Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 67/07
POSTANOWIENIE
Dnia 24 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku I.R.
przy uczestnictwie R.Z. i BankuG.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w W. z dnia 14 czerwca 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy, rozpoznając skargę na wpis w księdze wieczystej, dokonany
przez referendarza, postanowieniem z dnia 8 marca 2006 r. zmienił zaskarżony
wpis w dziale IV księgi wieczystej Kw nr [...] przez jego wykreślenie i wpisanie w to
miejsce tego, że ujawniona zostaje „hipoteka umowna dla zabezpieczenia pożyczki
na remont lokalu mieszkalnego po powodzi na udziale R.Z. w kwocie 50 000 zł
z odsetkami 2% w stosunku rocznym na rzecz BankuG”. Apelacja wnioskodawczyni
I.R. została oddalona. Podstawą rozstrzygnięcia obu Sądów były następujące
ustalenia faktyczne.
W dniu 22 lutego 1999 r. w dziale IV księgi wieczystej KW nr [...] wpisano
hipotekę umowną w kwocie 50.000 zł z odsetkami 2% w stosunku rocznym na
rzecz BankuG dla zabezpieczenia pożyczki na remont lokalu mieszkalnego po
powodzi. Hipotekę ustanowiono na udziale R.Z. Udział wynoszący ¼ we
współwłasności zabudowań, stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności
(usytuowanych na działkach nr 247/1 i 247/2), R.Z. nabył od innych osób na
podstawie umowy sprzedaży z dnia 24 marca 2004 r. W 2004 r. doszło do
sądowego zniesienia współwłasności nieruchomości, obejmującej obie
wspomniane działki w ten sposób, że wydzielono z niej dwie nieruchomości
lokalowe, tj. lokal nr 1 i 2 wraz z odpowiednimi udziałami we współwłasności gruntu
oraz części budynku (postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 2 września 2004 r.).
Lokal nr 1 przypadł na własność uczestnikowi postępowania R.Z., natomiast lokal
nr 2 – wnioskodawczyni I.R. Na podstawie wspomnianego postanowienia o
podziale Sąd Rejonowy wyodrębnił z księgi wieczystej KW nr [...] lokal nr 2, dla
którego założono nową księgę wieczystą Kw nr [...] z wpisem prawa własności I.R.
Ustalono, że w chwili powstania hipoteki (w 1999 r.) R.Z. był
współwłaścicielem nieruchomości w ½ części i hipoteka obciążała tenże udział.
W ocenie Sądu Okręgowego, mimo późniejszego nabycia przez uczestnika
postępowania udziału w ¼ we współwłasności zabudowań stanowiących odrębny
od gruntu przedmiot własności, wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, zawartym
w zaskarżonym apelacją postanowieniu, nie zmienił się zakres hipoteki, ponieważ
3
ustanowiona hipoteka w dalszym ciągu obciążała udział we współwłasności
wynoszący ½. Wyodrębnienie lokalów mieszkalnych nr 1 i 2 nastąpiło w wyniku
fizycznego podziału nieruchomości zgodnie z art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 ze
zm.). W takiej sytuacji doszło do pojawienia się na rzecz wierzyciela hipotecznego
(BankuG) hipoteki łącznej na nowo powstałych nieruchomościach (lokalach
mieszkalnych oraz nieruchomości obejmującej grunt oraz części wspólne budynku)
w takiej części, w jakiej była obciążona nieruchomość podzielona, tj. w ½ części.
W tym zakresie Sąd Okręgowy, podobnie jak sąd pierwszej instancji, powołał się na
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2003 r., III CP 1/03, (OSNC 2004,
z. 1, poz. 3).
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni powoływano się jedynie na
naruszenie art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1952 r. o księgach wieczystych
i hipotece (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 ze zm., cyt. dalej jako „ustawa
z 6 lipca 1982 r.”). Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia
oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji w punkcie I przez wykreślenie
wpisanej hipoteki z działu IV KW nr [...] (prowadzonej dla nieruchomości lokalowej
nr 2).
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze kasacyjnej skarżąca nie kwestionowała ustaleń faktycznych
dokonanych przez oba Sądy, a podnosiła tylko zarzut naruszenia art. 76 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. w wyniku błędnej jego wykładni. Oznacza to, że Sąd
Najwyższy związany jest wspomnianymi ustaleniami (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Zgodnie z art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r., w razie podziału
nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie
nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). W rozpoznawanej
sprawie pojawiło się zagadnienie czy wspomniany przepis ma zastosowanie także
wówczas, gdy doszło do podziału nieruchomości po ustanowieniu hipoteki umową
na współudziale we własności nieruchomości, przysługującemu jednemu
ze współwłaścicieli tej nieruchomości.
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i w literaturze zarysowały się w tym
zakresie dwa odmienne stanowiska. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
4 listopada 1997 r., I CKN (nieopubl.) stwierdzono, że obciążanie hipoteką łączną
wszystkich nieruchomości powstałych w wyniku zniesienia współwłasności
nieruchomości przez jej podział w naturze może nastąpić, w świetle art. 76 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tylko wtedy, gdy
przed podziałem hipoteka obciążała nieruchomość jako całość, a nie tylko część
ułamkową nieruchomości stanowiącą udział właściciela. W uchwale z dnia
1 grudnia 1969 r. III CZP 51/59 (OSNC 1970, z. 4, poz. 59) natomiast przyjęto, że
w razie zniesienia współwłasności nieruchomości przez jej podział fizyczny
hipoteka, ciążąca dotychczas na udziale współwłaściciela, ciąży w dalszym ciągu
na nowo powstałych nieruchomościach w takiej części, w jakiej była obciążona
nieruchomość podzielona. Podobne stanowisko wyrażono w dwóch dalszych
orzeczeniach Sądu Najwyższego. W uchwale Sąd Najwyższego z dnia 20 marca
2003 r., III CZP 1/03 (OSNC 2004, z. 1, poz. 3) wyjaśniono, że po zniesieniu
współwłasności nieruchomości przez umowny podział fizyczny hipoteka na udziale
współwłaściciela obciąża nowo powstałe nieruchomości w części odpowiadającej
pierwotnie obciążonemu udziałowi. W uzasadnieniu tej uchwały znalazło się m. in.
twierdzenie, że wprawdzie de lege lata nie uregulowano wprost prawnych
konsekwencji podziału nieruchomości w odniesieniu do hipoteki obciążającej udział
jednego ze współwłaścicieli tej nieruchomości, jednakże konsekwencje takie dadzą
się określić przy odpowiedniej wykładni przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
Kontynuację tej linii orzecznictwa potwierdza postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 8 lipca 2003 r., IV CK 422/02 (nieopublik.), w którym stwierdzono, że w razie
zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnego prawa do lokalu,
hipoteka ciążąca dotychczas na udziale współwłaściciela, obciąża także nowo
powstałą nieruchomość w części odpowiadającej pierwotnie obciążonemu
udziałowi.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela argumentację prawną, która
leży u podstaw rozwiązania, że przepis art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
ma również zastosowanie w razie ustanowienia hipoteki na udziale we
współwłasności jednego ze współwłaścicieli nieruchomości i w konsekwencji
5
podział tej nieruchomości, także w postaci wyodrębnienia samodzielnych lokali
mieszkalnych, prowadzi do obciążenia istniejącą hipoteką nowo powstałych
w wyniku podziału nieruchomości w części odpowiadającej pierwotnie obciążonemu
udziałowi. Powstanie takiej hipoteki łącznej nie stanowi zasadniczej zmiany treści
hipoteki już istniejącej, ale jej przekształcenie prawne, polegające na prawnym
przystosowaniu zabezpieczenia do nowej sytuacji, jaka wytworzyła się
w konsekwencji podziału nieruchomości obciążonej (por. też uzasadnienie uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1994 r., III CZP 85/94, OSNC 1995, z. 1, poz. 3).
Z przedstawionych względów nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 76
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. Oznaczało to konieczność oddalenia skargi
kasacyjnej wnioskodawczyni jako nieuzasadnionej (art. 39814
k.p.c.).