Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 92/07
1. Powołanie się na wynikający z treści weksla poterminowy charakter
indosu (art. 20 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo
wekslowe, Dz.U. Nr 37, poz. 282) nie podlega ograniczeniom przewidzianym w
art. 495 § 3 zdanie pierwsze k.p.c.
2. Weksel gwarancyjny może być wystawiony nie tylko jako weksel in
blanco, ale i jako weksel zupełny.
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Piotra D. przeciwko Stanisławowi S. i
Arturowi B. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 21 czerwca 2007 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 29 sierpnia 2006 r.
oddalił skargę kasacyjną i zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwoty po
3600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Piotr D. wniósł o zasądzenie w postępowaniu nakazowym solidarnie od
pozwanych Stanisława S. i Artura B. kwoty 1 600 000 zł z odsetkami ustawowymi.
Podstawę żądania pozwu stanowił weksel własny, wystawiony przez Stanisława S.
w W. w dniu 6 marca 2001 r., opiewający na kwotę 1 600 000 zł, płatną Józefowi G.
w dniu 31 grudnia 2001 r. Na odwrocie weksla znajdowało się oświadczenie Artura
B. o poręczeniu oraz zastrzeżenie: „Warszawa, dn. czternastego listopada 2002 r.,
ustępuję na zlecenie Piotra D.”, podpisane przez Józefa G.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji pozwanych,
zmienił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 18 stycznia 2006 r. w ten sposób, że uchylił
nakaz zapłaty Sądu Okręgowego z dnia 16 stycznia 2003 r. w zakresie, w jakim
nakaz ten został utrzymany w mocy wymienionym wyrokiem Sądu Okręgowego, i w
tej części oddalił powództwo. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że indos, na którego
podstawie powód nabył weksel, był indosem poterminowym, tj. mającym z mocy art.
20 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 282 – dalej: "Pr.weksl.") tylko skutki przelewu. Pozwani mogli więc
zgodnie z art. 513 § 1 k.c., bronić się przed żądaniem powoda za pomocą wszelkich
zarzutów, które mieli przeciwko indosantowi, czyli Józefowi G., w chwili powzięcia
wiadomości o dokonanym przez niego indosie.
Według ustaleń Sądu Apelacyjnego, do zaciągnięcia przez pozwanych
zobowiązań wekslowych, na które wskazuje treść dołączonego do pozwu weksla,
doszło w związku z umową zawartą w dniu 6 marca 2001 r. przez pozwanego
Stanisława S. z Józefem G. Zamiarem stron tej umowy było nabycie
dzierżawionego wspólnie od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa,
gospodarstwa rolnego w M. Do nabycia miało dojść w ten sposób, że pozwany
Stanisław S. miał zrezygnować z dzierżawy, po czym Józef G. jako jedyny
dzierżawca miał nabyć gospodarstwo, uzyskując rozłożenie ceny na raty. Następnie
Józef G. miał przenieść na Stanisława S. – wynoszący 1/2 – udział w nabytym
gospodarstwie, a za jego nabycie Stanisław S. zapłacić Józefowi G. połowę ceny
gospodarstwa oraz połowę poniesionych przez Józefa G. nakładów na to
gospodarstwo, łącznie kwotę 1 786 000 zł. W umowie przewidziano, że
niedokonanie przez Stanisława S. zapłaty do dnia 31 stycznia 2002 r. będzie
jednoznaczne z odstąpieniem od umowy. Wystawienie dołączonego do pozwu
weksla przez pozwanego Stanisława S. służyło zabezpieczeniu roszczenia Józefa
G. wobec Stanisława S. Stanisław S. wystawił ponadto na rzecz Józefa G. weksel
opiewający na kwotę 186 000 zł. Do realizacji przedsięwzięcia objętego wskazaną
umową nie doszło, chociaż Stanisław S. zrezygnował, tak jak przewidywała umowa,
z dzierżawy gospodarstwa w M.
Pozwani, podnosząc skutecznie wobec powoda zarzuty ze stosunku
podstawowego względem Józefa G., wykazali – zdaniem Sądu Apelacyjnego – że
po dniu 31 stycznia 2002 r. wierzytelność zabezpieczona dołączonym do pozwu
wekslem nie istniała. W rezultacie, nie było podstaw do uznania, że powód na
podstawie indosu Józefa G. nabył wobec pozwanych dochodzone roszczenia
wekslowe.
Skarżąc w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, powód zarzucił naruszenie art.
17 i 20 Pr.weksl. w związku z art. 509-516 k.c. oraz art. 495 § 3 i art. 381 k.p.c.,
naruszenie art. 381, 495 § 3 i art. 328 § 2 k.p.c., naruszenie art. 233 § 1, art. 382 i
328 § 2 k.p.c., naruszenie art. 233 w związku z art. 230 k.p.c., naruszenie art. 10 i
101 Pr.weksl., naruszenie art. 30 i 32 Pr.weksl. w związku z art. 17 i 20 Pr.weksl.
oraz art. 509 i 513 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwalifikacja indosu Józefa G. jako indosu poterminowego w znaczeniu art. 20
ust. 1 zdanie drugie Pr.weksl., czyli jako indosu, który ma tylko skutki przelewu, jest
trafna. Taki charakter indosu wynikał jednoznacznie z treści dołączonego do pozwu
weksla. Hipotezą art. 20 ust. 1 zdanie drugie Pr.weksl. jest objęty nie tylko indos
dokonany po proteście z powodu odmowy zapłaty, ale i indos dokonany po upływie
terminu ustanowionego dla protestu z powodu odmowy zapłaty, w myśl zaś art. 44
ust. 3 Pr.weksl. protest z powodu niezapłacenia weksla płatnego w oznaczonym
dniu powinien być dokonany w jednym z dwóch dni roboczych następujących po
pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 7 maja 2004 r., III CK 563/02, OSNC 2005, nr 5, poz. 88, z dnia 11 lutego
2005 r., III CK 304/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 13, z dnia 12 maja 2005 r., V CK
588/04, OSNC 2006, nr 4, poz. 71, i z dnia 1 grudnia 2006 r., I CSK 299/06, OSNC
2007, nr 10, poz. 157). Termin dla protestu z powodu odmowy zapłaty weksla
dołączonego do pozwu upłynął zatem już z końcem dnia 3 stycznia 2002 r., a więc
na długo przed dniem 14 listopada 2002 r. – datą indosu Józefa G.
Istotą znacznej części podstaw kasacyjnych przytoczonych przez skarżącego
jest twierdzenie o spóźnionym w świetle art. 495 § 3 i art. 381 k.p.c. podniesieniu
przez pozwanych zarzutu poterminowego charakteru indosu Józefa G. Wobec
powołania się przez pozwanych na poterminowy charakter tego indosu dopiero w
apelacji, w drugiej fazie postępowania nakazowego nie mogły, zdaniem
skarżącego, znaleźć zastosowania przepisy art. 20 Pr.weksl. i art. 509-516 k.c.,
otwierające pozwanym drogę do obrony przed żądaniem pozwu za pomocą
zarzutów odwołujących się do okoliczności leżących u podstaw zaciągnięcia przez
nich zobowiązań wekslowych (gwarancyjnego charakteru weksla), lecz art. 17
Pr.weksl., wykluczający obronę pozwanych za pomocą zarzutów odwołujących się
do wspomnianych okoliczności.
Argumentacji tej nie można podzielić. Jak zaznaczono, poterminowy w
znaczeniu art. 20 ust. 1 zdanie drugie Pr.weksl. charakter indosu, kwestią
kwalifikacji prawnej oświadczenia wierzyciela wekslowego skierowanego na
przeniesienie praw z weksla. Jeżeli oświadczenie to, tak jak w niniejszej sprawie,
jest datowane, wystarczającą podstawę do przeprowadzenia wskazanej kwalifikacji
stanowi treść weksla. Sąd Okręgowy zatem, na podstawie samej tylko treści
dołączonego do pozwu weksla, mógł – i powinien, zgodnie z zasadą, że sąd urzędu
stosuje prawo materialne – zakwalifikować indos Józefa G. jako indos poterminowy,
ze skutkiem w postaci możliwości podniesienia przez pozwanych wobec powoda w
piśmie zaskarżającym wydany przeciwko nim nakaz zapłaty wszelkich zarzutów,
które mieli przeciwko Józefowi G. w chwili powzięcia wiadomości o dokonanym
przez niego indosie (art. 513 § 1 k.c. w związku z art. 20 ust. 1 zdanie drugie
Pr.weksl.). Mieszczą się tu także zarzuty odwołujące się do okoliczności
zaciągnięcia przez pozwanych zobowiązań wekslowych, czyli do stosunków
leżących u podstaw ich zobowiązań wekslowych. W sytuacji więc, w której
poterminowy charakter indosu na dołączonym do pozwu wekslu wynikał już z treści
tego weksla, wystarczało wniesienie przez pozwanych, z zachowaniem wymagań
art. 495 § 3 zdanie pierwsze k.p.c., samych tylko zarzutów odwołujących się do
okoliczności zaciągnięcia przez nich zobowiązań wekslowych, wniesienie zaś przez
pozwanych tych zarzutów z zachowaniem wspomnianych wymagań nie budzi
wątpliwości.
Chybiony jest także zarzut, iż dołączony do pozwu weksel, wystawiony przez
Stanisława S. jako weksel zupełny, nie mógł być wekslem gwarancyjnym dlatego,
że wekslem własnym gwarancyjnym (kaucyjnym, depozytowym) może być, w
świetle art. 10 i 101 Pr.weksl., tylko weksel własny wystawiony jako weksel in
blanco. Rzeczywiście, w praktyce najczęściej jako weksle gwarancyjne występują
weksle wystawiane in blanco, ale zacieśnienie kategorii weksli gwarancyjnych do
weksli wystawianych in blanco nie ma podstaw. Inaczej niż zdecydowana
większość umów zobowiązujących, czynności prawne, z których wynikają
zobowiązania wekslowe, nie określają celu wynikającego z nich przysporzenia. Na
cel ten wskazuje dopiero zawarta wyraźnie lub w sposób dorozumiany umowa
leżąca u podstaw zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, czyli umowa kreująca
tzw. stosunek podstawowy (kauzalny) dla tego zobowiązania.
Powszechnie przyjmuje się, że strony danego zobowiązania wekslowego
mogą porozumieć się wyraźnie bądź w sposób dorozumiany, że wręczony
posiadaczowi weksel własny lub trasowany, zupełny albo in blanco, ma służyć
jedynie zabezpieczeniu określonego roszczenia posiadacza wobec dłużnika
wekslowego, wobec czego – zgodnie z treścią tego porozumienia – posiadacz
przed powstaniem i wymagalnością zabezpieczonego roszczenia nie może
dochodzić od osoby, która zaciągnęła zobowiązanie wekslowe, zapłaty weksla ani
przenieść weksla na inną osobę, gdy zaś nie dojdzie do powstania
zabezpieczonego roszczenia lub gdy ono wygaśnie, powinien weksel zwrócić.
Ponieważ czynności prawne będące źródłem zobowiązań wekslowych są w prawie
polskim ujmowane jako czynności prawne abstrakcyjne, tj. jako czynności prawne,
których ważność nie zależy od istnienia lub prawidłowości stosunku podstawowego,
określone w porozumieniu przesłanki warunkujące posłużenie się wekslem
gwarancyjnym nie mają wpływu na istnienie zobowiązania wekslowego objętego
treścią weksla gwarancyjnego. W razie jednak dochodzenia przez posiadacza
weksla zapłaty sumy wekslowej niezgodnie z porozumieniem co do gwarancyjnego
charakteru weksla, dłużnik wekslowy będący kontrahentem posiadacza może,
powołując się na tę okoliczność, skutecznie odmówić zapłaty (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 16 września 2004 r., IV CK 712/03, OSNC 2005, nr 7-8, poz.
143). Zarzut taki może on też skutecznie podnieść wobec posiadacza weksla, który
nabył prawa z weksla na podstawie indosu poterminowego, ponieważ – jak
wyjaśniono – wobec takiego posiadacza nie stosuje się art. 17 Pr.weksl., lecz art.
513 k.c.
W przypadku udzielenia poręczenia wekslowego za osobę, która zaciągnęła
zobowiązanie w celu zabezpieczenia określonego roszczenia, porozumieniem co
do gwarancyjnego charakteru weksla może być objęte także zobowiązanie
poręczyciela. Jest to sytuacja typowa, podobnie jak udział w porozumieniu co do
uzupełnia weksla in blanco nie tylko dłużnika głównego, ale i osoby, która złożyła na
wekslu in blanco podpis w charakterze poręczyciela. Poręczyciel, który udzielił
poręczenia na wekslu in blanco, może w zasadzie – jak się przyjmuje w
orzecznictwie – powoływać się wobec remitenta także na wypełnienie weksla
niezgodnie z zawartym porozumieniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3
sierpnia 2006 r., IV CSK 101/06, nie publ.). (...)
Sąd Apelacyjny nie naruszył także art. 30 i 32 Pr.weksl. W szczególności art.
32 ust. 2 Pr.weksl. stanowiący, że zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby
nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z
wyjątkiem wady formalnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września
2006 r., I CSK 116/06, OSNC 2007, nr 5, poz. 76), nie wyklucza podnoszenia przez
poręczyciela zarzutów osobistych względem wierzyciela wekslowego, w tym
zarzutów odwołujących się do łączącego go z nim stosunku podstawowego,
ponieważ tych zarzutów w ogóle nie dotyczy. W odniesieniu do nich mają
zastosowanie normy powszechnego prawa cywilnego (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 264/00, nie publ. i z dnia 3 sierpnia
2006 r., IV CSK 101/06, nie publ.). Do wspomnianej kategorii należą w
szczególności zarzuty poręczyciela oparte na jego i dłużnika głównego
porozumieniu z wierzycielem wekslowym w sprawie gwarancyjnego charakteru
weksla. W razie takiego porozumienia poręczyciel odpowiada względem wierzyciela
wekslowego tylko wtedy, gdy wierzyciel wekslowy może dochodzić roszczenia
wobec dłużnika głównego. W sytuacjach, których dotyczy art. 20 ust. 1 zdanie
drugie Pr.weksl., omawiane zarzuty mogą być podnoszone przez poręczyciela na
podstawie powołanego przepisu w związku z art. 513 § 1 k.c. oczywiście także
wobec posiadacza weksla, który nabył prawa z weksla w drodze indosu
poterminowego. W konsekwencji, brak podstaw do podzielenia poglądu
skarżącego, że na skuteczne podniesienie wobec powoda przez Artura B. zarzutów
odwołujących się do gwarancyjnego charakteru weksla nie pozwalały przepisy
prawa wekslowego o poręczeniu wekslowym. (...)
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).