Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 120/07
Sędzia SN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sędzia SA Michał Kłos
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ewy M. i Macieja M. przeciwko Skarbowi
Państwa reprezentowanemu przez Województwo P. i Zarząd Województwa P. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 7
grudnia 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Łomży postanowieniem z dnia 27 lipca 2007 r.:
„Czy na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy – Prawo łowieckie z dnia 13 października
1995 r. (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność za szkody inne niż określone w art. 46 ust. 1 pkt 1 tegoż
Prawa, wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną?”
podjął uchwałę:
Na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo
łowieckie (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) Skarb Państwa
odpowiada tylko za szkody określone w art. 46 ust. 1 tej ustawy.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 26 marca 2007 r. zasądził od Skarbu Państwa –
Zarządu Województwa P. na rzecz Ewy i Macieja M. kwotę 16 014,80 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 18 maja 2006 r.
W dniu 29 sierpnia 2005 r. na drodze pomiędzy miejscowościami G.S. a K.
prowadzony przez powoda samochód zderzył się z łosiem, będącym zwierzęciem
łownym (§ 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r.
w sprawie ustalenia gatunków zwierząt łownych, Dz.U. Nr 45, poz. 433),
podlegającym jednak – jako jedyne zwierzę łowne – całorocznej ochronie (§ 1 ust. 5
rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia
okresów polowań na zwierzęta łowne, Dz.U. Nr 48, poz. 459). Wypadek nastąpił na
odcinku drogi, który był granicą obwodów łowieckich polnych dzierżawionych przez
Koło Łowieckie „B.” w Ł. Na odcinku tym nie było znaków ostrzegawczych „uwaga
dzikie zwierzęta”, co jednak nie wynikało z zaniedbań zarządcy drogi, ponieważ
odcinek ten znajdował się poza ostoją zwierzyny i nie przebiegał przez trasę
tradycyjnych jej wędrówek. W wyniku wypadku uszkodzeniu uległ samochód, a
powodowie doznali obrażeń ciała.
Sąd Rejonowy oparł odpowiedzialność Skarbu Państwa – Zarządu Województwa
P. za szkodę doznaną przez powodów na art. 50 ustawy z dnia 13 października
1995 r. – Prawo łowieckie (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm. –
dalej: „Pr.łow.”). (...)
Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację strony pozwanej, kwestionującą zasadność
przyjętej przez Sąd Rejonowy wykładni art. 50 ust. 1 Pr.łow., nabrał poważnych
wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy, których dotyczy przedstawione zagadnienie prawne, zamieszczone
zostały w rozdziale „Szkody łowieckie”. Artykuł 46 Pr.łow. otwiera ten rozdział, a
następujące po nim art. 47-49 nawiązują wprost do niego, regulują więc
niewątpliwie tylko kwestie związane z przewidzianą w nim odpowiedzialnością.
Artykuł 50 Pr.łow., którego związek z art. 46 Pr.łow. stanowi przedmiot
przedstawionego zagadnienia prawnego, jest ostatnim przepisem tego rozdziału. Z
tych uwag wynika, że kluczowe znaczenie wśród przepisów regulujących szkody
łowieckie ma art. 46.
W przepisie tym szkody łowieckie są rozumiane szerzej niż wynika to z
potocznego rozumienia tego terminu. Obejmuje on obowiązkiem wynagrodzenia nie
tylko szkody wyrządzone przy wykonywaniu polowania, czyli przez polujących, ale
także szkody wyrządzone przez niektóre zwierzęta łowne w uprawach i płodach
rolnych. Mimo łączenia przez art. 46 Pr.łow. z terminem „szkody łowieckie”
szerszego znaczenia od potocznego, w przepisie tym chodzi jednak tylko o szkody
w mieniu. Przepis ten, stanowiąc w ust. 1 pkt 2 o obowiązku wynagrodzenia szkód
wyrządzonych przy wykonywania polowania, nie zacieśnia wprawdzie wyraźnie –
tak jak w ust. 1 pkt 1 – tego obowiązku jedynie do szkód w mieniu, na takie jednak
zacieśnienie wskazuje jednoznacznie przewidziany w ust. 2 tego artykułu sposób
szacowania szkód, o których mowa w ust. 1, a więc także w jego punkcie 2. Nie do
zaakceptowania byłoby szacowanie szkód na osobie w ten sposób, a więc przez
przedstawicieli zarządcy lub dzierżawcy obwodu łowieckiego przy uczestnictwie
przedstawicieli izby rolniczej. Również zatem w art. 46 ust. 1 pkt 2 Pr.łow. chodzi
niewątpliwie tylko o wynagrodzenie szkód w mieniu, polegających w szczególności
na zadeptaniu upraw. Ograniczenie odpowiedzialności statuowanej w art. 46 Pr.łow.
do obowiązku wynagrodzenia niektórych tylko uszczerbków w mieniu harmonizuje z
analogicznym ograniczeniem odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej, ustanowionej w art.
126 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880).
Unormowany w art. 46 Pr.łow. obowiązek wynagrodzenia szkód łowieckich
zalicza się do przypadków odpowiedzialności za szkody powstałe na skutek
wykonywania praw podmiotowych lub prowadzenia oznaczonej działalności na
podstawie upoważnienia ustawowego. Ze względu na to, że korzystne społecznie
prowadzenie oznaczonej działalności może zarazem wywoływać szkodliwe skutki
dla otoczenia, ustawodawca – upoważniając do prowadzenia tej działalności –
nakłada na prowadzącego działalność zaostrzoną odpowiedzialność za typowe
szkodliwe jej następstwa. Zaostrzenie odpowiedzialności we wspomnianych
przypadkach polega na odejściu od zasady winy i umożliwieniu uwolnienia się od
odpowiedzialności tylko przez wykazanie ściśle określonych okoliczności,
wykazujących związek z działalnością, która doprowadziła do szkody. W
piśmiennictwie oraz orzecznictwie wskazuje się, że regulacja zawarta w art. 46-49
Pr.łow. rozwiązuje konflikt interesów między dwiema dziedzinami gospodarki –
gospodarką łowiecką i rolnictwem (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 27 listopada 2007 r., III CZP 67/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 54).
Skoro w interesie gospodarki łowieckiej ograniczone zostały środki
zabezpieczające grunty rolne przed wdzieraniem się na nie zwierzyny łownej (art. 9
ust. 1 pkt 2 Pr.łow.), należało nałożyć na podmioty prowadzące tę gospodarkę
odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną w uprawach i
płodach rolnych. Celem art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. i przepisów z nim związanych
jest więc skompensowanie przez podmioty prowadzące gospodarkę łowiecką
wspomnianych szkód na gruntach, których charakter nie pozwala stworzyć
skutecznych zabezpieczeń przed wolno żyjącą zwierzyną łowną. Ustanowioną w
art. 46 ust.1 pkt 1 Pr.łow. odpowiedzialność odszkodowawczą wyłącza tylko
wykazanie jednej z okoliczności wymienionych w art. 48 Pr.łow., wśród których nie
ma przesłanek egzoneracyjnych zwykle wyłączających odpowiedzialność opartą na
zasadzie ryzyka (siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego lub wyłączna wina
osoby trzeciej), co sprawia, że omawiana odpowiedzialność bywa ujmowana jako
odpowiedzialność absolutna lub bezwzględna albo zaliczana do szczególnej grupy
przypadków odpowiedzialności z tytułu ryzyka.
Odpowiedzialność unormowana w art. 46-49 Pr.łow. nie wyłącza
odpowiedzialności przez zarządcę lub dzierżawcę obwodu łowieckiego albo inny
podmiot na zasadach ogólnych, czyli na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o
czynach niedozwolonych, za inne szkody niż określone w 46 ust. 1 Pr.łow., zarówno
w mieniu, jak na osobie, wyrządzone przez zwierzynę łowną lub w związku z
polowaniem. Wniosek taki nie budzi wątpliwości w świetle przedstawionych wyżej
założeń art. 46-49 Pr.łow. To samo dotyczy odpowiedzialności za szkody
wyrządzone przez zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej. Po uwzględnieniu
zmian wynikłych z dokonanej w 2004 r. nowelizacji art. 417 i 421 oraz treści art.
4171
i art. 4172
k.c. zachowuje co do zasady aktualność dotychczasowe
orzecznictwo wyrażające myśl zgodną z wspomnianym wnioskiem (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1966 r., I CR 360/66, OSNCP 1967, nr 2,
poz. 30, z dnia 30 czerwca 1971 r., II CR 175/71, OSNCP 1972, nr 2, poz. 30, z
dnia 19 kwietnia 1974 r., II CR 157/74, OSPiKA 1975, nr 5, poz. 104, z dnia 20 lipca
1977 r., II CR 203/77, OSNCP 1978, nr 4, poz. 76, z dnia 7 września 2000 r., I CKN
1212/99, OSNC 2001, nr 2, poz. 31, z dnia 28 stycznia 2005 r., II CK 363/04, nie
publ., z dnia 10 czerwca 2005 r., II CK 719/04, nie publ.).
Przedstawione założenia art. 46-49 Pr.łow. przemawiają za dostrzeganiem w art.
50 Pr.łow. regulacji związanej ściśle z wcześniejszymi przepisami, a której sens
sprowadza się jedynie do ustanowienia w miejsce odpowiedzialności dzierżawców
lub zarządców odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzone przez zwierzęta
łowne podlegające całorocznej ochronie szkody w uprawach i płodach rolnych, bez
odchodzenia od zasad i zakresu odpowiedzialności przewidzianej w art. 46-49
Pr.łow. Objęcie całoroczną ochroną któregoś z rodzajów zwierząt łownych
wymienionych w art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow. powoduje w zasadzie jego „wyłączenie”
z gospodarki łowieckiej prowadzonej przez zarządcę lub dzierżawcę koła
łowieckiego i objęcie zadaniami jednostek organizacyjnych wskazanych w art. 50
ust. 2 Pr.łow., dlatego w razie wyrządzenia przez takie zwierzę szkody w uprawach
lub płodach rolnych odpada uzasadnienie do obciążenia odpowiedzialnością za tę
szkodę zarządcy lub dzierżawcy koła łowieckiego, uzasadnione zaś jest nałożenie
odpowiedzialności za tę szkodę na Skarb Państwa – właściwą, wskazaną w art. 50
ust. 2 Pr.łow., jednostkę organizacyjną. Pozostałe założenia regulacji zawartej w
art. 46-49 Pr.łow. zachowują pełną aktualność w odniesieniu do przypadków
wyrządzenia szkody w uprawach i płodach rolnych przez zwierzę łowne
podlegające całorocznej ochronie.
Objęcie odpowiedzialnością Skarbu Państwa na podstawie art. 50 Pr.łow.
wszelkich szkód wyrządzonych przez zwierzęta łowne podlegające całorocznej
ochronie oznaczałoby całkowite zerwanie zarówno z założeniami regulacji zawartej
w art. 46-49 Pr.łow., jak i założeniami regulacji odpowiedzialności za czyny
niedozwolone w kodeksie cywilnym. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną
przez zwierzę łowne objęte całoroczną ochroną, oparta na art. 50 Pr.łow., byłaby
odpowiedzialnością absolutną w najpełniejszym tego słowa znaczeniu, ponieważ
nie wyłączałaby jej żadna przesłanka egzoneracyjna. Byłoby to więc rozwiązanie
niezwykłe w polskim systemie prawa. Trudno byłoby przy tym wyjaśnić, dlaczego
Skarb Państwa miałby tę absolutną odpowiedzialność ponosić w razie
spowodowania szkody na osobie przez łosia, a np. przez dzika lub jelenia nie.
To, że art. 50 ust. 1 Pr.łow. nie zawiera wyraźnych postanowień ograniczających
odpowiedzialność Skarbu Państwa do szkód określonych w art. 46 ust. 1 Pr.łow.,
nie może być uznane za argument na rzecz poglądu rozciągającego
odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 50 Pr.łow. na wszelkie szkody
wyrządzone przez zwierzęta łowne podlegające całorocznej ochronie, ponieważ
postanowienia takie były zbędne ze względu na lokatę art. 50 Pr.łow.
Nie jest również uzasadnione twierdzenie, że odrzucenie wspomnianego poglądu
prowadzi do stworzenia niezrozumiałego stanu prawnego – istnienia dwóch
podstaw do takiej samej odpowiedzialności za szkody w uprawach i płodach rolnych
wyrządzane przez łosie, jednej w art. 46 ust. 1 pkt 1 Pr.łow., drugiej w art. 50 ust. 1
Pr.łow. Zapewne kwestię, której dotyczy art. 50 Pr.łow., można było unormować
precyzyjniej, niemniej nie budzi wątpliwości, że dwie podstawy prawne
odpowiedzialności za szkody wyrządzone w uprawach i płodach rolnych różnią się,
z przyczyn, o których była mowa, odmiennym oznaczeniem podmiotu
odpowiedzialnego i mają odmienne zakresy zastosowania; dopóty, dopóki łosie
będą zwierzętami łownymi objętymi całoroczną ochroną, za wyrządzane przez nie
szkody w uprawach i płodach rolnych będzie odpowiadał jedynie Skarb Państwa.
Zajętego w uchwale stanowiska nie podważa też możliwość objęcia całoroczną
ochroną zwierząt łownych wyrządzających szkody w innych dobrach niż uprawy
rolne, np. kun, lisów. W świetle zajętego stanowiska, samo objęcie tych zwierząt
całoroczną ochroną rzeczywiście nie stworzyłoby ze względu na dotychczasowy
kształt regulacji szkód łowieckich podstawy prawnej do odpowiedzialności za
wyrządzane przez te zwierzęta szkody, dlatego decyzja o objęciu tych zwierząt
łownych całoroczną ochroną musiałaby zostać połączona ze zmianą
dotychczasowego kształtu regulacji szkód łowieckich.
Chybione jest także – jako argument mający przemawiać za przeciwnym
poglądem – odwołanie się do wykładni historycznej art. 50 Pr.łow. Ze względu na
to, że wilk nie jest zwierzęciem łownym, lecz objętym ścisłą ochroną (por.
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, załącznik nr 1 lp. 314,
Dz.U. Nr 220, poz. 2237, a uprzednio rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26
września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko
występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla
danych gatunków i odstępstw od tych zakazów, Dz.U. Nr 130, poz. 1456),
właściwym miejscem regulacji odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez wilki wśród zwierząt gospodarskich nie mogło być Prawo
łowieckie, lecz powinna być ustawa o ochronie przyrody (zob. art. 126 ust. 1 pkt 2).
Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 50 ust. 1 Pr.łow. za szkody
wyrządzone przez zwierzęta łowne podlegające całorocznej ochronie w uprawach i
płodach rolnych nie wyłącza – rzecz jasna – odpowiedzialności Skarbu Państwa na
zasadach ogólnych za inne szkody wyrządzone przez te zwierzęta.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).