Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 318/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Banku […] Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta Ł. - wykonującemu
zadanie z zakresu administracji rządowej i Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 2 lutego 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego w Ł. z dnia 31 marca 2006 r. i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 31 marca 2006 r. oddalił powództwo o
zapłatę odszkodowania w wysokości 4 931 109,60 zł wniesione przez Bank
[…]przeciwko Skarbowi Państwa-Prezydentowi Miasta Ł. Sąd ten ustalił, że strona
powodowa jest następcą prawnym Banku […], który na podstawie decyzji
Kierownika Urzędu Rejonowego w Ł. z dnia 23 sierpnia 1991 r. uzyskał
użytkowanie wieczyste gruntów położonych w Ł. przy Al. K. […] oraz własność
czterech usytuowanych tam budynków. Z tytułu ceny nabycia zabudowań i
pierwszej opłaty za użytkowanie wieczyste bank zapłacił łącznie 7 798 644 000
starych zł. Wojewoda decyzją z dnia 7 maja 2001 r. stwierdził nieważność decyzji z
23 sierpnia 1991 r. Następnie decyzją z dnia 31 stycznia 2005 r. przyznał Bankowi
[…] odszkodowanie w wysokości 779 864,40 zł.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że stronie powodowej w świetle regulacji
z art. 160 k.p.a. przysługiwało odszkodowanie za poniesioną szkodę rzeczywistą.
Strona pozwana zwróciła jej wartość świadczenia, co do którego odpadł tytuł
prawny. Brak było natomiast podstaw prawnych do waloryzacji tej kwoty, co
przemawiało za oddaleniem powództwa.
Apelacja strony powodowej została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 lutego 2007 r., który podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i
jego ocenę, że roszczenia odszkodowawczego strona powodowa mogła dochodzić
na podstawie art. 160 k.p.a. Szkoda wynikająca z nieważnej decyzji
administracyjnej powstała przed dniem wejścia w życie Konstytucji RP, co
uzasadniało trafność stanowiska Sądu Okręgowego wskazującego na ograniczenie
odpowiedzialności strony pozwanej do szkody rzeczywistej (damnum emergens).
Należało przyjąć, że obowiązek naprawienia szkody wynikającej z wydania decyzji,
której nieważność stwierdzono, istniał po stronie organu administracji już w dniu
uiszczenia przez bank kwoty 7 798 644 000 starych zł. W tej sytuacji
odszkodowanie powinno polegać na zwróceniu stronie powodowej tej samej sumy.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że zobowiązanie strony pozwanej z tego tytułu nie było
zobowiązaniem umownym, a jego przedmiotem nie było stricte świadczenie
pieniężne, co wyłączało zastosowanie art. 3571
i 3581
§ 3 k.c. Nadto nie sposób
przyjąć istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem wadliwej
3
decyzji administracyjnej, a spadkiem siły nabywczej pieniądza, co w ocenie strony
powodowej spowodowało jej szkodę. W tej sytuacji niecelowe było
przeprowadzenie na wniosek strony powodowej postępowania dowodowego w celu
wykazania spadku siły nabywczej pieniądza.
Skarga kasacyjna strony powodowej została oparta o podstawę naruszenia
prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Skarżąca zarzuciła naruszenie art.
77 ust. 1 Konstytucji RP, art. 361 § 1 i 2 k.c. oraz art. 361 § 1 i 2 k.c. w zw. z art.
316 k.p.c., a także art. 160 § 1 i 2 k.p.a. W oparciu o te zarzuty wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wymaga na wstępie podkreślenia, że strona powodowa dochodziła
bezsprzecznie roszczenia odszkodowawczego, związanego z wydaniem w dniu
23 sierpnia 1991 r. wadliwej decyzji administracyjnej, której nieważność
stwierdzono w 1999 r. Chodzi zatem o zobowiązanie powstałe z deliktu. Ma to
dwojakie znaczenie. Po pierwsze wysokość odszkodowania podlega wówczas
ustaleniu według zasad określonych w art. 363 k.c. Tym samym bezprzedmiotowe
były rozważania Sądów obu instancji dotyczące możliwości zastosowania art. 3571
i art. 3581
§ 3 k.c. dla oceny zasadności rozmiaru dochodzonego roszczenia.
Po wtóre zaś konstrukcja tego roszczenia wskazuje na określone zdarzenie
prawne, którego skutkiem miało być według strony powodowej powstanie stosunku
zobowiązaniowego. Strona powodowa upatruje go w decyzji nadzorczej
(stwierdzającej nieważność decyzji z dnia 23 sierpnia 1991 r.) i tym uzasadnia
stanowisko, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 77 ust. 1 Konstytucji. Pogląd
ten nie jest jednak uzasadniony. Decyzja nadzorcza ma charakter deklaratoryjny.
Stwierdza jedynie, że odnosząca się do niej decyzja administracyjna była wadliwa
już od chwili jej wydania. Źródłem szkody jest zatem wydanie wadliwej decyzji,
stanowiące przesłankę powstania zobowiązania ex delicto. Powstanie
zobowiązania do naprawienia szkody związane z wydaniem wadliwej decyzji
administracyjnej decyduje o reżimie odpowiedzialności zgodnie z zasadą, że mają
zastosowanie przepisy obowiązujące w chwili powstania zdarzenia rodzącego
4
odpowiedzialność. Miało ono miejsce przed wejściem w życie Konstytucji, co
wyłącza możliwość zastosowania jej przepisów do odszkodowania dochodzonego
na podstawie art. 160 k.p.a. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia
2006 r., I CK 273/05). W rozpoznawanej sprawie kwestia ta nie ma przy tym
istotnego znaczenia, skoro strona powodowa dochodzi jedynie naprawienia szkody
tzw. rzeczywistej, w postaci wyrównania poniesionych strat związanych z wydaniem
wadliwej decyzji administracyjnej, co dopuszczał art. 160 k.p.a. w brzmieniu
obowiązującym przed wejściem w życie Konstytucji.
Istota sporu sprowadza się do oceny istnienia podstaw do naprawienia tej
szkody w rozmiarze przekraczającym wysokość świadczenia pieniężnego strony
powodowej, pozostającej w granicach normalnego związku przyczynowego między
szkodą a wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej. Chybione było natomiast
stanowisko Sądu Apelacyjnego, że dla istnienia roszczenia odszkodowawczego
strony powodowej istotne było wystąpienie normalnego związku przyczynowego
pomiędzy wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej (której nieważność
stwierdzono w decyzji nadzorczej) a spadkiem siły nabywczej pieniądza. Spadek
siły nabywczej pieniądza, który według twierdzeń strony powodowej miał miejsce,
a co nie było przedmiotem oceny Sądu, mógł wpływać na wysokość doznanej przez
nią szkody. W rzeczywistości istotne było stwierdzenie normalnego związku
przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą w tym znaczeniu,
czy szkoda nastąpiłaby wówczas, gdyby nie została wydana decyzja niezgodna
z prawem. Usprawiedliwiony był zatem zarzut naruszenia art. 361 k.c.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 16 kwietnia 2002 r. (V CKN 960/00) Sąd
Najwyższy stwierdził, że szkoda w rozumieniu art. 160 § 1 k.p.a. może być
następstwem spadku wartości pieniądza powstałej pomiędzy dokonaniem przez
stronę świadczenia, a jego zwrotem przez organ administracyjny, w następstwie
stwierdzenia nieważności decyzji.
Odmowa uwzględnienia przez Sąd Apelacyjny co do zasady tego rodzaju
okoliczności jako podstawy ustalenia wysokości szkody, według reguł określonych
w art. 363 § 2 k.c., doprowadziło do naruszenia także tego przepisu,
a w konsekwencji również art. 160 k.p.a. Zasada, że naprawienie szkody
5
w pieniądzu następuje według cen z daty ustalenia odszkodowania nie odnosi się
bowiem jedynie do tych przypadków, gdy roszczenie odszkodowawcze jest ściśle
związane z „ustaleniem ceny” z daty wyrokowania. W uzasadnieniu wyroku z dnia
22 maja 1990 r. (II CR 225/90, LEX nr 9030) Sąd Najwyższy podkreślił, że art. 363
§ 2 k.c. ma zastosowanie także do tych wszystkich wypadków roszczeń
odszkodowawczych, w których odszkodowania nie określa się według „cen”
w dosłownym tego słowa znaczeniu.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
kg