Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 29 marca 2007 r.
II UZ 3/07
Nie można oprzeć skargi o wznowienie postępowania na rzekomym „wy-
kryciu” okoliczności faktycznej i środka dowodowego (art. 403 § 2 k.p.c.) zna-
nych stronie, a pominiętych przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 381
k.p.c.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 marca
2007 r. sprawy z wniosku Kazimierza H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K. o emeryturę, na skutek zażalenia wnioskodawcy na postano-
wienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 listopada 2006 r. [...]
o d d a l i ł zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Skarżący Kazimierz H. wniósł 6 września 2006 r. skargę o wznowienie postę-
powania zakończonego wyrokami Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Koszalinie z 22 grudnia 2003 r. [...] oraz Sądu Apelacyjnego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z 16 marca 2005 r. [...].
Skargę o wznowienie postępowania oparto na podstawie wznowienia z art.
403 § 2 k.p.c. Skarżący powołał się na wykrycie zaświadczenia Rzemieślniczej Spół-
dzielni Pracy Szewców i Cholewkarzy „M.” w B. z 15 listopada 1960 r., z którego wy-
nika, że był rzemieślnikiem od 20 września 1950 r. do 15 listopada 1960 r. Skarżący
podniósł, że nie mógł przedstawić tego dokumentu w postępowaniu przed Sądem
Okręgowym w Koszalinie, rozpoznającym sprawę [...], ponieważ nie był wówczas w
jego posiadaniu, bezpośrednio zaś po jego odnalezieniu przesłał ten dokument do
Sądu Apelacyjnego, rozpoznającego sprawę [...], który jednak pominął ten dowód na
mocy art. 381 k.p.c. Skarżący wystąpił do Rzecznika Praw Obywatelskich o wniesie-
2
nie skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 16 marca 2005 r.,
jednak Rzecznik nie stwierdził podstaw do wniesienia skargi.
Sąd Okręgowy w Koszalinie, do którego wpłynęła skarga o wznowienie postę-
powania, postanowieniem z 9 października 2006 r. przekazał ją do rozpoznania Są-
dowi Apelacyjnemu w Gdańsku jako właściwemu do rozpoznania sprawy (na pod-
stawie art. 405 k.p.c.). Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z 30 listopada
2006 r. [...], odrzucił skargę o wznowienie postępowania wniesioną przez Kazimierza
H. Sąd Apelacyjny stwierdził, że istota wznowienia postępowania jako nadzwyczaj-
nego środka prawnego kierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu, wywo-
łującego skutek w postaci powstania stanu postępowania sądowego istniejącego
przed jego wznowieniem, wymaga dla zainicjowania takiego wznowienia wskazania
przyczyn ściśle określonych w ustawie. Należy do nich, między innymi, późniejsze
wykrycie środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a z któ-
rych strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu (art. 403 § 2 k.p.c.).
Jednym z warunków dopuszczalności wznowienia postępowania jest wykazanie
przez skarżącego w skardze przesłanek dopuszczalności wznowienia, które podle-
gają kontroli sądu z punktu widzenia zachowania warunków formalnych przewidzia-
nych w art. 409 k.p.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego, z uzasadnienia skargi wynika,
że podstawa wznowienia określona przez skarżącego z powołaniem się na art. 403 §
2 k.p.c. w rozpoznawanej sprawie nie istnieje. Podstawa wznowienia postępowania
określona w art. 403 § 2 k.p.c. odnosi się do okoliczności i dowodów w poprzednim
postępowaniu w ogóle nieujawnionych i nieujawnialnych, bo wówczas stronom nie-
znanych. Nie odnosi się natomiast do okoliczności i dowodów jawnych, z materiału
poprzedniego postępowania, a tylko niedostrzeżonych przez stronę. W przeciwnym
razie skarga służyłaby korygowaniu błędów popełnionych przez stronę przy prowa-
dzeniu poprzedniej sprawy, co nie należy do jej funkcji (por. postanowienie SN z 5
maja 1967 r., I PZ 20/67, OSNCP 1967 nr 1, poz. 209). Sąd Apelacyjny stwierdził, że
skarżący na etapie postępowania apelacyjnego (w prawomocnie zakończonej spra-
wie) był już w posiadaniu dowodu w postaci zaświadczenia z 15 listopada 1960 r.
Rzemieślniczej Spółdzielni Pracy Szewców i Cholewkarzy „M.” w B. Wówczas, w
czasie toczącego się postępowania apelacyjnego, w celu uwzględnienia w materiale
dowodowym tego zaświadczenia ubezpieczony powinien był wykazać, że nie mógł
powołać się na ten dowód w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, wykazując to
poprzez podanie okoliczności, które mu to uniemożliwiały, tak aby Sąd Apelacyjny
3
dowód ten uwzględnił. Wnioskodawca na takie okoliczności w odpowiednim czasie
się nie powołał, co spowodowało pominięcie zaświadczenia w postępowaniu apela-
cyjnym.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że skarżący faktycznie nie wykazał w
skardze żadnej z podstaw wznowienia przewidzianych w art. 401-404 k.p.c. Inaczej
mówiąc, skarżący nie oparł skargi o wznowienie postępowania na ustawowej pod-
stawie wznowienia, określonej przez obowiązujące przepisy. W tej sytuacji skarga o
wznowienie jako nieoparta na ustawowej podstawie wznowienia podlegała odrzuce-
niu na mocy art. 410 § 1 k.p.c.
Powyższe postanowienie zaskarżył w całości zażaleniem pełnomocnik ubez-
pieczonego, zarzucając błędną wykładnię art. 403 § 2 k.p.c. i art. 410 § 1 k.p.c. Peł-
nomocnik ubezpieczonego wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględ-
nienie złożonej skargi. W zażaleniu pełnomocnik skarżącego podniósł, że uzasad-
niając istnienie podstawy restytucyjnej z art. 403 § 2 k.p.c. ubezpieczony powołał się
na to, że zaświadczenie o zatrudnieniu z 15 listopada 1960 r. wystawione przez
Rzemieślniczą Spółdzielnię Pracy Szewców i Cholewkarzy „M.” w B. odnalazł po wy-
daniu przez Sąd Okręgowy w Koszalinie wyroku z 22 grudnia 2003 r. i dlatego przed-
stawił je Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku. Sąd ten pominął przedstawiony dowód
na podstawie art. 381 k.p.c. Ubezpieczony nie był w postępowaniu apelacyjnym re-
prezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika i nie wskazał okoliczności, które
uniemożliwiły mu przedstawienie tego dowodu przed Sądem Okręgowym, aby Sąd
Apelacyjny dowód ten rozpatrzył. W złożonej skardze o wznowienie postępowania
ubezpieczony powołał się na wykrycie nowego dowodu.
Sąd Apelacyjny odrzucił skargę na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. Skarżący
podniósł, że według postanowienia Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1999 r., II UKN
417/98, OSNP 2000, nr 6, poz. 254, odrzucenie skargi o wznowienie postępowania w
trybie art. 410 § 1 k.p.c. może nastąpić tylko wtedy, gdy skarga nie opiera się na
ustawowej podstawie wznowienia, nie zaś gdy podstawa ta nie jest merytorycznie
uzasadniona. Ponadto, sąd drugiej instancji jest właściwy do rozpoznania skargi o
wznowienie z przyczyn restytucyjnych (art. 403 § 2 k.p.c.) jedynie wtedy, gdy zmienił
zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy, a nie gdy oddalił środek zaskarżenia
(art. 405 k.p.c.), co miało miejsce w niniejszej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zażalenie jest bezzasadne. Zgodnie z art. 403 § 2 k.p.c., można żądać wzno-
wienia w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie
mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Jak wynika z dotychczasowego
orzecznictwa Sądu Najwyższego, dotyczącego art. 403 § 2 k.p.c., nowe okoliczności
faktyczne lub środki dowodowe, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, to takie
fakty i dowody, z których strona nie mogła skorzystać w postępowaniu prawomocnie
zakończonym. "Wykrycie" w rozumieniu powołanego przepisu oznacza odnalezienie
okoliczności faktycznych lub środków dowodowych w poprzednim postępowaniu nie-
ujawnionych, bo nieznanych stronom. Nie odnosi się zatem do okoliczności i dowo-
dów ujawnionych w zakończonym prawomocnie postępowaniu i znanych w tym po-
stępowaniu stronie wnoszącej skargę.
Wykrycie okoliczności faktycznych lub dowodów w rozumieniu art. 403 § 2
k.p.c. dotyczy faktów i środków dowodowych, które - poza przesłanką ich nieujaw-
nienia w postępowaniu prawomocnie zakończonym - były dla strony skarżącej wów-
czas „nieujawnialne”. Przepis ten obejmuje zatem fakty nieujawnialne albo stronie
nieznane i dla niej niedostępne. Fakty natomiast ujawnialne, czyli te, które strona
powinna znać, bo miała możliwość dostępu do nich, nie są objęte hipotezą tego
przepisu (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 marca 2005 r., III CZP
134/04, LEX nr 151652). Ponadto z brzmienia art. 403 § 2 k.p.c. wynika, że „wykry-
cie” nie odnosi się do okoliczności i dowodów jawnych z materiału poprzedniego po-
stępowania, a tylko niedostrzeżonych przez stronę (por. postanowienie Sądu Naj-
wyższego z 15 maja 1968 r., I CO 1/68, OSNCP 1969 nr 2, poz. 36).
Słusznie Sąd Apelacyjny w zaskarżonym postanowieniu przyjął, że w przy-
padku skarżącego nie można mówić o późniejszym wykryciu takich okoliczności fak-
tycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z
których nie mógł on skorzystać w poprzednim postępowaniu. Skarżący nie tylko mógł
skorzystać w poprzednio zakończonym postępowaniu z kserokopii zaświadczenia
wystawionego 15 listopada 1960 r. przez Rzemieślniczą Spółdzielnię Pracy Szew-
ców i Cholewkarzy „M.” w B., ale nawet z dowodu tego skorzystał. Przedstawił bo-
wiem kserokopię zaświadczenia Sądowi Apelacyjnemu w postępowaniu apelacyj-
nym. Pominięcie tego dowodu przez Sąd Apelacyjny na podstawie art. 381 k.p.c. nie
5
może być traktowane jako pozbawienie skarżącego możliwości skorzystania z niego
w poprzednio zakończonym postępowaniu w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie nie można zatem mówić o oparciu skargi o wzno-
wienie postępowania na ustawowej podstawie wznowienia. W postępowaniu apela-
cyjnym w prawomocnie zakończonej sprawie, której dotyczy skarga o wznowienie,
skarżącemu znany był dowód w postaci zaświadczenia o zatrudnieniu z 15 listopada
1960 r. Sąd Apelacyjny, odnosząc się w uzasadnieniu prawomocnego wyroku do
tego dowodu, podniósł, że ubezpieczony w żaden sposób nie uprawdopodobnił, aby
zaświadczenia tego nie mógł powołać nie tylko podczas składania do organu rento-
wego wniosku o emeryturę, ale także w postępowaniu przed Sądem Okręgowym
jako sądem pierwszej instancji, przed którym wnosił o ustalenie okresu jego zatrud-
nienia w Rzemieślniczej Spółdzielni Pracy „M.” w B. Skarżący, będący adresatem
zaświadczenia z 15 listopada 1960 r., złożonego do akt sądowych jedynie w ksero-
kopii, nie uprawdopodobnił przyczyn, dla których nie dołączył tego zaświadczenia
zarówno do pierwotnego, jak i do ponownego wniosku o emeryturę, a także przy-
czyn, dla których nie przedłożył oryginału tego zaświadczenia. Z tych względów Sąd
Apelacyjny, na podstawie art. 381 k.p.c., pominął przeprowadzenie dowodu ze zło-
żonego w postępowaniu apelacyjnym zaświadczenia. Zaświadczenie, na które po-
wołuje się skarżący w skardze o wznowienie postępowania, nie może być w tych
okolicznościach traktowane jako nowy, „wykryty”, środek dowodowy, z którego skar-
żący nie mógł skorzystać w poprzednim postępowaniu. W tym stanie rzeczy Sąd
Apelacyjny słusznie uznał, że powołany przez skarżącego środek dowodowy w po-
staci zaświadczenie o zatrudnieniu z 15 listopada 1960 r., będąc znaną wcześniej
skarżącemu okolicznością sprawy, nie może być zakwalifikowany jako późniejsze
wykrycie nowych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby
mieć wpływ na wynik sprawy, a z których skarżący nie mógł skorzystać w poprzed-
nim postępowaniu (art. 403 § 2 k.p.c.). Dla oceny, że nie doszło do późniejszego wy-
krycia okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, z których strona nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu, nie ma znaczenia pominięcie przedmioto-
wego dowodu przez Sąd Apelacyjny w zakończonym postępowaniu na podstawie
art. 381 k.p.c. Niemożność skorzystania w poprzednim postępowaniu z określonych
okoliczności faktycznych lub środków dowodowych nie ma miejsca wówczas, gdy
istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko na skutek
opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby powołania się na
6
nie, strona tego nie uczyniła (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 lutego
1999 r., II CKN 807/98, postanowienie Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., V CZ
158/03, niepublikowany).
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 410 § 1 k.p.c. Zgodnie z
tym przepisem, sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu,
niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie; postanowienie może być
wydane na posiedzeniu niejawnym. Pełnomocnik skarżącego twierdzi, że chociaż
skarżący oparł skargę na ustawowej podstawie wznowienia, a mianowicie na „no-
wym” dowodzie w postaci zaświadczenia o zatrudnieniu, z którego nie mógł skorzy-
stać w poprzednim postępowaniu, Sąd Apelacyjny odrzucił jego skargę powołując się
na treść art. 410 § 1 k.p.c. Tymczasem, według skarżącego, odrzucenie skargi o
wznowienie postępowania na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. może nastąpić tylko
wtedy, gdy skarga nie opiera się na ustawowej podstawie wznowienia, nie zaś gdy
podstawa ta nie jest merytorycznie uzasadniona. Z argumentacji prawnej pełnomoc-
nika skarżącego zdaje się wynikać, że utożsamia on formalne powołanie się na jedną
z ustawowych przyczyn wznowienia (w tym przypadku podstawę wymienioną w art.
403 § 2 k.p.c.) z oparciem skargi na ustawowej podstawie wznowienia. Pogląd ten
nie jest słuszny.
W orzecznictwie przyjmuje się - i jest to stanowisko dominujące - że skarga
podlega odrzuceniu nie tylko wtedy, gdy powołana w niej podstawa wznowienia zo-
stała sformułowana w sposób nieodpowiadający ustawie, ale także wówczas, gdy
przedstawione w niej okoliczności wprawdzie dałyby się formalnie zakwalifikować
jako przewidziana w ustawie podstawa wznowienia, jednak w rzeczywistości podsta-
wa ta nie występuje (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 19 maja 2005 r., II CZ
41/05, niepublikowane.; z 21 października 2005 r., III CZ 82/05, niepublikowane; z 25
października 2006 r., III CZ 65/06, niepublikowane; z 27 października 2006 r., I CZ
43/06, niepublikowane; z 14 grudnia 2006 r., I CZ 103/06, niepublikowane). Z tych
przyczyn za chybiony uznać należy zarzut naruszenia art. 410 § 1 k.p.c. przez wyda-
nie w rozpoznawanej sprawie postanowienia odrzucającego skargę. Powyższe roz-
ważania prowadzą do wniosku, że wydając zaskarżone postanowienie Sąd Apelacyj-
ny nie naruszył ani art. 403 § 2 k.p.c, ani art. 410 § 2 k.p.c.
Skarżący w zażaleniu podniósł ponadto, nie konstruując jednak zarzutu naru-
szenia art. 405 k.p.c., że sąd drugiej instancji jest właściwy do rozpoznania skargi o
wznowienie z przyczyn restytucyjnych jedynie wtedy, gdy zmienił zaskarżony wyrok i
7
orzekł co do istoty sprawy, a nie gdy oddalił środek zaskarżenia. Stanowisko to nie
jest uzasadnione. W najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa po-
gląd, zgodnie z którym model obowiązującego obecnie systemu środków odwoław-
czych jednoznacznie przemawia na rzecz tezy, że sąd drugiej instancji orzeka co do
istoty sprawy zarówno wtedy, gdy zmienia wyrok sądu pierwszej instancji, jak rów-
nież wówczas, gdy oddala apelację (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 13 stycznia
2005 r., III CZP 77/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 200 oraz postanowienie Sądu Naj-
wyższego z 21 kwietnia 2004 r., III CZP 11/04, OSNC 2004 nr 12, poz. 206 i przyto-
czone w nich inne niepublikowane orzeczenia Sądu Najwyższego). Sąd odwoławczy
rozpoznaje sprawę merytorycznie i samodzielnie dokonuje oceny prawnej, z ograni-
czeniem wynikającym z granic zaskarżenia. Postępowanie przed nim ma zatem nie
tylko charakter kontrolny, ale również rozpoznawczy. Oddalenie apelacji jest efektem
rozpoznania istoty sprawy, w którym sąd ten daje wyraz swej ocenie zasadności
wyroku sądu pierwszej instancji. Należało zatem uznać, że sąd drugiej instancji, który
oddalił apelację, był sądem właściwym do rozpoznania skargi o wznowienie postę-
powania opartej na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. (uchwała SN z 13 stycznia 2005 r.,
III CZP 77/04), ponieważ orzeczenie sądu drugiej instancji oddalające apelację jest
orzeczeniem co do istoty sprawy w rozumieniu art. 405 zdanie drugie k.p.c. (posta-
nowienie SN z 21 kwietnia 2004 r., III CZP 11/04).
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie.
========================================