Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 lutego 2007 r.
I BP 15/06
Oddalenie powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 k.p.) następuje w granicach swobodnego uzna-
nia sędziowskiego po uwzględnieniu całokształtu okoliczności faktycznych
konkretnej sprawy. Uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z pra-
wem takiego orzeczenia może nastąpić tylko w przypadku szczególnie rażą-
cego i oczywistego naruszenia art. 8 k.p.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lutego
2007 r. sprawy z powództwa Leszka C. przeciwko Zakładom Sieci Rybackich SA w
K. o odsetki od odprawy i odszkodowania, na skutek skargi powoda o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 11 kwietnia 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kętrzy-
nie w sprawie z powództwa Leszka C. przeciwko Zakładom Sieci Rybackich SA w K.
o odsetki od wypłaconej odprawy i odszkodowania zasądził na rzecz powoda od po-
zwanej kwotę 770,40 zł z ustawowymi odsetkami od 6 czerwca 2005 r., oddalając
powództwo w pozostałej części.
Sąd Rejonowy ustalił, że wskutek wypowiedzenia dokonanego przez praco-
dawcę z dniem 31 sierpnia 2003 r. uległa rozwiązaniu umowa o pracę pomiędzy po-
wodem a pozwaną. W następstwie wniesionego przez powoda odwołania od tego
wypowiedzenia Sąd Rejonowy w Kętrzynie wyrokiem z 14 listopada 2003 r. [...], za-
sądził na rzecz powoda od pozwanej kwotę 35.560,50 zł tytułem odszkodowania za
2
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę oraz kwotę 23.707 zł tytułem
odprawy pieniężnej przewidzianej w umowie o pracę. Apelacja powoda od tego wy-
roku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 10 marca 2004 r.,
a w dniu 22 kwietnia 2004 r. powodowi wydano tytuł wykonawczy. Pozwana przelała
na konto powoda w dniu 24 marca 2004 r. kwotę 9.601,30 zł, a w dniu 30 marca
2004 r. kwotę 8.100 zł. Powód wezwał pisemnie pozwaną w dniu 28 kwietnia 2004 r.
do zapłaty pozostałej części zasądzonych na jego rzecz i wymagalnych należności w
terminie do 30 kwietnia 2004 r. W dniu 30 kwietnia 2004 r. pozwana zaproponowała
powodowi zawarcie ugody w przedmiocie spłacania należności w ratach, jednak po-
wód odrzucił tę propozycję. Postanowieniem z 14 maja 2004 r. Sąd Okręgowy
wstrzymał wykonanie wyroku Sądu Rejonowego z dnia 14 listopada 2003 r. oraz wy-
roku Sądu Okręgowego z 10 marca 2004 r. do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania. Wobec uprawomocnienia się z dniem 20 września 2004 r. wyroku
Sądu Okręgowego wydanego w dniu 10 marca 2004 r. wskutek upływu terminu do
złożenia kasacji, powód wezwał pozwaną w dniu 21 grudnia 2004 r. do zapłaty zasą-
dzonych kwot. Pozwana przelała na konto powoda w dniu 12 stycznia 2005 r. kwotę
10.000 zł, w dniu 24 stycznia 2005 r. - 9.647 zł, w dniu 1 marca 2005 r. - 7.414 zł
oraz w dniu 6 kwietnia 2005 r. - 10.000 zł.
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy uznał zasadność roszczenia
powoda co do kwoty 770,40 zł, wskazując, że w chwili wydania przez Sąd drugiej
instancji w dniu 10 marca 2004 r. wyroku oddającego apelację w poprzedniej sprawie
obowiązywał art. 388 k.p.c., zgodnie z którym wyrok sądu drugiej instancji był wyko-
nalny, mimo nieprawomocności. W ocenie Sądu Rejonowego, pozwany pozostawał
w zwłoce co do zapłaty kwoty 36.061,80 zł od następnego dnia po wezwaniu do za-
płaty po uprawomocnieniu się wyroku, a więc od dnia 22 grudnia 2004 r., a ustawowe
odsetki za opóźnienie wynoszą 770,40 zł.
Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Olsztynie oddalił apelację powoda od powyższego wyroku. W
ocenie Sądu Okręgowego, żądanie powoda zasądzenia na jego rzecz odsetek usta-
wowych od kwot wypłaconych mu z opóźnieniem przez pozwaną tytułem odprawy
pieniężnej i odszkodowania za sprzeczne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę,
przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, stanowi nadużycie prawa pod-
miotowego i nie zasługuje na ochronę prawną. Żądanie powoda świadczy o braku
jakiegokolwiek zainteresowania dramatyczną sytuacją pracodawcy i pozostałych pra-
3
cowników oraz o dbaniu wyłącznie o własny interes, zwłaszcza, że powód znał
trudną sytuację ekonomiczną pracodawcy, gdyż przed rozwiązaniem stosunku pracy
pełnił funkcję członka zarządu pozwanej. Kondycja finansowa pozwanej spółki
wymusiła wtedy konieczność zawieszenia stosowania zakładowego układu zbioro-
wego pracy oraz przeprowadzenie wśród załogi zwolnień grupowych, a także stała
się przyczyną spóźnionego i ratalnego wypłacenia powodowi należności opiewają-
cych na znaczną kwotę, wynoszącą prawie 60.000 zł. Taka sytuacja nie znalazła jed-
nak zrozumienia u powoda, mimo że ponosi on odpowiedzialność za kondycję finan-
sową byłego pracodawcy z racji zajmowanego poprzednio stanowiska. Na pogarsza-
jącą się sytuację finansową pozwanej miały wpływ działania powoda, wydatkującego
środki finansowe sprzecznie z zasadami racjonalnej gospodarki, na cele związane z
zagranicznymi wyjazdami promocyjnymi. W dodatku, sytuacja powoda, który w umo-
wie o pracę miał zagwarantowane prawo do odprawy, stawia go w o wiele lepszej
sytuacji niż innych pracowników pozwanego.
Powód złożył skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2006 r. [...], w której zarzucił naruszenie art. 217 § 2
w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez pominięcie środków dowodowych w postaci
opinii biegłego na okoliczność ustalenia sytuacji ekonomiczno-finansowej praco-
dawcy oraz akt sprawy Sądu Rejonowego w Kętrzynie [...]; art. 217 § 1 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c., przez nierozpoznanie wniosku dowodowego dotyczącego doku-
mentów w postaci protokołów zgromadzenia akcjonariuszy spółki oraz art. 8 k.p.,
przez nieuwzględnienie wyjątkowego charakteru tego przepisu i uznanie, że pro-
blemy finansowe pracodawcy uzasadniają odmowę należnego pracownikowi świad-
czenia. Jako przepisy prawa, z którymi wyrok jest niezgodny, skarżący powołał art.
481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., art. 8 k.p., art. 217 § 2 w związku z art. 391 § 1
k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. W uzasadnieniu skargi powód wywiódł w szczególności, że
naruszeniem prawa było oddalenie przez Sąd Okręgowy jego wniosku o dopuszcze-
nie dowodu z opinii biegłego umożliwiającej ocenę jego pracy w charakterze prezesa
pozwanej spółki, a także niedopuszczenie lub nierozpoznanie wniosków dowodo-
wych dotyczących dokumentów pozwalających na rzetelną ocenę, czy powód fak-
tycznie przyczynił się do problemów finansowych pozwanej, w tym niezaliczenie w
poczet materiału dowodowego wystąpienia pokontrolnego NIK z 3 grudnia 2004 r.,
mimo powołania się na niego w uzasadnieniu wyroku. Zdaniem powoda, został on
4
pozbawiony należnych mu odsetek ustawowych od przyznanej odprawy i odszkodo-
wania w wyniku błędnego zastosowania przez Sąd drugiej instancji art. 8 k.p.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy dopuszczalne było żądanie po-
woda zapłaty na jego rzecz odsetek od wypłaconych mu przez pozwaną prawomoc-
nie zasądzonych kwot odszkodowania i odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy.
Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powoda [...] stosowne kwoty odszkodowa-
nia i odprawy bez odsetek, ale też bez oddalenia powództwa w jakimkolwiek zakre-
sie, a rozstrzygnięcie to uprawomocniło się 22 grudnia 2004 r., wskutek niezaskarże-
nia kasacją wyroku Sądu drugiej instancji z 10 marca 2004 r. oddalającego apelację
powoda od wyroku Sądu Rejonowego. Odszkodowanie z tytułu niezgodnego z pra-
wem (niezasadnego) rozwiązania umowy o pracę oraz odprawa w związku z usta-
niem stosunku pracy są pracowniczymi świadczeniami pieniężnymi. Dlatego na pod-
stawie art. 359 i 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. pracownik ma prawo domagać
się od byłego pracodawcy odsetek, jeżeli ten uchybił terminowi wypłaty tych świad-
czeń. Roszczenie o zapłatę odprawy przysługuje pracownikowi z chwilą ustania sto-
sunku pracy. Wysokość odprawy i termin, w którym pracownik powinien ją otrzymać
są z góry wiadome i dlatego obowiązkiem pracodawcy jest jej wypłacenie bez oczeki-
wania na wezwanie ze strony pracownika. Jeżeli odprawa nie zostanie wypłacona w
dacie ustania stosunku pracy, to pracownik ma prawo domagać się od pracodawcy
zapłaty odsetek za każdy dzień opóźnienia w spełnieniu tego świadczenia, a dniem,
od którego odsetki się należą jest pierwszy dzień po ustaniu zatrudnienia (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z 27 maja 1992 r., I PZP 30/92, PiZS 1992 nr 9, s. 57
oraz wyrok z 9 kwietnia 1998 r., I PKN 508/97, OSNAPiUS 1999 nr 8, poz. 267). Ina-
czej jest w przypadku odszkodowania za sprzeczne z prawem rozwiązanie stosunku
pracy, gdyż jest to świadczenie pieniężne uzależnione od wystąpienia przez pracow-
nika z odpowiednim żądaniem. Dopóki pracownik nie skieruje pod adresem praco-
dawcy żądania zapłaty takiego odszkodowania, dopóty pracodawca nie ma obo-
wiązku jego zapłaty, a więc nie opóźnia się ze spełnieniem świadczenia. Nie jest
trafny pogląd, że odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę
staje się wymagalne dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku zasądzającego
takie świadczenie na rzecz pracownika. Pracodawca - jeżeli wypowiedzenie było
5
prawnie wadliwe - jest zobowiązany do zapłaty odszkodowania na skutek wezwania
pracownika, a żądanie to pracownik może zgłosić w pozwie albo wcześniej. Termi-
nem wymagalności odszkodowania jest dzień powzięcia przez pracodawcę wiado-
mości o zgłoszonym przez pracownika wezwaniu do jego zapłaty. Jeżeli pracownik
wcześniej nie wezwał pracodawcy do zapłaty odszkodowania, to takim dniem jest
data otrzymania przez pracodawcę odpisu pozwu z żądaniem jego zapłaty (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z 6 marca 2003 r., III PZP 3/03, OSNP 2004 nr 5, poz.
74 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2004 r., I PK 97/04, OSNP 2005 nr
24, poz. 389 i z 10 marca 2005 r., II PK 241/04, OSNP 2005 nr 24, poz. 393).
Odnosząc te rozważania do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy należy
stwierdzić, że powód był uprawniony do żądania ustawowych odsetek od prawomoc-
nie zasądzonych na jego rzecz należności pieniężnych: 1) odprawy - od dnia rozwią-
zania umowy o pracę, czyli od 31 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz 2) odszkodo-
wania - od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w sprawie o odszkodowanie z
tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę, czyli od 5 czerwca 2003 r. do dnia
zapłaty. Powód mógł wytoczyć o odsetki odrębne powództwo, gdyż nie zostały one
zasądzone w poprzedniej sprawie, a nie oddalono co do nich powództwa. Poglądy
Sądu Rejonowego co do wymagalności omawianych należności (opóźnienia w ich
zapłacie) nie były więc trafne.
Zwrócić należy jednak uwagę, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego opiera
się na odmiennej konstrukcji prawnej. Sąd ten w istocie nie rozważał problemu wy-
magalności świadczeń (opóźnienia w ich spełnieniu), lecz uznał, iż powództwo nie
zasługiwało na uwzględnienie w okolicznościach sprawy z uwagi na sprzeczność
żądania z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Sąd Okręgowy wskazał
różne fakty i oceny, które doprowadziły go do tego wniosku. Pomijając ustalenia fak-
tyczne i oceny, które powód kwestionuje jako dokonane z naruszeniem przepisów
postępowania, Sąd Okręgowy wskazał, że opóźnienie w wypłacie dochodzonych
przez powoda należności było spowodowane trudną sytuacją majątkową pracodawcy
i niemożnością zaspokojenia roszczeń powoda w formie jednorazowej wypłaty w wy-
sokości prawie 60.000 zł, czyli kilkakrotnie przekraczającej średnie wynagrodzenie
pracownicze. Trudna sytuacja finansowa pracodawcy i brak płynności finansowej są
niewątpliwe, a w każdym razie zostały ustalone w oparciu o wskazane dowody. Bez-
spornym ich potwierdzeniem jest konieczność przeprowadzenia zwolnień grupowych
oraz zgoda związków zawodowych na zawieszenie stosowania zakładowego układu
6
zbiorowego pracy. Pozwany pracodawca zmierzał do wywiązania się ze zobowiąza-
nia wobec powoda i w tym celu proponował mu ugodę rozkładającą należności na
raty, na co jednak powód się nie zgodził. Przepis art. 8 k.p. ma charakter wyjątkowy,
w szczególności w odniesieniu do świadczeń należnych pracownikowi, mających
służyć dostarczeniu im środków utrzymania. Sąd Okręgowy zastosował go jednak do
świadczeń dodatkowych, a nie do samej odprawy, czy odszkodowania. Przede
wszystkim jednak Sąd Okręgowy uwzględnił nie tyle interesy pracodawcy, co
ochronę miejsc pracy i świadczeń należnych innym zatrudnionym u niego pracowni-
kom. W tej sytuacji powołanie się przez Sąd drugiej instancji na ten przepis było
uprawnione, zwłaszcza że wypłacone przez pracodawcę kwoty odprawy i odszkodo-
wania były wysokie, a pozwany w miarę swoich możliwości zapłacił je w ratach. Żą-
danie zapłaty odsetek, podobnie jak każde inne, może podlegać ocenie w zakresie
jego zgodności z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z
13 stycznia 2000 r., II CKN 665/98, LEX nr 51059), dlatego może być oddalone bądź
ograniczone ze względu na te zasady, w ramach sędziowskiej swobody oceny w za-
leżności od okoliczności konkretnej sprawy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 26
września 1969 r., III CZP 8/69, OSNCP 1970 nr 6, poz. 97).
Niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4244
k.p.c. jest orzeczenie krzywdzące
stronę przez rozstrzygnięcie sprzeczne z rozumianym jednoznacznie przepisem
prawa regulującym określone uprawnienie lub obowiązek (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego z 13 grudnia 2005 r., II BP 3/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 323 oraz z 18
stycznia 2006 r., II BP 1/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 351) lub orzeczenie wydane
w następstwie oczywistych błędów sądu, spowodowanych rażącym naruszeniem
zasad wykładni lub stosowania prawa (por. wyrok z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05,
OSNC 2007 nr 1, poz. 17). Nie jest niezgodne z prawem orzeczenie oparte na prze-
pisach, które mogą być różnie interpretowane lub stosowane na podstawie przekonu-
jących argumentów. Przepis art. 8 k.p., podobnie jak art. 5 k.c., zawiera niedookre-
ślony zwrot „sprzeczności z zasadami współżycia społecznego” i z tego względu jego
stosowanie pozostaje w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkret-
nej sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2003 r., I PK
558/02, OSNP 2004 nr 16, poz. 283). W oderwaniu od tych konkretnych okoliczności
nie można formułować ogólnych dyrektyw co do stosowania tego przepisu (por. wy-
rok Sądu Najwyższego z 28 listopada 1967 r., I PR 415/67, OSP 1968 nr 10, poz.
210, z glosą Z. Ziembińskiego oraz uchwałę z 17 stycznia 1974 r., III PZP 34/73,
7
OSNCP 1975 nr 1, poz. 4; PiP 1978 nr 7, z glosami S. Sołtysińskiego i Z. Ziembiń-
skiego). Ocena, czy w konkretnym przypadku ma zastosowanie norma art. 8 k.p.,
mieści się w granicach swobodnego uznania sędziowskiego. Sfera ta w ramach po-
stępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, może
podlegać kontroli tylko w przypadku szczególnie rażącego i oczywistego naruszenia,
czego Sąd Najwyższy nie stwierdza w rozpoznawanej sprawie (por. wyroki Sądu Naj-
wyższego z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70, OSNCP 1971 nr 3, poz. 53; PiP 1972
nr 10, s. 170, z glosą K. Piaseckiego; z 15 września 1999 r., III CKN 339/98, OSNC
2000 nr 3, poz. 58; OSP 2000 nr 4, poz. 66, z glosą A. Szpunara; z 4 lipca 2002 r., I
CKN 837/00, LEX Nr 56891 oraz z 30 października 2003 r., IV CK 151/02, LEX nr
157306).
Z tych względów skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomoc-
nego orzeczenia podlegała oddaleniu na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
========================================