Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lutego 2007 r.
I UK 246/06
Stan prawny wynikający z art. 5a ust. 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz.
25 ze zm.), ustalony art. 2 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 150,
poz. 1248) nie dotyczy terminu określonego w art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873 ze zm.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 lutego
2007 r. sprawy z odwołania Józefa T. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w B. z udziałem zainteresowanej Walentyny
T. o ubezpieczenie społeczne rolników, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 marca 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 11 lu-
tego 2005 r. stwierdzono, że ubezpieczenie społeczne Józefa T. z tytułu prowadze-
nia działalności rolniczej ustało od dnia 1 października 2004 r., gdyż do dnia 30
września 2004 r. nie przedstawił zaświadczenia o formie opodatkowania oraz o kwo-
cie należnego podatku za 2003 r. Kolejną decyzją (z dnia 23 marca 2005 r.) ponow-
nie wznowiono ubezpieczenie dnia 1 marca 2005 r. w związku z zaprzestaniem pro-
wadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
W odwołaniu Józef T. wniósł o objęcie ubezpieczeniem w ostatnim kwartale
2004 r. i w pierwszym kwartale 2005 r., tłumacząc opóźnienie w poinformowaniu or-
2
ganu rentowego o spełnianiu warunków ubezpieczenia niepouczeniem go przez
Kasę o nowym obowiązku informacyjnym.
Wyrokiem z dnia 8 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oddalił odwołanie po ustaleniu, że zaświadczenie z
urzędu skarbowego zostało dostarczone w dniu 25 stycznia 2005 r. - bezspornie po
upływie terminu określonego w art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 91,
poz. 873) - pomijając okoliczności jego przekroczenia jako nieistotne ze względu na
to, że termin ten, jako termin prawa materialnego, nie podlega przywróceniu.
Z tych samych powodów Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku wyrokiem z dnia 30 marca 2006 r. oddalił apelację Józefa T.
Skarga kasacyjna została oparta przez ubezpieczonego na zarzucie narusze-
nia prawa materialnego - art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez przyjęcie prekluzyjnego charak-
teru ustanowionego w nim terminu i niemożności jego przywrócenia bez względu na
przyczyny oraz art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i art.
9 k.p.a., przez uznanie za zgodne z prawem zaniechania poinformowania skarżą-
cego przez Kasę o obowiązku złożenia wymaganych dokumentów w określonym
terminie. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący wskazał na naruszenia
przepisów postępowania - art. 227, art. 233 w związku z art. 378 § 1 i art. 391 § 1
oraz art. 316 § 1, art. 47714
§ 1 i 2, a także art. 47716
k.p.c. wskutek pominięcia w
ocenie całokształtu materiału dowodowego przyczyn niezachowania ustawowego
terminu do złożenia dokumentów, przy pominięciu w stanie prawnym obowiązującym
w dacie zamknięcia rozprawy art. 5a ust. 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.),
którym - po kolejnej nowelizacji ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 150, poz.
1248) - wprowadzono możliwość przywracania terminu.
Dodatkowo, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13
marca 2006 r., P 8/05, w którym Trybunał stwierdził niezgodność art. 5 ust. 2 ustawy
z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z
art. 2 i 32 Konstytucji, skarżący uzasadnił skargę naruszeniem zasady równości rol-
ników prowadzących działalność gospodarczą. W konkluzji domagał się zmiany za-
skarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i decyzji Prezesa Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przez ustalenie, że podlega ubezpieczeniu
3
społecznemu rolników od dnia 1 października 2004 r. do dnia 1 marca 2005 r., albo
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 1997 r. do dnia 2 maja
2004 r., stosownie do art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników rolnik lub domownik, który - podlegając ubezpieczeniu w pełnym
zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok - podejmował pozarolniczą
działalność gospodarczą, pozostawał w tym ubezpieczeniu, chyba że złożył Zakła-
dowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
oświadczenie, że chce podlegać ubezpieczeniu z tytułu pozarolniczej działalności
gospodarczej. Ten sam przepis, art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków, w brzmieniu zmienionym przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873), od dnia 2 maja 2004 r. wykluczył możliwość po-
zostania w rolniczym ubezpieczeniu społecznym w pełnym zakresie tych rolników,
którzy prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach
ogólnych. Rolnicy znajdujący się w tym dniu w omawianej sytuacji, którzy zamierzali
nadal podlegać rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, powinni byli - stosownie do
przejściowego przepisu art. 5 ustawy zmieniającej - wykazać spełnianie nowych wa-
runków. W tym celu powinni byli do dnia 30 września 2004 r. przedstawić Kasie za-
świadczenie właściwego urzędu skarbowego o opodatkowaniu prowadzonej działal-
ności gospodarczej podatkiem ryczałtowym, w 2003 r. nie wyższym niż 2.528 zł.
Niedostarczenie tych dokumentów powodowało ex lege wyłączenie z ubezpieczenia
rolniczego z końcem trzeciego kwartału 2004 r. (art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia
2004 r.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości, że termin przewi-
dziany w art. 5 ustawy zmieniającej, upływający w dniu 30 września 2004 r., jest ter-
minem prawa materialnego, wyznaczonym do realizacji konkretnego uprawnienia, po
upływie którego uprawnienie to nie może być skutecznie zrealizowane (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2006 r., I UK 7/06, niepublikowany). Niesprzecz-
ność tej regulacji z przepisami art. 2, 32 i 20 Konstytucji potwierdził Trybunał Kon-
4
stytucyjny w wyroku z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05 (OTK 2006-A nr 3, poz. 28,
Dz.U. Nr 46, poz. 335 z dnia 21 marca 2006 r.), podkreślając, że zmiany dokonane
ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. miały na celu określenie racjonalnego, szczelnego
mechanizmu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez osoby, dla któ-
rych działalność rolnicza nie stanowi głównego źródła utrzymania i choć dostrzegł
znaczny rygoryzm w posłużeniu się terminem zawitym (prekluzyjnym), nie zakwe-
stionował go z punktu widzenia zasad konstytucyjnych.
Uchybienie omawianemu terminowi prawa materialnego spowodowało ustanie
z mocy prawa ubezpieczenia społecznego rolników z końcem trzeciego kwartału
2003 r. Skutek ten nie może być uchylony w drodze przywrócenia terminu, wobec
czego przyczyny jego niedochowania są nieistotne (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 24 września 2001 r., II UKN 554/00, OSNP 2003 nr 12, poz. 320 oraz uchwałę z
dnia 17 kwietnia 2002 r., III ZP 22/01, OSNAPiUS 2002 nr 13, poz. 312). Dotyczy to
również zaniechania obowiązków obciążających organ rentowy na podstawie art. 62
ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w zakresie informowania
ubezpieczonych o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy.
Nietrafnie w skardze kasacyjnej podniesiono, że Sąd drugiej instancji powinien
uwzględnić istotną zmianę tego stanu prawnego, która - w ocenie skarżącego - miała
wynikać z wprowadzenia do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
ust. 7, przewidującego od dnia 24 sierpnia 2005 r. możliwość przywrócenia terminu
do złożenia zaświadczenia o wysokości podatku należnego za rok ubiegły, jeżeli rol-
nik wykaże, iż niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych (art. 2
ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
niektórych innych ustaw). Ten nowy stan prawny, wynikający z art. 5a ust. 7 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników, nie dotyczy terminu określonego w art. 5 ustawy
z dnia 2 kwietnia 2004 r., lecz wyłącznie terminów określonych w art. 5 ust. 1 pkt 1 i
ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, czyli 14-dniowego terminu do
złożenia oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia po rozpoczęciu wykonywania
pozarolniczej działalności gospodarczej oraz upływającego w dniu 31 maja każdego
roku podatkowego terminu do złożenia zaświadczenia właściwego urzędu skarbowe-
go. W odniesieniu do terminu określonego w art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r.
nie wprowadzono żadnych zmian, które wymagałyby zresztą stwierdzenia działania
ustawy wstecz.
5
Wprawdzie ustawodawca dokonał zmiany w ustawie z dnia 24 kwietnia 2004
r., nie restytuował jednak możliwości dokonania zawiadomienia o formie opodatko-
wania zaniechanej przed dniem 30 września 2004 r., lecz usunął tylko niekonstytu-
cyjny skutek wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego ze względu na formę opodatko-
wania (por. wyżej powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 marca 2006
r., P 8/05 oraz wyrok z dnia 18 lipca 2006 r., P 6/05, OTK 2006-A nr 7, poz. 81, Dz.U.
Nr 134, poz. 947 z dnia 25 lipca 2006 r.). W dodanym art. 5a przewidział złożenie do
dnia 31 grudnia 2005 r. wniosku o podleganie rolniczemu ubezpieczeniu społecz-
nemu przez tych rolników, którzy zostali wyłączeni z tego ubezpieczenia ze względu
na rodzaj podatku; nie zaś tych, którzy o formie opodatkowania nie poinformowali.
Pomijając więc tę regulację, Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 316 § 1 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c.
Skarżący nie może stawiać zarzutu naruszenia zasady równego traktowania
ubezpieczonych z powołaniem się na przepisy wydane w wykonaniu wyroków Trybu-
nału Konstytucyjnego, gdyż nie należał do kategorii rolników wyłączonych z ubezpie-
czenia ze względu na formę opodatkowania. Należy podkreślić wyraźną różnicę co
do zgodności z Konstytucją wyłączenia z ubezpieczenia ze względu na rodzaj i wy-
sokość opodatkowania, od takiego wyłączenia ze względu na niezachowanie obo-
wiązku przedstawienia dokumentacji umożliwiającej weryfikację zachowania prawa
do pozostania w ubezpieczeniu rolniczym, mimo prowadzenia działalności pozarolni-
czej.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
========================================