Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 6 lipca 2007 r., III CZP 71/07
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie postępowania upadłościowego "R.P." S.A. w
likwidacji z siedzibą w W. w przedmiocie zgłoszenia wierzytelności przez syndyka
masy upadłości "T.F." S.A. z siedzibą w W., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 6 lipca 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy postanowieniem z dnia 14 maja 2007 r.:
"Czy postępowanie wszczęte zgłoszeniem wierzytelności stanowi sprawę w
rozumieniu art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398)?"
podjął uchwałę:
W postępowaniu upadłościowym wszczętym pod rządem ustawy z dnia
13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.) wpis od sprzeciwu wierzyciela od odmowy
uznania zgłoszonej wierzytelności pobiera się według przepisów tej ustawy.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 7 lutego 2006 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy
ogłosił upadłość "R.P." S.A. Dnia 15 marca 2006 r., w toku prowadzonego
postępowania upadłościowego, wierzyciel – syndyk masy upadłości "T.F." S.A. –
dokonał zgłoszenia wierzytelności. Syndyk masy upadłości, sporządzając listę
wierzytelności, odmówił uznania przedmiotowej wierzytelności, na co wierzyciel
wniósł sprzeciw i dołączył dowód uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 200 zł.
Zarządzeniem z dnia 18 grudnia 2006 r. sędzia-komisarz zobowiązał
pełnomocnika skarżącego do uiszczenia kwoty 19 800 zł tytułem uzupełnienia
wpisu od sprzeciwu w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia sprzeciwu.
Podniósł, że ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. – dalej: "u.k.s.c.") stanowi w art. 149 ust.
1, iż w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się
dotychczasowe przepisy do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, a
skoro ustawa weszła w życie w dniu 2 marca 2006 r., natomiast upadłość
likwidacyjna została ogłoszona dnia 7 lutego 2006 r., to tę datę należy uznać za
chwilę wszczęcia postępowania. Wszystkie inne czynności podejmowane w tej
sprawie przez jej uczestników, w tym wniesienie i popieranie zgłoszenia
wierzytelności, są konsekwencją i częścią już toczącego się postępowania
upadłościowego. Zdaniem sędziego-komisarza, w prowadzonym w niniejszej
sprawie postępowaniu upadłościowym należy stosować nadal przepisy poprzednio
obowiązujące, tj. ustawę z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm. – dalej:
"u.k.s.c. z 1967 r.") oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów
w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.).
Zażalenie na zarządzenie sędziego-komisarza wniósł wierzyciel, zarzucając
błędną interpretację art. 149 oraz art. 75 u.k.s.c. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia oraz określenie wymiaru opłaty od złożonego sprzeciwu na kwotę
200 zł zgodnie z art. 75 pkt 4 u.k.s.c. Zdaniem skarżącego, decydującą chwilą dla
ustalenia zasad oraz podstawy wymiaru opłaty jest dzień zgłoszenia wierzytelności.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Rejonowy powziął poważne wątpliwości,
którym dał wyraz w przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(...) W pierwszym rzędzie należy odnieść się do kwestii dopuszczalności
zażalenia na zarządzenie sędziego-komisarza w przedmiocie obowiązku uiszczenia
opłaty. Przepis art. 22 ust. 1 u.k.s.c. z 1967 r. stanowił wprost, że na zarządzenie
przewodniczącego w przedmiocie obowiązku uiszczenia kosztów sądowych stronie
przysługuje zażalenie. Obowiązująca ustawa nie zawiera odpowiednika tego
przepisu, a kwestię zaskarżalności orzeczeń w przedmiocie kosztów reguluje art.
394 § 1 pkt 9 k.p.c.; zażalenie przysługuje na postanowienia sądu i zarządzenia
przewodniczącego, których przedmiotem jest określenie zasad ponoszenia przez
strony kosztów procesu, wymiar opłaty, zwrot opłaty lub zaliczki, obciążenie
kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty
sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty oraz wynagrodzenie biegłego.
Na gruncie tego przepisu, w kwestii dopuszczalności zażalenia na
zarządzenie przewodniczącego w przedmiocie „wymiaru opłaty", w doktrynie
prezentowane są dwa rozbieżne stanowiska. Zgodnie z jednym, nowa ustawa o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych ograniczyła katalog zaskarżalnych
zarządzeń przewodniczącego oraz postanowień sądu w przedmiocie kosztów
sądowych; obecnie zażalenie przysługuje wyłącznie na zarządzenie
przewodniczącego, którego przedmiotem jest zwrot pozwu (pisma wszczynającego
postępowanie) z powodu nieuiszczenia należnej opłaty. Jako argument podaje się,
że zarządzenie w przedmiocie wezwania do uiszczenia opłaty lub uzupełnienia
opłaty nie stanowi rozstrzygnięcia w przedmiocie „wymiaru opłaty”. Przez ustalenie
wymiaru opłaty należy rozumieć określenie jej wysokości na podstawie art. 108 § 1
lub 1081
k.p.c. albo ustalenie opłaty ostatecznej na podstawie art. 15 ust. 3 u.k.s.c.
W myśl odmiennego stanowiska, zarządzenie przewodniczącego dotyczące
wezwania strony do uiszczenia opłaty w określonej wysokości (art. 130 § 1 i 11
k.p.c.) podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia jako decyzja w przedmiocie
„wymiaru opłaty”. Wskazuje się przy tym, że zażalenie na to zarządzenie jest wolne
od opłat (art. 95 ust. 2 u.k.s.c.).
Za trafny należy uznać pogląd drugi. Z art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. wyraźnie
wynika, że zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu
pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest
„wymiar opłaty”. Wprawdzie przepisy obowiązującej ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych nie posługują się tym pojęciem, to jednak nie stanowi trudności
ustalenie, przedmiotem których decyzji zapadających w toku postępowania jest
„wymiar opłaty”. Przez „wymiar” należy rozumieć "wielkość czegoś wymierzonego,
wyznaczonego komuś" („Uniwersalny słownik języka polskiego”, pod red. S.
Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003). Na gruncie art. 394 § 1
pkt 9 k.p.c. „wymiar” odnosi się do opłaty sądowej, przy czym przepis ten nie
ogranicza wymiaru opłaty wyłącznie do decyzji sądu; gdyby ustawodawca chciał
ograniczyć jego zakres, musiałby to wyraźnie stwierdzić. Rozstrzygnięciem, którego
przedmiotem jest wysokość opłaty sądowej jest niewątpliwie zarządzenie
przewodniczącego wzywające stronę do opłacenia pisma i wskazujące wysokość
należnej opłaty sądowej (art. 130 § 1 i 11
k.p.c.).
Za dopuszczalnością zażalenia na zarządzenie przewodniczącego w
przedmiocie „wymiaru opłaty” przemawia także art. 95 ust. 2 u.k.s.c., który stanowi,
że zażalenie dotyczące wyłącznie wysokości opłaty albo wysokości wydatków jest
wolne od opłat. Należy dodać, że dla oceny omawianej kwestii nie ma znaczenia
zmiana art. 95 ust. 2 u.k.s.c. dokonana przez art. 1 pkt 15 lit. c ustawy z dnia 14
grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123). Ustawa ta nie ma zastosowania w sprawach
wszczętych przed dniem jej wejścia w życie, tj. przed dniem 10 marca 2007 r.
Zakładając postulat racjonalności ustawodawcy, należy przyjąć, że skoro
przewidział on zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty od środka zaskarżenia,
to przewidywał dopuszczalność tego środka. (...)
Trafnie spostrzega się w doktrynie, że postępowania upadłościowego nie
można zaliczyć do sądowego postępowania rozpoznawczego. Sąd upadłościowy, a
tym bardziej sędzia-komisarz nie rozpoznaje i nie rozstrzyga sporów (w ścisłym
tego słowa znaczeniu) dotyczących roszczeń zgłaszanych przez wierzycieli. Trudno
też znaleźć istotne podobieństwo pomiędzy postępowaniem upadłościowym a
postępowaniem rozpoznawczym w trybie nieprocesowym, w którym sąd pełni
funkcje niedające się przenieść na grunt postępowania upadłościowego.
Postępowanie upadłościowe zbliżone jest natomiast do postępowania
egzekucyjnego, przy czym bliskość tę należy odnieść przede wszystkim do celu obu
postępowań, a nie do ich struktury. Głównym celem postępowania upadłościowego
i egzekucyjnego jest zaspokojenie wierzycieli dłużnika. W postępowaniu
egzekucyjnym poszczególni wierzyciele dochodzą indywidualnie zaspokojenia
swoich wierzytelności na podstawie uzyskanych uprzednio tytułów wykonawczych,
a egzekucja jest skierowana zawsze do określonych praw majątkowych dłużnika. Z
tego względu sądowe postępowanie egzekucyjne nazywane jest egzekucją
singularną, postępowanie upadłościowe określa się natomiast jako egzekucję
generalną, gdyż w toku tego postępowania następuje zajęcie i spieniężenie całego
majątku upadłego dłużnika w celu zaspokojenia jego wierzycieli (zob. uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1997 r., I CKN 13/96, OSNC
1997, nr 5, poz. 54). (...)
Cele, które realizuje postępowanie upadłościowe i zasady na których jest
oparte, stanowią elementy konstrukcyjne tego postępowania decydujące o jego
strukturze, budowie. W ramach postępowania upadłościowego wyodrębnia się jego
poszczególne stadia, etapy pozostające ze sobą w związku funkcjonalnym. Co
więcej, nawet poszczególne stadia nie mają charakteru jednolitego i dają się
podzielić. Taki obraz postępowania upadłościowego nie powinien jednak
przysłaniać faktu, że całe to postępowanie – wszystkie czynności podejmowane w
jego ramach, na poszczególnych etapach – dąży do osiągnięcia z góry
zamierzonego celu, którym jest przede wszystkim zaspokojenie wierzycieli
upadłego dłużnika. (...)
W postępowaniu upadłościowym należy rozróżnić dwa zasadnicze etapy:
postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości (art. 18-56 ustawy z dnia 28
lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 – dalej:
"Pr.u.n."), którego celem jest ustalenie, czy w stosunku do określonego podmiotu
istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości, oraz postępowanie prowadzone po
ogłoszeniu upadłości, zwane też właściwym postępowaniem upadłościowym (art.
149-372 Pr.u.n.), służące przede wszystkim zaspokojeniu roszczeń wierzycieli.
Właściwe postępowanie upadłościowe nie jest postępowaniem jednolitym, a w jego
ramach można wyodrębnić postępowanie likwidacyjne, postępowanie w
przedmiocie zgłoszenia wierzytelności i postępowanie podziałowe.
Charakter prawny postępowania w przedmiocie zgłoszenia wierzytelności i
zapadających w nim decyzji wielokrotnie był przedmiotem wypowiedzi Sądu
Najwyższego, na gruncie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. – Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r., Nr 118,
poz. 512 ze zm. – dalej: "Pr.up.") – oraz na gruncie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
– Prawo upadłościowe i naprawcze. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20
grudnia 1996 r., II CKU 68/96 (nie publ.) wyraził pogląd, że postanowienia
sędziego-komisarza i sądu w przedmiocie listy wierzytelności, wydane na podstawie
art. 161 § 2 i 165 § 1 Pr.up. nie kończą postępowania upadłościowego jako całości.
Nie przesądzają również zasadności wierzytelności, gdyż jej uznanie lub odmowa
uznania skutkuje tylko w ramach postępowania upadłościowego i nie wyłącza
stosownego powództwa po jego ukończeniu (art. 169 i 170 § 2 Pr.up.). Stanowisko
to podtrzymał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 stycznia
1997 r., I CKN 13/96, (OSNC 1997, nr 5, poz. 54), a następnie w postanowieniu z
dnia 17 sierpnia 2000 r., II CKN 1092/00, (nie publ.). W ten sam sposób potraktował
Sąd Najwyższy postanowienie sędziego-komisarza w przedmiocie sprawdzenia i
wciągnięcia na listę wierzytelności, wydane na gruncie rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo o postępowaniu
układowym (Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze zm.) (postanowienie z dnia 30 października
1996 r., I CZ 10/96, nie publ.).
W uzasadnieniu uchwały z dnia 2 marca 2005 r., III CZP 98/04, (OSNC 2006,
nr 2, poz. 21) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że zgłoszenie wierzytelności jest
przesłanką uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym oraz umieszczenia
wierzytelności na liście wierzytelności i uwzględnienia jej w planie podziału.
Podkreślił – powołując się na poglądy doktryny – że zgłoszenie wierzytelności w
postępowaniu upadłościowym stanowi formę jej dochodzenia w postępowaniu
sądowym, zatwierdzenie zaś listy wierzytelności jest orzeczeniem co do istoty
sprawy. Zgłoszenie wierzytelności spełnia więc taką funkcję jak wytoczenie
powództwa w procesie lub zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. Zapatrywanie to znalazło odzwierciedlenie również w uzasadnieniu
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005 r., III CZP 110/05,
(OSNC 2006, nr 12, poz. 203). (...)
Pogląd ten nie neguje faktu, że zgłoszenie wierzytelności jest jednak przede
wszystkim instytucją ściśle związaną z postępowaniem upadłościowym. Istnienie
podobieństw pomiędzy poszczególnymi instytucjami postępowania
upadłościowego, egzekucyjnego i rozpoznawczego można łatwo wytłumaczyć tym,
że wszystkie te postępowania zalicza się do postępowania cywilnego, którego
celem jest urzeczywistnienie norm prawa materialnego cywilnego. W każdym z tych
postępowań ochrona praw podmiotowych osiągana jest jednak za pomocą innych
środków. Doszukując się istnienia analogii, nie można pomijać zasadniczych różnic,
które występują zwłaszcza w samej strukturze postępowania upadłościowego,
egzekucyjnego i rozpoznawczego. W konsekwencji nie ma podstaw do stawiania
znaku równości pomiędzy wytoczeniem powództwa a zgłoszeniem wierzytelności,
jak też nie można skutków wytoczenia powództwa rozciągać na zgłoszenie
wierzytelności.
Jeśli chodzi o podobieństwa, to należy wskazać, że zgłoszenie wierzytelności
stanowi – jak wytoczenie powództwa – pierwszą czynność procesową wierzyciela.
Tak jak w przypadku pozwu, jeżeli pismo procesowe zawierające zgłoszenie
wierzytelności ma braki formalne (art. 126 i 128 k.p.c., art. 240 Pr.u.n.), sędzia-
komisarz wzywa wierzyciela do usunięcia dostrzeżonych braków w terminie siedmiu
dni pod rygorem zwrotu pisma (art. 130 § 1 i 2 k.p.c. w związku z art. 229 Pr.u.n.).
Na zarządzenie sędziego-komisarza, jak na zarządzenie w przedmiocie zwrotu
pozwu, wierzycielowi przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z
art. 229 Pr.u.n.).
Zgłoszenie wierzytelności nie jest czynnością, która wszczyna postępowanie
w sprawie upadłościowej, nie inicjuje postępowania o ogłoszenie upadłości ani tzw.
właściwego postępowania upadłościowego; podobnie jak wytoczenie powództwa,
stanowi akt o charakterze dyspozycyjnym wierzyciela, z tą jednak różnicą, że jeżeli
wierzyciel nie zgłosi swej wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo, zostanie ona
umieszczona na liście wierzytelności z urzędu (art. 236 ust. 1 i 2 oraz art. 237
Pr.u.n.). (...) Zgłoszenie wierzytelności i postępowanie wszczęte na skutek
wniesienia sprzeciwu co do uznania wierzytelności nie stanowi rozpoznania i
rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Postępowanie to przebiega w formie uproszczonej; istnienie wierzytelności w
praktyce najczęściej wykazywane jest za pomocą dokumentów, zwłaszcza tytułu
wykonawczego (art. 258 Pr.u.n.), który korzysta z powagi rzeczy osądzonej i ma
moc wiążącą (art. 366 k.p.c.). Postanowienia sędziego-komisarza i sądu w
przedmiocie listy wierzytelności nie kończą postępowania upadłościowego jako
całości; nie przesądzają zasadności wierzytelności, gdyż jej uznanie lub odmowa
uznania skutkuje tylko w ramach postępowania upadłościowego i nie wyłącza
stosownego powództwa po jego ukończeniu (art. 264 ust. 2 i 3 Pr.u.n.). Do
postanowień kończących postępowanie upadłościowe zalicza się postanowienie w
przedmiocie umorzenia postępowania (art. 361 Pr.u.n.) i zakończenia postępowania
(art. 368 Pr.u.n.). (...)
Zgłoszenie wierzytelności nie jest traktowane jako „sprawa” na gruncie Prawa
upadłościowego i naprawczego. Przepisy art. 18 i 19 Pr.u.n. posługują się pojęciem
„sprawy o ogłoszenie upadłości", podobnie jak art. 27, 29, 30, 32 Pr.u.n. Pewną
całość stanowi także tzw. właściwe postępowanie upadłościowe. O sprawie
upadłościowej jako o całym postępowaniu upadłościowym traktują np. przepisy
dopuszczające łączne rozpoznanie spraw upadłościowych prowadzonych wobec
wspólników spółki cywilnej (art. 215 ust. 1 i 2 Pr.u.n.), określające jurysdykcję
krajową (art. 383 Pr.u.n.), a także przepisy wprowadzające normy kolizyjne (art. 536
i 537 Pr.u.n.).
Zgłoszenie wierzytelności nie jest sprawą w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2006 r., V CSK 74/05, nie
publ.). Nic nie stoi na przeszkodzie wszczynaniu nowych albo kontynuowaniu
toczących się postępowań, których przedmiotem jest wierzytelność podlegająca
zgłoszeniu do masy upadłości, jeżeli ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia
układu, a upadły nie został pozbawiony prawa zarządu masą upadłości (art. 138,
139 Pr.u.n. oraz art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.). Sąd zawiesza albo umarza postępowanie
z urzędu nie w chwili zgłoszenia wierzytelności, ale po tym jak ogłoszono upadłość
strony (art. 174 § 1 pkt 4, 1821
§ 1 k.p.c.).
Zgłoszenie wierzytelności nie stanowi sprawy także wtedy gdy ustawodawca
posługuje się terminem "sprawy upadłościowej", lub "postępowania
upadłościowego", mając na względzie całe postępowanie prowadzone w celu
zaspokojenia wierzycieli. Przepisy ustaw szczególnych wiążą określone skutki z
wszczęciem postępowania upadłościowego, z jego biegiem lub ukończeniem, a nie
ze zgłoszeniem wierzytelności w jego toku. Tytułem przykładu można podać art. 61
ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. Nr 183,
poz. 1538, ze zm.), który zalicza wszczęcie postępowania upadłościowego – obok
wszczęcia postępowania naprawczego, egzekucyjnego oraz otwarcia likwidacji – do
środków prawnych podejmowanych względem uczestnika lub innego podmiotu
działającego bezpośrednio na rynku regulowanym. Artykuł 70 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (jedn. tekst: Dz.U z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze
zm.) stanowi, że zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat,
licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku,
przy czym bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po
przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia
następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu
postępowania upadłościowego. Zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.), sąd
rejonowy–sąd gospodarczy przesyła niezwłocznie właściwemu organowi
ewidencyjnemu odpis postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością
zawarcia układu, o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika,
zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na
postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika,
umorzeniu postępowania upadłościowego oraz o zakończeniu postępowania
upadłościowego. (...)
Zgłoszenie wierzytelności nie jest traktowane jako oddzielna sprawa również
przez art. 149 ust. 1 u.k.s.c., zgodnie z którym w sprawach wszczętych przed dniem
wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu zakończenia postępowania w danej
instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych. W myśl zaś art. 149 ust. 2
u.k.s.c w sprawach egzekucyjnych wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy
dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych stosuje się aż do zakończenia
postępowania.
Przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie posługują
się terminem „sprawa upadłościowa”, natomiast w tytule II, dziale 7, tej ustawy
określają wysokość opłat w postępowaniu upadłościowym, układowym i
naprawczym. Na gruncie tej ustawy nie funkcjonuje też – poza art. 149 ust. 2
u.k.s.c. – termin „sprawa egzekucyjna”, natomiast w dziale 6, tytule II, unormowana
jest wysokość opłat w postępowaniu egzekucyjnym. Termin „sprawa", poza art. 149
ust. 1 i 2 u.k.s.c., zarezerwowany jest wyłącznie dla spraw rozpoznawanych przez
sąd w postępowaniu rozpoznawczym (proces, postępowanie nieprocesowe). Z kolei
art. 49 u.k.s.c. z 1967 r. nie rozróżniał nie tylko spraw upadłościowych, ale również
spraw egzekucyjnych. W myśl tego przepisu dotychczasowe przepisy o kosztach
sądowych stosuje się nadal w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie
ustawy do ukończenia postępowania w instancji, a w sprawach rozpoznawanych w
postępowaniu nieprocesowym – do ukończenia samodzielnej części postępowania.
Podobnie kwestię ujmował art. 107 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. przepisy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 1961 r. Nr 10, poz.
57), który stanowił, że dotychczasowe przepisy o kosztach sądowych stosuje się
nadal w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy niniejszej, aż do
ukończenia postępowania w instancji, a w sprawach z zakresu postępowania
niespornego – aż do ukończenia samodzielnej części postępowania w instancji.
Poza przytoczonym przepisem, termin „sprawa" funkcjonował w odniesieniu do
spraw rozpoznawanych w postępowaniu niespornym, a w stosunku do spraw
spornych ustawa posługiwała się terminem "powództwo", w jednym zaś przypadku
terminem sprawa (sprawa o unieważnienie małżeństwa lub rozwód). Termin
„sprawa” nie funkcjonował w stosunku do postępowania upadłościowego lub
egzekucyjnego. Również art. 116 dekretu z dnia 6 grudnia 1946 r. – Przepisy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 70, poz. 382), nie posługiwał
się terminem „sprawa upadłościowa”, przy czym w rozdziale IV dekret określał
wysokość opłat "w postępowaniu upadłościowym i układowym".
Na gruncie poprzednich regulacji w zakresie kosztów sądowych nie ulegało
wątpliwości, że przez termin „sprawa" przepisy międzyczasowe rozumiały – obok
spraw rozpoznawanych w postępowaniu rozpoznawczym – także sprawy
egzekucyjne i upadłościowe. Zgłoszenie wierzytelności nigdy nie było traktowane
jako odrębna „sprawa”, wobec tego nie ma podstaw, aby termin ten rozumieć
inaczej na gruncie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28
lipca 2005 r., a w szczególności, aby przez „sprawę” rozumieć także część
postępowania upadłościowego zainicjowaną zgłoszeniem wierzytelności.
Nawet przy założeniu, że zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu
upadłościowym stanowi sprawę w rozumieniu art. 149 ust. 1 u.k.s.c., nie można
zgodzić się z poglądem, iż wniesienie sprzeciwu przez wierzyciela od odmowy
uznania zgłoszonej wierzytelności stanowi przeniesienie sprawy do wyższej
instancji. Pojęcie instancyjności wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 18 marca 2005 r., III CZP 97/04 (OSNC 2006, nr 2, poz. 24), wskazując, że
instancyjność postępowania polega na tym, iż postępowanie w sprawie składa się z
dwu lub więcej części (stadiów), przeprowadzanych kolejno przed hierarchicznie
różnymi sądami, aby w ten sposób zapewnić kontrolę sądów wyższych nad
rozstrzygnięciami wydawanymi przez sądy niższe. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę,
że według przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie wszystkie środki
zaskarżenia mają skutek dewolutywny, tj. wniesienie ich nie powoduje przeniesienia
sprawy z sądu niższej instancji do sądu wyższej instancji. Skutek ten mają zwykłe
środki odwoławcze – apelacja (art. 367 k.p.c.) i w zasadzie zażalenie (art. 394
k.p.c., por. art. 395 § 2 k.p.c.) oraz środki nadzwyczajne – skarga kasacyjna (art.
3981
k.p.c.), skarga o wznowienie postępowania (art. 399 k.p.c.) i skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241
k.p.c.),
nie mają go natomiast inne środki zaskarżenia w postępowaniu procesowym –
sprzeciw od wyroku zaocznego (art. 344 k.p.c.), zarzuty od nakazu zapłaty w
postępowaniu nakazowym (art. 493 k.p.c.) i sprzeciw od nakazu zapłaty w
postępowaniu upominawczym (art. 503 k.p.c.). Sprzeciw wierzyciela od odmowy
uznania zgłoszonej wierzytelności jest niedewolutywnym środkiem zaskarżenia; nie
przenosi „sprawy” do wyższej instancji, podlega bowiem rozpoznaniu przez
sędziego-komisarza.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c. rozstrzygnął, jak
w uchwale.