte w zestawieniu przedstawionym 5 sierpnia 2004 r. (wtedy, w od-
niesieniu do tych nowych roszczeń, wchodziłoby w grę przedawnienie). Inaczej mó-
wiąc, co do podróży służbowych ujętych w opinii biegłej z zakresu księgowości, a
nieobjętych wcześniejszym zestawieniem złożonym przez powoda, roszczenie o
diety za wyjazdy w okresie do sierpnia 2002 r. włącznie mogło ulec przedawnieniu.
Zgodnie z art. 291 § 1 k.p., roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnie-
niu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli
nic innego nie wynika z umowy stron stosunku pracy (art. 455 k.c. w związku z art.
300 k.p.), świadczenie pracodawcy z tytułu diety należnej pracownikowi powinno być
spełnione niezwłocznie po jego powrocie z podróży służbowej i złożeniu rozliczenia z
tytułu kosztów tej podróży. Roszczenie o diety staje się wymagalne w zasadzie z
chwilą powrotu pracownika z podróży służbowej. Każda dieta stanowi odrębne sa-
moistne roszczenie, które przedawnia się odrębnie z upływem trzyletniego terminu.
Diety nie są, co prawda, częścią wynagrodzenia za pracę, ale terminy wypłaty pra-
cownikowi należności z tytułu diet nie powinny zasadniczo odbiegać od terminów
wypłaty wynagrodzenia za pracę (art. 85 k.p.), co powinno nastąpić na koniec mie-
siąca, albo najpóźniej w ciągu pierwszych dziesięciu dni następnego miesiąca kalen-
darzowego. Regulacja ta może służyć jako pomocniczy argument przy ocenie daty
wymagalności roszczeń pracownika z tytułu diet za podróż służbową.
Podsumowując ten wątek rozważań należy stwierdzić, że przerwanie biegu
przedawnienia dotyczy tej części roszczenia w znaczeniu materialnoprawnym, która
19
została zgłoszona - w pozwie lub w piśmie rozszerzającym powództwo wniesionym w
toku postępowania - zarówno co do samego żądania, jak i jego podstawy faktycznej.
2. Uzasadniony jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 775
§ 4 k.p. w wyniku
uznania, że dieta z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju przyjęta u prywat-
nego pracodawcy nie może być równa diecie z tytułu podróży służbowej na obszarze
kraju ustalonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej, a tym samym,
że postanowienia regulaminu wynagradzania oparte na takim założeniu są nieważne
na podstawie art. 9 § 2 i art. 18 § 2 k.p. Zgodnie z art. 775
§ 1 k.p., pracownikowi wy-
konującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w któ-
rej znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują
należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Chociaż każdemu
pracownikowi należą się diety, a także zwrot kosztów przejazdu, noclegów i innych
wydatków związanych z podróżą służbową, to art. 775
k.p. odmiennie reguluje w tym
zakresie sytuację prawną pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorzą-
dowej jednostce sfery budżetowej i pracowników zatrudnionych u innych pracodaw-
ców. W odniesieniu do pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej zastosowanie mają przepisy rozporządzeń ministra wła-
ściwego do spraw pracy, określające wysokość oraz warunki ustalania należności
przysługującej pracownikowi z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza
granicami kraju (art. 775
§ 2 k.p.). Na podstawie art. 775
§ 2 k.p. zostały wydane
przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej dwa rozporządzenia: z dnia 19 grudnia
2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery bu-
dżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1990 ze
zm.) oraz z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania
należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samo-
rządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju
(Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.), obydwa z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2003
r., które uchyliły wcześniejsze rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej: z
dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz wysokości
należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży służbowej na obszarze
kraju (Dz.U. Nr 151, poz. 1720) oraz z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikowi z tytułu
podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 50, poz. 525).
20
Jeżeli pracodawca nie należy do kategorii podmiotów publicznej (państwowej
lub samorządowej) sfery budżetowej, warunki wypłacania jego pracownikom należ-
ności z tytułu podróży służbowej zasadniczo powinny być określone w układzie zbio-
rowym pracy lub w regulaminie wynagradzania albo w umowie o pracę, z tym że
określenie ich w umowie o pracę może nastąpić tylko wtedy, gdy pracodawca nie jest
objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu
wynagradzania (art. 775
§ 3 k.p.). Odmienna regulacja dotycząca pracodawców nie-
będących państwowymi lub samorządowymi jednostkami sfery budżetowej oznacza,
że mogą oni uregulować należności pracowników na pokrycie kosztów związanych z
podróżą służbową zarówno w sposób korzystniejszy, jak i mniej korzystny dla pra-
cowników od tego, jaki wynika z odpowiedniego rozporządzenia ministra właściwego
do spraw pracy. Od zasady, że pracodawca spoza kręgu podmiotów publicznej sfery
budżetowej może przy kształtowaniu (w regulaminie wynagradzania) lub współ-
kształtowaniu (w układzie zbiorowym pracy, w umowie o pracę) należności z tytułu
podróży służbowych nie kierować się regulacjami rozporządzenia ministra właściwe-
go do spraw pracy i w związku z tym może wprowadzać rozwiązania zarówno ko-
rzystniejsze, jak i mniej korzystne dla pracowników, przewidziany jest jeden wyjątek.
Mianowicie, postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub
umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju
oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej
na obszarze kraju określona dla pracownika publicznej sfery budżetowej w stosow-
nym rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy (art. 775
§ 4 k.p.). Oznacza
to, że należności z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (w szczególności
diety) przyjęte u prywatnego pracodawcy nie mogą być niższe niż ustalone w rozpo-
rządzeniu ministra właściwego do spraw pracy. Niższe od określonych w stosownym
rozporządzeniu mogą być jednak diety za podróż poza granicami kraju, z tym że nie
mogą być one niższe od diet z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju ustalo-
nych w rozporządzeniu dotyczącym tych podróży, choć mogą być niższe od diet
ustalonych przez ministra właściwego do spraw pracy w rozporządzeniu dotyczącym
podróży służbowych poza granicami kraju. Wynika to wyraźnie i jednoznacznie z tre-
ści art. 775
§ 4 k.p.
Z powyższych przyczyn nietrafne okazało się przyjęcie przez Sąd Okręgowy,
że obowiązujący u pozwanego pracodawcy regulamin wynagradzania w wersji usta-
lonej aneksem, przewidujący zrównanie wysokości diet za podróże służbowe poza
21
granicami kraju z wysokością diet za podróże służbowe na obszarze kraju, jest nie-
ważny na podstawie art. 9 § 2 k.p. i art. 18 § 2 k.p. Pracodawca mógł bowiem zrów-
nać w regulaminie wynagradzania wysokość diet z tytułu podróży służbowych poza
granicami kraju i diet z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju, pod warunkiem
że diety te nie były niższe niż diety z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju
określone dla pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednost-
ce sfery budżetowej przewidziane w przepisach rozporządzenia ministra właściwego
do spraw pracy, określającego wysokość oraz warunki ustalania należności przysłu-
gującej pracownikowi z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (art. 775
§ 2 k.p.).
Z treści art. 775
§ 4 k.p. wynika wprost, że postanowienia regulaminu wynagra-
dzania mogą ustalać diety za podróż służbową poza granicami kraju w wysokości
równiej (ale nie niższej) niż wysokość diet za podróż służbową na obszarze kraju
określoną dla pracowników zatrudnionych w państwowych lub samorządowych jed-
nostkach sfery budżetowej w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy.
Ustalenie przez pozwanego pracodawcę diety za dobę podróży służbowej poza gra-
nicami kraju w wysokości diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju okre-
ślonej w stosownym rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy było
zgodne z art. 775
§ 4 k.p., a postanowienia regulaminu wynagradzania w tej części
nie mogły być uznane za nieważne na podstawie art. 9 § 2 k.p. i art. 18 § 2 k.p. Mi-
nimalna wysokość diety za dobę zagranicznej podróży służbowej pracownika zatrud-
nionego u prywatnego pracodawcy nie może być niższa niż wysokość diety za dobę
krajowej podróży służbowej pracownika jednostki państwowej lub samorządowej
sfery budżetowej przyjęta w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy wy-
danym na podstawie art. 775
§ 2 k.p.
Zupełnie innym zagadnieniem jest natomiast możliwość zastosowania do
powoda przepisów (postanowień) zmienionego regulaminu wynagradzania (w wersji
ustalonej aneksem). Jeżeli bowiem zmiana regulaminu wynagradzania w zakresie
dotyczącym należności z tytułu podróży służbowych (kosztów związanych z podróżą
służbową, w tym diet) powodowała pogorszenie sytuacji powoda jako pracownika w
stosunku do tej, w jakiej się znajdował przed zmianą regulaminu (przed wprowadze-
niem aneksu), to należało rozważyć, czy wprowadzenie nowych (mniej korzystnych)
warunków pracy nie wymagało dokonania wypowiedzenia zmieniającego (art. 42
k.p.), a jeśli tak, to czy takie wypowiedzenie zostało w stosunku do powoda skutecz-
nie dokonane i od kiedy (z jaką datą) skutek ten nastąpił. Sąd Okręgowy nie rozwa-
22
żał tego zagadnienia, nie jest ono także eksponowane w skardze kasacyjnej, dlatego
głębsza jego analiza była w postępowaniu kasacyjnym niemożliwa.
3. Kasacyjne zarzuty naruszenia przepisów postępowania, w szczególności
art. 231 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. - uzasadniane przez wnoszące-
go skargę kasacyjną w ten sposób, że „doszło do przekroczenia granic swobodnej
oceny zgromadzonego materiału przez nieprzyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia i
niezaliczenie jako dowodów w sprawie”: a) zestawienia pobranych przez powoda
zaliczek w łącznej kwocie 45.595,84 zł, b) nieuznania za dowód faktu przyznanego
przez powoda, że nie dokonał on zwrotu do kasy pozwanej Spółki kwoty 7.816,68 zł,
c) że pozwany dokonał wypłaty powodowi diety w formie ryczałtu w kwotach
12.768,49 zł i 7.816,68 zł i nieuwzględnienie możliwości dokonania rozliczenia na-
leżności pobranych przez powoda tytułem diet (wypłaconych ryczałtem) na drodze
potrącenia z kwoty w wysokości 38.076,27 zł tytułem diet dochodzonych przez po-
woda - nie mogą być w ogóle przedmiotem rozważań w postępowaniu kasacyjnym.
Zarzuty te odnoszą się bowiem wprost do dokonywania ustaleń faktycznych i oceny
zgromadzonych dowodów, tymczasem - zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowo-
dów.
4. Analizując zarzut błędnej wykładni art. 87 § 1 k.p. w wyniku uznania, że bez
pisemnej zgody powoda pozwany nie mógł dokonać potrącenia diet wypłaconych
powodowi zaliczkowo z dietami dochodzonymi przez powoda, oraz niedopuszczenia
dowodu na okoliczność rozliczenia diet zgodnie z aneksem do regulaminu wynagra-
dzania, stwierdzić należy, że dieta nie jest wynagrodzeniem za pracę i nie podlega
ochronie z art. 87 § 1 k.p. Świadczenia wypłacane przez pracodawcę na pokrycie
kosztów związanych z podróżą służbową pracownika nie są składnikiem wynagro-
dzenia za wykonaną pracę, lecz stanowią zwrot zwiększonych kosztów wynikających
ze świadczenia pracy poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodaw-
cy lub poza stałym miejscem pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2000
r., I PKN 536/99, OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 443). Do potrącenia z należnych
powodowi diet nadawał się jednak tylko ściśle określony rodzaj zaliczek, a mianowi-
cie potrąceniu mogły podlegać kwoty wypłacone powodowi przez pracodawcę zalicz-
kowo na poczet należnych diet, a nie z innych tytułów - na przykład na zakup paliwa,
opłaty za przejazdy autostradami i tunelami, opłaty za parkowanie, mycie samochodu
itd. Z tego punktu widzenia dla oceny zasadności zarzutów strony pozwanej dotyczą-
23
cych potrącenia szczegółowych i stanowczych ustaleń oraz ocen materialnopraw-
nych wymagałoby, jaki był charakter wypłaconych powodowi przez pozwanego pra-
codawcę zaliczek. Ustaleń tych dokonał szczegółowo Sąd Rejonowy. Ciężar dowodu
co do wypłacenia pracownikowi zaliczek na poczet diet związanych z podróżą służ-
bową, a nie na inny cel, spoczywa na pracodawcy (art. 6 k.c.).
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną i
orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylając jedynie wyrok Sądu
drugiej instancji. Zgromadzony w sprawie obszerny materiał dowodowy pozwala na
merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd Okręgowy.
========================================