Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 295/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa Z. S
przeciwko I. S.A. z siedzibą w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 lutego 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód Z. S. wnosił o zasądzenie od pozwanego „I” S.A. kwoty 226.264, 45
zł za równoczesnym zwrotem kupionego u pozwanego autobusu marki Setra
S215HD i wywodził, że w wyniku wady autobusu (podaniu przez sprzedającego
nieprawidłowej daty produkcji pojazdu) złożył oświadczenie o odstąpieniu od
umowy sprzedaży. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, dokonując następujących
ustaleń faktycznych.
Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 31 maja 2002 r. powód nabył od
pozwanego autobus marki Setra typ S215HD o określonym numerze
identyfikacyjnym pojazdu i numerze rejestracyjnym za cenę 226.264, 45 zł.
Czas produkcji w dokumentach sprzedaży określono na 1994 r. Powód zapłacił
cenę pojazdu. W trakcie eksploatacji autobusu powód zlecił kilku rzeczoznawcom
sporządzenie opinii technicznej w celu ustalenia roku produkcji pojazdu i jego
wartości rynkowej. Z opinii sporządzonej w dniu 17 września 2002 r. wynikało m.in.
to, że autobus wyprodukowano w 1989 r., a jego wartość rynkowa w maju 2002 r.
wynosiła około 145.000 zł. Opinia ta została dostarczona powodowi w dniu
29 października 2002 r. Pismem z dnia 18 listopada 2002 r. powód złożył
oświadczenie o odstąpieniu od umowy, powołując się na wadę samochodu.
Sąd Okręgowy stwierdził, że powód (kupujący) nie dopełnił w terminie
przewidzianym w art. 563 § 2 k.c. aktu notyfikacji wady fizycznej sprzedawcy
i w związku z tym utracił uprawnienie z tytułu rękojmi. Opinię rzeczoznawczą powód
otrzymał w dniu 24 października 2002 r., a więc tym samym dowiedział się
o wadzie autobusu. Powiadamiając pozwanego o wykrytej wadzie w dniu
18 listopada 2002 r., uchybił terminowi notyfikacyjnemu określonemu w art. 563 § 2
k.c. Sąd uznał, że podniesiony przez pozwanego zarzut niezachowania aktów
staranności przez powoda objęty został prekluzją określoną w art. 47914
§ 2 k.p.c.,
jednakże wskazana okoliczność jest brana przez Sąd pod uwagę z urzędu. Mając
na względzie tzw. prekluzję dowodową, Sąd Okręgowy pominął wszystkie nowe
twierdzenia i zarzuty stron oraz złożone dowody poza dowodami dotyczącymi daty
doręczenia powodowi opinii z dnia 17 września 2002 r.
3
Apelacja powoda została oddalona. Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowisko
skarżącego, że art. 47912
§ 1 k.p.c. nie ma zastosowania przy ustaleniu kwestii
dochowania terminu notyfikacji wady rzeczy, gdy powód dochodzi roszczeń z tytułu
rękojmi. Przewidziany w art. 563 § 2 k.c. termin jest bowiem terminem prawa
materialnego do złożenia pozasądowego oświadczenia w celu zachowania
uprawnień. Sąd ma obowiązek uwzględnienia tego (prekluzyjnego) terminu
z urzędu przy ocenie zasadności powództwa bez względu na podniesiony w tym
względzie zarzut pozwanego. Powód zakreślił podstawę faktyczną powództwa,
wskazując na wadę fizyczną autobusu (podanie nieprawdziwej daty produkcji)
i załączył do pozwu opinię rzeczoznawców z dnia 17 września 2002 r.
Na okoliczność daty powzięcia wiadomości o wadzie powód nie zgłosił żadnych
dowodów. Stąd data sporządzenia opinii (17 września 2002 r.) jest datą ujawnienia
się wady, a datą zawiadomienia sprzedającego o wadzie jest data złożenia mu
oświadczenia o odstąpieniu od umowy (18 listopada 2002 r.). Wskazane w pozwie
okoliczności świadczą o niedopełnieniu przez powoda aktów staranności
przewidzianych w art. 563 § 2 k.c. Tymczasem wykazanie okoliczności
świadczących o „niezwłocznym powiadomieniu” sprzedającego było niezbędne
niezależnie od tego, jakie stanowisko w tej kwestii zajęła strona pozwana.
W niniejszej sprawie nie było podstaw do odstępowania od rygorów stosowania
prekluzji dowodowej przewidzianych w art. 47912
§ 2 k.p.c. Odnosi się to do
wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów niewnioskowanych w pozwie
i odpowiedzi na pozew. Według Sądu drugiej instancji, upływ terminu określonego
w art. 563 § 2 k.c., a w konsekwencji – utrata przez powoda uprawnień z tytułu
rękojmi, podlega uwzględnieniu przez sąd z urzędu. Nietrafny zatem pozostawał
zarzut naruszenia art. 47914
§ 2 k.p.c.
W skardze kasacyjnej powoda podniesiono zarzut naruszenia art. 47912
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 563 § 2 k.c. poprzez zastosowanie tzw. prekluzji dowodowej
i przyjęcie, że przy ustalaniu faktu dochowania (niedochowania) terminu zawitego
do notyfikacji sprzedającemu wady fizycznej rzeczy, stosuje się reguły takiej
prekluzji. Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dochodząc roszczeń od sprzedającego na podstawie przepisów o rękojmi,
kupujący powinien udowodnić istnienie wady i także fakt zachowania odpowiednich
aktów staranności przewidzianych w art. 563 § 2 k.c., ewentualnie - wykazać takie
zdarzenia, które nie powodują utraty uprawnień z tytułu rękojmi mimo
niezachowania aktów staranności w zakresie zbadania rzeczy (art. 564 k.c.).
Zgodnie z art. 47912
§ 1 k.p.c., w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie
twierdzenia i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich
w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było
możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później.
Należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym, przepis
art. 47912
§ 1 k.p.c., eksponujący tzw. prekluzję dowodową w postępowaniu
w sprawach gospodarczych, ma oczywiście zastosowanie także w zakresie
ustalania tego, czy powód występujący z roszczeniem na podstawie przepisów
o rękojmi za wady rzeczy dochował terminu notyfikacji wady rzeczy sprzedającemu,
określonego w art. 563 § 2 k.c. W przepisie art. 47912
§ 1 k.p.c. nie zawarto w tym
zakresie stosownych ograniczeń, toteż należy przyjąć, że przepis ten dotyczy
wszystkich spóźnionych twierdzeń i dowodów bez względu na ich znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy (por. np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
17 lutego 2004 r., III CZP 115/036, OSNIP 2005, z. 5, poz. 77). Ograniczenia takie
nie wynikają też z brzmienia i celu art. 563 § 2 k.c. Innymi słowy, prekluzją
dowodową przewidzianą w art. 47912
§ 1 k.p.c., może być objęta także możliwość
wykazywania zachowania przez kupującego terminu notyfikacji wady rzeczy
sprzedającemu.
Przewidziana w art. 47912
§ 1 k.p.c. zasada tzw. prekluzji dowodowej ma na
celu przede wszystkim dyscyplinowanie strony w postępowaniu w sprawach
gospodarczych. Chodzi tu o realizacje postulatu szybkości i sprawności
postępowania w takich sprawach, co leży także w interesie podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą (por. np. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2005 r., III CK 541/04, niepubl.). Reguła wykazana
5
w art. 47912
§ 2 k.p.c. nie może być rozumiana w sposób bezwzględny. Doznaje
ona ograniczeń przynajmniej w kilku płaszczyznach.
Po pierwsze, w postępowaniu w sprawach gospodarczych nie można
wykluczyć zastosowania art. 232 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd może dopuścić
dowód niewskazany przez stronę (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 grudnia 2004 r., V CK 453/04, niepubl.) i to także wówczas, gdy dowód taki nie
mógłby już być powołany przez stronę w związku z zastosowaniem art. 47912
§ 1
k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III 341/05 OSNC 2006,
z. 10, poz. 174).
Po drugie, w treści art. 47912
§ 1 k.p.c. przewidziano możliwość
powoływania się na spóźnione twierdzenia i dowody w razie wykazania, że ich
powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowuje się trafne stanowisko, zgodnie
z którym formułę „późniejszej potrzeby” w rozumieniu art. 47912
§ 1 k.p.c. należy
interpretować przy uwzględnieniu okoliczności (uwarunkowań) konkretnej sprawy
(por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2006 r., V CSK 243/06,
nieopubl.; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2005 r.,
III CK 541/04). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 435/06
(nieopubl.) sformułowano stanowisko, że o powstaniu późniejszej „potrzeby”
przeprowadzenia dowodów nieprzedstawionych w pozwie mogą jednak
„decydować okoliczności wyjątkowe, które sprawiają, ze od powoda nie można było
rozsądnie wymagać przewidzenia, iż sformułowanie dodatkowego wniosku
dowodowego będzie konieczne w celu wykazania zasadności powództwa”.
Po trzecie, istnieje inna jeszcze procesowa możliwość usunięcia rygoru
prawnego tzw. prekluzji dowodowej przewidzianej w art. 47912
§ 1 k.p.c. Chodzi
mianowicie o dokonanie przez sąd odpowiednio pogłębionej analizy twierdzeń
i dowodów strony powodowej złożonych w pozwie w powiązaniu z treścią
zgłoszonego żądania i tym samym – ewentualnie skonstatowanie tego, czy niektóre
twierdzenia (lub nawet dowody) nie zostały zgłoszone przez powoda przynajmniej
implicite w zakreślonym przez ustawę terminie prekluzyjnym. Przepisy o prekluzji
dowodowej nie mogą być stosowanie w sposób zbyt formalistyczny kosztem
6
możliwości merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli zachowana została
przynajmniej minimalna aktywność strony powodowej w zakresie przedstawienia
twierdzeń tej strony i dowodów na ich poparcie.
Wskazując na możliwe wyjątki od rygorów prekluzji dowodowej przewidziane
w art. 47912
§ 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny stwierdził ogólnie, bez bliższego
uzasadnienia, iż w rozpatrywanej sprawie (s. 6 zaskarżonego wyroku) wyjątki takie
nie zachodziły, mimo że do pozwu dołączono bardzo szczegółową opinię
ekspertów, w której obok stwierdzenia faktu daty produkcji sprzedanego pojazdu
i jego ceny rynkowej, podane zostały inne jeszcze informacje dotyczące samego
stanu technicznego samochodu i zachowania się stron po zawarcie umowy
sprzedaży. Jeżeli powód wywodził swoje roszczenie o zwrot ceny samochodu
z przepisów o rękojmi (za wady fizyczne), wykazywał w pozwie istnienie tej wady
opinią ekspertów i wskazywał okoliczności złożenia sprzedającemu (pozwanemu)
oświadczenie o odstąpieniu od umowy, to w takiej aktywności powoda można by
doszukiwać się przynajmniej implicite twierdzenia, że zachował on także
odpowiednie akty staranności w zakresie zgłoszenia wady pozwanemu, chociaż
twierdzenie takie w pozwie nie zostało odpowiednio wyartykułowane. Zlecenie
dokonania opinii rzeczoznawcom niebawem po zawarciu umowy sprzedaży
oznaczać może podjęcie czynności obejmujące badanie rzeczy w rozumieniu art.
563 § 2 k.c., przy czym treść dokumentów wymienionych tej opinii, stanowiących
korespondencję kreowaną przez kupującego wobec sprzedającego, mogłaby
służyć wykazania tego, czy akt notyfikacji wady autobusu został dokonany
w terminie przewidzianym w art. 563 § 2 k.c.
Należy zatem w konsekwencji stwierdzić, że w rozpatrywanej sprawie Sądy
meriti zastosowały rygory tzw. prekluzji dowodowej zbyt wcześnie, bez odpowiednio
pogłębionej i przekonywającej w tym względzie motywacji nawiązującej do treści
pozwu i dołączonych do pozwu dokumentów. Dlatego zarzut naruszenia art. 4792
§
1 k.p.c. należało uznać za uzasadniony i w konsekwencji – uchylić zaskarżony
wyrok i przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).